Mesnevide anlatıldığına göre zengin bir Arap kabile reisi, birçok kez evlendiği hâlde çocuk sahibi olmamıştır Bir çocuğu olması için sürekli dua etmiş, sonunda duaları kabul olmuş ve bir erkek çocuğu dünyaya gelmiştir Çocuğa Kays ismini veren babası on yaşına geldiğinde onu okula gönderir Kays, okulda Leylâ ile karşılaşır Kays ile Leylâ birbirlerine âşık olurlar Leylâ’nın ailesi bu durumu öğrenince kızlarını okuldan alır Kays, Leylâ‘yı okulda göremeyince ağlayıp inler Sonunda dayanamayarak çöllere düşer O günden sonra da “deli anlamına gelen “Mecnûn lakabıyla bilinir
Mecnun’ un babası, oğlunu bu durumdan kurtarmak için Leyla’yı isterse de Mecnun oldu diye Leyla’ yı vermezler Leyla evden kaçarak, Mecnun’ u çölde bulur Halbuki o, çölde ahular, ceylanlar ve kuşlarla arkadaşlık etmektedir ve mecazi aşktan ilahi aşka yükselmiştir Bu sebeple Leyla’ yı tanımaz Babası Mecnun’ u iyileşmesi için Kabe’ye götürür Duaların kabul olduğu bu yerde Mecnun, kendisindeki aşkını daha da arttırması için Allahü Tealaya dua eder:
“Ya Rab belayı aşk ile kıl aşina beni
Bir dem belayı aşkdan etme cüda beni
Duası neticesi aşkı daha da çoğalır ve bütün vaktini çöllerde geçirmeye başlar Diğer tarafta ise Leyla da aşk ıstırabı içindedir
Bir müddet sonra ailesi, Leyla’ yı İbni Selam isimli zengin ve itibarlı birine verir Fakat, Leyla kendisini bir perinin sevdiğini ve eğer kendisine dokunursa ikisinin de mahvolacağını söyleyerek İbni Selam’ ı vuslatından uzak tutmayı başarır Mecnun, çölde Leyla’nın evlendiğini arkadaşı Zeyd’den işitince çok üzülür Leyla’ya acı bir sitem mektubu gönderir Leyla da durumunu bir mektupla Mecnun’ a anlatır Kendisini anlamadığından dolayı o da sitem eder
Bir zaman sonra Mecnun’ un ahı tutarak İbni Selâm ölür Leyla baba evine döner Bir çok tereddütten sonra her şeyi göze alarak, Mecnun’ u çölde aramaya başlar Fakat Mecnun, dünyadan elini eteğini çekmiş ilahi aşk yüzünden Leyla’nın maddi varlığını unutmuştur Leyla, çölde Mecnun’ u bulduğu halde, Mecnun onu tanımaz Leyla onun erdiğini anlarsa da yine onsuz yaşayamaz Hastalanıp yataklara düşer Kısa zaman sonra da ölür Mecnun, Leyla’ nın ölüm haberini öğrenir Gelip mezarını kucaklar, ağlayıp inler;
“Ya Rab mana cismü can gerekmez
Canansuz cihan gerekmez der, kabri kucaklayarak ölür
Bir zaman geçtikten sonra Mecnun'un sadık arkadaşı Zeyd rüyasında, Cennet bahçelerinde birbiriyle buluşmuş iki mesut sevgili görür Bunlar kimdir? diye sorunca, derler ki: “Bunlar Mecnun ile onun vefalı sevgilisi Leyla’dır Aşk yoluna girip temiz öldükleri, aşklarını dünya hevesleriyle kirletmedikleri için burada buluştular