Teknoloji dünyasında geçtiğimiz yıldan bu yana en çok ses getiren kavramlardan biri hiç elbet metaverse ile birlikte NFT’ler oldu. Bu süreçte insanların fizikî olarak var olmayan yapıtlara binlerce, hatta milyonlarca dolar ödediklerine şahit olduk ve olmaya da devam ediyoruz. Fakat şöyle bir gerçek var ki, insanların pek birçok NFT’lerin tam olarak ne oldukları ve ne işe yaradıkları konusunda bilgi sahibi değil. İşte biz de bu yazıda, The Verge’ün ilgili yazısından yola çıkarak elimizden geldiğince NFT kavramını sizlere açıklamaya çalışacağız.
NFT, aslında “non-fungible token” sözünün kısaltılmış hali. “Non-fungible token” tabiri ise direkt olarak Türkçe’ye çevirdiğimizde, “takas edilemez jeton” manasına geliyor. Bu söz öbeği, kelam konusu şeyin eşsiz olduğu ve öteki bir şeyle değiştirilemeyeceği manasına gelmekte. Örneğin bir Bitcoin takas edilebilir ya da öbür bir deyişle değiştirilebilir. Bir Bitcoin’i öbür bir Bitcoin ile takas ettiğinizde, büsbütün birebir şeye sahip olursunuz. Bununla birlikte cinsinin tek örneği olan bir oyun kartı değiştirilemez. Yani kelam konusu oyun kartını diğer bir kartla takas ettiğinizde, büsbütün farklı bir oyun kartına sahip olursunuz.
Teknik manada, her NFT’nin blok zincirinde eşsiz bir jeton olduğunu söyleyebiliriz. Lakin NFT’ler, bir yandan sırf tek bir gerçek versiyonu bulunan bir sanat yapıtı üzere olabilirken, bir yandan da yüzlerce numaralı kopyası bulunan bir sanat yapıtı üzere de olabilirler.
Çok yüksek düzeyde NFT’lerin birçok, Ethereum blok zincirinin bir modülüdür. Ethereum, Bitcoin ya da Dogecoin üzere bir kripto para ünitesidir. Lakin Ethereum blok zinciri, bir Ethereum kripto parasından farklı bir formda çalışmasını sağlayan ekstra bilgileri depolayan bu NFT’leri de takviyeler. Öteki blok zincirlerinin de kendi NFT sürümlerini uygulayabileceğini belirtmekte yarar var. Ki aslında halihazırda kimilerinin NFT sürümleri mevcut.
Bu sorunun yanıtı, bir NFT üreticisi/sanatçısı mı, yoksa bir NFT alıcısı mı olduğunuza nazaran değişiklik gösteriyor.
Eğer bir sanatçıysanız, NFT’ler size olağan kurallar altında çok da piyasası olmayabilecek çalışmalarınızı satma fırsatı sunar. Örneğin hakikaten kulağa güzel gelen bir dijital çıkartma fikri bulduğunuzda, bunu paraya dönüştürmenin en muhtemel yolu, NFT olarak satışa çıkarmaktır. Ayrıyeten etkinleştirdiğiniz takdirde, NFT’leriniz her satıldığında ya da el değiştirdiğinde size bir yüzde ödenmesini sağlayan bir NFT özelliği de mevcut. Bu özellik de çalışmalarınızın siz elden çıkardıktan sonra tanınan olması durumunda, hala çalışmalarınızdan yarar sağlamanıza imkan tanır.
Bir alıcı ya da öteki bir deyişle sanat koleksiyoncusu açısından olaya yaklaşacak olursak, bir sanat eseri satın almanın bariz yararlarından biri, sevdiğiniz sanatkarları finansal olarak desteklemenize müsaade vermesidir. Bu durum, NFT’ler için de geçerlidir. Bir NFT satın almak, genel olarak size onu çevrim içi olarak paylaşmak, şayet bir imajsa profil fotoğrafınız olarak ayarlamak üzere kimi temel kullanım hakları da verir. Buna ek olarak elbette ki toplumsal medyada ve sağda solda kelam konusu NFT’nin sahibi olduğunuzla ilgili övünme hakkına da sahip olacağınızı belirtmekte yarar var.
Bunların yanı sıra NFT’ler, satın aldığınız ve pahasının bir gün artmasını umduğunuz öbür spekülatif varlıklar (örneğin fizikî bir koleksiyon ürünü) üzere fonksiyon görebilir. Yani rastgele bir NFT vakit içinde pahasını katlayabilir ve böylelikle aldığınızdan daha yüksek fiyata satarak kelam konusu NFT’den kâr edebilirsiniz. Alışılmış ki, her spekülatif varlıkta olduğu üzere ziyan etme ihtimaliniz olduğunu da hatırlatalım.
NFT’ler dijital olan rastgele bir şey olabilir: çizimler, müzikler, görüntüler ve daha fazlası… Lakin şu anda NFT dünyası, genel olarak dijital sanatı satmak için bu teknolojiden yararlanmaya odaklanıyor. NFT’ler ile ilgili tartışmaların odak noktası, dijital sanat ile birlikte sanat koleksiyonculuğunun evrimi hakkındadır.
Bu ortada NFT’lerin dijital olan rastgele bir şey olabileceğini söylerken sahiden her şeyi kastediyorduk. Tweet’leri bile… Çünkü Twitter’ın kurucusu Jack Dorsey, birinci tweet’ini yaklaşık olarak 2.5 milyon dolar karşılığında NFT olarak sattı.
Grimes’ın hazırladığı 50 saniyelik bir görüntü için yaklaşık olarak 390.000 dolar ya da Beeple’ın hazırlamış olduğu bir görüntü için yaklaşık olarak 6.6 milyon dolar ödeyen insanları göz önünde bulunduracak olursak, bir bölümün, NFT’lerin dijital sanat koleksiyonculuğuna evrileceğini düşündüklerini rahatlıkla söyleyebiliriz.
Bu durumla ilgili dikkat alımlı örneklerden biri, Beeple’ın ünlü müzayede konutu Christie’s’de açık artırmaya çıkardığı ve sattığı dijital sanat yapıtlarından biriydi. Beeple’ın Christie’s’de açık artırmaya çıkardığı bu dijital manzara, tamı tamına 69 milyon dolara kendine alıcı buldu. Bu sayı, ünlü Fransız ressam Monet’nin 2014 yılında satılan “Nymphéas” isimli tablosunun satış fiyatından 15 milyon dolar daha fazlaydı.
Ama bu noktada şöyle değerli bir sorun mevcut: Bir NFT’nin içerisinde bulunan dijital sanat eserini istediğiniz kadar kopyalayabilirsiniz. Lakin NFT’ler size kopyalanamayacak bir şey vermek üzere tasarlanmıştır: çalışmanın mülkiyeti (ancak sanatçı, tıpkı fizikî sanat yapıtlarında olduğu üzere telif hakkı ve çoğaltma haklarını elinde tutabilir). Fizikî sanat koleksiyonculuğu açısından örneklendirmemiz gerekirse, herkes bir Mona Lisa tablosu satın alabilir, lakin özgününe sadece bir kişi sahip olabilir.
Gerçekte Mona Lisa tablosuna kim sahipse, onu fizikî bir obje olarak kıymetlendirebilir. Dijital sanat eserlerinde ise rastgele bir kopya, sözün tam manasıyla yepyenisi kadar yeterlidir.
Bu vakte kadar Marvel üzere büyük markaların ve Wayne Gretzky üzere ünlü bireylerin kendi NFT’lerini satışa çıkarttıklarına şahit olduk. Lakin bu üslup markalar ve ünlüler, çıkarttıkları NFT’lerle kripto para meraklılarından çok daha klâsik koleksiyoncuları hedefliyor. Sonuç olarak her ne kadar geçtiğimiz yıldan beri NFT’lere ağır bir ilgi olsa da, HALA NFT’lerin bir ana akım haline gelmediğini söylemek daha hakikat olur.
Her yeni teknolojinin benimsenmesi kelam konusu olduğunda, yeni kuşak her vakit bu hususta öncülük yapıyor. Natürel, NFT teknolojisi için de bu durum geçerliliğini koruyor. FEWOCiOUS ismiyle tanınan 18 yaşındaki bir genç, NFT drop’larının toplam pahasının 17 milyon doları aştığını söz etse de, bu pek sık rastlanan bir muvaffakiyet değil. The New York Times gazetesi, NFT işiyle uğraşan birkaç gençle konuştu. Gençlerden kimileri, NFT’leri bir takımla bir proje üzerinde çalışmaya alışmanın ya da yalnızca biraz cep harçlığı elde etmenin bir yolu olarak kullandıklarını söyledi.
Teknik olarak dijital olan her şey NFT olarak satılabileceği için natürel ki online ortamdaki bir makale de NFT olarak satılabilir. Ki, bu esasen yapıldı bile. Global iş dünyasına ve iktisada yönelik haberler hazırlayan basın kuruluşu Quartz, 2021 yılının mart ayında birinci NFT haber makalesini 1.800 dolar karşılığında sattığını açıklamıştı. Hatta The New York Times gazetesi de geçtiğimiz devirde bir makaleyi NFT olarak satışa çıkardı.
Bu vakte kadar ekseriyetle bir cins doğrulama tekniği olarak NFT’leri gerçek dünya objelerine bağlamaya yönelik kimi teşebbüsler hayata geçirildi. Örneğin Nike, “CryptoKicks” ismini verdiği bir NFT sistemi kullanarak spor ayakkabıların özgünlüğünü doğrulamayı sağlayan bir usulün patentini aldı. Yani direkt olarak fizikî bir obje NFT olarak satılmasa da, NFT’lerin fizikî objelerle entegre edildiklerine dair birtakım örnekler gördük. Lakin bu demek değil ki, fizikî bir obje NFT olarak satılamaz. Kim bilir? Tahminen de NFT dünyasının derinliklerinde bir yerlerde bu türlü bir şey yapılmıştır bile…
İnsanların NFT’leri alıp satmalarına imkan tanıyan çok sayıda pazar yeri mevcut. Lakin bu pazar yerlerinin en çok öne çıkan üç tanesi OpenSea, Rarible ve Nifty Gateway.
Bu, duruma nazaran değişiklik gösterir. Blok zinciri teknolojisinin en kıymetli avantajlarından biri, rastgele bir sürecin gerçekleştiği her seferin bir kaydının saklanması ve bunun da sürece sokulan kripto para ünitesi ya da dijital objenin çalınmasını ve elden çıkarılmasını, örneğin bir müzede bulunan bir sanat yapıtından daha güç hale getirmesidir. Bununla birlikte kripto para üniteleri daha evvel pek çok sefer çalındı. Yani bu, NFT’lerin de çalınabileceğini manasına geliyor. Fakat bu durum, NFT’lerin nasıl saklandığına nazaran değişiklik gösterir.
Eğer NFT’lerin güvenilirliği konusunda daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız, buradaki ilişkiden ulaşabileceğiniz yazıya göz atmanız sizin için yararlı olabilir.
Aynı kripto para üniteleri üzere, NFT’ler de dijital cüzdanlarda saklanır. Fakat bu noktada dijital cüzdanın NFT uyumlu olması gerektiğini belirtmekte yarar var. Bununla birlikte dijital cüzdanı da inançlı bir depolama ünitesinde saklanması büyük kıymet arz ediyor.
Mevcut NFT pazar yerlerinin büyük bir kısmı, alım-satım işlerinde Ethereum’u kabul ediyor. Lakin her ne kadar bu durum büyük bir ölçüde pazar yerlerinin inisiyatifine kalmış olsa da, teknik olarak NFT satan kullanıcılar, çalışmaları için kendi tercih ettikleri kripto para ünitesini istemekte özgürler.
Müzisyen Steve Aoki, “Dominion X” isimli bir NFT drop’undaki bir karakteri temel alan bir televizyon programı üzerinde çalışıyor. Kelam konusu programın internet sitesinde, bunun blok zinciri üzerinde başlatılan bir dizi olacağı söz ediliyor. Hatta bu televizyon programının birinci kısa tanıtım görüntüsü da tanınan NFT pazar yeri OpenSea’de yer alıyor ve tıpkı vakitte burada televizyon programıyla bağlı yüzlerce NFT satışa çıkarılmış durumda.
Bunun yanı sıra NFT’leri bir cins bilet sistemi olarak kullanan Stoner Cats isimli bir animasyon serisi de mevcut. Bu animasyon serisi, “kafayı bulan kediler” hakkında ve bu seride Mila Kunis, Ashton Kutcher, Chris Rock ve Jane Fonda üzere kıymetli oyuncular rol alıyor. Fakat olağan ki, bu animasyon serisini izlemek için bir Stoner Cat NFT’sine sahip olmak kaide.
