Milyon TL'lik satılık mesken ilanları, 'mükemmel' site projeleri, lüks rezidanslar... Yaşadığımız trajik zelzelede birçoğunun yıkılmasına şahit olduk. Pekala yeni yapılmış bu binaların yıkılmasının sebebi ne?
Kaynak: Ekşi Şeyler
Merkez üssü Kahramanmaraş olan trajik zelzele ne yazık ki uzun yıllar tesiri silinmeyecek bir felaketi yaşamamıza sebep oldu.
11 kentte önemli hasara neden olan zelzelede eski yapıların yanı sıra şimdi yeni yapılmış binaların da yıkıldığını gördük.
Bu imajlar Malatya'dan.
Malatya'da yıkılan bu binanın şimdi 1 yıllık olduğu ve ilanında "Bina son sarsıntı yönetmeliğine uygun olup tüm materyaller 1.sınıf kalite ve personellik ile tamamlanmıştır." yazıyor.
İnsanların apaçık formda kandırılmalarına kimsenin müdahale etmemesi o kadar üzücü ki.
Bu imgeler de Osmaniye'den. Bu manzaralar yeni konutların ne kadar çürük yapıldığını o kadar net gösteriyor ki.
Deprem bölgesindeki yeni yapıların birçoğunda durum birebir. Binalar ne kadar yeni görünse de her yerleri çatlamış ve yıkılmış halde...
Yeni yapılmış binaların neden bu formda ziyan gördüğünü Ekşi Sözlük'teki bir müellif inceledi.
Perde çok yüksek, muhtemelen içeride de kademe var. Bodrum ve yer kat kolonları çok eksenel yük nedeniyle sünekliğini doldurmuş. Perdeler büyük olasılıkla ince olduğu için gerektiği üzere kesme kuvvetlerini karşılayamıyor. Bina apansız adeta hiç salınım yapmadan birden göçüyor.
Böyle yüksek binaları siz siz olun piyasa paket programları ile yapmayın. Yönetmeliğe uygun çözdüm dersiniz ancak program algoritmasına uymuşsunuzdur haberiniz olmaz. Bir de buna personellik kusurları eklenirse felaket kaçınılmaz olur.
Üniversitelerin betonarme derslerinde okutulması gereken ibretlik bir olay. Kolay bir açıklama yapalım fakat biraz uzun...
Türkiye 1999 sarsıntısından sonra birinci yönetmeliğini 2007 yılında yayımladı.
Bu yönetmelikle en büyük ivme bedeli birinci derece zelzele bölgesinde 0,40g olarak alındı. Bunu kabaca şöyle düşünebilirsiniz; Tasarım mühendisi binayı tasarlarken yapının toplam yükü 100 tonsa 40 ton bunu yatay kuvvete dayanacak halde dizayn edecekti. Bunu yaparken de betonun dayanımının yarısını alacak, donatıda da bir ölçü dayanım azaltması yapacak, sabit yükleri yüzde kırk arttırırken hareketli yükleri de %60 oranında arttırıp hesap yapacaktı.
Böyle koşullarda bu binanın rastgele bir zelzelede yıkılması, altını çizerek söyleyeyim, mümkün değil.
2018 yılında bir güncelleme daha yaptık...
Daha gerçek bir tabirle ASCE yani ABD yönetmeliğini birebir kopyaladık. Zira bir evvelki biraz daha Avrupai kalıyordu ve takdir edersiniz ki Avrupa'da Yunanistan ve İtalya haricinde zelzele neredeyse yok. Sonra AFAD çok yanlışsız bir çalışma yaparak bizim okullarda aşina olduğumuz zelzele yönetmeliğini bir kenara atıp parsel bazında ivme kıymetlerini yayımladı. Bu ivme bedellerine turkiye.gov.tr'den bile ulaşabilirsiniz.
Burada yayımlanan ivme kıymetleri birtakım bölgelerde biraz aşağıda kalmasına karşın birçok bölgede önemli arttı. Mesela benim 0,40g olarak aldığım bedel birtakım yerlerde 0,78g oldu. Neredeyse iki kat bir artıştı bu.
Buna ek olarak da TS500'e ek birçok uygulama ekledi. Artık inşaatları yapmak daha sıkıntı mesela.
Yönetmeliklerin hedefi hiçbir binanın yıkılmaması değildir. Mühendisin maksadı da bu değildir. Mühendis bunu amaçlasa şu an yaptığımız yapıların lakin yüzde 10'unu yapabiliriz zira maliyetler inanılmaz boyutlara ulaşır.
Mantık şudur genel prestijiyle, 50 yılda bir olan bir sarsıntı için ekonomik ömrü 20 yıl olan binayı neden sapasağlam yapalım. Bunun yerine aşikâr noktalara hasar aldırıp binayı zelzelede asgarî hasarlı ya da yeri geldiğinde can güvenliği sonu olarak tasarlarız.
Türkiye'de tarihî projeksiyon göz önüne alındığında meydana gelebilecek en büyük sarsıntının biraz daha büyüğüne nazaran binalar mutlaka ayakta kalmalı.
Ama yeri gelir en az hasar, yerine nazaran de can güvenliğini sağlayacak derecede hasar almasına müsaade veririz. Olaylara bu türlü bakarsanız sanırım bizim maksadımız daha net anlaşılır.
Biz binaya perdeyi bir hedefle koyarız. Zelzele kuvvetlerini alsın diye. Fakat bunu koymak tıpkı vakitte risklidir de. Şayet yanlış yere koyarsanız yapıyı bozar ve yapının ekstra dönmesine neden olur.
Aynı vakitte bu perdelerin de kâfi rijitlikte olması gerekir ki perde üzere davransın. Bahçe duvarı üzere perde yapılmaz.
Kolonlar ise bizim hayati organımız. Biz yeri gelir döşemeden vazgeçebiliriz. Hatta birkaç kiriş bile feda edebiliriz. Lakin kolonların ağır hasar görmesini asla göze alamayız. Kolonlar kâfi dayanıma haiz olmalıdır. Bu usul yüksek katlı yapılarda kolonlara fecî boyutlarda basınç gelir. Adeta ezilir. Üzerinizde 100 kg çuval var ve ben sizin bacağınıza kolay bir tahtayla vursam anında fibulayı kırabilirim. En ufak bir yanal kuvvette de bu kolonlar dağılır.
Bahsettiğim bu. Tasarım prensiplerine, yapı statiğine ve yönetmelik ideolojisine inanılmaz alışılmamış bir uygulama. Kabul edilebilir değil. Hiçbir biçimde.
Rezonansa da değinelim...
Siz yapınızı zelzele yönetmeliğinin tüm kriterlerine nazaran kusursuz yaptınız. Fakat AFAD'ın son sarsıntılar kısmına bakarsanız sarsıntılar neredeyse 4'ün üzerinde büyüklükte ve 10 dakika üzere dönemlerle olmaya devam ediyor.
İnsanların sarsıntıları binanın içinde daha uzun hissetmesinin psikoloji haricinde bir sebebi daha var. O da binanın da salınım yapması ve bu salınımın zelzele bittiğinde çabucak bitmemesi. O yüzden biz binaları tasarlarken bu dönem kısmına çok takılırız. Şayet bu kıymet uzun bir bedelse ve taban de alüvyonal bir yerse tabanın dönemi da bina üzere yüksek bir kıymet olacaktır.
Bu da tıpkı trambolinde zıplamaya misal. Sizin hareketiniz ne kadar tramboline uyarsa o kadar zıplarsınız. Yapının salınım dönemi da yer dönemi ile örtüşürse tesir katlanarak artar ve sizin hesaplamadığınız ivme bedelleri nedeniyle de bina da en âlâ ihtimalle ağır hasar görür lakin genelde yıkılır.
Beton sınıfını istediğiniz kadar yüksek alın, tüm taraflarıyla hem geoteknik hem de sarsıntı mühendisliği tarafından ele alınmamış ve imalatı gerçek düzgün denetlenmemiş her yapılar bu akıbete uğramaya adaydır.
Deprem bölgelerinde bilhassa artçılarla yıkılan binaların buna bağlı yıkılmış olabileceğini de düşünüyorum.
Zaten bu türlü bir sarsıntının geçtiği yer de artık taban etüdünde yazan yer hakim titreşim döneminden uzaklaşmış olur.
Elbette sıvılaşma da bu türlü verimli ovalar için gözden kaçırılmaması gereken bir öteki konu. Sıvılaşmanın olduğu yerde yüzeysel temel olan yapılarda bizim tüm öngörülerimiz de çöpe gidiyor.
Celal Şengör, Naci Görür üzere dünya çapındaki hocalarımızın dediklerine nazaran bu artçılar bir yıla kadar devam edecek. Bu büyüklükte de en az bir ay devam edeceğe benziyor. İşte tüm bu sebeplerden dolayı çatlakları gözünüze çarpan hiçbir binanın değil içine girmek önünden bile geçmeyin. O yapının tüm kimyası değişti. Plastik biçim değiştirme dediğimiz safhaya geçti bir kez. Yani kolay bir tabirle o bina yoruldu. Hesaplanan hiçbir bilgi o bina için de yer için de kelam konusu olmadığı için en ufak bir zelzelede de yıkılabilir durumda.
Aman dikkat edin, daima birlikte aşacağız merak etmeyin...
Kaynak: Ekşi Sözlük
