Mani ceşitlerine ornek
Mani ceşitleri ve mani ornekleri
Kac ceşit mani vardır
Manileri yapı bakımından incelerken,1mısralarındaki hece sayısının eksik olması;mısra sayısının değişik olması ve kafiyelerin cinaslı olmasına gore değişik adlar aldığını goruruzBu yuzden manileri:
aDuz veya Tam Mani
bYedekli veya Artık Mani
cCinaslı veya Kesik Mani
dKarşılıklı Mani(Deyiş)
eKatar Mani ’ler olmak uzere ayırabiliriz
aDuz veya Tam Mani
Bu mani kafiyesine gore aaba,hece sayısını butun mısralarda 7 ve 3 4 veya 43 duraklı,dort mısradan meydana gelen kafiyeli,cinassız olan manilerdirBu maninin (abab) soylenişleri kolay olduğu icin değersiz sayılırCinaslı olanları azdırBu duz manide coğu zaman ilk iki mısra konu ve nukteyle ilgisiz ve doldurma laflardırBu kusur kabul edilen bir ozurdurManideki 3 mısra,nuktenin surprizini,dorduncu mısraın kafiyesiyle birleşerek bir butunluk sağlarEsasında,duz maninin guzelliği dort mısrada aynı duşunceyi oluşturması bakımından daha uygun duşer ve tercih edilirBoylece manicinin ustalığı veya acemiliği bu butunluk ile olculurBu turun ornekleri oldukca fazladır:
A benim bahtiyarim Bahcelerde baz olur
Gonulde tahtı yarim Gul acılır yaz olur
Yuzunde goz izi var Ben sana gulum demem
Sana kim bahtı yarim Gulun omru az olur
(baz:doğan)
bYedekli veya Artık Mani:
Dort mısralık Duz mani sonuna,aynı kafiyede anlamı tamamlıyan başka mısralar eklenerek (eserde 6 mısralık) yapılan manilere Yedekli veya Artık mani denirBunları dortten fazla olan,Kesik veya Cinaslı manilerle karıştırmamalıdırBu tur manilere bilhassa cinaslı kafiye olmadığı icin I Mısraları da anlamlıdır
Ornekler:
Bulbulun yuvasına Derdim var beller gibi
Gul girer ru ’yasına Soylemem eller gibi
Bulbul gule aşıktır Kalbimin husnu var
Mecnun da Leyla ’sına Yıkılmış iller gibi
Mecnun Leyla der iken Gozlerimden yaş akar
Erişti Mevla ’sına Coşmuş seller gibi
cCinaslı veya Kesik Mani:
1mısraın hece sayısı yediden az olan (3,4,5,6 heceli) manilerdirMısra sayısı en az dortten başlayıp 6,714 arası olabilirMısraları cinaslı kafiyelerle kurulur ve bu kafiyeler tam,yarım olabilir
Cinaslı manilerde,1 mısra cinaslı ayağı oluşturan kelimedirBu kelime veya kelime gurubu anlamlı olsa veya olmasa,duşunceye bir giriş ve kafiyeye başlangıc teşkil ettiğinden maninin yapısında ve anlamında bir değişikliğe yol acmaz
Bu mani ceşidinde mana birimi beyittirYani her beyitin anlamca,oteki beyitlerle bir ilgisi yokturAradan bir beyit cıkarılmasıyla maninin yapısında ve anlamında bir bozukluk meydana gelmez
Fuad Koprulu,bu tur cinaslı manilere ‘ ’Tuyug ’ ’ adını verir
Ayrıca bu Kesik Maniler icinde,1 mısraı yedi heceli olanlarda vardır ki,bunlara ‘ ’Doldurmalı Kesik Mani veya Ayaklı Mani ’ ’de denir ve 4 veya 5 mısra olabilir
Cinaslı Mani Ornekleri:
Budala Bağ bana
Bulbul konar bu dala Bahce sana bağ bana
Ne kadar aklım olsa Değme zincir kar itmez
Yine derler budala Zulfun teli bağ bana
Kara tavuk bensiz Yuz guzel
Guzel olemem sensiz Elli guzel yuz guzel
Koynuna yılan girsin Nice sevmem o yari
Nice yatarsın bensiz Gerdan beyaz yuz guzel
Surune Her gun ah
Koyun kuzu suru ne Her gun aman her gun ah
Cunku coban değilsin Sana gonul vereli
Arkandaki suru ne Etmedeyim her gun ah
Ben bir korpe kuzuyum Her gunah bizde imiş
Al kat beni surune Ben sanırdım bir gunah
Beni boyle yandıran Elbette seni tutar
Yuz ustune surune Eyler isem bir gun ah
dKarşılıklı Mani(Deyiş):
Bu tur maniler karşılıklı iki kişinin soyledikleri manilerdirBu manilerde maniyi kimin soylediği ve cevaplıyanın kim olduğu belirtilir
AğaAdilem sen nacarsın AdileAğam derim nacarım
La ’l u gevher sacarsın İnci mercan sacarım
Ben Azrail olunca Sen Azrail olunca
Kuzum nere kacarsın Ben cennete kacarım
Yine bazı saz ve tekke şairlerinin soylediği mahlaslı maniler vardır ki,bunlarda şair,maninin Imısraında mahlasını soylerMesela Hatayi ’nin (14861524) şu manisi ornektir:
Hatayim hal cağında
Hak gonul alcağında
Bin Kabe ’den yegrektir
Bir gonul al cağında
eKatar Mani:
Bir konu butunluğu icinde birbiri ardı sıra gelen manilere Katar Mani denir
Bu mani ceşitlerinden başka,Karşılıklı Katar Manileri,Duğun Manileri,Saya Manileri,Şehir Manileri,Ramazan Manileri,Cağatay Manileri,Gagavuz Manileri,Mustezat Gagavuz Manileri ve Kerkuk Manileri olmak uzere ceşitleri vardır
Mani ceşitleri ve mani ornekleri
Kac ceşit mani vardır
Manileri yapı bakımından incelerken,1mısralarındaki hece sayısının eksik olması;mısra sayısının değişik olması ve kafiyelerin cinaslı olmasına gore değişik adlar aldığını goruruzBu yuzden manileri:
aDuz veya Tam Mani
bYedekli veya Artık Mani
cCinaslı veya Kesik Mani
dKarşılıklı Mani(Deyiş)
eKatar Mani ’ler olmak uzere ayırabiliriz
aDuz veya Tam Mani
Bu mani kafiyesine gore aaba,hece sayısını butun mısralarda 7 ve 3 4 veya 43 duraklı,dort mısradan meydana gelen kafiyeli,cinassız olan manilerdirBu maninin (abab) soylenişleri kolay olduğu icin değersiz sayılırCinaslı olanları azdırBu duz manide coğu zaman ilk iki mısra konu ve nukteyle ilgisiz ve doldurma laflardırBu kusur kabul edilen bir ozurdurManideki 3 mısra,nuktenin surprizini,dorduncu mısraın kafiyesiyle birleşerek bir butunluk sağlarEsasında,duz maninin guzelliği dort mısrada aynı duşunceyi oluşturması bakımından daha uygun duşer ve tercih edilirBoylece manicinin ustalığı veya acemiliği bu butunluk ile olculurBu turun ornekleri oldukca fazladır:
A benim bahtiyarim Bahcelerde baz olur
Gonulde tahtı yarim Gul acılır yaz olur
Yuzunde goz izi var Ben sana gulum demem
Sana kim bahtı yarim Gulun omru az olur
(baz:doğan)
bYedekli veya Artık Mani:
Dort mısralık Duz mani sonuna,aynı kafiyede anlamı tamamlıyan başka mısralar eklenerek (eserde 6 mısralık) yapılan manilere Yedekli veya Artık mani denirBunları dortten fazla olan,Kesik veya Cinaslı manilerle karıştırmamalıdırBu tur manilere bilhassa cinaslı kafiye olmadığı icin I Mısraları da anlamlıdır
Ornekler:
Bulbulun yuvasına Derdim var beller gibi
Gul girer ru ’yasına Soylemem eller gibi
Bulbul gule aşıktır Kalbimin husnu var
Mecnun da Leyla ’sına Yıkılmış iller gibi
Mecnun Leyla der iken Gozlerimden yaş akar
Erişti Mevla ’sına Coşmuş seller gibi
cCinaslı veya Kesik Mani:
1mısraın hece sayısı yediden az olan (3,4,5,6 heceli) manilerdirMısra sayısı en az dortten başlayıp 6,714 arası olabilirMısraları cinaslı kafiyelerle kurulur ve bu kafiyeler tam,yarım olabilir
Cinaslı manilerde,1 mısra cinaslı ayağı oluşturan kelimedirBu kelime veya kelime gurubu anlamlı olsa veya olmasa,duşunceye bir giriş ve kafiyeye başlangıc teşkil ettiğinden maninin yapısında ve anlamında bir değişikliğe yol acmaz
Bu mani ceşidinde mana birimi beyittirYani her beyitin anlamca,oteki beyitlerle bir ilgisi yokturAradan bir beyit cıkarılmasıyla maninin yapısında ve anlamında bir bozukluk meydana gelmez
Fuad Koprulu,bu tur cinaslı manilere ‘ ’Tuyug ’ ’ adını verir
Ayrıca bu Kesik Maniler icinde,1 mısraı yedi heceli olanlarda vardır ki,bunlara ‘ ’Doldurmalı Kesik Mani veya Ayaklı Mani ’ ’de denir ve 4 veya 5 mısra olabilir
Cinaslı Mani Ornekleri:
Budala Bağ bana
Bulbul konar bu dala Bahce sana bağ bana
Ne kadar aklım olsa Değme zincir kar itmez
Yine derler budala Zulfun teli bağ bana
Kara tavuk bensiz Yuz guzel
Guzel olemem sensiz Elli guzel yuz guzel
Koynuna yılan girsin Nice sevmem o yari
Nice yatarsın bensiz Gerdan beyaz yuz guzel
Surune Her gun ah
Koyun kuzu suru ne Her gun aman her gun ah
Cunku coban değilsin Sana gonul vereli
Arkandaki suru ne Etmedeyim her gun ah
Ben bir korpe kuzuyum Her gunah bizde imiş
Al kat beni surune Ben sanırdım bir gunah
Beni boyle yandıran Elbette seni tutar
Yuz ustune surune Eyler isem bir gun ah
dKarşılıklı Mani(Deyiş):
Bu tur maniler karşılıklı iki kişinin soyledikleri manilerdirBu manilerde maniyi kimin soylediği ve cevaplıyanın kim olduğu belirtilir
AğaAdilem sen nacarsın AdileAğam derim nacarım
La ’l u gevher sacarsın İnci mercan sacarım
Ben Azrail olunca Sen Azrail olunca
Kuzum nere kacarsın Ben cennete kacarım
Yine bazı saz ve tekke şairlerinin soylediği mahlaslı maniler vardır ki,bunlarda şair,maninin Imısraında mahlasını soylerMesela Hatayi ’nin (14861524) şu manisi ornektir:
Hatayim hal cağında
Hak gonul alcağında
Bin Kabe ’den yegrektir
Bir gonul al cağında
eKatar Mani:
Bir konu butunluğu icinde birbiri ardı sıra gelen manilere Katar Mani denir
Bu mani ceşitlerinden başka,Karşılıklı Katar Manileri,Duğun Manileri,Saya Manileri,Şehir Manileri,Ramazan Manileri,Cağatay Manileri,Gagavuz Manileri,Mustezat Gagavuz Manileri ve Kerkuk Manileri olmak uzere ceşitleri vardır
