Kurtuluş Savaşında Doğu Cephesi
Doğu Cephesi, Kurtuluş Savaşı sırasında 1919 1921 yılları arasında Turk Ermeni Savaşı (24 Temmuz 7 Kasım 1920) dahil olmak uzere, Doğu Anadolu ve Guney Kafkasya'da acılan savaş cephesidir
I Dunya Savaşı'nda, Kafkas Cephesi'nin acılması uzerine Ermenilerle Ruslar işbirliğine yonelmişler ve Rusların kışkırtmalarıyla Turkleri katletmeye başlamışlardır Rusya ’da ihtilal gercekleşince Ruslar, Doğu Anadolu ’da işgal ettikleri yerleri Turklere bırakarak geri cekildiler Bu arada merkezi Erivan olan bir Ermeni devleti kuruldu (28 Mayıs 1918) Ruslar cekilirken daha Turk ordusu bolgeye ulaşmadan Ermeniler, Rusların yerini aldı ve doğu Anadolu ’nun kendilerine ait olduğunu ileri surup, Gumru, Iğdır, Arpacay ve Aras ’a kadar ilerlediler
I Dunya Savaşı'nın sona ermesi ve bolgede bulunan Turk 3'ncu Ordusu'nun 30 Ekim 1918 Mondros Mutarekesi gereğince Kafkasya'yı boşaltması sonucu Kafkaslar'da, Ermenistan başta olmak uzere Gurcistan, Azerbaycan ve Nahcivan Cumhuriyetleri kuruldu Bu boşaltma sırasında muhtemel Ermeni saldırı ve tecavuzlerine karşı da Turk halkını korumak maksadıyla Ardahan, Batum bolgesinde Acara Şura HukUmeti, KarsOltuSarıkamışKağızman bolgelerinde ise Guneybatı Kafkas Gecici Milli HukUmeti kuruldu Ancak bu iki hukumet 3 ay sonra İngilizler tarafından dağıtıldı Bu olaydan sonra bolgenin Ermeni saldırılarına karşı savunulması, karargahı Erzurum'da bulunan 15'nci Kolordu tarafından sağlandı
10 Ağustos 1920 Sevr Antlaşması hukumlerine dayanarak Buyuk Ermenistan'ı kurmak isteyen Ermeni tedhiş hareketleri sonunda bolgedeki durum giderek gerginleşti İtilaf Devletleri, Akdeniz ve Karadeniz ’e cıkış kapıları olacak ve sınırları Wilson tarafından cizilecek Buyuk Ermenistan duşunu gercekleştirmek icin Sevr Antlaşması ’na bir madde koydular
imageskurtulussavasindadogucephesi5b0f6dea51101
Savaş Duzeni
Bu cephede bulunan Turk 15'nci Kolordusu dort tumen ile suvari ve topcu alaylarından oluşmaktaydı Muharip personel sayısı, 13000 kişi idi Ermeniler ise toplam 12 alaydan oluşan dort tumene sahiptiler Muharip personel mevcutları; 15000 idi Ancak doğudaki kuvvetlerimize karşı kullanabilecekleri mevcut 10000 kişi kadardı
Cephe hattı OsmanlıRus Savaşı (187878) sonrasındaki OsmanlıRus sınırını olan ArdeşenYusufeliOltuBayezit olarak belirlenmişdi
TBMM HukUmeti ile Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti arasındaki Savaş
Kurtuluş Savaşı başlamadan once Doğu Anadolu'nun Ermenilerin eline gecmesine mani olmak icin Doğu Anadolu Mudafaai Hukuk Cemiyeti adıyla bir orgut kurulmuştu Bu kuvvetler Ermenilerle Oltuda catışma aline girmişlerdi
TBMM Hukumeti artan Ermeni sorunlarına ve yayılmacılığına son vermek amacıyla 20 Eylul 1920'de bolgede bir askeri harekat yapılmasına karar verdi 15 Kolordu Komutanı Musa Kazım Karabekir'i tam yetkiyle Doğu Cephesi Komutanlığına atadı
29 Eylul 1920'de saldırıya gecen Kazım Karabekir kuvvetleri, birkac gun icerisinde ArdeşenYusufeliOltuBayezit hattını aşarak Drastamat Kanayan komutasinda Ermeni kuvvetleriyle catışmaya girdi İlk cephe Oltu Muharebesi oldu Daha sonra Simon Vratsian ve Artashes Babalian komutasinda olan Ermeni Gucleriyle Sarıkamış Muharebesi (1920) ve Kars Muharebesi yapıldı Kars'ın doğusuna cekilen Ermeniler bolşevik Rusyadan ve ABD'den yardım istedi Bolşevik Rusya bu kafkasyayı kendi nufuz alanı olarak gorduğunden dolayı ve Turk Kurtuluş Savaşı'nı desteklediği icin yardım etmeyi reddetti ABD'den de olumlu yanıt alamayan Ermeniler, işgal ettikleri Erzurum, Kars, ve cevresini Kazım Karabekir kuvvetlerine bıraktı ve bugunku Ermenistan'ın batısına cekildi Barış antlaşması imzalanmamışdı
Kazım Karabekirin kuvvetleri Ermeni birliklerini daha ileri giderek Gumru'ye kadar takip etti Burada Gumru Muharebesi yapildi Yenilen Ermeniler barış istedi
Gumru Antlaşması
Barış isteğini kabul eden TBMM Hukumeti 2 Aralık 1920'de Ermenistan'la Gumru Antlaşmasını imzaladı Antlaşmaya gore Batum, Sarıkamış, Kars, Ağrı, Erzurum, Artvin, Oltu ve cevresi TBMM Hukumetine bırakılırken savaş esnasında Kazım Karabekir kuvvetlerinin eline gecen Gumru kenti ise Ermenistan'a bırakıldı Ayrıca, Mondros sonrasında Ermenistan'a bırakılan Kulp(Tuzluca)kazası da TBMM hukumetinin kontrolune kaldı Gumru Antlaşması'na Gore:
Sevr Antlaşması'nın gecersiz olduğu Ermenilerce de benimsenmiştir
Ermeniler Doğu Anadolu'daki her turlu isteklerinden vazgecmişlerdir Buyuk Ermenistan kurma girişimleri sona ermiştir
1878'de elden cıkan Kars ve cevresi Turk topraklarına katıldı
Gumru Antlaşması TBMM'nin uluslararası alanda ilk siyasi başarısıdır
Misakı Milli'nin doğu sınırları kısmen de olsa belirlendi
Halk uzerinde ordu ve meclisin guveni artmıştır
Moskova Antlaşması
Moskova Antlaşması, Sovyet Rusya ile TBMM Hukumeti arasında 16 Mart 1921'de imzalanan antlaşma
Sovyet Rusya'nın genel siyasetini dikkate alan Turkiye Buyuk Millet Meclisi, Bekir Sami Bey Başkanlığında Moskova'ya bir heyet gondermişti Bu heyet, Sovyetler ile Ankara Hukumeti arasında yapılacak antlaşmaya esas olacak ve Brest Litovsk Barış Antlaşması'na dayanan bazı hususları tespit etmiş ve boylece 20 Ağustos 1920'lerde iki hukumet arasında olumlu goruşmeler başlamıştı Ancak, Sovyet Dışişleri Komiseri Chicherin'in Kafkasya'da Turkiye'ye ait bazı bolgelerin Ermenistan'a verilmesini istemesi uzerine antlaşmanın imzalanmasından vazgecilmişti
Daha sonra Mustafa Kemal, Ali Fuat Paşa'yı Moskova elciliğine tayin etmişti Ali Fuat Paşa heyeti 14 Aralık 1921'de Ankara'dan ayrılmıştı Keza, Chicherin'de Ekim ayında Gurcistan'ın Ankara elcisinin kardeşi olan M Budu Meani'yi Ankara'ya elci olarak gorevlendirmişti 19 Şubat 1921'de Ankara'ya gelen Meani, Mustafa Kemal Paşa'ya itimatnamesini sunmuştu
Bundan sonra TurkSovyet ilişkilerinin gelişmesi iki tehlike ile karşılaştı Bunlardan Birincisi: TurkSovyet goruşmelerinin yapıldığı sırada Enver Paşa'nın Moskova'da bulunması idi İkincisi ise; Komintern'in teşebbusu ile Baku'de Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını ilan etmesi ve Doğu Milletleri Kongresinin toplanması idi Ancak, her iki sorun da TurkSovyet goruşmelerinin olumlu sonuclanmasına engel olamadı Bunda, Turk ordularının Doğu'da Eylul1920'de Ermeniler'i; Batı'da da, Ocak1921'de Birinci İnonu Savaşı'nda Yunanlılar'ı yenilgiye uğratmalarının ve dolayısıyla Ankara temsilcilerinin Moskova'daki pazarlık gucunu artırmış olmasının sağladığı etkinin varlığı idi
Neticede taraflar, Batum'un Sovyetler Birliğine verilmesi karşılığında Rusya'nın Turkiye'ye belirli miktarda altın ve silah gondermesi hususunda anlaştılar Bu malzemelerin Ankara'ya taşınması işi de o sırada Moskova'da yaşamakta olan Halil Kut Paşa tarafından organize edildi
Kars Antlaşması, Rusya, 1917'den sonra Kafkasya ’dan cekildi Bolgede Azerbaycan, Gurcistan ve Ermenistan bağımsızlığına kavuşmuş ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Gurcistan Demokratik Cumhuriyeti, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti başta olmak uzere uc devlet kurulmuştur Fakat Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti iki yıl sonra Kafkasya ’yı yeniden işgal etmiştir Bolgedeki uc devlet Sovyetler Birliği ismini alan yeni Sovyet rejiminin idaresine girdi Sakarya zaferinden sonra Sovyet Rusya ’nın aracılığıyla uc Sovyet Cumhuriyeti Azerbaycan, Gurcistan ve Ermenistan ile Kazım Karabekir'in temsil ettiği TBMM Hukumeti arasında 13 Ekim 1921'de Kars Antlaşması imzalandı Buna gore, her uc Cumhuriyet, Moskova Antlaşması'nı kendileri icin de gecerli sayıyordu Boylece Turkiye ’nin doğu sınırı kesinleşti ve Ermeni Sorunu da sona erdi
Konferans ve İmza
Kars Konferansı'na Turkiye Buyuk Millet Meclisi hukumetini temsilen, başdelege olarak Doğu Cephesi Kumandanı Kazım Karabekir Paşa, delege olarak Burdur milletvekili Veli Bey, Ankara hukumetinin Azerbaycan temsilcisi Memduh Şevket Bey, Doğu Anadolu Demiryolları inşaat başmuhendisi Muhtar Bey, muşavir (danışman) olarak Batum milletvekili Edip Bey, Reji UmUmi Mufettişi Muvaffak Bey, Doğu Cephesi Kurmay Başkanı Kadri Bey, Kurmay Binbaşı Veysel Bey, Kurmay Binbaşı Talat Bey ve katip olarak dışişleri memurlarından Zuhtu Bey, Osman Bey ve Cephe yaverleri Nazmi Bey ve Selahattin Bey katlımışlardır
Antlaşma, Turkiye'yi temsil eden Kazım Karabekir Paşa, Veli Bey, Muhtar Bey, Memduh Şevket Bey, Sovyetler'i temsil eden Rusya buyukelcisi Yakov Ganetsky, Ermenistan dışişleri bakanı Askanaz Mravian ve ic işleri bakanı Poghos Makintsian ile Azerbaycan Devlet Bakanı, Behboud Shahtahtinsky ve Gurcistan savunma bakanı Shalva Eliava ve dış işleri bakanı Alexander Svanidze'nin katıldığı bir toplantıyla imzalandı
Doğu Cephesi, Kurtuluş Savaşı sırasında 1919 1921 yılları arasında Turk Ermeni Savaşı (24 Temmuz 7 Kasım 1920) dahil olmak uzere, Doğu Anadolu ve Guney Kafkasya'da acılan savaş cephesidir
I Dunya Savaşı'nda, Kafkas Cephesi'nin acılması uzerine Ermenilerle Ruslar işbirliğine yonelmişler ve Rusların kışkırtmalarıyla Turkleri katletmeye başlamışlardır Rusya ’da ihtilal gercekleşince Ruslar, Doğu Anadolu ’da işgal ettikleri yerleri Turklere bırakarak geri cekildiler Bu arada merkezi Erivan olan bir Ermeni devleti kuruldu (28 Mayıs 1918) Ruslar cekilirken daha Turk ordusu bolgeye ulaşmadan Ermeniler, Rusların yerini aldı ve doğu Anadolu ’nun kendilerine ait olduğunu ileri surup, Gumru, Iğdır, Arpacay ve Aras ’a kadar ilerlediler
I Dunya Savaşı'nın sona ermesi ve bolgede bulunan Turk 3'ncu Ordusu'nun 30 Ekim 1918 Mondros Mutarekesi gereğince Kafkasya'yı boşaltması sonucu Kafkaslar'da, Ermenistan başta olmak uzere Gurcistan, Azerbaycan ve Nahcivan Cumhuriyetleri kuruldu Bu boşaltma sırasında muhtemel Ermeni saldırı ve tecavuzlerine karşı da Turk halkını korumak maksadıyla Ardahan, Batum bolgesinde Acara Şura HukUmeti, KarsOltuSarıkamışKağızman bolgelerinde ise Guneybatı Kafkas Gecici Milli HukUmeti kuruldu Ancak bu iki hukumet 3 ay sonra İngilizler tarafından dağıtıldı Bu olaydan sonra bolgenin Ermeni saldırılarına karşı savunulması, karargahı Erzurum'da bulunan 15'nci Kolordu tarafından sağlandı
10 Ağustos 1920 Sevr Antlaşması hukumlerine dayanarak Buyuk Ermenistan'ı kurmak isteyen Ermeni tedhiş hareketleri sonunda bolgedeki durum giderek gerginleşti İtilaf Devletleri, Akdeniz ve Karadeniz ’e cıkış kapıları olacak ve sınırları Wilson tarafından cizilecek Buyuk Ermenistan duşunu gercekleştirmek icin Sevr Antlaşması ’na bir madde koydular
imageskurtulussavasindadogucephesi5b0f6dea51101
Savaş Duzeni
Bu cephede bulunan Turk 15'nci Kolordusu dort tumen ile suvari ve topcu alaylarından oluşmaktaydı Muharip personel sayısı, 13000 kişi idi Ermeniler ise toplam 12 alaydan oluşan dort tumene sahiptiler Muharip personel mevcutları; 15000 idi Ancak doğudaki kuvvetlerimize karşı kullanabilecekleri mevcut 10000 kişi kadardı
Cephe hattı OsmanlıRus Savaşı (187878) sonrasındaki OsmanlıRus sınırını olan ArdeşenYusufeliOltuBayezit olarak belirlenmişdi
TBMM HukUmeti ile Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti arasındaki Savaş
Kurtuluş Savaşı başlamadan once Doğu Anadolu'nun Ermenilerin eline gecmesine mani olmak icin Doğu Anadolu Mudafaai Hukuk Cemiyeti adıyla bir orgut kurulmuştu Bu kuvvetler Ermenilerle Oltuda catışma aline girmişlerdi
TBMM Hukumeti artan Ermeni sorunlarına ve yayılmacılığına son vermek amacıyla 20 Eylul 1920'de bolgede bir askeri harekat yapılmasına karar verdi 15 Kolordu Komutanı Musa Kazım Karabekir'i tam yetkiyle Doğu Cephesi Komutanlığına atadı
29 Eylul 1920'de saldırıya gecen Kazım Karabekir kuvvetleri, birkac gun icerisinde ArdeşenYusufeliOltuBayezit hattını aşarak Drastamat Kanayan komutasinda Ermeni kuvvetleriyle catışmaya girdi İlk cephe Oltu Muharebesi oldu Daha sonra Simon Vratsian ve Artashes Babalian komutasinda olan Ermeni Gucleriyle Sarıkamış Muharebesi (1920) ve Kars Muharebesi yapıldı Kars'ın doğusuna cekilen Ermeniler bolşevik Rusyadan ve ABD'den yardım istedi Bolşevik Rusya bu kafkasyayı kendi nufuz alanı olarak gorduğunden dolayı ve Turk Kurtuluş Savaşı'nı desteklediği icin yardım etmeyi reddetti ABD'den de olumlu yanıt alamayan Ermeniler, işgal ettikleri Erzurum, Kars, ve cevresini Kazım Karabekir kuvvetlerine bıraktı ve bugunku Ermenistan'ın batısına cekildi Barış antlaşması imzalanmamışdı
Kazım Karabekirin kuvvetleri Ermeni birliklerini daha ileri giderek Gumru'ye kadar takip etti Burada Gumru Muharebesi yapildi Yenilen Ermeniler barış istedi
Gumru Antlaşması
Barış isteğini kabul eden TBMM Hukumeti 2 Aralık 1920'de Ermenistan'la Gumru Antlaşmasını imzaladı Antlaşmaya gore Batum, Sarıkamış, Kars, Ağrı, Erzurum, Artvin, Oltu ve cevresi TBMM Hukumetine bırakılırken savaş esnasında Kazım Karabekir kuvvetlerinin eline gecen Gumru kenti ise Ermenistan'a bırakıldı Ayrıca, Mondros sonrasında Ermenistan'a bırakılan Kulp(Tuzluca)kazası da TBMM hukumetinin kontrolune kaldı Gumru Antlaşması'na Gore:
Sevr Antlaşması'nın gecersiz olduğu Ermenilerce de benimsenmiştir
Ermeniler Doğu Anadolu'daki her turlu isteklerinden vazgecmişlerdir Buyuk Ermenistan kurma girişimleri sona ermiştir
1878'de elden cıkan Kars ve cevresi Turk topraklarına katıldı
Gumru Antlaşması TBMM'nin uluslararası alanda ilk siyasi başarısıdır
Misakı Milli'nin doğu sınırları kısmen de olsa belirlendi
Halk uzerinde ordu ve meclisin guveni artmıştır
Moskova Antlaşması
Moskova Antlaşması, Sovyet Rusya ile TBMM Hukumeti arasında 16 Mart 1921'de imzalanan antlaşma
Sovyet Rusya'nın genel siyasetini dikkate alan Turkiye Buyuk Millet Meclisi, Bekir Sami Bey Başkanlığında Moskova'ya bir heyet gondermişti Bu heyet, Sovyetler ile Ankara Hukumeti arasında yapılacak antlaşmaya esas olacak ve Brest Litovsk Barış Antlaşması'na dayanan bazı hususları tespit etmiş ve boylece 20 Ağustos 1920'lerde iki hukumet arasında olumlu goruşmeler başlamıştı Ancak, Sovyet Dışişleri Komiseri Chicherin'in Kafkasya'da Turkiye'ye ait bazı bolgelerin Ermenistan'a verilmesini istemesi uzerine antlaşmanın imzalanmasından vazgecilmişti
Daha sonra Mustafa Kemal, Ali Fuat Paşa'yı Moskova elciliğine tayin etmişti Ali Fuat Paşa heyeti 14 Aralık 1921'de Ankara'dan ayrılmıştı Keza, Chicherin'de Ekim ayında Gurcistan'ın Ankara elcisinin kardeşi olan M Budu Meani'yi Ankara'ya elci olarak gorevlendirmişti 19 Şubat 1921'de Ankara'ya gelen Meani, Mustafa Kemal Paşa'ya itimatnamesini sunmuştu
Bundan sonra TurkSovyet ilişkilerinin gelişmesi iki tehlike ile karşılaştı Bunlardan Birincisi: TurkSovyet goruşmelerinin yapıldığı sırada Enver Paşa'nın Moskova'da bulunması idi İkincisi ise; Komintern'in teşebbusu ile Baku'de Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını ilan etmesi ve Doğu Milletleri Kongresinin toplanması idi Ancak, her iki sorun da TurkSovyet goruşmelerinin olumlu sonuclanmasına engel olamadı Bunda, Turk ordularının Doğu'da Eylul1920'de Ermeniler'i; Batı'da da, Ocak1921'de Birinci İnonu Savaşı'nda Yunanlılar'ı yenilgiye uğratmalarının ve dolayısıyla Ankara temsilcilerinin Moskova'daki pazarlık gucunu artırmış olmasının sağladığı etkinin varlığı idi
Neticede taraflar, Batum'un Sovyetler Birliğine verilmesi karşılığında Rusya'nın Turkiye'ye belirli miktarda altın ve silah gondermesi hususunda anlaştılar Bu malzemelerin Ankara'ya taşınması işi de o sırada Moskova'da yaşamakta olan Halil Kut Paşa tarafından organize edildi
Kars Antlaşması, Rusya, 1917'den sonra Kafkasya ’dan cekildi Bolgede Azerbaycan, Gurcistan ve Ermenistan bağımsızlığına kavuşmuş ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Gurcistan Demokratik Cumhuriyeti, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti başta olmak uzere uc devlet kurulmuştur Fakat Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti iki yıl sonra Kafkasya ’yı yeniden işgal etmiştir Bolgedeki uc devlet Sovyetler Birliği ismini alan yeni Sovyet rejiminin idaresine girdi Sakarya zaferinden sonra Sovyet Rusya ’nın aracılığıyla uc Sovyet Cumhuriyeti Azerbaycan, Gurcistan ve Ermenistan ile Kazım Karabekir'in temsil ettiği TBMM Hukumeti arasında 13 Ekim 1921'de Kars Antlaşması imzalandı Buna gore, her uc Cumhuriyet, Moskova Antlaşması'nı kendileri icin de gecerli sayıyordu Boylece Turkiye ’nin doğu sınırı kesinleşti ve Ermeni Sorunu da sona erdi
Konferans ve İmza
Kars Konferansı'na Turkiye Buyuk Millet Meclisi hukumetini temsilen, başdelege olarak Doğu Cephesi Kumandanı Kazım Karabekir Paşa, delege olarak Burdur milletvekili Veli Bey, Ankara hukumetinin Azerbaycan temsilcisi Memduh Şevket Bey, Doğu Anadolu Demiryolları inşaat başmuhendisi Muhtar Bey, muşavir (danışman) olarak Batum milletvekili Edip Bey, Reji UmUmi Mufettişi Muvaffak Bey, Doğu Cephesi Kurmay Başkanı Kadri Bey, Kurmay Binbaşı Veysel Bey, Kurmay Binbaşı Talat Bey ve katip olarak dışişleri memurlarından Zuhtu Bey, Osman Bey ve Cephe yaverleri Nazmi Bey ve Selahattin Bey katlımışlardır
Antlaşma, Turkiye'yi temsil eden Kazım Karabekir Paşa, Veli Bey, Muhtar Bey, Memduh Şevket Bey, Sovyetler'i temsil eden Rusya buyukelcisi Yakov Ganetsky, Ermenistan dışişleri bakanı Askanaz Mravian ve ic işleri bakanı Poghos Makintsian ile Azerbaycan Devlet Bakanı, Behboud Shahtahtinsky ve Gurcistan savunma bakanı Shalva Eliava ve dış işleri bakanı Alexander Svanidze'nin katıldığı bir toplantıyla imzalandı