NAMAZIN VÂCİPLERİ
Namazın vâciplerinden herhangi birinin terkedilmesi namazı bozmaz Namazın vâciplerinden biri sehven terkedilmişse sehiv secdesi yapılması, eğer kasten terkedilmişse namazın iade edilmesi yani yeniden kılınması gerekir
Hanefîler'deki vâcip kavramı, diğer mezheplerde bulunmadığı için burada Hanefîler'in terminolojisine göre belirtilen vâciplerin bir kısmı, öteki mezheplerde farz sayılırken, bir kısmı sünnet sayılmaktadır Farz olan bir şey terkedildiği zaman namaz fâsid (geçersiz) olur Namazın vâciplerinden biri bilerek terkedildiği zaman namazı yeniden kılmak (iade), bilmeyerek (sehven) terkedildiği zaman ise sehiv secdesi yapmak lâzım gelir Sehiv secdesi yapılmadığı zaman ise, eksikliğin verdiği kerahete rağmen namaz borcu düşmüş olur
Namazın vâcipleri şunlardır:
1 Namaza Allahüekbersözüyle başlamak Bu, çoğunluğa göre farzdır
2 Nafile ve vacip namazların her rek`atında, farz namazların ilk iki rek?atında Fâtiha sûresini okumak Bu, çoğunluğa göre farzdır
3 Farz namazların ilk iki rek`atında, vâcip ve nâfile namazların her rek`atında Fâtiha'dan sonra, Kur'an'dan kısa bir sûre veya buna denk düşecek bir veya birkaç âyet okumak (zammı sûre), Fâtiha'ya bir küçük sûre veya en küçük sûreye denk üç kısa âyet ya da üç kısa âyete denk bir uzun âyet eklemek vâciptir (En küçük sûre Kevser sûresi İnnâ a`taynâke'lkevser ve en kısa âyet sümme nazarâyetidir) Fâtiha'dan sonra bir sûre daha okumak çoğunluğa göre sünnettir
4 Farz olan kıraati ilk iki rek`atta yerine getirmek
5 Fâtiha'yı, eklenecek sûreden önce okumak
6 Tek başına namaz kılarken öğle ve ikindi namazları ile gündüz kılınan nâfile namazlarda gizli okumak (kırâati hafî yapmak) Gizli okumanın ölçüsü, sadece kendisinin duyabileceği kadar kısık bir sesle okumaktır Sabah, akşam ve yatsı namazları ile gece kılacağı nâfile namazlarda kişi serbesttir; isterse sesli (cehrî), isterse hafî (alçak sesle) okuyabilir
7 Cemaatle kılınan namazda imam, sabah namazı ile akşam ve yatsı namazlarının ilk iki rek`atında sesli okumalıdır Cuma namazında, bayram namazlarında, cemaatle kılınan teravih namazında, teravihten sonra cemaatle kılınan vitir namazında da imam kıraati yüksek sesle yapar
İmam, öğle ve ikindi namazlarının bütün rek`atlarında, akşam namazının üçüncü ve yatsı namazının son iki rek`atında kıraati hafî yapar
8 Secdede alın ile birlikte burnu da yere koymak
9 Üç ve dört rek`atlı namazlarda ikinci rek`atın sonunda oturmak (ka`dei ûlâ ilk oturuş)
10 Namazların gerek ilk, gerekse son oturuşunda teşehhütte bulunmak, yani Tahiyyât'ı okumak
11 Namazın sonunda sağ ve sol tarafa selâm vermek (?esSelâmü aleyküm ve rahmetullah? cümlesinin esSelâmkısmını söylemek vâcip, aleyküm ve rahmetullahkısmını söylemek ise sünnettir)
12 Farz olan fiillerin sırasına riayet etmek (kıyamdan sonra rükûa gitmek, iki secdeyi peş peşe yapmak gibi)
13 Farz olan fiili geciktirmemek Meselâ, birinci oturuşta Tahiyyât'ı okuduktan sonra, Allahümme salli alâ Muhammeddiyecek kadar bir süre bekledikten sonra üçüncü rek`ata kalkılacak olursa farz geciktirilmiş sayılır ve sehiv secdesi gerekir
14 Vitir namazında Kunut duası okumak Ebû Hanîfe'ye göre vâcip, İmâmeyn?e (Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed) göre sünnettir
15 Ramazan ve kurban bayramı namazlarının her iki rek`atında ilâve (zâit) üçer tekbir almak (bayram namazının ikinci rek`atında rükûa giderken tekbir almak da vâciptir İkinci rek`atta getirilen ilâve tekbirler rükûdan hemen önce olduğu için bu rek`atta rükûa giderken alınan tekbir de vâcip sayılmıştır)
16 Sehiv secdesi yapılmasını gerektiren bir fiilde bulunulmuşsa sehiv secdesi yapmak Sehiv secdesinden sonra selâm vermek de vâciptir
17 Ta`dîli erkâna riayet etmek Ebû Yûsuf'a göre farz, Ebû Hanîfe ve Muhammed'e göre vâciptir
18 Namazdayken secde âyeti okunmuşsa tilâvet secdesi yapmak (bk Tilâvet Secdesi)
SÜNNETLERİ
Namazın sünnet ve âdâbının çoğu, namaz fiillerinin belli bir düzen ve intizam içinde yapılmasını ve yapılan fiillerin şeklen güzel görünmesini sağlamaya yöneliktir Namazın sünnetleri şunlardır:
1 İftitah tekbirini alırken ellerin yukarı kaldırılması ve bu esnada ellerin açık ve parmakların normal halleri üzere bulunması ve içlerinin kıbleye yönelik tutulması Erkekler ellerini kulaklarına, kadınlar göğüsleri hizasına kadar kaldırırlar Bu hüküm kunut tekbiri ve bayram namazının ilâve tekbirleri için de geçerlidir Ayrıca, imama uyan kişi (muktedî) iftitah tekbirini, imamın iftitahından çok sonraya bırakmamalıdır
2 İftitah tekbirinin hemen ardından el bağlamak (itimat) Bunda önce elleri salıverip (irsâl) sonra bağlamak yoktur Erkekler göbek altından ve kadınlar göğüs üstünden el bağlarlar Sağ el sol elin üzerine konulur Erkekler sağ elin serçe ve baş parmaklarını sol bileğin iki tarafından halka yaparlar Kadınlar halka yapmayıp, sağ ellerini düz bir şekilde sol elleri üzerine koyarlar
3 Kıyamda iken ayakların arasını dört parmak kadar açık bulundurmak Namaza başlarken ve ara tekbirlerinde ellerin kaldırılması, hizası, kıyam ve rükûda iki ayak arasındaki mesafe gibi konularda mezheplere göre farklı uygulamalar vardır
4 Sübhâneke okumak, namaza Allah'ı bu şekilde överek, senâ ederek başlamak sünnettir Bu bakımdan Sübhâneke birinci rek`atta iftitah tekbirinden (tahrîme) hemen sonra okunur
5 Tek başına namaz kılan için sadece ilk rek`atta ve Sübhâneke?den sonra Eûzü billâhi mine'şşeytâni'rracîm demek (teavvüz) Cemaatle namaz kılma durumunda sadece imam eûzü?çeker, imama uyan kişiler Sübhâneke'den sonra bir şey okumazlar
6 Tek başına namaz kılan kişinin ve cemaatle namaz durumunda imamın, her rek`atın başında Fâtiha'dan önce besmele çekmesi İmama uyan kişilerin besmele okuması gerekmez
7 Sübhâneke'yi ve eûzü besmeleyi gizli okumak, Fâtiha'nın sonunda âmindemek Fâtiha'yı okuyan da işiten de âmin der
8 Tek başına namaz kılarken Fâtiha'nın arkasından okuyacağı sûrenin, sabah ve öğle namazlarında uzun sûrelerden, ikindi ve yatsı namazlarında orta uzunluktaki sûrelerden ve akşam namazında kısa sûrelerden seçilmesi Cemaatle namaz durumunda, imam cemaatı soğutmamak durumunda olduğu için, bulunduğu yere ve cemaatin durumuna göre sûre seçer Uzun sûreler, tıvâli mufassal olarak anılır Hucurât sûresi ile Bürûc sûresi arasındaki sûreler bu grupta yer alır Orta uzunluktaki sûrelere de evsâtı mufassal denir Bürûc sûresi ile Beyyine sûresi arasındaki sûreler bu grupta yer alır Kısa sûreler ise, kısârı mufassal diye anılır Bunlar Beyyine sûresinden Nâs sûresine kadar olan sûrelerdir
9 Rükûa varırken tekbir almak, yani Allahüekber demek
10 Rükûda üç kere Sübhâne rabbiye'lazîmdemek
11 Rükûdan doğrulurken Semiallahü limen hamidehdemek (tesmî`) Bunu imam ve tek başına namaz kılan söyler; imama uyan kişi söylemez
12 Semiallahü limen hamidehdedikten sonra, Rabbenâ leke'lhamdveya Allahümme rabbenâ leke'lhamddemek (tahmîd) Bunu tek başına namaz kılan ve imama uyanlar söyler İmam da söyleyebilir (Ebû Hanîfe'ye göre imam söylemez)
13 Tek başına namaz kılan kişi, tesmî` ve tahmîdi gizli yapar İmam ise tesmîi sesli söyler Tahmîd her durumda sessiz okunur Ancak kalabalık cemaatte imamın sesi arkalardan duyulmuyorsa ortalardan bir kişi, imamın tekbirlerini yüksek sesle tekrarladığı gibi tahmîdi de yüksek sesle okur
14 Erkeklerin, rükû durumunda dizlerini dik ve arkalarını düz tutmaları, dizlerini elleriyle kavramaları, dizlerini tutarken ellerini açık bulundurmaları Kadınlar ise ellerini dizleri üzerine koyarlar, dizlerini tutmaz ve parmaklarını ayrık bulundurmazlar Dizlerini bükük ve arkalarını meyilli bulundururlar
15 Rükûda başını aşağı, yukarı eğmeyip doğru tutmak
16 Rükûdan doğrulup dik durmak (kavme) Bunun ta`dîli erkânın bir parçası olma ihtimaline binaen vâcip olduğu da söylenmektedir
17 Rükûdan doğruluşta (rükû kavmesinde), bayram tekbirlerinin arasında elleri yana salıvermek (irsâl)
18 Secdeye varırken yere önce dizlerini, sonra ellerini, daha sonra yüzünü koymak ve secdeden kalkarken, secdeye varış sırasının tersini yapmak; secdeye varırken ve secdeden kalkarken Allahüekberdemek
19 İki secde arasında celse yapmak, yani kısa bir ara oturuşu yapmak Bunun ta`dîli erkânın bir parçası olma ihtimaline binaen vâcip olduğu da söylenmektedir
20 Secdelerde başını iki eli arasında yere koyup ellerini yüzünden uzak tutmamak ve parmaklar bitişik ve el ayası yere yapışık olmak
21 Secdelerde üçer defa Sübhâne rabbiye'la`lâdemek
22 Erkeklerin, secdede iken karnı uyluklardan, dirsekleri yanlarından ve kolları yerden uzak tutması Kadınlar ise, secdede alçalıp kollarını yanlarına bitiştirir ve karnı uyluklarına yapıştırırlar
23 Secde arası oturuşta (celse) ellerini uylukları üzerine koymak
24 Gerek celsede gerek ka`dede, erkekler sol ayaklarını yere yayıp üzerine oturur ve sağ ayaklarını parmaklar kıbleye gelecek şekilde dikerler Kadınlar ise ayaklarını sağ yanlarına yatık bir şekilde çıkarıp, öyle otururlar (teverrük)
25 Tahiyyât?ın teşehhüdünde lâ ilâhederken sağ elinin şahadet parmağını yukarı kaldırıp illallâhderken indirmek
26 Tahiyyât'ı gizli okumak
27 Rek`atı ikiden ziyade olan farzların ilk iki rek`atının dışında Fâtiha okumak
28 Son oturuşta, Tahiyyât?tan sonra salavat okumak Bu, namazın müekked sünnetlerindendir
29 Salavattan sonra dua etmek
30 Selâm verirken başı önce sağa sonra sola çevirmek ve her iki tarafa selâm verirken esSelâmü aleyküm ve rahmetullâhdemek İmam, selâm verirken hafaza melekleri ile cemaate; imama uyan kimseler cemaate ve imama; tek başına namaz kılan kimse ise meleklere selâm vermeye niyet eder İmam sola selâm verirken sesini biraz alçaltır İmama uyanların selâmı, fâsılasız olarak imamın selâmının hemen ardından olmalıdır Ayrıca birinci rek`attan sonra imama yetişen muktedînin (mesbûk), imamın ikinci selâmını beklemesi de sünnettir
NAMAZIN ÂDÂBI
Âdâb, Hz Peygamber'in bazan yapıp bazan terkettiği şeyler olup Hanefî literatüründe mendup veya müstehap anlamında kullanıldığı da olur Bunları terketmek, isâet sayılmaz ve kınamayı gerektirmez ise de riayet edilmesi daha faziletlidir (efdal) Esasen namazın âdâbı yüce yaratıcının huzurunda durulduğunun farkında olunarak zâhiren mütevazi bir halde bulunmaktır
Namazın âdâbı (müstehapları) şunlardır:
1 Namaz esnasında iken hem görünüşte hem iç dünyada bir tevazu, sükûnet ve huzur içinde bulunmak
2 Kıyafete çeki düzen vermek Meselâ gömlek gibi düğmeli bir giysi giyildiğinde düğmelerini iliklemek
3 Kamet sırasında hayye alel felâhdenirken imam ve cemaatin namaz için ayağa kalkması
4 Kad kameti'ssalâhdenilirken imamın namaza başlaması, müezzini fiilen tasdik etmek anlamına geleceği düşüncesiyle âdâbdan (müstehap) sayılmıştır Fakat imamın kametin bitmesini beklemesinde ve kamet bittikten sonra namaza başlamasında da bir beis yoktur Hatta Ebû Yûsuf ile diğer üç mezhep imamına göre en uygunu kamet bittikten sonra namaza başlanmasıdır Çünkü bu suretle cemaate saflara çekidüzen verme fırsatı tanınmış olur
Kamet getirilirken camiye giren kişi ayakta beklemeyip, hemen oturur ve cemaatle birlikte ayağa kalkar
5 Erkekler iftitah tekbiri alırken ellerini yenlerinin dışına çıkarmak
6 Namaza dururken kalbin ameli olan niyete lisanın fiili olan sözü eklemek Söyleme kalbin amelini engelliyorsa kalbin niyeti ile yetinmek gerekir
7 Namazda bulunan erkek ve kadının huşû üzere olup kıyamda secde yerine, rükûda ayaklarının üzerine ve secdede burnun iki kanadına, otururken kucağına ve uyluk üzerlerine ve selâmda omuz başlarına bakması
8 Namaz esnasında mümkün oldukça öksürüğü, geğirmeyi gidermek ve esneme durumunda ağzı tutmak, dudakları dişlerle olsun kapamak; bu da yeterli olmazsa sağ el ile kapamak
9 Tek başına namaz kılan kişinin, rükû ve secde tesbihlerini üçten fazla yapması
Bütün bunlar yapılması güzel (müstahsen) olan şeylerdir ve ibadet esnasında Allah'ın huzurunda olma şuuruna ve O'na gösterilmesi gereken tâzime de uygun davranışlardır
İlmihal I İman ve İbadetler Diyanet İşleri Başkanlığı
Namazın vâciplerinden herhangi birinin terkedilmesi namazı bozmaz Namazın vâciplerinden biri sehven terkedilmişse sehiv secdesi yapılması, eğer kasten terkedilmişse namazın iade edilmesi yani yeniden kılınması gerekir
Hanefîler'deki vâcip kavramı, diğer mezheplerde bulunmadığı için burada Hanefîler'in terminolojisine göre belirtilen vâciplerin bir kısmı, öteki mezheplerde farz sayılırken, bir kısmı sünnet sayılmaktadır Farz olan bir şey terkedildiği zaman namaz fâsid (geçersiz) olur Namazın vâciplerinden biri bilerek terkedildiği zaman namazı yeniden kılmak (iade), bilmeyerek (sehven) terkedildiği zaman ise sehiv secdesi yapmak lâzım gelir Sehiv secdesi yapılmadığı zaman ise, eksikliğin verdiği kerahete rağmen namaz borcu düşmüş olur
Namazın vâcipleri şunlardır:
1 Namaza Allahüekbersözüyle başlamak Bu, çoğunluğa göre farzdır
2 Nafile ve vacip namazların her rek`atında, farz namazların ilk iki rek?atında Fâtiha sûresini okumak Bu, çoğunluğa göre farzdır
3 Farz namazların ilk iki rek`atında, vâcip ve nâfile namazların her rek`atında Fâtiha'dan sonra, Kur'an'dan kısa bir sûre veya buna denk düşecek bir veya birkaç âyet okumak (zammı sûre), Fâtiha'ya bir küçük sûre veya en küçük sûreye denk üç kısa âyet ya da üç kısa âyete denk bir uzun âyet eklemek vâciptir (En küçük sûre Kevser sûresi İnnâ a`taynâke'lkevser ve en kısa âyet sümme nazarâyetidir) Fâtiha'dan sonra bir sûre daha okumak çoğunluğa göre sünnettir
4 Farz olan kıraati ilk iki rek`atta yerine getirmek
5 Fâtiha'yı, eklenecek sûreden önce okumak
6 Tek başına namaz kılarken öğle ve ikindi namazları ile gündüz kılınan nâfile namazlarda gizli okumak (kırâati hafî yapmak) Gizli okumanın ölçüsü, sadece kendisinin duyabileceği kadar kısık bir sesle okumaktır Sabah, akşam ve yatsı namazları ile gece kılacağı nâfile namazlarda kişi serbesttir; isterse sesli (cehrî), isterse hafî (alçak sesle) okuyabilir
7 Cemaatle kılınan namazda imam, sabah namazı ile akşam ve yatsı namazlarının ilk iki rek`atında sesli okumalıdır Cuma namazında, bayram namazlarında, cemaatle kılınan teravih namazında, teravihten sonra cemaatle kılınan vitir namazında da imam kıraati yüksek sesle yapar
İmam, öğle ve ikindi namazlarının bütün rek`atlarında, akşam namazının üçüncü ve yatsı namazının son iki rek`atında kıraati hafî yapar
8 Secdede alın ile birlikte burnu da yere koymak
9 Üç ve dört rek`atlı namazlarda ikinci rek`atın sonunda oturmak (ka`dei ûlâ ilk oturuş)
10 Namazların gerek ilk, gerekse son oturuşunda teşehhütte bulunmak, yani Tahiyyât'ı okumak
11 Namazın sonunda sağ ve sol tarafa selâm vermek (?esSelâmü aleyküm ve rahmetullah? cümlesinin esSelâmkısmını söylemek vâcip, aleyküm ve rahmetullahkısmını söylemek ise sünnettir)
12 Farz olan fiillerin sırasına riayet etmek (kıyamdan sonra rükûa gitmek, iki secdeyi peş peşe yapmak gibi)
13 Farz olan fiili geciktirmemek Meselâ, birinci oturuşta Tahiyyât'ı okuduktan sonra, Allahümme salli alâ Muhammeddiyecek kadar bir süre bekledikten sonra üçüncü rek`ata kalkılacak olursa farz geciktirilmiş sayılır ve sehiv secdesi gerekir
14 Vitir namazında Kunut duası okumak Ebû Hanîfe'ye göre vâcip, İmâmeyn?e (Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed) göre sünnettir
15 Ramazan ve kurban bayramı namazlarının her iki rek`atında ilâve (zâit) üçer tekbir almak (bayram namazının ikinci rek`atında rükûa giderken tekbir almak da vâciptir İkinci rek`atta getirilen ilâve tekbirler rükûdan hemen önce olduğu için bu rek`atta rükûa giderken alınan tekbir de vâcip sayılmıştır)
16 Sehiv secdesi yapılmasını gerektiren bir fiilde bulunulmuşsa sehiv secdesi yapmak Sehiv secdesinden sonra selâm vermek de vâciptir
17 Ta`dîli erkâna riayet etmek Ebû Yûsuf'a göre farz, Ebû Hanîfe ve Muhammed'e göre vâciptir
18 Namazdayken secde âyeti okunmuşsa tilâvet secdesi yapmak (bk Tilâvet Secdesi)
SÜNNETLERİ
Namazın sünnet ve âdâbının çoğu, namaz fiillerinin belli bir düzen ve intizam içinde yapılmasını ve yapılan fiillerin şeklen güzel görünmesini sağlamaya yöneliktir Namazın sünnetleri şunlardır:
1 İftitah tekbirini alırken ellerin yukarı kaldırılması ve bu esnada ellerin açık ve parmakların normal halleri üzere bulunması ve içlerinin kıbleye yönelik tutulması Erkekler ellerini kulaklarına, kadınlar göğüsleri hizasına kadar kaldırırlar Bu hüküm kunut tekbiri ve bayram namazının ilâve tekbirleri için de geçerlidir Ayrıca, imama uyan kişi (muktedî) iftitah tekbirini, imamın iftitahından çok sonraya bırakmamalıdır
2 İftitah tekbirinin hemen ardından el bağlamak (itimat) Bunda önce elleri salıverip (irsâl) sonra bağlamak yoktur Erkekler göbek altından ve kadınlar göğüs üstünden el bağlarlar Sağ el sol elin üzerine konulur Erkekler sağ elin serçe ve baş parmaklarını sol bileğin iki tarafından halka yaparlar Kadınlar halka yapmayıp, sağ ellerini düz bir şekilde sol elleri üzerine koyarlar
3 Kıyamda iken ayakların arasını dört parmak kadar açık bulundurmak Namaza başlarken ve ara tekbirlerinde ellerin kaldırılması, hizası, kıyam ve rükûda iki ayak arasındaki mesafe gibi konularda mezheplere göre farklı uygulamalar vardır
4 Sübhâneke okumak, namaza Allah'ı bu şekilde överek, senâ ederek başlamak sünnettir Bu bakımdan Sübhâneke birinci rek`atta iftitah tekbirinden (tahrîme) hemen sonra okunur
5 Tek başına namaz kılan için sadece ilk rek`atta ve Sübhâneke?den sonra Eûzü billâhi mine'şşeytâni'rracîm demek (teavvüz) Cemaatle namaz kılma durumunda sadece imam eûzü?çeker, imama uyan kişiler Sübhâneke'den sonra bir şey okumazlar
6 Tek başına namaz kılan kişinin ve cemaatle namaz durumunda imamın, her rek`atın başında Fâtiha'dan önce besmele çekmesi İmama uyan kişilerin besmele okuması gerekmez
7 Sübhâneke'yi ve eûzü besmeleyi gizli okumak, Fâtiha'nın sonunda âmindemek Fâtiha'yı okuyan da işiten de âmin der
8 Tek başına namaz kılarken Fâtiha'nın arkasından okuyacağı sûrenin, sabah ve öğle namazlarında uzun sûrelerden, ikindi ve yatsı namazlarında orta uzunluktaki sûrelerden ve akşam namazında kısa sûrelerden seçilmesi Cemaatle namaz durumunda, imam cemaatı soğutmamak durumunda olduğu için, bulunduğu yere ve cemaatin durumuna göre sûre seçer Uzun sûreler, tıvâli mufassal olarak anılır Hucurât sûresi ile Bürûc sûresi arasındaki sûreler bu grupta yer alır Orta uzunluktaki sûrelere de evsâtı mufassal denir Bürûc sûresi ile Beyyine sûresi arasındaki sûreler bu grupta yer alır Kısa sûreler ise, kısârı mufassal diye anılır Bunlar Beyyine sûresinden Nâs sûresine kadar olan sûrelerdir
9 Rükûa varırken tekbir almak, yani Allahüekber demek
10 Rükûda üç kere Sübhâne rabbiye'lazîmdemek
11 Rükûdan doğrulurken Semiallahü limen hamidehdemek (tesmî`) Bunu imam ve tek başına namaz kılan söyler; imama uyan kişi söylemez
12 Semiallahü limen hamidehdedikten sonra, Rabbenâ leke'lhamdveya Allahümme rabbenâ leke'lhamddemek (tahmîd) Bunu tek başına namaz kılan ve imama uyanlar söyler İmam da söyleyebilir (Ebû Hanîfe'ye göre imam söylemez)
13 Tek başına namaz kılan kişi, tesmî` ve tahmîdi gizli yapar İmam ise tesmîi sesli söyler Tahmîd her durumda sessiz okunur Ancak kalabalık cemaatte imamın sesi arkalardan duyulmuyorsa ortalardan bir kişi, imamın tekbirlerini yüksek sesle tekrarladığı gibi tahmîdi de yüksek sesle okur
14 Erkeklerin, rükû durumunda dizlerini dik ve arkalarını düz tutmaları, dizlerini elleriyle kavramaları, dizlerini tutarken ellerini açık bulundurmaları Kadınlar ise ellerini dizleri üzerine koyarlar, dizlerini tutmaz ve parmaklarını ayrık bulundurmazlar Dizlerini bükük ve arkalarını meyilli bulundururlar
15 Rükûda başını aşağı, yukarı eğmeyip doğru tutmak
16 Rükûdan doğrulup dik durmak (kavme) Bunun ta`dîli erkânın bir parçası olma ihtimaline binaen vâcip olduğu da söylenmektedir
17 Rükûdan doğruluşta (rükû kavmesinde), bayram tekbirlerinin arasında elleri yana salıvermek (irsâl)
18 Secdeye varırken yere önce dizlerini, sonra ellerini, daha sonra yüzünü koymak ve secdeden kalkarken, secdeye varış sırasının tersini yapmak; secdeye varırken ve secdeden kalkarken Allahüekberdemek
19 İki secde arasında celse yapmak, yani kısa bir ara oturuşu yapmak Bunun ta`dîli erkânın bir parçası olma ihtimaline binaen vâcip olduğu da söylenmektedir
20 Secdelerde başını iki eli arasında yere koyup ellerini yüzünden uzak tutmamak ve parmaklar bitişik ve el ayası yere yapışık olmak
21 Secdelerde üçer defa Sübhâne rabbiye'la`lâdemek
22 Erkeklerin, secdede iken karnı uyluklardan, dirsekleri yanlarından ve kolları yerden uzak tutması Kadınlar ise, secdede alçalıp kollarını yanlarına bitiştirir ve karnı uyluklarına yapıştırırlar
23 Secde arası oturuşta (celse) ellerini uylukları üzerine koymak
24 Gerek celsede gerek ka`dede, erkekler sol ayaklarını yere yayıp üzerine oturur ve sağ ayaklarını parmaklar kıbleye gelecek şekilde dikerler Kadınlar ise ayaklarını sağ yanlarına yatık bir şekilde çıkarıp, öyle otururlar (teverrük)
25 Tahiyyât?ın teşehhüdünde lâ ilâhederken sağ elinin şahadet parmağını yukarı kaldırıp illallâhderken indirmek
26 Tahiyyât'ı gizli okumak
27 Rek`atı ikiden ziyade olan farzların ilk iki rek`atının dışında Fâtiha okumak
28 Son oturuşta, Tahiyyât?tan sonra salavat okumak Bu, namazın müekked sünnetlerindendir
29 Salavattan sonra dua etmek
30 Selâm verirken başı önce sağa sonra sola çevirmek ve her iki tarafa selâm verirken esSelâmü aleyküm ve rahmetullâhdemek İmam, selâm verirken hafaza melekleri ile cemaate; imama uyan kimseler cemaate ve imama; tek başına namaz kılan kimse ise meleklere selâm vermeye niyet eder İmam sola selâm verirken sesini biraz alçaltır İmama uyanların selâmı, fâsılasız olarak imamın selâmının hemen ardından olmalıdır Ayrıca birinci rek`attan sonra imama yetişen muktedînin (mesbûk), imamın ikinci selâmını beklemesi de sünnettir
NAMAZIN ÂDÂBI
Âdâb, Hz Peygamber'in bazan yapıp bazan terkettiği şeyler olup Hanefî literatüründe mendup veya müstehap anlamında kullanıldığı da olur Bunları terketmek, isâet sayılmaz ve kınamayı gerektirmez ise de riayet edilmesi daha faziletlidir (efdal) Esasen namazın âdâbı yüce yaratıcının huzurunda durulduğunun farkında olunarak zâhiren mütevazi bir halde bulunmaktır
Namazın âdâbı (müstehapları) şunlardır:
1 Namaz esnasında iken hem görünüşte hem iç dünyada bir tevazu, sükûnet ve huzur içinde bulunmak
2 Kıyafete çeki düzen vermek Meselâ gömlek gibi düğmeli bir giysi giyildiğinde düğmelerini iliklemek
3 Kamet sırasında hayye alel felâhdenirken imam ve cemaatin namaz için ayağa kalkması
4 Kad kameti'ssalâhdenilirken imamın namaza başlaması, müezzini fiilen tasdik etmek anlamına geleceği düşüncesiyle âdâbdan (müstehap) sayılmıştır Fakat imamın kametin bitmesini beklemesinde ve kamet bittikten sonra namaza başlamasında da bir beis yoktur Hatta Ebû Yûsuf ile diğer üç mezhep imamına göre en uygunu kamet bittikten sonra namaza başlanmasıdır Çünkü bu suretle cemaate saflara çekidüzen verme fırsatı tanınmış olur
Kamet getirilirken camiye giren kişi ayakta beklemeyip, hemen oturur ve cemaatle birlikte ayağa kalkar
5 Erkekler iftitah tekbiri alırken ellerini yenlerinin dışına çıkarmak
6 Namaza dururken kalbin ameli olan niyete lisanın fiili olan sözü eklemek Söyleme kalbin amelini engelliyorsa kalbin niyeti ile yetinmek gerekir
7 Namazda bulunan erkek ve kadının huşû üzere olup kıyamda secde yerine, rükûda ayaklarının üzerine ve secdede burnun iki kanadına, otururken kucağına ve uyluk üzerlerine ve selâmda omuz başlarına bakması
8 Namaz esnasında mümkün oldukça öksürüğü, geğirmeyi gidermek ve esneme durumunda ağzı tutmak, dudakları dişlerle olsun kapamak; bu da yeterli olmazsa sağ el ile kapamak
9 Tek başına namaz kılan kişinin, rükû ve secde tesbihlerini üçten fazla yapması
Bütün bunlar yapılması güzel (müstahsen) olan şeylerdir ve ibadet esnasında Allah'ın huzurunda olma şuuruna ve O'na gösterilmesi gereken tâzime de uygun davranışlardır
İlmihal I İman ve İbadetler Diyanet İşleri Başkanlığı
