Erkeklerin akademik meslek yapmakta ve bilimsel alanlarda başarılı olduğuna dair temelsiz inanç son vakitlerde giderek azalmaya başlamış durumda. Fakat bu daima bu türlü değildi. Çok da uzak olmayan bir geçmişte bile hala daha bayanların eğitim hakkı yoktu. Bu gerçeği göz gerisi ederek erkeklerin tarih boyunca daha fazla bilimsel gelişmeye imza attığını ve bu sebeple bilimsel alanlarda daha ‘parlak’ olduğunun savunan önemli bir kesim bulunuyor. Küçük kız çocuklarının bu biçim klişelere şimdi eğitim hayatlarının başındayken maruz kalmasının ise çok yıpratıcı sonuçları olabiliyor.
Science Advances mecmuasında yayımlanan ve dünya çapında 500 bin öğrenciyi kapsayan toplumsal cinsiyet klişeleri üzerine yapılan yeni bir araştırmaya nazaran kız çocuklar akademik başarısızlığın arkasındaki sebebin ‘yeteneksiz olmak’ olduğuna erkelere kıyasla daha fazla inanıyor. Bu cins cinsiyet temelli klişeler daha evvel tekraren kere araştırılmış ve yıkılmış olsa da yeni araştırma, çok geniş bir alanı kapsaması açısından ülkeler ortası karşılaştırma yapmayı da mümkün kılıyor.
Kızlar başarısız olduklarında bunun sebebinin 'yeteneksiz olmaları' olduğuna inanıyor
15 yaşındaki öğrencilerin matematik, okuma ve fen bilimlerindeki bilgi ve maharetleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için her üç yılda bir yürütülen ve "Başarısız olduğumda, kâfi yeteneğe sahip olmayabileceğimden korkuyorum" cümlesini içeren 2018 Memleketler arası Öğrenci Kıymetlendirme Programı (PISA) anketinden elde edilen datalara dayanan araştırmada incelenen 72 ülkenin 71’inde, iki cinsiyet ortasındaki performans eşit olmasına karşın kızların başarısızlıklarını ‘yeteneksizliğe’ bağlamaya daha meyilli olduğu ortaya çıktı. Araştırmada erkelerin başarısızlıkları için daha çok ‘dış etkenleri’ suçlaması dikkat çekerken, ülkeler ortasındaki tek istisna ise Suudi Arabistan oldu.
Tuhaftır ki araştırmada, beklenenin bilakis bu farkın en besbelli olduğu ülkelerin varlıklı, gelişmiş ve ‘eşitlikçi’ ülkeler olduğu ortaya çıktı. Araştırmaya nazaran Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nde (OECD) bulunan güçlü ülkelerdeki kızların yüzde 61’i başarısızlıklarının yeteneklerinin olmasından kaynaklandığını düşünürken, bu oranın yüzde 14’lük bir farkla erkelerde yüzde 47 olduğu tespit edildi. OECD’de de bulunmayan ülkelerde ise bu fark yalnızca yüzde 8’di. Öte yandan farkın, ortalama performansa sahip öğrencilerle karşılaştırıldığında, daha yüksek performans gösteren öğrenciler ortasında daha büyük olması da araştırmanın dikkat cazibeli sonuçlarından birisiydi.
Gelişen ülkelerde cinsiyet eşitsizliği ortadan kalmaktansa 'yeniden yapılanıyor'
Bu kelamı geçen cinsiyetler ortası algı, kişinin kendine güvenmesi ve erkeklerin bilim ve matematik okumaya daha yatkın olması ortasındaki temas üzere mevzularda daha evvel de gözlemlenmişti. Bu paradoks için kesin bir açıklamaları olmadığını belirten çalışmanın ortak müelliflerinden CNRS ve Paris İktisat Okulu'ndan Thomas Breda, bunun ülkeler geliştikçe cinsiyet eşitsizliğinin aslında ortadan kalmadığının, yalnızca yeniden yapılandırıldıklarının bir delili olduğunu tabir ediyor.
Bir hipoteze nazaran daha fazla fikir özgürlüğü ortamına sunan ülkeler, kişilerin eski klişelere geri dönmesi için daha fazla imkan sağlıyor. Ayrıyeten bu ülkelerde bireylerin ferdi muvaffakiyete daha fazla odaklı olması, yetenek kavramına daha fazla önem verilmesine de sebep oluyor. Buna karşılık yeteneğe daha fazla paha veren toplumlar ise insanların klişeleri uygulamasına daha az imkan tanıyor.
Araştırma ayrıyeten, daha az yetenekli olma fikri ile PISA araştırmasının bir modülü olarak incelenen öbür üç gösterge ortasında da güçlü bir bağlantı olduğunu ortaya koyuyor. Buna nazaran kızlar erkeklere kıyasla ne kadar az yetenekli olduklarına inandıklarında kendilerine olan inançları de azalıyor. Bunun bir sonucu olarak rekabetten daha az zevk alır hale gelmeleriyle de kızlar, bilgi ve irtibat teknolojisi üzere erkek hâkim mesleklerde çalışmak için daha az istekli oluyor. Bu üç gösterge çoklukla, bayanların en yüksek durumlara erişmesini engelleyen ‘cam tavanın’ varlığına katkıda bulunabilecek nedenler olarak gösteriliyor.
Makalenin sonuçlarını kıymetlendiren müellifler, cam tavanın ortadan kalkma olasılığının, ülkeler geliştikçe yahut daha fazla cinsiyet eşitliği sağlandıkça daha düşük olduğunu tabir ediyor. Bu duruma bir tahlil olarak ise "Doğuştan gelen yetenek açısından düşünmeyi bırakın," şeklinde kaydeden Breda, "Başarı, deneme yanılma yoluyla öğrenmekten gelir. Saf yetenek kavramını bozarsak, kızların erkeklerden daha az doğal yetenekle donatıldığı fikrini de bozarız" ifadelerini kullanıyor.