5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu
Tazminat istemi
Madde 141 (1) Suc soruşturması veya kovuşturması sırasında;
a) Kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen,
b) Kanuni gozaltı suresi icinde hakim onune cıkarılmayan,
c) Kanuni hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan,
d) Kanuna uygun olarak tutuklandığı halde makul surede yargılama mercii huzuruna cıkarılmayan ve bu sure icinde hakkında hukum verilmeyen,
e) Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen,
f) MahkUm olup da gozaltı ve tutuklulukta gecirdiği sureleri, hukumluluk surelerinden fazla olan veya işlediği suc icin kanunda ongorulen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan,
g) Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suclamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hallerde sozle acıklanmayan,
h) Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen,
i) Hakkındaki arama kararı olcusuz bir şekilde gercekleştirilen,
j) Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde elkonulan veya korunması icin gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amac dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen,
Kişiler, maddi ve manevi her turlu zararlarını, Devletten isteyebilirler
(2) Birinci fıkranın (e) ve (f) bentlerinde belirtilen kararları veren merciler, ilgiliye tazminat hakları bulunduğunu bildirirler ve bu husus verilen karara gecirilir
Tazminat isteminin koşulları
Madde 142 (1) Karar veya hukumlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren uc ay ve her halde karar veya hukumlerin kesinleşme tarihini izleyen bir yıl icinde tazminat isteminde bulunulabilir
(2) İstem, zarara uğrayanın oturduğu yer ağır ceza mahkemesinde ve eğer o yer ağır ceza mahkemesi tazminat konusu işlemle ilişkili ise ve aynı yerde başka bir ağır ceza dairesi yoksa, en yakın yer ağır ceza mahkemesinde karara bağlanır
(3) Tazminat isteminde bulunan kişinin dilekcesine, acık kimlik ve adresini, zarara uğradığı işlemin ve zararın nitelik ve niceliğini kaydetmesi ve bunların belgelerini eklemesi gereklidir
(4) Dilekcesindeki bilgi ve belgelerin yetersizliği durumunda mahkeme, eksikliğin bir ay icinde giderilmesini, aksi halde istemin reddedileceğini ilgiliye duyurur Suresinde eksiği tamamlanmayan dilekce, mahkemece, itiraz yolu acık olmak uzere reddolunur
(5) Mahkeme, dosyayı inceledikten sonra yeterliliğini belirlediği dilekce ve eki belgelerin bir orneğini Devlet Hazinesinin kendi yargı cevresindeki temsilcisine tebliğ ederek, varsa beyan ve itirazlarını onbeş gun icinde yazılı olarak bildirmesini ister
(6) İstemin ve ispat belgelerinin değerlendirilmesinde ve tazminat hukukunun genel prensiplerine gore verilecek tazminat miktarının saptanmasında mahkeme gerekli gorduğu her turlu araştırmayı yapmaya veya hakimlerinden birine yaptırmaya yetkilidir
(7) (Değişik: 2552005 535320 md) Mahkeme, kararını duruşmalı olarak verir İstemde bulunan ile Hazine temsilcisi, acıklamalı cağrı kağıdı tebliğine rağmen gelmezlerse, yokluklarında karar verilebilir
(8) Karara karşı, istemde bulunan, Cumhuriyet savcısı veya Hazine temsilcisi, istinaf yoluna başvurabilir; inceleme oncelikle ve ivedilikle yapılır
Tazminatın geri alınması
Madde 143 (1) Kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin kararı sonradan kaldırılarak, hakkında kamu davası acılan ve mahkUm edilenlerle, yargılamanın aleyhte yenilenmesiyle beraat kararı kaldırılıp mahkUm edilenlere odenmiş tazminatların mahkUmiyet suresine ilişkin kısmı, Cumhuriyet savcısının yazılı istemi ile aynı mahkemeden alınacak kararla kamu alacaklarının tahsiline ilişkin mevzuat hukumleri uygulanarak geri alınır Bu karara itiraz edilebilir
(2) (Değişik: 2552005 535321 md) Devlet, odediği tazminattan dolayı, koruma tedbiriyle ilgili olarak gorevinin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle gorevini kotuye kullanan kamu gorevlilerine rucu eder
(3) İftira konusunu oluşturan suc veya yalan tanıklık nedeniyle gozaltına alınma ve tutuklama halinde; Devlet, iftira eden veya yalan tanıklıkta bulunan kişiye de rucu eder
Tazminat isteyemeyecek kişiler
Madde 144 (1) Kanuna uygun olarak yakalanan veya tutuklanan kişilerden aşağıda belirtilenler tazminat isteyemezler:
a) Gozaltı ve tutukluluk suresi başka bir hukumluluğunden indirilenler
b) Tazminata hak kazanmadığı halde, sonradan yururluğe giren ve lehte duzenlemeler getiren kanun gereği, durumları tazminat istemeye uygun hale donuşenler
c) Genel veya ozel af, şikayetten vazgecme, uzlaşma gibi nedenlerle hakkında kovuşturmaya yer olmadığına veya davanın duşmesine karar verilen veya kamu davası gecici olarak durdurulan veya kamu davası ertelenen veya duşurulenler
d) Kusur yeteneğinin bulunmaması nedeniyle hakkında ceza verilmesine yer olmadığına karar verilenler
e) Adli makamlar huzurunda gercek dışı beyanla suc işlediğini veya suca katıldığını bildirerek gozaltına alınmasına veya tutuklanmasına neden olanlar
* * *
Bir suca ilişkin soruşturma kovuşturma sırasında yukarıda belirtilen koruma tedbirlerine hukmedilebilmektedir Bu koruma tedbirlerinin uygulanması daima kişilerin mağduriyeti ile sonuclanır Yasa koyucu bu mağduriyetin belirli boyutlara ulaşması durumunda tazminat verilmesi gerektiğini hukme bağlamıştır 1411 maddesinde hangi durumlarda kişiye tazminat verilmesi gerektiği sayılmıştır Bu duzenleme ile artık 466 sayılı kanunda zımnen yururlukte kalmıştır Esasen CMK nun yururluğune ilişkin kanunda bu yonde hukum konulması beklenmektedir
1411 maddesinde tazminatı gerektiren haller şu şekilde sayılmıştır;
a) Kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen,
b) Kanuni gozaltı suresi icinde hakim onune cıkarılmayan,
c) Kanuni hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan,
d) Kanuna uygun olarak tutuklandığı halde makul surede yargılama mercii huzuruna cıkarılmayan ve bu sure icinde hakkında hukum verilmeyen,
e) Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen,
f) MahkUm olup da gozaltı ve tutuklulukta gecirdiği sureleri, hukumluluk surelerinden fazla olan veya işlediği suc icin kanunda ongorulen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan,
g) Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suclamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hallerde sozle acıklanmayan,
h) Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen,
i) Hakkındaki arama kararı olcusuz bir şekilde gercekleştirilen,
j) Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde el konulan veya korunması icin gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amac dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen,
Kişiler, maddi ve manevi her turlu zararlarını, Devletten isteyebilirler
Buradaki onemli husus maddenin 2 fıkrasında yer almıştır Buna gore; tazminatı gerektiren hallerden (e) ve (f) bendinde sayılan hallerin varlığı halinde kararı veren mahkeme kişiye tazminat hakkının olduğunu bildirir ve bu bildirimi yaptığını kararına yazar
Yasanın 142, 143 ve 144 maddeleri tazminat istemenin koşulları, tazminata ilişkin usul kuralları, tazminatın geri alınmasının koşulları ve tazminat isteyemeyecek kişilere ilişkin duzenlemelere yer verilmiştir
OLCUSUZ ARAMADAN KAYNAKLANAN TAZMİNAT
Tazminat istemi,soruşturma veya kovuşturma sırasındaki haksız işlemlerle ilgilidir Aramanın olcusuz şekilde gercekleştirilmesi de tazminat istemine konu olabilir
5271 Sayılı CMKnunda, haksız yakalama ve tutuklama halleri dışında, aramaya ilişkin olarak da tazminat hakkı kabul edilmiştir Daha once tazminat hakkı sadece haksız tutuklama ve yakalama ile sınırlı tutulmuştu Bu gibi hukuka aykırı uygulamaların varlığı halinde genel kurallara gore hizmet kusuruna dayalı olarak tam yargı davası acılması mumkun iken yasal boşluk sebebiyledir ki hemen hemen hic denenmemiştir İdari eylem ve işlem olarak duşunulmesi mumkun olmayan ceza yargılaması sebebiyle idarenin tazminat sorumluluğu soz konusu değildir Ancak, kesin hukum teşkil etmeyen adli kolluk işlemleri bakımından devletin sorumsuzluğunu gerektirecek bir sebep yoktur
Bu yasal boşluk CMKnun da Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat kurumu ile doldurulmaya calışılmıştır CMKnun md1411i bendine gore, suc soruşturması veya kovuşturması sırasında hakkındaki arama kararı olcusuz bir şekilde gercekleştirilen kişiler, maddi ve manevi her turlu zararlarını, Devletten isteyebilirler Her ne kadar yasada sadece arama kararı zikredilmiş ise de ,CSavcısı ve kolluk amirlerinin yazılı emirleri ile yapılan aramalar bakımından da tazminat istenmesi mumkundur
CMKnun 1421 maddesi uyarınca, karar veya hukumlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren uc ay ve her halde karar veya hukumlerin kesinleşme tarihini izleyen bir yıl icinde tazminat isteminde bulunulabilir
Tazminat istemi, zarara uğrayanın oturduğu yer ağır ceza mahkemesinde ve eğer o yer ağır ceza mahkemesi tazminat konusu işlemle ilişkili ise ve aynı yerde başka bir ağır ceza dairesi yoksa, en yakın yer ağır ceza mahkemesinde karara bağlanır(CMK 1422 md)
Devletin, koruma tedbiriyle ilgili olarak odediği tazminattan dolayı gorevini kotuye kullanan kamu gorevlilerine rucu edeceği de CMK’nun1432 maddesinde duzenlenmiştir Madde gerekcesinde acıklık olmamakla birlikte,bu konuda kamu gorevlisinin gorevi kotuye kullanma sucundan dolayı mahkumiyeti durumunda rucu mumkun olabilmelidir
Tazminat istemi
Madde 141 (1) Suc soruşturması veya kovuşturması sırasında;
a) Kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen,
b) Kanuni gozaltı suresi icinde hakim onune cıkarılmayan,
c) Kanuni hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan,
d) Kanuna uygun olarak tutuklandığı halde makul surede yargılama mercii huzuruna cıkarılmayan ve bu sure icinde hakkında hukum verilmeyen,
e) Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen,
f) MahkUm olup da gozaltı ve tutuklulukta gecirdiği sureleri, hukumluluk surelerinden fazla olan veya işlediği suc icin kanunda ongorulen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan,
g) Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suclamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hallerde sozle acıklanmayan,
h) Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen,
i) Hakkındaki arama kararı olcusuz bir şekilde gercekleştirilen,
j) Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde elkonulan veya korunması icin gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amac dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen,
Kişiler, maddi ve manevi her turlu zararlarını, Devletten isteyebilirler
(2) Birinci fıkranın (e) ve (f) bentlerinde belirtilen kararları veren merciler, ilgiliye tazminat hakları bulunduğunu bildirirler ve bu husus verilen karara gecirilir
Tazminat isteminin koşulları
Madde 142 (1) Karar veya hukumlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren uc ay ve her halde karar veya hukumlerin kesinleşme tarihini izleyen bir yıl icinde tazminat isteminde bulunulabilir
(2) İstem, zarara uğrayanın oturduğu yer ağır ceza mahkemesinde ve eğer o yer ağır ceza mahkemesi tazminat konusu işlemle ilişkili ise ve aynı yerde başka bir ağır ceza dairesi yoksa, en yakın yer ağır ceza mahkemesinde karara bağlanır
(3) Tazminat isteminde bulunan kişinin dilekcesine, acık kimlik ve adresini, zarara uğradığı işlemin ve zararın nitelik ve niceliğini kaydetmesi ve bunların belgelerini eklemesi gereklidir
(4) Dilekcesindeki bilgi ve belgelerin yetersizliği durumunda mahkeme, eksikliğin bir ay icinde giderilmesini, aksi halde istemin reddedileceğini ilgiliye duyurur Suresinde eksiği tamamlanmayan dilekce, mahkemece, itiraz yolu acık olmak uzere reddolunur
(5) Mahkeme, dosyayı inceledikten sonra yeterliliğini belirlediği dilekce ve eki belgelerin bir orneğini Devlet Hazinesinin kendi yargı cevresindeki temsilcisine tebliğ ederek, varsa beyan ve itirazlarını onbeş gun icinde yazılı olarak bildirmesini ister
(6) İstemin ve ispat belgelerinin değerlendirilmesinde ve tazminat hukukunun genel prensiplerine gore verilecek tazminat miktarının saptanmasında mahkeme gerekli gorduğu her turlu araştırmayı yapmaya veya hakimlerinden birine yaptırmaya yetkilidir
(7) (Değişik: 2552005 535320 md) Mahkeme, kararını duruşmalı olarak verir İstemde bulunan ile Hazine temsilcisi, acıklamalı cağrı kağıdı tebliğine rağmen gelmezlerse, yokluklarında karar verilebilir
(8) Karara karşı, istemde bulunan, Cumhuriyet savcısı veya Hazine temsilcisi, istinaf yoluna başvurabilir; inceleme oncelikle ve ivedilikle yapılır
Tazminatın geri alınması
Madde 143 (1) Kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin kararı sonradan kaldırılarak, hakkında kamu davası acılan ve mahkUm edilenlerle, yargılamanın aleyhte yenilenmesiyle beraat kararı kaldırılıp mahkUm edilenlere odenmiş tazminatların mahkUmiyet suresine ilişkin kısmı, Cumhuriyet savcısının yazılı istemi ile aynı mahkemeden alınacak kararla kamu alacaklarının tahsiline ilişkin mevzuat hukumleri uygulanarak geri alınır Bu karara itiraz edilebilir
(2) (Değişik: 2552005 535321 md) Devlet, odediği tazminattan dolayı, koruma tedbiriyle ilgili olarak gorevinin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle gorevini kotuye kullanan kamu gorevlilerine rucu eder
(3) İftira konusunu oluşturan suc veya yalan tanıklık nedeniyle gozaltına alınma ve tutuklama halinde; Devlet, iftira eden veya yalan tanıklıkta bulunan kişiye de rucu eder
Tazminat isteyemeyecek kişiler
Madde 144 (1) Kanuna uygun olarak yakalanan veya tutuklanan kişilerden aşağıda belirtilenler tazminat isteyemezler:
a) Gozaltı ve tutukluluk suresi başka bir hukumluluğunden indirilenler
b) Tazminata hak kazanmadığı halde, sonradan yururluğe giren ve lehte duzenlemeler getiren kanun gereği, durumları tazminat istemeye uygun hale donuşenler
c) Genel veya ozel af, şikayetten vazgecme, uzlaşma gibi nedenlerle hakkında kovuşturmaya yer olmadığına veya davanın duşmesine karar verilen veya kamu davası gecici olarak durdurulan veya kamu davası ertelenen veya duşurulenler
d) Kusur yeteneğinin bulunmaması nedeniyle hakkında ceza verilmesine yer olmadığına karar verilenler
e) Adli makamlar huzurunda gercek dışı beyanla suc işlediğini veya suca katıldığını bildirerek gozaltına alınmasına veya tutuklanmasına neden olanlar
* * *
Bir suca ilişkin soruşturma kovuşturma sırasında yukarıda belirtilen koruma tedbirlerine hukmedilebilmektedir Bu koruma tedbirlerinin uygulanması daima kişilerin mağduriyeti ile sonuclanır Yasa koyucu bu mağduriyetin belirli boyutlara ulaşması durumunda tazminat verilmesi gerektiğini hukme bağlamıştır 1411 maddesinde hangi durumlarda kişiye tazminat verilmesi gerektiği sayılmıştır Bu duzenleme ile artık 466 sayılı kanunda zımnen yururlukte kalmıştır Esasen CMK nun yururluğune ilişkin kanunda bu yonde hukum konulması beklenmektedir
1411 maddesinde tazminatı gerektiren haller şu şekilde sayılmıştır;
a) Kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen,
b) Kanuni gozaltı suresi icinde hakim onune cıkarılmayan,
c) Kanuni hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan,
d) Kanuna uygun olarak tutuklandığı halde makul surede yargılama mercii huzuruna cıkarılmayan ve bu sure icinde hakkında hukum verilmeyen,
e) Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen,
f) MahkUm olup da gozaltı ve tutuklulukta gecirdiği sureleri, hukumluluk surelerinden fazla olan veya işlediği suc icin kanunda ongorulen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan,
g) Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suclamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hallerde sozle acıklanmayan,
h) Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen,
i) Hakkındaki arama kararı olcusuz bir şekilde gercekleştirilen,
j) Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde el konulan veya korunması icin gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amac dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen,
Kişiler, maddi ve manevi her turlu zararlarını, Devletten isteyebilirler
Buradaki onemli husus maddenin 2 fıkrasında yer almıştır Buna gore; tazminatı gerektiren hallerden (e) ve (f) bendinde sayılan hallerin varlığı halinde kararı veren mahkeme kişiye tazminat hakkının olduğunu bildirir ve bu bildirimi yaptığını kararına yazar
Yasanın 142, 143 ve 144 maddeleri tazminat istemenin koşulları, tazminata ilişkin usul kuralları, tazminatın geri alınmasının koşulları ve tazminat isteyemeyecek kişilere ilişkin duzenlemelere yer verilmiştir
OLCUSUZ ARAMADAN KAYNAKLANAN TAZMİNAT
Tazminat istemi,soruşturma veya kovuşturma sırasındaki haksız işlemlerle ilgilidir Aramanın olcusuz şekilde gercekleştirilmesi de tazminat istemine konu olabilir
5271 Sayılı CMKnunda, haksız yakalama ve tutuklama halleri dışında, aramaya ilişkin olarak da tazminat hakkı kabul edilmiştir Daha once tazminat hakkı sadece haksız tutuklama ve yakalama ile sınırlı tutulmuştu Bu gibi hukuka aykırı uygulamaların varlığı halinde genel kurallara gore hizmet kusuruna dayalı olarak tam yargı davası acılması mumkun iken yasal boşluk sebebiyledir ki hemen hemen hic denenmemiştir İdari eylem ve işlem olarak duşunulmesi mumkun olmayan ceza yargılaması sebebiyle idarenin tazminat sorumluluğu soz konusu değildir Ancak, kesin hukum teşkil etmeyen adli kolluk işlemleri bakımından devletin sorumsuzluğunu gerektirecek bir sebep yoktur
Bu yasal boşluk CMKnun da Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat kurumu ile doldurulmaya calışılmıştır CMKnun md1411i bendine gore, suc soruşturması veya kovuşturması sırasında hakkındaki arama kararı olcusuz bir şekilde gercekleştirilen kişiler, maddi ve manevi her turlu zararlarını, Devletten isteyebilirler Her ne kadar yasada sadece arama kararı zikredilmiş ise de ,CSavcısı ve kolluk amirlerinin yazılı emirleri ile yapılan aramalar bakımından da tazminat istenmesi mumkundur
CMKnun 1421 maddesi uyarınca, karar veya hukumlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren uc ay ve her halde karar veya hukumlerin kesinleşme tarihini izleyen bir yıl icinde tazminat isteminde bulunulabilir
Tazminat istemi, zarara uğrayanın oturduğu yer ağır ceza mahkemesinde ve eğer o yer ağır ceza mahkemesi tazminat konusu işlemle ilişkili ise ve aynı yerde başka bir ağır ceza dairesi yoksa, en yakın yer ağır ceza mahkemesinde karara bağlanır(CMK 1422 md)
Devletin, koruma tedbiriyle ilgili olarak odediği tazminattan dolayı gorevini kotuye kullanan kamu gorevlilerine rucu edeceği de CMK’nun1432 maddesinde duzenlenmiştir Madde gerekcesinde acıklık olmamakla birlikte,bu konuda kamu gorevlisinin gorevi kotuye kullanma sucundan dolayı mahkumiyeti durumunda rucu mumkun olabilmelidir