Ozon Tabakası Delinmesi nedir
Ozon Tabakasının Delinmesi Ne Demektir?
OZON TABAKASININ DELİNMESİ
Ozon tabakasındaki delikten bahsedildiğini şu veya bu şekilde duymuşsunuzdur Aslına bakarsanız ozon deliğiterimi, ozon molekullerinin tamamen yok olmasını değil onların buyuk olcude ve hızla azalmasını ifade etmektedir Sonucta ozon tabakasında ciddi boyutlarda bir incelme soz konusudur Bu yuzden dunyanın neresinde olursanız olun gercek bir delik goremeyeceksinizdir
1985 yılında İngiliz bilim adamları Antarktik Kıtası uzerindeki ozon tabakasındaki aşırı incelmeyi veya deliğikeşfettiklerini acıklayarak herkesi şaşırttılar Aynı grup Eylul ve Kasım ayı ortalarına kadar uzanan bir periyot icin Halley Bay (Antarktika) uzerindeki ozon konsantrasyonunun 1980'lerdeki seviyesinden %40 daha az olduğunu buldular Yine bilim adamlarının yoğun calışmaları ve dikkatli olcumleri neticesinde, incelmenin 1970'lerin sonlarında şekillenmeye başladığı sonucuna varıldı Ozon tabakasındaki incelme giderek daha geniş bir alan uzerine yayılmaktadır, yani Antarktik Kıtası'ndan daha oteye Guney Amerika'nın ucuna dek erişmektedir İlk keşfedildiğinde EylulEkim olmak uzere iki aylık bir periyotta gorulurken gunumuzde deliğin (incelmenin) varlığının EylulAralık ayları arasında daha uzun bir periyotta devam ettiği gorulmektedir
Antarktik ozon deliğinin keşfinden sonra bilim adamları Arktik'teki ozon seviyesinde, Guney Kutbu uzerindekinden cok daha az miktarda olmakla beraber, yine de onemli sayılabilecek azalmalara dair ip ucları buldular Her yıl duzenli olarak beliren ve gittikce buyuyen Antarktik ozon deliğine benzemeyen Kuzey Kutbu uzerindeki ozon kaybı cok daha değişkendir
Bolgesel olarak ozon tukenmesi enlem ve yılın mevsimlerine gore değişir Kuzey yarımkurede ozon incelmesi kışın sonlarında ve baharın başlarında en buyuktur Bu zamanlarda ozon kaybı uzun sureli ortalamaları hatırı sayılır oranda aşabilmektedir
• Ozondaki ciddi tukenme Guney Kutbu uzerinde gorulurken, ılımlı alanlarda daha az miktarlarda ve cok daha az miktarlarda da tropiklerde tukenme gozlemlenmektedir Bu, ozon tabakasının doğal olarak kutuplarda daha kalın ve tropiklerde daha ince olmasından dolayı bir anlamda şanstır
OZONUN TABAKASININ DELİNMESİNİN YERYUZUNE ETKİLERİ
Ozon tukenmesinin bir sonucu olarak dunyaya erişen ek UVB radyasyon, en basit tek hucreli bitkilerden boceklere, balıklara, kuşlara ve memeli hayvanlara kadar insanlar da dahil butun canlılar uzerinde zararlı etkilere sahip olabilir
İnsanlar Uzerindeki Etkileri : Ultraviyole (UV) radyasyonun cilt kanseri de dahil pekcok insan sağlığı problemleriyle bağıntılı olduğu bilinmektedir Cilt kanserinin ana sebebi cok fazla guneş ışığıdır Guneş yanığı bir sağlık belirtisi olmadığı gibi 18 yaşından onceki birkac ciddi guneş yanığı daha sonraki yaşam surecinde cilt kanserinin gelişme şanşını onemli olcude arttırır Acık tenli, acık renk saclı kişiler cilt kanserine yakalanmakta en yuksek riske sahip olmalarına rağmen; tum cilt tipleri icin risk, daha cok UVB radyasyona maruz kalmakla artar
Guneşin yakıcı ışınları gozlere de zarar verebilir Deliller uzun sureli guneş ışınlarına maruz kalmanın gormeyi azaltan ve surekli korluğun başlıca nedeni olan, gozbebeklerini orten kataraktı başlattığını gostermektedir Ozon tabakasındaki %10'luk surekli azalma sonucunda kuresel olarak her yıl yaklaşık iki milyon yeni katarakt vakasının ortaya cıkacağı tahmin edilmektedir Izdırap veren, fakat genellikle tedrici goruş kaybı olan kar korluğune de UV ışınları neden olmaktadır
Artan UVB'ye maruz kalmak insanların bağışıklık sistemini zayıflatır ve bu da vucutlarımızı enfeksiyon hastalıklarına karşı cok daha hassas hale getirmektedir
Bitkiler Uzerindeki Etkileri: Aşırı UVB, hemen hemen butun yeşil bitkilerin buyume sureclerine mani olur Kuresel ozon kayıplarının bitki turlerindeki zayiatları başlatabileceği endişesi vardır ve bunun sonucu kuresel yiyecek stoklarının azalması olacaktır
Buğday, pirinc, mısır ve soya fasulyesi gibi dunyadaki temel gıda urunlerinden coğu da dahil olmak uzere pekcok tarımsal urun guneşin yakıcı ışınlarına karşı duyarlıdırlar Deneyler yiyecek uretiminin, dunyaya ulaşan UVB radyasyondaki her %1'lik artışla %1 oranında azalabileceğini gostermektedir
Nitrojen kullanan bitkilerin gelişimleri, artan UVB radyasyon tarafından bozulur Cok pahalı aşılama yontemleri bazı kayıpları telafi etmeye yardım ederken, toprağın verimliliği ciddi olarak azalır
Bitki turlerindeki herhangi onemli bir kayıp, diğer turler ve ekosistemler uzerinde bir etkiye sahip olacaktır Bitkiler başlıca oksijen ureticisidirler ve karbondioksid icin başlıca depo yeridirler Onlar hem toprak erozyonunu ve hem de su kaybını onlerler
Ormancılık alanında da artan UVB radyasyonun ozellikle fidelerden bitki yetiştirmeyi olumsuz yonde etkilediğini yapılan araştırmaların sonucları gostermiştir
Hayvanlar Uzerindeki Etkileri : Coğu hayvan turleri UVB'ye karşı kalın derileri ve deri pigmentasyonu nedeniyle insanlara nazaran cok daha fazla korunmaya sahip olmalarına rağmen bazıları artan UVB'den etkilenebilirler UVB evcil hayvanlarda insanlarda gorulenlere benzer kanserlere neden olur Gozler ve vucudun UV'ye maruz kalan pigmentsiz kısımları cok daha fazla risk altındadırlar Cilt tumorleri; inekler, keciler, koyunlar, kediler ve kopeklerde ve goz tumorleri; atlarda, koyunlarda, domuzlarda ve sığırlarda gozlenmektedir
Endustriyel Materyaller Uzerindeki Etkileri : UV ışınlara maruz kalmak başta plastik olmak uzere belirli endustriyel materyallere zarar verebilir UV'deki en ufak bir artma bu materyallerin dayanıklılığını azaltır ve kullanım omurlerini kısaltır Plastik; stadyum koltukları, halatlar, evlerin cepheleri ve seraların uzerindeki şeffaf ortu de dahil pekcok değişik amac icin dış dunyada kullanılmaktadır Bunlar uzerindeki UV zararları kolaylıkla gorulebilir Orneğin; dış yuzeylerdeki plastik kolaylıkla kırılabilir, sararır ve zamanla catlaklar oluşur
Hava Kirliliğinin Artması: Uv ışınların yuksek miktarları; havada bulunan kirleticiler arasındaki kimyasal reaksiyonları hızlandırarak kentsel hava kirliliğinde bir artışa neden olabilir Bircok kırsal alan, aşağı seviye ruzgarlarıyla şehirler ve endustriyel alanlardan taşınan kirleticilerden en az kentler kadar etkilenebilmektedirler Kentsel duman ve yer seviyesindeki ozon, kaynaktan uzak mesafelerdeki ormanlara ve tarlalara da zarar verebilir Artan hava kirliliği ozellikle astım hastaları ve yaşlılara ciddi zararlar verebilir
Ozon Tabakasının Delinmesi Ne Demektir?
OZON TABAKASININ DELİNMESİ
Ozon tabakasındaki delikten bahsedildiğini şu veya bu şekilde duymuşsunuzdur Aslına bakarsanız ozon deliğiterimi, ozon molekullerinin tamamen yok olmasını değil onların buyuk olcude ve hızla azalmasını ifade etmektedir Sonucta ozon tabakasında ciddi boyutlarda bir incelme soz konusudur Bu yuzden dunyanın neresinde olursanız olun gercek bir delik goremeyeceksinizdir
1985 yılında İngiliz bilim adamları Antarktik Kıtası uzerindeki ozon tabakasındaki aşırı incelmeyi veya deliğikeşfettiklerini acıklayarak herkesi şaşırttılar Aynı grup Eylul ve Kasım ayı ortalarına kadar uzanan bir periyot icin Halley Bay (Antarktika) uzerindeki ozon konsantrasyonunun 1980'lerdeki seviyesinden %40 daha az olduğunu buldular Yine bilim adamlarının yoğun calışmaları ve dikkatli olcumleri neticesinde, incelmenin 1970'lerin sonlarında şekillenmeye başladığı sonucuna varıldı Ozon tabakasındaki incelme giderek daha geniş bir alan uzerine yayılmaktadır, yani Antarktik Kıtası'ndan daha oteye Guney Amerika'nın ucuna dek erişmektedir İlk keşfedildiğinde EylulEkim olmak uzere iki aylık bir periyotta gorulurken gunumuzde deliğin (incelmenin) varlığının EylulAralık ayları arasında daha uzun bir periyotta devam ettiği gorulmektedir
Antarktik ozon deliğinin keşfinden sonra bilim adamları Arktik'teki ozon seviyesinde, Guney Kutbu uzerindekinden cok daha az miktarda olmakla beraber, yine de onemli sayılabilecek azalmalara dair ip ucları buldular Her yıl duzenli olarak beliren ve gittikce buyuyen Antarktik ozon deliğine benzemeyen Kuzey Kutbu uzerindeki ozon kaybı cok daha değişkendir
Bolgesel olarak ozon tukenmesi enlem ve yılın mevsimlerine gore değişir Kuzey yarımkurede ozon incelmesi kışın sonlarında ve baharın başlarında en buyuktur Bu zamanlarda ozon kaybı uzun sureli ortalamaları hatırı sayılır oranda aşabilmektedir
• Ozondaki ciddi tukenme Guney Kutbu uzerinde gorulurken, ılımlı alanlarda daha az miktarlarda ve cok daha az miktarlarda da tropiklerde tukenme gozlemlenmektedir Bu, ozon tabakasının doğal olarak kutuplarda daha kalın ve tropiklerde daha ince olmasından dolayı bir anlamda şanstır
OZONUN TABAKASININ DELİNMESİNİN YERYUZUNE ETKİLERİ
Ozon tukenmesinin bir sonucu olarak dunyaya erişen ek UVB radyasyon, en basit tek hucreli bitkilerden boceklere, balıklara, kuşlara ve memeli hayvanlara kadar insanlar da dahil butun canlılar uzerinde zararlı etkilere sahip olabilir
İnsanlar Uzerindeki Etkileri : Ultraviyole (UV) radyasyonun cilt kanseri de dahil pekcok insan sağlığı problemleriyle bağıntılı olduğu bilinmektedir Cilt kanserinin ana sebebi cok fazla guneş ışığıdır Guneş yanığı bir sağlık belirtisi olmadığı gibi 18 yaşından onceki birkac ciddi guneş yanığı daha sonraki yaşam surecinde cilt kanserinin gelişme şanşını onemli olcude arttırır Acık tenli, acık renk saclı kişiler cilt kanserine yakalanmakta en yuksek riske sahip olmalarına rağmen; tum cilt tipleri icin risk, daha cok UVB radyasyona maruz kalmakla artar
Guneşin yakıcı ışınları gozlere de zarar verebilir Deliller uzun sureli guneş ışınlarına maruz kalmanın gormeyi azaltan ve surekli korluğun başlıca nedeni olan, gozbebeklerini orten kataraktı başlattığını gostermektedir Ozon tabakasındaki %10'luk surekli azalma sonucunda kuresel olarak her yıl yaklaşık iki milyon yeni katarakt vakasının ortaya cıkacağı tahmin edilmektedir Izdırap veren, fakat genellikle tedrici goruş kaybı olan kar korluğune de UV ışınları neden olmaktadır
Artan UVB'ye maruz kalmak insanların bağışıklık sistemini zayıflatır ve bu da vucutlarımızı enfeksiyon hastalıklarına karşı cok daha hassas hale getirmektedir
Bitkiler Uzerindeki Etkileri: Aşırı UVB, hemen hemen butun yeşil bitkilerin buyume sureclerine mani olur Kuresel ozon kayıplarının bitki turlerindeki zayiatları başlatabileceği endişesi vardır ve bunun sonucu kuresel yiyecek stoklarının azalması olacaktır
Buğday, pirinc, mısır ve soya fasulyesi gibi dunyadaki temel gıda urunlerinden coğu da dahil olmak uzere pekcok tarımsal urun guneşin yakıcı ışınlarına karşı duyarlıdırlar Deneyler yiyecek uretiminin, dunyaya ulaşan UVB radyasyondaki her %1'lik artışla %1 oranında azalabileceğini gostermektedir
Nitrojen kullanan bitkilerin gelişimleri, artan UVB radyasyon tarafından bozulur Cok pahalı aşılama yontemleri bazı kayıpları telafi etmeye yardım ederken, toprağın verimliliği ciddi olarak azalır
Bitki turlerindeki herhangi onemli bir kayıp, diğer turler ve ekosistemler uzerinde bir etkiye sahip olacaktır Bitkiler başlıca oksijen ureticisidirler ve karbondioksid icin başlıca depo yeridirler Onlar hem toprak erozyonunu ve hem de su kaybını onlerler
Ormancılık alanında da artan UVB radyasyonun ozellikle fidelerden bitki yetiştirmeyi olumsuz yonde etkilediğini yapılan araştırmaların sonucları gostermiştir
Hayvanlar Uzerindeki Etkileri : Coğu hayvan turleri UVB'ye karşı kalın derileri ve deri pigmentasyonu nedeniyle insanlara nazaran cok daha fazla korunmaya sahip olmalarına rağmen bazıları artan UVB'den etkilenebilirler UVB evcil hayvanlarda insanlarda gorulenlere benzer kanserlere neden olur Gozler ve vucudun UV'ye maruz kalan pigmentsiz kısımları cok daha fazla risk altındadırlar Cilt tumorleri; inekler, keciler, koyunlar, kediler ve kopeklerde ve goz tumorleri; atlarda, koyunlarda, domuzlarda ve sığırlarda gozlenmektedir
Endustriyel Materyaller Uzerindeki Etkileri : UV ışınlara maruz kalmak başta plastik olmak uzere belirli endustriyel materyallere zarar verebilir UV'deki en ufak bir artma bu materyallerin dayanıklılığını azaltır ve kullanım omurlerini kısaltır Plastik; stadyum koltukları, halatlar, evlerin cepheleri ve seraların uzerindeki şeffaf ortu de dahil pekcok değişik amac icin dış dunyada kullanılmaktadır Bunlar uzerindeki UV zararları kolaylıkla gorulebilir Orneğin; dış yuzeylerdeki plastik kolaylıkla kırılabilir, sararır ve zamanla catlaklar oluşur
Hava Kirliliğinin Artması: Uv ışınların yuksek miktarları; havada bulunan kirleticiler arasındaki kimyasal reaksiyonları hızlandırarak kentsel hava kirliliğinde bir artışa neden olabilir Bircok kırsal alan, aşağı seviye ruzgarlarıyla şehirler ve endustriyel alanlardan taşınan kirleticilerden en az kentler kadar etkilenebilmektedirler Kentsel duman ve yer seviyesindeki ozon, kaynaktan uzak mesafelerdeki ormanlara ve tarlalara da zarar verebilir Artan hava kirliliği ozellikle astım hastaları ve yaşlılara ciddi zararlar verebilir
