Namazda İmama Uyulması Gereken Hususlar?
İmama uymaya iktida, imama uyan kimselere de muktedi denildiğini daha önce söylemiştik. İktidanın sahih olmasında şu şartlar aranır:
1 - Muktedinin namaza başlarken hem namaz, hem de imama uymaya niyet etmesi.
2 - Kadınların imama uyabilmeleri için, imamın, kadınlara da namaz kıldırmağa niyet etmesi.
3 - İmamın cemaatın önünde olması.
4 - Oturarak kılan ayakta kılana, teyemmümle kılan abdestle kılana imamlık yapabilir. Bu, İmam-ı A`zam ile Ebu Yusuf`a göredir. İmam-ı Muhammed`e göre ise, böyle bir iktida sahih olmaz. Çünkü imam halen cemaatten yüksek olmalıdır. Halbuki oturarak kılan ayakta kılandan, teyemmüm ile kılan ise abdestle kılandan halen aşağıdır.
5 - İmamla cemaatın kıldıkları farz namazın bir olması. Mesela, ikindiyi kılana öğleyi kılan iktida edemez. Eda kılan da kaza kılana uyamaz. İkisi de aynı vaktin edasını veya kazasını kılmalıdırlar. Misafir mukime, mukim misafire imamlık yapabilir. Ancak misafir imam olduğunda namazı kasreder, yani, iki rek`at olarak kılar. Mukim olanlar ise, imamın selamından sonra ayağa kalkarak namazlarını dörde tamamlarlar. Misafir mukime uyar ise, namazı tam olarak kılar. Nafile namaz kılanın, farz namaz kılana iktidası caizdir. Mesela, öğleyi kılmış bir kimse öğle namazını kıldıran bir imama iktida edecek olsa, bu ikinci kılacağı namaz nafile olarak caiz olur.
6 - Açıkta namaz kılındığında imam ile cemaat arasında, kayık geçebilecek dere, nehir; araba geçebilecek kadar bir yol yahut iki saf sığabilecek kadar bir açıklık olmamak lazımdır. Aradaki yol saflarla kapatılmışsa namaz caiz olur. Cami içinde mesafe olsa bile caizdir. Zira caminin içi aynı yer sayılır.
7 - Mezheb ihtilafı iktidaya mani değildir. Bu hususta evla olan, her Müslümanın kendi mezhebinde olan bir imama iktida etmesi ise de, bu olmayınca, diğer mezhebden olan bir imama uyularak namaz kılınması, tek başına kılınmasından efdaldir. Ancak imamdan, muktedinin mezhebine göre abdesti bozan bir halin zuhur etmemesi şarttır. Mesela, Hanefi mezhebinde olan bir kimse, kendisinden kan aktığını bildiği Şafii bir imama uyamaz. Zira abdestli iken kan akmak Şafiiye göre abdesti bozmasa da, Hanefi`ye göre bozar. Bu durumda Hanefi olan Şafii`ye iktida edemez. Binaenaleyh imam olacak kimseler, cemaatleri içinde her mezhebden kimse olabileceğini nazara alarak, mezhebler arası ihtilaflı konularda ihtiyatla amel etmeleri lazımdır.
8 - İmam ile cemaatın namaz kıldıkları yerin hükmen aynı yerden sayılması lazımdır. Buna binaen aralarında yüksek bir duvar olup imamın görülmesi ve sesinin işitilmesi mümkün olmasa, o iktida sahih olmaz.
9 - Cemaate kavuşmak için koşa koşa yürümek mekruhtur.
10 - Mescidlerde cemaatla kılanan namazlar evde aile ferdleri ile birlikte cemaatle kılınan namazlardan daha faziletlidir. Çünkü camiye giderken atılan herbir adımın ayrı bir sevab ve fazileti vardır. Bununla beraber, bütün namazları, camilerde kılıp evde kılmayı tamamiyle terketmek de doğru değildir. Çünkü bilhassa çocuklar, anasından babasından gördüğünü taklid eder ve onun te`sirinde kalır. Süse meraklı olan bir annenin kızı, çoğu vakitlerini süslenmekle geçirir. Sinema ve eğlenceye düşkün bir babanın çocuğu da, büyüyünce aynı şekilde olur.
Bu bakımdan ana-babalar, çocuklarına, her yönüyle iyi örnek olma mecburiyetinde oldukları gibi; namaz; oruç gibi ibadetlerde de onlara rehberlik yapmak ve nümune olmak durumundadırlar. Aksi halde büyük vebal altında kalırlar. Nitekim "Evlerinizi mezar yapmayınız!" ve "Namazdan evine de bir hisse ayır" mealindeki hadis-i şeriflerle, evlerin namaz kılınmaz, hiçbir ibadet yapılmaz bir hale getirilmesine Peygamberimiz karşı çıkmışlardır. Sünnetlerin ve nafile namazların, evlerde kılınmasının, camilerde kılınmasından daha faziletli ve sevablı olmasının bir hikmeti de, bu olsa gerektir.
11 - İmamın sesi kafi gelmezse, cemaatten biri veya müezzinler, iftitah ve intikal tekbirlerini ve selamları cehren tekrarlarlar.
12 - İmam birinci selamı, ikinci selamdan daha yüksek sesle okur. Çünkü namazın bittiğini ilan eden, asıl birinci selamdır.
13 - İmam selam verince, muktedi de, selam ve duaları bitirmese bile selam verir. Ancak henüz Tehıyyat`ı okumayı bitirmemiş ise, selam vermez. Önce Tehıyyat`ı tamamlar, sonra kendi başına selam verir.
14 - İmama teşehhüdde iken yetişip Tehıyyat`ı okumaya başlıyan kimse henüz Tehıyyat`ı bitirmeden imam ayağa kalksa, ona uyup ayağa kalkmaz. Tehıyyat`ı okumayı bitirir öyle kalkar. Bununla beraber, Tehıyyat`ı bitirmeden kalkmasında da bir mahzur yoktur.
15 - İmama uyan, rüku` ve secdedeki tesbihleri üçe tamamlamadan imam kalksa, o da kalkar.
16 - İmama uyan kimse rükünleri imamdan sonra yapmalıdır. İmamdan önce rüku`a eğilmek, secdeye gitmek, imamdan önce rüku` ve secdeden doğrulmak caiz değildir.
17 - Şu hususları imam terkettiğinde cemaat onları terketmez, yaparlar: * Rüku` ve secde tekbirlerini terkederse, * Başlangıç
tekbirinde elini yukarı kaldırmayı terkederse, * Rüku` ve secde tesbihlerini terkederse, * Teşehhüdde okumayı terkederse, * Selamı terkederse, * Teşrik tekbirlerini terkederse. 18 - İmam namazın herhangi bir rek`atında bir secde fazla yapacak olsa veya son oturuşta oturduğu halde unutarak sonradan kalksa cemaat ona uymaz. Sübhanallah veya Allahü Ekber diyerek ikaz ederler.
19 - İmam eğer okurken tutulursa, arkadaki cemaatten birinin açması, imama hatırlatması gerekir. İmam okurken tutulduğu vakit vacib miktarda okumuş ise, hemen rüku`a gitmelidir. Vacib olan miktarı okumamışsa, hemen okuduğu ayetin aşağısında olan veya ezberinde olan başka bir ayete geçebilir. Cemaatı hatırlatmak zorunda bırakmamalıdır.
20 - Namazdan sonra imamın cemaata dönmesi sünnettir.
21 - İmama uyan, ilk rek`atta imama yetişmiş ise imamla beraber selam verir. İmama tamamen uyan, yani, namazın evvelinden sonuna kadar fasılasız olarak imama iktida eden, bütün rek`atları imamla beraber kılan kimseye müdrik denir. İmamı rüku`da bulan kimse, ayakta tekbir alıp rüku`a eğilir. Bir kere Sübhanallah diyecek kadar bir süre imamla beraber rüku`da kalırsa o rek`ata yetişmiş, idrak etmiş sayılır.
22 - İlk rek`atta imama yetişemeyen kimseye mesbuk denir. Bu kimse yine imama uyar. Son oturuşta sadece Tehıyyat`ı okur ve susar; salavat ve duaları okumaz. Teşehhüdü ağır ağır okuyarak imamın namazı tamamlamasına kadar da uzatabilir. İmam sağa selam verince o selam vermez, sola da selam vermesini bekler. İmamın sola da selam vermesinden sonra ayağa kalkarak yetişemediği rek`atları tamamlar. İmama ikinci rek`atta yetişen kimse imam selam verdikten sonra Allahü Ekber diyerek kalkar. Sübhaneke, Fatiha ve zamm-ı sure okuyup rüku` ve secdeleri yaptıktan sonra oturur. Tehıyyat, salavat ve duaları okuyarak selam verir. 3. rek`atta imama yetişen ise, ayağa kalkınca Fatiha ve sure okumak suretiyle 2 rek`at daha kılar. 4. rek`atta imama yetişen kimse, imamın selamından sonra kalkıp, Sübhaneke, Fatiha ve sure okuyup bir rek`at kılar, oturur. Tehıyyat`ı okuduktan sonra hemen kalkar, iki rek`at daha kılar.
Bu iki rek`attan birincisinde Fatiha ve sure okur. İkincisinde ise, sadece Fatiha okur. Burada dikkat edilecek husus, kendi başına namaz kılarken önce Fatiha ve sure okunan birinci ve ikinci rek`atları kılmaktır. Çünkü o, imama 4. rek`atta yetiştiği için sadece Fatiha okunan son rek`ata yetişmiştir. Geriye Fatiha ve sure okunan 2 rek`at ile sadece Fatiha okunan 1 rek`at kalmıştır. Bu sebeble imam selam verdikten sonra kılacağı 3 rek`atın ilk 2`sinde Fatiha ile beraber sure de okur, sonuncu rek`atte ise sure okumaz. 3 rek`atli olan akşam ve vitir namazlarının 3. rek`atinde imama yetişen kimse, imam selam verdikten sonra kalkar, Fatiha ve sure okuyup bir rek`at kılar, oturur. Tehıyyat`ı okuyup tekrar kalkar, yine Fatiha ve sure okuyup bir rek`at daha kılar, sonra oturup selam verir.
23 - Mesbuk, yani, imama ilk rek`atta yetişemeyen kimse, unutarak imamla beraber selam verse kendisine sehiv secdesi gerekmez. Ancak imam selam verdikten sonra selam verse sehiv secdesi vacib olur. Kasden imamla beraber selam verdiği takdirde ise namazı bozulur.
24 - Cemaat selamdan sonra: اَللّهُمَّ اَنْتَ السَّلامُ وَمِنْكَ السَّلامُ تَبَارَكْتَ يَاذَا الْجَلالِ وَاْلاِكْرَامِ
Allahümme ente`s-selamü ve minke`s-selam, tebarekte ya ze`l-celali ve`l-ikram Allahım, sen bütün noksanlardan salimsin, selamet sendendir. Ey azamet ve ikram sahibi, senin inayet ve bereketin sonsuzdur. Cümlesi okununcaya kadar yerlerinde durur, sonra kalkıp sünneti ve duayı başka münasib bir yerde tamamlarlar. Farzdan sonra saffı bozmak müstehabdır. Ta ki sonradan gelenler cemaatı hala farzda sanmasınlar. Münferiden namaz kılanlar ise, farz-sünnet bütün hepsini aynı yerde kılabilirler.
İmama uymaya iktida, imama uyan kimselere de muktedi denildiğini daha önce söylemiştik. İktidanın sahih olmasında şu şartlar aranır:
1 - Muktedinin namaza başlarken hem namaz, hem de imama uymaya niyet etmesi.
2 - Kadınların imama uyabilmeleri için, imamın, kadınlara da namaz kıldırmağa niyet etmesi.
3 - İmamın cemaatın önünde olması.
4 - Oturarak kılan ayakta kılana, teyemmümle kılan abdestle kılana imamlık yapabilir. Bu, İmam-ı A`zam ile Ebu Yusuf`a göredir. İmam-ı Muhammed`e göre ise, böyle bir iktida sahih olmaz. Çünkü imam halen cemaatten yüksek olmalıdır. Halbuki oturarak kılan ayakta kılandan, teyemmüm ile kılan ise abdestle kılandan halen aşağıdır.
5 - İmamla cemaatın kıldıkları farz namazın bir olması. Mesela, ikindiyi kılana öğleyi kılan iktida edemez. Eda kılan da kaza kılana uyamaz. İkisi de aynı vaktin edasını veya kazasını kılmalıdırlar. Misafir mukime, mukim misafire imamlık yapabilir. Ancak misafir imam olduğunda namazı kasreder, yani, iki rek`at olarak kılar. Mukim olanlar ise, imamın selamından sonra ayağa kalkarak namazlarını dörde tamamlarlar. Misafir mukime uyar ise, namazı tam olarak kılar. Nafile namaz kılanın, farz namaz kılana iktidası caizdir. Mesela, öğleyi kılmış bir kimse öğle namazını kıldıran bir imama iktida edecek olsa, bu ikinci kılacağı namaz nafile olarak caiz olur.
6 - Açıkta namaz kılındığında imam ile cemaat arasında, kayık geçebilecek dere, nehir; araba geçebilecek kadar bir yol yahut iki saf sığabilecek kadar bir açıklık olmamak lazımdır. Aradaki yol saflarla kapatılmışsa namaz caiz olur. Cami içinde mesafe olsa bile caizdir. Zira caminin içi aynı yer sayılır.
7 - Mezheb ihtilafı iktidaya mani değildir. Bu hususta evla olan, her Müslümanın kendi mezhebinde olan bir imama iktida etmesi ise de, bu olmayınca, diğer mezhebden olan bir imama uyularak namaz kılınması, tek başına kılınmasından efdaldir. Ancak imamdan, muktedinin mezhebine göre abdesti bozan bir halin zuhur etmemesi şarttır. Mesela, Hanefi mezhebinde olan bir kimse, kendisinden kan aktığını bildiği Şafii bir imama uyamaz. Zira abdestli iken kan akmak Şafiiye göre abdesti bozmasa da, Hanefi`ye göre bozar. Bu durumda Hanefi olan Şafii`ye iktida edemez. Binaenaleyh imam olacak kimseler, cemaatleri içinde her mezhebden kimse olabileceğini nazara alarak, mezhebler arası ihtilaflı konularda ihtiyatla amel etmeleri lazımdır.
8 - İmam ile cemaatın namaz kıldıkları yerin hükmen aynı yerden sayılması lazımdır. Buna binaen aralarında yüksek bir duvar olup imamın görülmesi ve sesinin işitilmesi mümkün olmasa, o iktida sahih olmaz.
9 - Cemaate kavuşmak için koşa koşa yürümek mekruhtur.
10 - Mescidlerde cemaatla kılanan namazlar evde aile ferdleri ile birlikte cemaatle kılınan namazlardan daha faziletlidir. Çünkü camiye giderken atılan herbir adımın ayrı bir sevab ve fazileti vardır. Bununla beraber, bütün namazları, camilerde kılıp evde kılmayı tamamiyle terketmek de doğru değildir. Çünkü bilhassa çocuklar, anasından babasından gördüğünü taklid eder ve onun te`sirinde kalır. Süse meraklı olan bir annenin kızı, çoğu vakitlerini süslenmekle geçirir. Sinema ve eğlenceye düşkün bir babanın çocuğu da, büyüyünce aynı şekilde olur.
Bu bakımdan ana-babalar, çocuklarına, her yönüyle iyi örnek olma mecburiyetinde oldukları gibi; namaz; oruç gibi ibadetlerde de onlara rehberlik yapmak ve nümune olmak durumundadırlar. Aksi halde büyük vebal altında kalırlar. Nitekim "Evlerinizi mezar yapmayınız!" ve "Namazdan evine de bir hisse ayır" mealindeki hadis-i şeriflerle, evlerin namaz kılınmaz, hiçbir ibadet yapılmaz bir hale getirilmesine Peygamberimiz karşı çıkmışlardır. Sünnetlerin ve nafile namazların, evlerde kılınmasının, camilerde kılınmasından daha faziletli ve sevablı olmasının bir hikmeti de, bu olsa gerektir.
11 - İmamın sesi kafi gelmezse, cemaatten biri veya müezzinler, iftitah ve intikal tekbirlerini ve selamları cehren tekrarlarlar.
12 - İmam birinci selamı, ikinci selamdan daha yüksek sesle okur. Çünkü namazın bittiğini ilan eden, asıl birinci selamdır.
13 - İmam selam verince, muktedi de, selam ve duaları bitirmese bile selam verir. Ancak henüz Tehıyyat`ı okumayı bitirmemiş ise, selam vermez. Önce Tehıyyat`ı tamamlar, sonra kendi başına selam verir.
14 - İmama teşehhüdde iken yetişip Tehıyyat`ı okumaya başlıyan kimse henüz Tehıyyat`ı bitirmeden imam ayağa kalksa, ona uyup ayağa kalkmaz. Tehıyyat`ı okumayı bitirir öyle kalkar. Bununla beraber, Tehıyyat`ı bitirmeden kalkmasında da bir mahzur yoktur.
15 - İmama uyan, rüku` ve secdedeki tesbihleri üçe tamamlamadan imam kalksa, o da kalkar.
16 - İmama uyan kimse rükünleri imamdan sonra yapmalıdır. İmamdan önce rüku`a eğilmek, secdeye gitmek, imamdan önce rüku` ve secdeden doğrulmak caiz değildir.
17 - Şu hususları imam terkettiğinde cemaat onları terketmez, yaparlar: * Rüku` ve secde tekbirlerini terkederse, * Başlangıç
tekbirinde elini yukarı kaldırmayı terkederse, * Rüku` ve secde tesbihlerini terkederse, * Teşehhüdde okumayı terkederse, * Selamı terkederse, * Teşrik tekbirlerini terkederse. 18 - İmam namazın herhangi bir rek`atında bir secde fazla yapacak olsa veya son oturuşta oturduğu halde unutarak sonradan kalksa cemaat ona uymaz. Sübhanallah veya Allahü Ekber diyerek ikaz ederler.
19 - İmam eğer okurken tutulursa, arkadaki cemaatten birinin açması, imama hatırlatması gerekir. İmam okurken tutulduğu vakit vacib miktarda okumuş ise, hemen rüku`a gitmelidir. Vacib olan miktarı okumamışsa, hemen okuduğu ayetin aşağısında olan veya ezberinde olan başka bir ayete geçebilir. Cemaatı hatırlatmak zorunda bırakmamalıdır.
20 - Namazdan sonra imamın cemaata dönmesi sünnettir.
21 - İmama uyan, ilk rek`atta imama yetişmiş ise imamla beraber selam verir. İmama tamamen uyan, yani, namazın evvelinden sonuna kadar fasılasız olarak imama iktida eden, bütün rek`atları imamla beraber kılan kimseye müdrik denir. İmamı rüku`da bulan kimse, ayakta tekbir alıp rüku`a eğilir. Bir kere Sübhanallah diyecek kadar bir süre imamla beraber rüku`da kalırsa o rek`ata yetişmiş, idrak etmiş sayılır.
22 - İlk rek`atta imama yetişemeyen kimseye mesbuk denir. Bu kimse yine imama uyar. Son oturuşta sadece Tehıyyat`ı okur ve susar; salavat ve duaları okumaz. Teşehhüdü ağır ağır okuyarak imamın namazı tamamlamasına kadar da uzatabilir. İmam sağa selam verince o selam vermez, sola da selam vermesini bekler. İmamın sola da selam vermesinden sonra ayağa kalkarak yetişemediği rek`atları tamamlar. İmama ikinci rek`atta yetişen kimse imam selam verdikten sonra Allahü Ekber diyerek kalkar. Sübhaneke, Fatiha ve zamm-ı sure okuyup rüku` ve secdeleri yaptıktan sonra oturur. Tehıyyat, salavat ve duaları okuyarak selam verir. 3. rek`atta imama yetişen ise, ayağa kalkınca Fatiha ve sure okumak suretiyle 2 rek`at daha kılar. 4. rek`atta imama yetişen kimse, imamın selamından sonra kalkıp, Sübhaneke, Fatiha ve sure okuyup bir rek`at kılar, oturur. Tehıyyat`ı okuduktan sonra hemen kalkar, iki rek`at daha kılar.
Bu iki rek`attan birincisinde Fatiha ve sure okur. İkincisinde ise, sadece Fatiha okur. Burada dikkat edilecek husus, kendi başına namaz kılarken önce Fatiha ve sure okunan birinci ve ikinci rek`atları kılmaktır. Çünkü o, imama 4. rek`atta yetiştiği için sadece Fatiha okunan son rek`ata yetişmiştir. Geriye Fatiha ve sure okunan 2 rek`at ile sadece Fatiha okunan 1 rek`at kalmıştır. Bu sebeble imam selam verdikten sonra kılacağı 3 rek`atın ilk 2`sinde Fatiha ile beraber sure de okur, sonuncu rek`atte ise sure okumaz. 3 rek`atli olan akşam ve vitir namazlarının 3. rek`atinde imama yetişen kimse, imam selam verdikten sonra kalkar, Fatiha ve sure okuyup bir rek`at kılar, oturur. Tehıyyat`ı okuyup tekrar kalkar, yine Fatiha ve sure okuyup bir rek`at daha kılar, sonra oturup selam verir.
23 - Mesbuk, yani, imama ilk rek`atta yetişemeyen kimse, unutarak imamla beraber selam verse kendisine sehiv secdesi gerekmez. Ancak imam selam verdikten sonra selam verse sehiv secdesi vacib olur. Kasden imamla beraber selam verdiği takdirde ise namazı bozulur.
24 - Cemaat selamdan sonra: اَللّهُمَّ اَنْتَ السَّلامُ وَمِنْكَ السَّلامُ تَبَارَكْتَ يَاذَا الْجَلالِ وَاْلاِكْرَامِ
Allahümme ente`s-selamü ve minke`s-selam, tebarekte ya ze`l-celali ve`l-ikram Allahım, sen bütün noksanlardan salimsin, selamet sendendir. Ey azamet ve ikram sahibi, senin inayet ve bereketin sonsuzdur. Cümlesi okununcaya kadar yerlerinde durur, sonra kalkıp sünneti ve duayı başka münasib bir yerde tamamlarlar. Farzdan sonra saffı bozmak müstehabdır. Ta ki sonradan gelenler cemaatı hala farzda sanmasınlar. Münferiden namaz kılanlar ise, farz-sünnet bütün hepsini aynı yerde kılabilirler.