Ahmet 3,5 yaşında konuma oturmuş elindeki otomobiliyle oynuyor. Oynarken yaptığı şeyden hakikaten zevk aldığını da göremiyorsunuz. Validesi onun yanına oturuyor ve eline aldığı sair bir arabayı oğlunun otomobiline hakikat sürmeye başlıyor. Ahmet validesine bakmak yanına otomobilini onunkinden uzaklaştırıp tekrar sürmeye başlıyor. Ana otomobilini Ahmet'in otomobiline çarpıyor ve bumm' üzere bir çarpma sesi yapıyor. Ahmet bu kez otomobilini alıp sırtını validesine dönüp odanın gayri ucuna gidiyor. Ana bu sefer bir tren bulup Ahmet'in yanına gidiyor. Ahmet treni alınca anada arabayı alıyor. Ahmet ananın elindeki otomobile uzanıyor ve validede ona veriyor. Sonunda bir alışveriş yapıyorlar evvel tren sonra otomobil ve bu bir muhabere döngüsü oluşturuyor bir sefer ana bir sefer Ahmet, başlat-bitir-başlat-bitir.
Ahmet validesini bir oyun arkadaşı olarak kabul etmeye başladı. Bu büyük bir muvaffakiyet. Ama bu ananın aylarını aldı. Ahmet'in validesi sabırla, usulca ve devamlı olarak karşılıklı etkileşimi sefalı yapmaya çalıştı, oğluyla olan kontağını kurduğunu gösteren Ahmet'in yüz tabirindeki bir değişimi, gözlerindeki o parıltıyı görmeye çalıştı. Evladı etkileşime çekmenin yolu floortime' prosedürünün asıl dayanağını oluşturur. Başkalarıyla etkileşim kurmanın sefalı ve değişik olduğunu göstermek; evladın liderliğini kabul etmek; etkileşimi sürdürmek- DIR( gelişimsel-bireysel-ilişki temelli) prosedürünün temelini oluşturur.
Ahmet 2,5 yaşında otizm tanısı almıştı. Otizmli evlatların devam ettiği bir şahsi eğitim merkezine başladı. Ama 1yıl ahir mektep rutinlerinin yahut fotoğraf gösterme aktivitelerindeki muvaffakiyetin dışında ilerlemenin çok az olduğu görüldü. Konuşulanın çok azını anlayabiliyordu. Üretebildiği tek ses çok tiz iiiiiii' demekti. Yüzünde neşe yahut zevk aldığına dair bir söz yoktu. Çok az göz teması kuruyor ve beşerlerle etkileşimden çoğunlukla kaçıyordu. Ailesi onun konuşamayacağını düşünüp endişeleniyordu.
Floortime yoluyla çalışmaya başladıktan ve ağır terapiler-çalışmalardan sonra 6 ay içerisinde Ahmet yalın sözcükler kullanmaya ve sık sık müzik söylemeye başladı. Babasıyla güreşmek yahut validesiyle yastıklarla tost' oyunu oynamak dans etmek çok sevdiği şeyler oldu. Birkaç dakikalık bir oyun için bile etrafında onunla oynayacak birilerini aramaya başlamıştı.
İki yıl sonra artık Ahmet 2-5 sözcüklü yapılar kullanabiliyor. Söz etmeyi çok seviyor ve önündekilerle bazen 45 dakikaya kadar oynayabiliyor. Onunla oynayan insanlarla göz teması kuruyor, jestleriyle ve sözleriyle istekleriyle ilgili bildirisi gönderebiliyor. Öfkesini çığlık atmak yanına ayağını alana vurarak yahut deli' diyerek gösterebiliyor. Görsel destek olmadan sözel yönergeleri anlayabiliyor. Taklidi çok gelişti, mış üzere oyunları(evcilik,otoparkçılık vb.) oyunları seviyor ve sevgi,öfke, bakım üzere hususları oyununa katabiliyor. Tüm anaokulu çalışanlarını bile yaptıklarıyla kendine hayran bıraktırdı. Son veladet gününde mikrofonu eline alıp müzik bile söyledi. Ailesi Ahmet'in hislerini anlamadaki ve iletişimindeki bu becerisi önünde hayrete düşmektedir.
DIR prosedürü nedir?
(D) Gelişimsel , (I) kişisel farklılıklar, (R) Münasebet temelli yaklaşım Dr.Stanley Greenspan ve Dr.Serena Wieder tarafından geliştirilmiş kapsamlı ve multidisipliner bir metottur. Evlada bir bütün olarak yaklaşır ve evladın başka beşerlerle etkileşimine odaklanır. Bu sistemin felsefesine nazaran evlat kesinlikle duygusal olarak kendi yerküresindeki kişilere bağlanır ve bilişsel-duygusal gelişimi için onlarla etkileşime girme becerisini gösterir.
Öğrenme duygusal gelişimden farklı olarak oluşmaz onunla birlikte gelişir. Bu yüzden DIR yaklaşımı evladın doğal olarak ilgilendiği şeylerden başlar ve buradan devam eder.
Evladın başkalarıyla etkileşimindeki bu zorlanmaları biyolojik temelli duyusal işlemleme meselelerinden kaynaklandığı ve bu yüzden evladın kendi etrafındaki dünyasından bir meal çıkartmasının-yanıt vermesinin etkilendiği düşünülür. Bunun sonucu olarak evladın bağları, öğrenmesi ve sairleriyle etkileşimi rayından çıkmış üzere görülür, böylelikle evlat insanlar arası yerküreden kendisini geri çeker. DIR yaklaşımında birinci maksat evladın zorlandığı duyusal sahadaki çalışmalarla ailesiyle mealli bir etkileşim kurmasıyla başlar. Örneğin kendi yerküresinde olan ve sairleriyle bağ kurmayan bir evlada birinci olarak münasebetteki hoşluğu daha coşkulu sunarak onu bizim yerküremize hakikat çekmek olacaktır.
DIR evladın hislerini, bağlarını gelişimsel seviyelerini ve duyusal bilgiyi alma ,işlemleme ve yanıtlamadaki ferdî farklılığını bakıcılara da öğretilmesi gerektiğini vurgular. Sosyal-duygusal fonksiyonlar, muhabere, düşünme, öğrenme, motor beceriler, vücut farkındalığı, dikkat üzere evladın tüm gelişimsel ortamlarındaki becerileri üzerine odaklanır. Daha az olarakta kişiselleşmiş akademik beceriler üzerine odaklanır, zira sağlam bir temel ile bu beceriler hazır olarak edinilebilmektedir.
DIR formülünün umum unsurları
DIR kişiselleştirilmiş bir bir usul olup her aile ve evladı kişisel olarak ele alır. Bu usulün umumî prensipleri üç temel meydanda toplanır;
Gelişimsel: Evlat emosyonel, toplumsal ve bilişsel olarak nasıl gelişim gösteriyor. Örneğin başkalarıyla irtibat kuruyor ve etkileşim başlatıyor mu? Muhabere sırasında jestlerini kullanabiliyor mu? DIR evladın başarması gereken 6 aşamaya bakar bunlar;
Ortak ilgi dikkat
Ilişki kurma
Jestleri kullanarak karşılıklı maksada yönelik etkileşim
Karşılıklı sorun çözmeye yönelik etkileşim
Duygusal fikirler
Fikirler arası köprü kurma soyut düşünme, nedensellik
Örneğin Ahmet terapiye başlamadan evvel birinci 2 aşamada becerileri varken şuanda birinci 5 aşamada becerilerini gösterebilmektedir.
Kişisel farklılıklar: Her evlat farklıdır ve bu biyolojik farklılık onun öğrenmesini ve başkalarıyla olan münasebet kurmasını tesirler. Her evladın kişisel olarak zorlandığı yerleri anlamak evlatlara yardım etmede temel faktördür. Örneğin yüksek seslere karşı hassaslığı olan bir evlat için onunla münasebet kurma yaklaşımımızı abartılı yüz jestleri ve sessizce konuşarak kurarız. Bu kişisel farklılıkları çok farklı yerlerde araştırırız ve etkileşimimizi buna nazaran şekillendiririz. Bu sahalar
işitsel işlemleme
jestsel sözel olmayan muhabere
lisanı kullanma ve manaya
görsel-uzamsal işlemleme
motor planlama ve sıralama
duyusal reaktivite ve modülasyon
Ahmet işitsel girdiyi işlemlemede zorlandığı için kesinlikle onun önünde durmak gerekiyordu, ona oyuncak ve nesneler yardımı ile abartılı jestler yaparak onu görsel olarak desteklemek, ağır afekt ile sesler eklemek gerekiyordu. Ahmet'in motor planlamadaki zorlanması dikkat edilmesi gereken bir gayrı husustu ve ne istediğini anlayabilmemiz için onun küçük ipuçlarına dikkat etmemiz gerekiyordu. Ahmet'in bir mülahazayı yahut isteği harekete geçirebilmesine yardım etmemiz gerekiyordu.
Münasebet temelli: Evladın gelişimsel güçlükleri ve kişisel farklılıkları başkalarıyla nasıl alaka kuracağını tesirler. Yaklaşım birincil bakıcıların evlatla bağlantı kurmasını destekler, böylelikle evlatla ilgilenen bireyler onun büyüme ve gelişimine ekte bulunur. Evladın yaşıtlarıyla ve kardeşleriyle manalı alaka kurabilmesi ayrıyeten ehemmiyet taşır. Duygusal olarak temellendirilmiş etkileşimler bu yaklaşımın temelini oluşturur.
DIR yaklaşımı nasıldır?
Floortime'ın anahtar stratejilerinden biriside evlatla konuma oturup etkin olarak evlatla oynamayı içermesidir. Floortime'ın temel prensipleri
Evladın önderliğini takip etme
Evlada onun gelişimsel seviyesinde yaklaşma ve onun ilgi sahası üzerinden gitme
Muhabere döngüsü açma-kapatma (çocuğun ilgi yerinden başlama ve onu etkileme, yaptığı yada söylediği şeyler üzerinden temellendirme)
Evladın gözündeki parıltıyı elde etmek için çabalama ( merakı, motivasyonu, ilgiyi uyarmak için ona duygusal olarak yaklaşma yollarını bulma)
Örneğin bir aile evladının seveceğini bildiği bir şey yapabilir. Örneğin küpleri üst üste koyma ve onun devirmesini bekleme. 20 sefer bunu yaptıktan sonra ana bir dahaki sefer oğlunun bir küp koyup koymayacağını görmek isteyebilir. Ya da evlat oyuncakları fırlatmayı seviyorsa ana bir kutu alabilir ve onun fırlattıklarını yakalamaya çalışabilir. Bu bakış açısı etkileşimi kesmeden devam etme üzerine konseyidir. Böylelikle aile evlada yönergelerle şahsileşmiş beceriler öğretmekten yada komut vermektense kendini evlatla temas kurmuş ve muhabere kurmuş hisseder.
Floortime yalnızca konumda oturup evlatla oyun oynamaktan yada evladın her yaptığına müsaade vermekten öte bir şeydir. Bu evladı başkan olarak görmek, sonra ona katılmak ve oyunu karşılıklı yapmaktır. Evladın muhaberesini ve mesele çözme yeteneğini desteklemekle ilgilidir. DIR evlada yüz sözleriyle, sözel olmayan ipuçlarıyla ve daha sonra jestlerle sonrasında evladın bu sözel olmayan ipuçlarını başkalarına karşı kullanmasını desteklemekle ona muhaberenin bedelini öğretmektir.
Daha erken aşamalar edinildikten ve evlat karşılıklı etkileşimi sürdürdükten ilişkiyi kurduktan sonra evlatla sembolik oyuna başlanmaktadır. Böylelikle evlat tüm hislerini anlayabilir ve bireyler arası sorun çözmeyi geliştirebilir. Bu yaklaşım başkaca evladın kendi emosyonel deneyimleri temelinde karşılaştırmalar ve yargılamalar ile soyut düşünebilmesini geliştirmeye yardım etmektedir.
DIR yaklaşımı evladın günlük ömründe bağımsız olmasını, yaratıcı düşünmesini, sorunlara tahlil üretebilmesini, kendi insiyatifini geliştirebilmesini amaçlar. Floortime'a ek olarak yarı yapılandırılmış biçimde aile tarafından hazırlanmış problemleri çözme becerileri de evlatla sıklıkla çalışılır. Bunlar içtimaî, motor, duyusal, uzamsal nedensellik, lisan, yahut başka bilişsel meydanları içerebilir. Örneğin evlada yukarı ve aşağı kavramları öğretilirken aile evladı bir battaniyenin içerisine koyabilir ve hareketle birlikte yukarı'-aşağı' sözcüklerini kullanabilir. Daha sonra aile onu kaldırmaları için evlattan yukarı' demesine yardım edebilir. Aile evladın ürettiği uh' sözcüğünü yukarı' olarak anlayıp evladı yukarıya kaldırabilir sonunda ona mana katabilir.
Bunun üzere birçok yukarı'-aşağı' durumları gün içerisinde yaratılabilir. Floortime ve yarı-yapılandırılmış seanslara ek olarak daha yapılandırılmış çalışmalarda gerekirse yapılabilir. Örneğin motor planlama yada oral motor(hareket sistemi)sorunu yüzünden taklit becerisinde ıstırap yaşan bir evlatta bu becerilerin edinimi için sistematik çalışmalar yapılabilir.
DIR yaklaşımı birçok farklı disiplin ile işbirliğini önerir. Bunlar;
Lisan Konuşma Terapisti
İş-Uğraşı Terapisti(occupational therapist)
Hususî Eğitim
Müzik Terapisi
Öbür kişiselleşmiş işitme/dil motor ve duyusal terapiler
Birçok program günde 3 ila 5 saat arası ağır floortime etkileşimini benimser (20-30 dklık seanslar halinde). Bunların birçoğu aile yahut bakıcı tarafından yapılır.
Daha küçük evlatlar (0-3 yaş) umumiyetle terapiyi konutta almaktadırlar. Daha büyük evlatlar çeşitli mektep öncesi eğitim kurumlarına yahut alışılagelmiş gelişim gösteren evlatların bulunduğu kurumlara devam eder. Otizm spektrumuna giren evlatların etraflarında onları iletişime-etkileşime çekecek yaşıtlarının olması çok değerlidir. Alışılagelmiş gelişim gösteren evlatlar başkaca lisan gelişimi açısından uygun rol model olmaktadır. Otizmli evladın gelişimsel seviyesine mütenasip yaşıtlarıyla oyun ve etkileşim terapinin çok değerli bir ayağını oluşturur.
DIR'de ailenin rolü çok değerlidir. Aile evladıyla olan etkileşiminde besbelli değişim yapmalı, noktada evladıyla muayyen bir vakit geçirmeli ve onun yerküresinin bir modülü haline gelmeli. Bu evladın her sözcüğüne yahut jestine karşılık vermeyi içermektedir. Tek bir karşılık alabilmek için sonsuz sayıda seçenekler sunma bir yahut daha ziyade muhabere döngüsü kapatma yahut onun nedenselliği geliştirebilmesi için sonu gelmeyen müzakerelere ve pazarlığa girişme çok değerlidir.
Lori Jeanne Peloquin Ph.d AUTİSM-Asperger's Digest Ekim 2001 sayısından uyarlanmıştır.