Kök Hücreler..

Kök Hücreler KÖK HÜCRELER İnsan Genom Projesi'yle birlikte birçok hastalığın tedavisinde yeniliklerden bahsedilmeye başlanmıştır Bir insanın bütün programının onun her hücresindeki DNA moleküllerine şifrelendiğini bilmemize ve bu bilgiye ait temel kodları da heceleyerek sökmemize karşın, bu şifreli bilgilerin potansiyel halden görünür ayla geçmesinin sırları halen fazla kompleksliktir Biyologlar tüm himmetlerini bir tek hücreden başlayıp 100 trilyon hücreye ulaştırırken aynı zamanda farklılaşan ve yeni özellikler kazanan hücrelerin bölünmelerindeki mükemmel program ve hassas zamanlamaya da dikkati çekmektedirler Lâboratuardaki fare kemik iliği hücrelerinin, beyin hücrelerine aynı hücrelere dönüşmesi, bilim dünyasında yeni tartışmalar başlatmıştır heyecan verici bu yeni gelişmenin odak noktasında kök hücreleri bulunmaktadır Eğer insan vücudunun tedavisi, bir arabanın bozulan parçasını başkalaştırmak dek kolay olsaydı, diyabetten (şeker), yürek hastalıklarına dek birçok hastalık bugün olmayacaktı Yıpranmış, yıpranmış, yaralanmış, yorulmuş bir hücremizin yerine canlı ve taze yeni hücre konabilirse, bugün tedavisi muhtemel olmayan hastalıklar zahmetsizce tedavi edilebileceklerdir Şeker hastalarında bozuk olan pankreastaki hücrelerin yerine yenileri konulabildiği takdirde, şeker hastaları istedikleri kadar şekeri diyet yapmadan yiyebileceklerdir Bunlar insana gerçekleşmesi imkansız görünse de, tıp dünyası derhal her hafta gelen yeni haberlerle yeni gelişmelere sahne olmaktadır Dünyanın en saygıdeğer ve en önde gelen dergilerinden Cell, Science, Nature ve Nature Kalıtımsal, son sayılarında, kök hücreleriyle ilgili çalışmalara yer ayırmakta, ayrıca konunun politik, kültürel ve ahlâkî boyutlarını da tartışmaktadırlar 'Kemik iliğinden beyne, kemik iliğinden karaciğere, deriden beyne, beyinden kalbe, kandan beyine', başlıklarıyla yayımlanan bu makalelerde; kök hücrelerinin çok yönü olan özellikleri, farelerde yapılan transplantasyon (organ doku ya da hücre nakli) çalışmaları, kök hücrelerinden yeni kan damarlarının meydana gelişi, kuvvetsiz kemiklerin güçlendirilmesi, beyindeki ve omurilikteki hasarların tamiri rapor edilmektedir Hâdisenin aslı şudur: erken embriyona (döllenmeden sonraki birincil saatler), fetal dokulara (anne karnındaki embriyonun hücresel grupları) ve yetişkinlerdeki bir takım dokulara, kendi yapılarını değiştirerek diğer müşteri hücrelere dönüşme kabiliyeti yaratılıştan verilmiştir Kök Hücreleri İnsan pek mükemmel şekilde yaratılmıştır fakat, trilyonlarca hücreli ve atom, insanın biyoloji ile ilgili hayatı için beraber çalışmaktadırlar Bozulan ve eskiyen hücrelerin yerine yenileri yapılmakta, vücuda giren zararlı mikroplarla savaşmak için savunma hücreleri üretilmektedir Gözümüzdeki hücreler görme, pankreastaki hücreler salgı, akciğerlerimizdeki hücreler solunum için farklılaşmışlardır İşte vücudumuzdaki tüm hücrelerin ilk başlıca hücresine 'kök hücresi' adı verilir Biçimsiz ve yumuşak bir plastik, nasıl ustasının elinde öbür şekiller alabiliyorsa, kök hücreleri de farklılaşmış hücrelere dönüşebiliyorlar Bilim adamlarının hâlâ iyice açıklayamadıkları çoğu nokta vardır İnsan hayatı, erkek ve kadın cinsiyet hücrelerinin bir araya gelmesiyle başlar Döllenmiş yumurta tek bir hücresel olmakla birlikte, cisim sistemlerini meydana getirecek bütün hücreler bu tek hücreden çoğalacaktır Bu döllenmiş yumurtaya totipotent denir Mânâsı; her şey olma potansiyeli olan, demektir Döllenmeden birkaç saat daha sonra bu totipotent hücresel iki eşdeğer parçaya bölünür Bu iki eşit totipotent hücreden biri alınıp rahim`e yerleştirilirse, canlı gelişimi tekrar olmaktadır Genetik olarak aynı olan tek yumurta ikizleri de böyle olmaktadır İki totipotent hücresel bilemediğimiz sebepler çerçevesinde ayrılıp, her ikisi ferdî olarak gelişmektedirler Döllenmeden dört gün ve birkaç hücreli bölünmesinden sonra bu totipotent hücreler farklılaşmaya başlayarak blastocyt denilen içi anlamsız bir küreye dönüşürler Blastosistte iki herif hücre vardır; biri dış katman, biri de kürenin içinde olan iç katman Blastosistin dış tabakasından (throphoblast), dokuz ay boyunca bebeğin beslenmesini ve solunumunu sağlayacak plasenta ve koruyucu chorion tabakası gelişir Blastosistin iç gözenekli olan tabakasından (embriyonik düğüm) göz, kalb, beyin, kaslar, kemikler vs gibi doku ve organlar gelişir Ama bunun için iç hücre tabakasının, dış hücresel tabakasıyla bir arada çalışması gerekir Yalnız, tek başına iç gözenekli olan tabakasından hiçbir canlı gelişmez İçteki hücre kümesine, pluripotent hücreler de denir Bunun mânâsı, farklı alanlara yönlendirilmiş doku ve hücre tipine dönüşebilen gözenekli olan demektir Pluripotent hücreler totipotent değillerdir Çünkü pluripotent hücrelerden plasenta oluşamaz Plasenta olmayınca da canlı gelişimi olmaz Pluripotent kök hücreleri, multipotent kök hücreleri denilen biraz daha özelleşmiş hücrelere dönüşürler Kademe kademe bir nevi ihtisas ve ihtisas safhası geçiren pluripotent hücreler, daha hususî uzman hücreler hâline gelirler Meselâ; kan meydana getirecek kök hücreleri; oksijen taşıyarak solunumda gerekli olan alyuvarlar, hastalıklarla savaşan akyuvarlar ve pıhtılaşmayı sağlayan trombositler gibi birbirinden ayrı hususiyetlere sahip üç asıl grupta farklılaşırlar Deri kök hücreleri dağıtılmış tipteki cilt hücrelerini, kas kök hücreleri de farklı tipteki kas dokularını meydana getirirler Böyle hususî kabiliyete sahip kök hücrelerine multipotent kök hücreleri denir Neticede bir tek döllenmiş yumurtadan milyarlarca ayrı gözenekli olan oluşur Pluripotent kök hücreleri erken gelişim döneminde bulunmalarına karşın, multipotent kök hücreleri çocuklarda ve yetişkinlerde bulunabilmektedirler Meselâ, üstünde en fazla çalışılmış kan kök hücrelerini ele alalım Kan kök hücreleri her insanın kemik iliğinde bulunur Bazen çok eksik miktarda kanda da bulunabilirler Bu kök hücreleri hayatî öneme sahiptirler Ömür boyu bu kök hücreleri dağıtılmış tipteki kan hücrelerine dönüşerek hayatın devamını sağlarlar Kırmızı kan hücresinin (alyuvar) ömrü sıradan 120 gündür Eğer kök hücreleri olmasaydı insanın ömrü de olur ya 120 gün olacaktı Çünkü insan alyuvarsız bir an bile yaşayamaz Blastosistin iç hücresel tabakasından oluşan pluripotent kök hücrelerine embriyonik kök hücreleri (embriyonic stem cell) de denilmektedir Kök hücreleri, klonogenik yani çoğaltılabilme kabiliyetleri yüzünden fazla özel bir ehemmiyete sahiptirler Kök Hücreleri Nasıl Elde Edilir? Şu lahza için, kök hücrelerini olmak için iki kaynak vardır Birinci metotta kök hücreleri ilk elden blastosistin iç gözenekli olan tabakasından elde edilirler Bu metot kısırlığa aleyhinde çalışan in vitro fertilizasyon (karoser dışı döllenme) kliniklerinde, tüp bebek almak için kullanılmaktadır Anne babanın müsaadesi alınarak uygulanan bu teknikte blastosistin totipotent iç hücreleri, özel hazırlanmış ortamlarda çoğaltılarak pluripotent kök hücreleri elde edilmektedir İkinci teknikde, kök hücreler düşük veya sonlandırılmış gebeliklerden elde edilmektedirler Ara Sıra de hayvan deneyleri kullanılır Kamuoyunun yakından tanıdığı ve klonlama metodu ile elde edilen Dolly örneğinde olduğu gibi, kök hücreleri klonlama ile de elde edilebilmektedir Ceset hücresi çekirdek nakli adı bahşedilen bu klonlama (artış) metodunda, adi bir hayvanın yumurta hücresi alınır Bu hücrenin DNA ve RNA gibi kalıtımsal maddesinin olduğu çekirdeği yumurta hücresinden çıkarılır Çekirdeği alınan hücrede besinler ve embryon gelişimi için zorunlu maddeler vardır sonra sperm ve yumurta dışındaki başka bir gövde hücresi alınarak, çekirdeği küskün yumurta hücresi ile birleştirilir Bu yeni hücresel artık totipotent bir hücredir Totipotent hücre hemencecik blastosist hâline geçer Blastosistin iç hücrelerinden de pluripotent kök hücreleri oluşur Kök Hücrelerinin Olası Başvuru Alanları Esas bilimler açısından kök hücreleri insan gelişimi sırasında olan karmaşık ve oldukça karmakarışık olayları anlamamıza hizmet ederler Bu çalışmanın maksadı, hücresel özelleşmesi sırasında karar mekânizmasının maddî sebeplerinin açıklığa kavuşmasıdır Kuşkusuz bir hücrenin kas mı, kemik mi olacağına ilahî kudret karar veriyor Lakin ilahî ilim ve kudretin yaratılıştaki tecellisi, daima maddî sebepleri perde yaparak, örtülü mucizeler biçiminde ortaya çıkmaktadır Günümüzde bu işlerin maddî arka plânında genlerin olduğunu biliyoruz Oysa kök hücrelerini harekete geçiren, onların çalışmasını hızlandıran, yavaşlatan veya durduran maddî faktörleri hâlâ bilinmemektedir İnsan vücudunda çalıştırılan genler, hayat için vazgeçilmez olan proteinleri senaaalemektedirler Ama çok küçük miktarlardaki uyarıcı proteinlerin gereksinim duyulan yerde ve olması gerektiği dek, tam zamanında hazırlandığı ile ilgili bilgiler henüz çok eksiktir Kanser ve doğum kusurları gibi birçok hastalığın sebebi, bu hücrelerin farklılaşarak ihtisas mekânizmalarındaki farklılaşmadan doğan arızalarda görülmektedir Hücrelerin belirlenmiş vazifelere uygun olarak uzmanlaşmaları sistemleri anlaşıldığı süre, birçok hastalığın da önüne geçilebilecektir Meselâ, hücreye anormal olması için giden protein molekülüne ait sinyal, normale çevrildiğinde hücre anormalleşmeyecektir Kök hücrelerinin, yeni ilâçların gelişiminde ve ilâçların test edilmesi safhasında kullanılması düşünülmektedir Kök hücreleri bu deneylerde kullanılabilirse, fazla ayrı hücrelere de aynı deneyler uygulanabilecektir Kan hastalıkları ile ilgili bir ilâç, kan kök hücrelerinde, adale hastalıkları ile ilgili bir ilâç da kas kök hücrelerinde denenebilecektir Eğer bu ilâç, kök hücrelerinde müspet bir sonuç verirse, hayvan ve insan deneylerine geçilebilecek Kök hücreleri için diğer bir uygulama sahası, kusurlu ve bozuk hücrelerin yerine sağlam hücresel ve dokuların üretilmesidir Birçok hastalığın tedavisi arızalı hücrelerin değiştirilmesiyle mümkün olabilecektir Parkinson, alzheimer, omirilik yaralanmaları ve sinir tahribatlarına yan felçler, kalb hastalıkları, diyabet, eklem rahatsızlıkları, osteoporoz ve romatizmanın, kök hücrelerinden yararlanılarak tedavisi düşünülmektedir Dinç kalb kas hücrelerinin nakli, kronik (müzmin) kalb hastaları için umut taahhüt etmektedir Kök hücrelerinden elde edilen adale hücreleri arızalı kalbe nakledildiğinde (fareler üzerinde yapılan çalışmalarda), kalb adi fonksiyonuna dönmektedir Tip1 şeker hastalarında pankreasın insulin üreten adacık hücreleri bozulmuşlardır Yeni hücrelerin nakliyle insanda en küçük protein hormonu olan (51 aminoasitten üretilmiş) insülin salgılanması normale dönebilecektir Bütün bu gelişmelere karşın gerçi her şey güllük gülistanlık değildir Daha alınacak çok yol vardır Başta hücresel özelleşmesinin mekânizması tam olarak açıklanmalıdır İkinci olarak immün reaksiyon olarak tanıdık, vücudun yeni hücresel ve organları kabul etmemesi, cisim dışına atması hâdisesinin de üstesinden gelinmelidir Üçüncü olarak da hemen çoğu kişinin göz ardı ettiği, hâdisenin ahlak boyutudur Bilim dünyası kök hücreleri ile uğraşırken, politikacılar da bu konuya müsade verilip verilmemesini tartışmaktadırlar İngiltere; embriyonik kök hücreleri ile çalışmaya ve klonlamaya izin veren tek ülkedir Kanımca ülkenin başbakanı bu konuya tam takviye vermektedir Japonya ve Almanya'da bu cins çalışmalar şu lahza yasaktır Avustralya'nın bir takım eyaletlerinde kök hücreleri ve insan üremesiyle ilgili klonlama çalışmaları yasaklandığı hâlde, bir takım eyaletlerde serbesttir Amerika'da çoğunlukla yasaklanmış olsa da, bir takım özel durumlarda özel izinler alınarak araştırmalar yapılabilmektedir NIH (Ulusal Sağlık Durumu Enstitüsü) destekli araştırmacılar, kök hücreleri ile çalışma yetkisine sahipler Örnek Araştırmalar Ve Gelecek İçin Plânlar Standford Üniversitesi araştırmacılarının Science dergisinde yayınladıkları bir çalışmada, beyine enjekte edilen kemik iliği hücrelerinden asap hücrelerine aynı hücreler oluşmuştur Nature dergisindeki bir çalışmada ise, kemik iliği nakli yapılan kadınlarda, kemik iliği hücrelerinin karaciğer hücrelerine dönüştüğü gözlenmiştir Hattâ erkeklerden kemik iliği alan kadın hastalarda Y kromozomu görülmüştür Bilindiği gibi Y kromozomu erkeklere has bir kromozomdur Bu kromozomun kemik iliği hücrelerinden farklılaştığı düşünülmektedir Benzer neticelere, fareler üzerinde yapılan deneylerde de rastlanmıştır Yine Science dergisindeki bir yayında, kemik iliği hücrelerinin beyin hücrelerine ve adale hücrelerine dönüşebileceği gösterilmiştir Tıp dünyasında kök hücrelerinin en çok kullanılacağı sahanın nörolojik (beyinsinir) bilimler olacağı tahmin edilmektedir Çünkü çoğu hastalığın temelinde sinir hücrelerinin kaybı veya ölümü vardır Parkinson hastalığında dopamin adlı kimyevî maddeyi sağlayan, hücreler; alzheimer hastalığında asetilkolin üreten hücreler ve amyotrophic sclerosis de kasları harekete geçiren sinir hücreleri ölmektedir Felç, travma ve omurilik yaralanmalarında da sinir hücrelerinin kaybı vardır Hayvanlar üzerinde yapılan deneylerde, kök hücreleri ile başarılı neticeler alınmıştır Kök hücre çalışmaları, sağırlığın tedavisini çözecek gibidir Sağırlık; kalıtımsal, mikrobik veya darbeler neticesinde sesi alan iç kulaktaki hücrelerin kaybıyla ortaya meydana çıkan bir durumdur Pluripotent kök hücreleri ile üretilen dinç işitme hücreleri, eskileri ile değiştirildiğinde sağırlık problemi kalmayacaktır Ancak burada da tüm kök hücre çalışmalarında olduğu gibi manâlı bir engel vardır: Kök hücrelerini, hususî vazifelendirilmiş hücrelere dönüştüren sinyal nedir? Bu mekânizma nasıl çalışır? Başta bu sorular cevaplandırılmalıdır Nasıl oluyor da bir kök hücresel, sonradan bir göz, kulak, kalb, kas ve kan gibi yüzlerce ayrı hücreye dönüşüyor? Bilim dünyası derhal bu sorulara yanıt arıyor; sorular cevaplandıkça çalışmalar büyük bir ivme kazanacak, birçok rahatsızlık da inşaallah tedavi edilebilecektir İleride tedavisi düşünülen öteki bazı hastalıklar şunlardır: Böbrek hastalıkları, kesik ağız tadı, yarık dudak, kanser, alerji, mikrobik hastalıklar, göz ve cilt hastalıkları Böylesi ümitler vaat etmesine karşın, suiistimale açık olan bu mesele, her konu da olduğu gibi fena niyetli insanlara karşı tedbir alma gereğini hissettirmiştir İnsan klonlama çalışmalarının gayrî ahlâkî olduğunu düşünen uzmanların baskısıyla da yapılan, insan klonlamasını yasaklayan kanun, Bush ve yönetimi tarafından Amerikan Senatosu'nda 26 Nisan 2001 tarihinde kabul edildi Her ne maksatla olursa olsun, cisim hücresi çekirdeği transferi metodu ile kanunu ihlâl edenlere, 1000000 dolar para cezası ve 10 yıla kadar hapis cezası verilebilecek Science dergisi, haberi Yokolan Kök Hücreleri, Yokolan Bilimbaşlığıyla, hükümeti suçlayarak kamuoyuna duyurdu Buna rağmen ABD'de bilim etiği, bilim felsefesi, ahlâk ve Hristiyanlık konularında bahşedilen seminerlerde ve organizasyonlarda mesele uzun uzadıya ele alınmaktadır Yıkıntıilginç olan, meselenin Hristiyanlık açısından tartışmasını yapanlara, hiç kimse, antilaik, dinciveya gericigibi sıfatlar yakıştırmazken; ülkemizde bilim adamlarının bir kısmı, meseleyi ahlâkî ya da dinî zeminde tartışmak isteyenleri anında bu sıfatlarla yaftalamaktadırlar İşte Batıdaki bilim adamları ile bizdeki bilim adamları arasındaki ayrım! Galiba, oradaki teknolojik farkı kapatmaya çalışmaktan çok, bu zihin ve ahlâkî hitabe farklılığını kapatmamız gerekiyor Tüm bu bilgiler ışığında diyebiliriz ki, kök hücre biyolojisi ve kök gözenekli olan teknolojisi yeni yeni gelişiyor Şu lahza emekleme dönemini yaşayan bu çalışmanın, soru işareti uyandıran noktaları çoktur Karanlık noktalar aydınlandıkça; kâinata ibret ve şaşkınlık nazarıyla bakan, kalbi ve vicdanı ölmemiş insanların iman ufku inşaallah daha da açılacaktır