KISALTMA GRUPLARI
Bu gruplar genellikle isimfiil, sıfatfiil ve zarffiil gruplarının kısalması ve kalıplaşması sonucu oluşmuşlardır
Bu grupların ortak ozelliği, iki isim unsurundan meydana gelmeleri ve vurgunun ikinci unsurda olmasıdır
a İsnat Grubu
Sıfatfiil ve zarffiil grubundan kısalmıştır
Karnı tok olan adam karnı tok adam
Başı acık olarak başı acık
İsim, sıfat ve zarf olarak kullanılır
Birleşik sıfatlar arasında da anlatıldı
gozu tok (insan), eli acık (arkadaş), sohbeti tatlı (insanlar), cebi dolu (adam)
iki duğmesi kopuk (palto)
Dili bir, gonlu bir, imanı bir insan yığını
Goruyor varlığının bir yere toplandığını
Kac gozu yaşlıyı teselli etti
Şu cenesi duşuğe sen aldırma
Gurbet akşamlarının bağrı yanık yolcusuyum
Bekir once anlamadı, ağzı acık bir sure baktı
b Yukleme Grubu
Sıfatfiil ve isimfiil grubundan kısalmıştır
Yuzu aşkın olan yuzu aşkın
Kitabı tetkik etmek kitabı tetkik
Birinci unsur belirtme hal eki alır
İnsanı takdir, memuru teftiş, kucuk cocukları af, evi iyice tamir
Bu grup, cumlede ve kelime gruplarında isim ve sıfat olarak kullanılır
Yuzu aşkın insan meydanda toplanmıştı
Kitabı tetkik icin gorevliden izin istedi
c Yaklaşma Grubu
Yaklaşma eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur
Birinci unsur yaklaşma eki alır
Birleşik sıfatlarda anlatıldı
Fiilimsilerden kısalmıştır
evine bağlı olan evine bağlı
fikrine muracaat etmek fikrine muracaat
başına buyruk olarak başına buyruk
Tatile duşkun (insanlar), cana yakın (arkadaş), gecmişe bağlı (bir yazar), sozune sadık (dost), ice donuk (tehdit), dile kolay(işler)
Guzel sanatlara meraklı (kız), geleneklere cok bağlı (adam)
*Bu grup, cumlede ve kelime gruplarında isim, sıfat ve sarf olarak kullanılır
Mehlika Sultan'a aşık yedi genc
Gece şehrin kapısından cıktı
Yanında yirmiye yakın muhabir vardı
Adam, sırıklara bağlı fasulyelerin kucuk, urkek ciceklerini gordu
Saatlerdir kapıya donuk oturuyordu
Yemeği gece yarısına yakın yediler
d Bulunma Grubu
Bulunma eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur
Birinci unsur bulunma eki alır
Haftada bir, dortte uc, solda sıfır, yukte hafif, beş gunde bir,
*Cumlede ve kelime gruplarında isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır
Arada bir o meşhur kahkahasını atardı
Ekmeğin dortte birini yanındakine uzattı
İşinde usta insanlarla bir arada calışıyor
e Uzaklaşma Grubu
Uzaklaşma eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur
Birinci unsur uzaklaşma eki alır
İcten pazarlıklı (adam), kendisinden emin (adımlarla), benden gizli (iş), gozden ırak (bir koşe), yandan carklı (kahve), estetik endişeden uzak (eserler)
*Cumlede ve kelime grupları icinde isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır
Bin yıldan uzun bir gecenin bestesidir bu
Bir oğle paydosunda herkesten gec cıktı sınıftan
Uzun bir yolculuktan sonra koye varmıştık
Sakin ve kendinden emin calışıyor
Ondan daha idealistine rastlamadım
Evde cekirgeden bol ne var!
f Vasıta Grubu
Vasıta eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur
Birinci unsur vasıta eki alır
Seninle dost (insanlar), bayrakla suslu (sınıflar), sırmayla işli (cepken)
Bu grup da sıfatfiil veya zarffiil grubundan kısaltılmıştır
Seninle dost olan (insanlar) Seninle dost (insanlar),
bayrakla suslu olan (sınıflar) bayrakla suslu (sınıflar),
sırmayla işli olan (cepken) sırmayla işli (cepken)
parayla yuklu olarak parayla yuklu
*Cumlede ve kelime grupları icinde isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır
Garip cizgilerle dolu han duvarları
Annesiyle dargın gitti
Bu kısaltma gruplarının dışında bazı kısaltma grupları daha vardır ki bunlar da ceşitli cumlelerden ve kelime gruplarından kısaltılmıştır
Derinden derine ırmaklar ağlar
Uzaktan uzağa coban ceşmesi
Kokusuyla baş başa kaldı cicekler
Bir nefes olmuşum Fatih'in ordusunda
Yuruyorum omuz omuza sipahilerle
Aynalar baştan başa tenha
Başka bir cercevedir gitgide dunya artık
El ele tutuşarak yola koyuldular
Birleşik İsim
Burada bahsedilecek olan birleşik isimler sadece ozel kişi isimleridir
Bir kişinin ozel adı olmak uzere bir araya gelen kelimeler topluluğudur
Muharrem Ergin, Yavuz Sultan Selim, Ali Şir Nevai, Yahya Kemal Beyatlı, Arif Hikmet Par, Ahmet Turan Alkan, Omer Seyfettin, Ahmet Haşim, İkinci Kılıc Arslan, Kaşgarlı Mahmut, Yıldırım Beyazıt
Unvan sıfatları, insanların sosyal seviyelerini, makamlarını, mevkilerini, rutbelerini, statulerini bildirmek icin isimlerden once kullanılan sıfatlardır Unvan sıfatları isimden once gelirse unvan grubu veya sıfat tamlaması değil birleşik isim oluşur
Sultan Suleyman, Şah İsmail, Doktor Omer, Profesoz Muharrem Ergin, Bay Mustafa, Prens Sebahattin, Mareşal Fevzi Cakmak, Şair Eşref, Onbaşı Mehmet, Oğretmen Salih
Birinci unsuru sıfat, ikinci unsuru ozel isim olan kelime grupları zamanla sıfat tamlaması olmaktan cıkmış, birleşik isme donuşmuşlerdir Sıfat tamlamasında başta bulunan vurgu da bu birleşik isimlerde ikinci unsura kaymıştır
Ulubatlı Hasan, Deli Dumrul, İkinci Selim
Bu gruplar genellikle isimfiil, sıfatfiil ve zarffiil gruplarının kısalması ve kalıplaşması sonucu oluşmuşlardır
Bu grupların ortak ozelliği, iki isim unsurundan meydana gelmeleri ve vurgunun ikinci unsurda olmasıdır
a İsnat Grubu
Sıfatfiil ve zarffiil grubundan kısalmıştır
Karnı tok olan adam karnı tok adam
Başı acık olarak başı acık
İsim, sıfat ve zarf olarak kullanılır
Birleşik sıfatlar arasında da anlatıldı
gozu tok (insan), eli acık (arkadaş), sohbeti tatlı (insanlar), cebi dolu (adam)
iki duğmesi kopuk (palto)
Dili bir, gonlu bir, imanı bir insan yığını
Goruyor varlığının bir yere toplandığını
Kac gozu yaşlıyı teselli etti
Şu cenesi duşuğe sen aldırma
Gurbet akşamlarının bağrı yanık yolcusuyum
Bekir once anlamadı, ağzı acık bir sure baktı
b Yukleme Grubu
Sıfatfiil ve isimfiil grubundan kısalmıştır
Yuzu aşkın olan yuzu aşkın
Kitabı tetkik etmek kitabı tetkik
Birinci unsur belirtme hal eki alır
İnsanı takdir, memuru teftiş, kucuk cocukları af, evi iyice tamir
Bu grup, cumlede ve kelime gruplarında isim ve sıfat olarak kullanılır
Yuzu aşkın insan meydanda toplanmıştı
Kitabı tetkik icin gorevliden izin istedi
c Yaklaşma Grubu
Yaklaşma eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur
Birinci unsur yaklaşma eki alır
Birleşik sıfatlarda anlatıldı
Fiilimsilerden kısalmıştır
evine bağlı olan evine bağlı
fikrine muracaat etmek fikrine muracaat
başına buyruk olarak başına buyruk
Tatile duşkun (insanlar), cana yakın (arkadaş), gecmişe bağlı (bir yazar), sozune sadık (dost), ice donuk (tehdit), dile kolay(işler)
Guzel sanatlara meraklı (kız), geleneklere cok bağlı (adam)
*Bu grup, cumlede ve kelime gruplarında isim, sıfat ve sarf olarak kullanılır
Mehlika Sultan'a aşık yedi genc
Gece şehrin kapısından cıktı
Yanında yirmiye yakın muhabir vardı
Adam, sırıklara bağlı fasulyelerin kucuk, urkek ciceklerini gordu
Saatlerdir kapıya donuk oturuyordu
Yemeği gece yarısına yakın yediler
d Bulunma Grubu
Bulunma eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur
Birinci unsur bulunma eki alır
Haftada bir, dortte uc, solda sıfır, yukte hafif, beş gunde bir,
*Cumlede ve kelime gruplarında isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır
Arada bir o meşhur kahkahasını atardı
Ekmeğin dortte birini yanındakine uzattı
İşinde usta insanlarla bir arada calışıyor
e Uzaklaşma Grubu
Uzaklaşma eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur
Birinci unsur uzaklaşma eki alır
İcten pazarlıklı (adam), kendisinden emin (adımlarla), benden gizli (iş), gozden ırak (bir koşe), yandan carklı (kahve), estetik endişeden uzak (eserler)
*Cumlede ve kelime grupları icinde isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır
Bin yıldan uzun bir gecenin bestesidir bu
Bir oğle paydosunda herkesten gec cıktı sınıftan
Uzun bir yolculuktan sonra koye varmıştık
Sakin ve kendinden emin calışıyor
Ondan daha idealistine rastlamadım
Evde cekirgeden bol ne var!
f Vasıta Grubu
Vasıta eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur
Birinci unsur vasıta eki alır
Seninle dost (insanlar), bayrakla suslu (sınıflar), sırmayla işli (cepken)
Bu grup da sıfatfiil veya zarffiil grubundan kısaltılmıştır
Seninle dost olan (insanlar) Seninle dost (insanlar),
bayrakla suslu olan (sınıflar) bayrakla suslu (sınıflar),
sırmayla işli olan (cepken) sırmayla işli (cepken)
parayla yuklu olarak parayla yuklu
*Cumlede ve kelime grupları icinde isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır
Garip cizgilerle dolu han duvarları
Annesiyle dargın gitti
Bu kısaltma gruplarının dışında bazı kısaltma grupları daha vardır ki bunlar da ceşitli cumlelerden ve kelime gruplarından kısaltılmıştır
Derinden derine ırmaklar ağlar
Uzaktan uzağa coban ceşmesi
Kokusuyla baş başa kaldı cicekler
Bir nefes olmuşum Fatih'in ordusunda
Yuruyorum omuz omuza sipahilerle
Aynalar baştan başa tenha
Başka bir cercevedir gitgide dunya artık
El ele tutuşarak yola koyuldular
Birleşik İsim
Burada bahsedilecek olan birleşik isimler sadece ozel kişi isimleridir
Bir kişinin ozel adı olmak uzere bir araya gelen kelimeler topluluğudur
Muharrem Ergin, Yavuz Sultan Selim, Ali Şir Nevai, Yahya Kemal Beyatlı, Arif Hikmet Par, Ahmet Turan Alkan, Omer Seyfettin, Ahmet Haşim, İkinci Kılıc Arslan, Kaşgarlı Mahmut, Yıldırım Beyazıt
Unvan sıfatları, insanların sosyal seviyelerini, makamlarını, mevkilerini, rutbelerini, statulerini bildirmek icin isimlerden once kullanılan sıfatlardır Unvan sıfatları isimden once gelirse unvan grubu veya sıfat tamlaması değil birleşik isim oluşur
Sultan Suleyman, Şah İsmail, Doktor Omer, Profesoz Muharrem Ergin, Bay Mustafa, Prens Sebahattin, Mareşal Fevzi Cakmak, Şair Eşref, Onbaşı Mehmet, Oğretmen Salih
Birinci unsuru sıfat, ikinci unsuru ozel isim olan kelime grupları zamanla sıfat tamlaması olmaktan cıkmış, birleşik isme donuşmuşlerdir Sıfat tamlamasında başta bulunan vurgu da bu birleşik isimlerde ikinci unsura kaymıştır
Ulubatlı Hasan, Deli Dumrul, İkinci Selim