Kommagene Krallığı'nın izlerini üzerinde taşıyan bölgedeki mimari, Kral I. Antiochos tarafından atalarına ve yaradanlara minnet göstergesi olarak yaptırıldı. Nemrut Dağı’nın 2150 metre zirvesinde bulunan ve ilahlara atfedilen dev anıtsal heykellerin, mezarın ve tümülüsün neden yaptırılmış olabileceğine dair birçok söylenti var. İşte görüntüsüyle büyüleyen bölgenin tarihi art planı...
Nemrut Dağı’ndaki arkeolojik yapılar, Helenistik periyoda ilişkin. Bölgeyi ziyaret ettiğinizde devasa heykellerin Doğu ve Batı olmak üzere iki terasa da inşa edildiğini görebilirsiniz. Doğu ve Batı terasında heykeller, kabartmalar ve birer avlu bulunuyor. Doğu terasında ise tek fark olarak bir de sunak mevcut. Bu heykellerin boyutları 8-10 metre yüksekliği ortasında. Pekala sizce Antiochos’un Nemrut Dağı’nın tepesine bu dev mimariyi yaptırma sebebi tam olarak ne olabilir? Haydi gelin asıl kıssaya daima birlikte bakalım.
Nemrut Dağı bir yerleşme yeri değildi, Kral I. Antiochos’un yaptırmış olduğu kutsal bir alandı.
Bölgeyi ziyaret etmek için geldiğiniz vakit dağa çıkarken ismini koyamadığınız bir duygu yoğunluğu hissederseniz buna hiç şaşırmayın. Zira bölgeyi ziyaret eden birçok insanın emsal hislere kapılmış olduğunun, çeşitli araştırmalarda lisana getirildiğini görüyoruz. Antiochos, I. Mithradates’in oğluydu, Komagene Krallığı'nın kıymet kazanması da Antiochos’un (MÖ 62-32) başa geldiği devirlere denk düşüyordu.
Nemrut Dağı, Antiochos’un kendisi için mezar olarak yaptırdığı düşünülen bir yapıyı ve tümülüsü de bünyesinde barındırıyor. Bölge kutsal bir alan olarak kabul ediliyor zira ölmüş bir hükümdarın ruhuna olan saygınlığı temsilen yapıların inşa ettiği düşünülüyor. Tahminen de bölgeyi ziyaret edenlerin his yoğunluğu hissetmesi bu sebepten olabilir.
Bölgedeki yazıtlarda hükümdarın mezarının orada olduğu söylense de bugüne kadar mezar hala bulunamadı. Tümülüs, Fırat Irmağı'nın ovalarına ve geçitlerine yakın bir noktadadır. Hatta hükümdarın kemiklerinin yahut küllerinin tümülüsün içindeki ana kayaya oyulmuş bir odaya konulduğuna inanılıyor.
Bu nedenle 50 metre yüksekliğinde ve 150 metre çapındaki bu tümülüsün küçük kaya parçalarıyla örtülerek müdafaaya alındığı söyleniyor. Şayet tümülüsü kazmak, içine gitmek isterseniz bunu yapamıyorsunuz zira tümülüsü koruyan küçük kayacıklar aşağıya çöküyor. Esasen bu kırma taşlardan yapılan tümülüsün bir diğer benzerine de dünya üzerinde rastlanmamış.
Nemrut Dağı aslında Doğu ve Batı uygarlıkları ortasında bir köprü.
Doğu ve Batı teraslarındaki heykeller, Helenistik periyodu, Pers sanatı ve Kommagene ülkesine özgün sanat anlayışını harmanlanarak oluşturulmuş. Mesela her iki terasta ilah ve tanrıça heykellerinin yanında aslan ve kartal heykelleri de var. Hatta Batı terasında aslanlı bir horoskop bile var.
Soldan birinci heykel, I. Antiochos, ikinci olarak Kommagene tanrıçası Fortuna-Tyce, Zeus (Oromastes), Apollo (Mithras) ve Herakles’ten (Artagnes) oluşuyor. Heykellerin, Doğu ve Batı taraflarında tam ufka bakar biçimde oturtulması epey manidar. Baktığımızda bu durumun Güneş'in doğuşu ve batışını rablerin gözünden görmek üzere anlaşılıyor. Bu bakımdan Nemrut Dağı, Doğu ve Batı’nın ortasında bir tampon görevine sahipti diyebiliriz.
Nemrut Dağı’nın tarihi dokusu, Kommagene Krallığı yıkıldıktan sonra keşfedilene kadar tam 2000 yıl geçmişti.
MS 72 yılında Roma’ya karşı yapılan savaşı kaybeden Komagene Krallığı'nın bağımsızlığı sona erdi. Krallığın tarih sahnesinden inmesiyle birlikte Nemrut Dağı’ndaki yapıtlar yaklaşık 2000 yıl boyunca keşfedilmedi. Sonunda 1881 yılında yöreyi gezmek için görevlendirilen Alman mühendis Karl Sester, Nemrut Dağı'ndaki heykellerle karşılaşıyor ve İzmir’deki Alman Konsolosluğu'na, heykellerin gerisindeki Grekçe yazıtları görmediği için burada bir Asur Harabeleri bulduğunu bildiriyor. Yani aslında Sester’ın yaptığı kusurdan ötürü bölgenin Kommagene Krallığı olduğu sonradan anlaşılıyor.
Bölgede çalışan tek kişi alışılmış ki Sester değildi. İmparatorluk Müzesi (Müze-i Hümayun) müdürü Osman Hamdi Beyefendi, 1883 yılında takımıyla gelip bölgeyi incelemiş. 2. Dünya Savaşı sonrası arkeolog Theresa Goell ve Karl Doerner’ın da bölgede çalışmalar yaptığı biliniyor. Nemrut Dağı’nın ören yeri olarak, 1987 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi’ne girdiği biliniyor.
Aslanlı horoskop heykeli, bölgede astronomiyle ilgilenildiğine işaret ediyor.
Aslanlı horoskopun ortaya çıkış kıssası, 1881’de alanda yapılan birinci hafriyattan sonrasında başlıyor. Zira bu heykel, tümülüs üzerinden kaymış olan çakılların altında kaldığı için bulunamıyor. Aslanlı horoskop, Osman Hamdi Beyefendi tarafından yaptırılan hafriyatta ortaya çıkarılarak Grek horoskopu tarifini alıyor.
Aslanın gövdesi ve etrafı toplamda 19 yıldızla sarılı ve boynunda ise bir hilal var. Aslanın sırtındaki daha büyük boyutta olan üç yıldızın üzerinde Grekçe Mars, Merkür ve Jüpiter yazıyor. Araştırmacılar Aslanlı horoskopun üzerinde bir tarih yer aldığını ve bu tarihin tümülüsün inşa edildiği tarih olabileceğini söylüyor. Aslanlı horoskop, 2003 yılında Nemrut Dağı’nın kuzeyindeki süreksiz onarım konutuna taşındı ve ziyarete kapatıldı. Her yıl yurt içinden ve yurt dışından birçok ziyaretçinin burayı keşfetmek istemesine şaşırmamalı zira Nemrut Dağı’nın tarihi zenginlikleri göz kamaştırıyor. Üstelik Güneş'in en hoş doğduğu ve gün batımının en hoş yaşandığı yer olması da ziyaret edilmeye paha bir yer olduğunu kanıtlıyor.
Kaynaklar: 1, 2, 3