Ozon Tabakası İncelmesi Nedir?
Ozon Tabakası İncelmesi Neden olur
Ozon Tabakası ve ozon tabakasindaki incelme
Ozon Tabakasının incelmesi Ozon (03) uc oksijen atomundan oluşan, atmosferdeki diğer temel gazlara gore cok az miktarda bulunan ama iklim ve canlıların yaşamı uzerinde buyuk etkisi olan bir gazdır
Ozon atmoserin iki ayrı katmanında (troposfer, stratosfer) iki ayrı şekilde bulunur Stratosfer katmanında 19 ile 45 kilometreler arasında ozonosfer denilen bolumde doğal olarak bulunan ve atmosferdeki toplam ozonun %90 kadarını oluşuran ozon, iyi huylu ozon olarak adlandırılır Cunku bunlar guneşten gelen zararlı ultraviole radyasyonu tutmaları nedeniyle hem yeryuzundeki calıları korumakta, hemde yeryuzunun fazla ısınmasına engel olmaktadır
Troposferde yaklaşık yerden 10 kilometreye kadar gorulebilen ve atmosferdeki toplam ozonun %10'unu oluşturan, insanların ceşitli etkinlikleri sonucu oluşan ozon'a ise kotu huylu ozon denilmektedir Cunku bunlar endustri atıkları, eksoz gazları ve azotoksit (NOx) turevlerinin guneş radyasyonu ile tepkimeye girmesi sonucu ortaya cıktığından insan ve diğer canlılar icin zararlı olmaktadır
Stratosferik ozon doğal mekanizmalarla oluşmaktadır Guneşten gelen ultraviole radyasyonunun etkisiyle atmosferdeki oksijen (02) parcalanarak iki serbest oksijen atomu (O) haline donuşmektedir Daha sonra serbest halde bulunan bu oksijen atomlan (O) yine oksijen molekulleriyle (Oz) birleşerek ozon molekullerini (03) oluşturmaktadır Bu doğal mekanizma sonucu Oksijen ozona, ozon da oksijene donuşmekte, boylece doğal bir denge kurulmaktadır Ancak son yıllarda insanların ceşitli faaliyetleri sonucu troposferik ozonda bir artış olurken stratosferik ozonda bir azalma gozlenmektedir
Bu azalma gunluk yaşamın bir parcası olan ve icerisinde ozon'u parcalayan klor, brom gibi zararlı kimyasalları bulunduran buzdolapları, klimalar, deodorant ve sanayide temizleyici olarak kullanılan kimyasal cozuculerin, insanlar tarafından kullanıldıkca, atmosfere floroklorokarbon (CFCs) ve bunların turev maddeleri salıverilmesinden kaynaklanmaktadır Yine fabrikalardan, otomobil ve ozon seviyesinde ucan super sonik ucak eksozlarından, gubre ve ilac sanayi tesislerinden atmosfere verilen, karbondioksit, metan ve azot bileşikleri gibi gazlar da ozonun azalmasına neden olan gazlardır Bu zararlı gazlar ve klor bileşikleri atmosferdeki dikey faaliyetlerle ozon tabakasına kadar ulaşabilmektedir Burada ultraviole radyasyonun da katkısıyla ozon molekulu (03) kolayca parcalanarak, oksijen molekulu (02) ve oksijen atomunu (O)na donuşturmektedir Bunun sonucunda ozonosfer, ozon yoğunluğundaki azalma, nedeniyle guneşin tehlikeli ışınlarına karşı olan suzgec gorevini yerine getirememektedir
Ozonosfer icinde ozonun en yoğun olarak bulunduğu bir bolge vardır 19 ile 23 km'ler arasında bulunan ve maksimum 10 ppm ozon yoğunluğuna sahip olan bu katmana ozon tabakası adı verilmektedir Bu tabakanın kalınlığı normal atmosfer basıncı ve sıcaklığına gore hesap edildiğinde 03 cm (3 mm, 300 dobson birimi) olarak bulunmuştur
Atmosferik ozonda bir azalmadan soz edildiğinde kastedilen, bu tabakadaki ozon miktarındaki azalmadır Ancak yaygın olarak kullanılan ozon deliği (ozon hole) ifadesi yanlıştır Burada soylenmek istenilen ozon tabakasındaki incelme (ozon depletion)dır
Ozon tabakasındaki incelme, kutuplarda, daha cok da guney kutbunda gozlenmektedir Bunun nedeni kutuplarda daha etkili olan farklı fizikokimyasal tepkimelerle ilgilidir Bunlardan en bilineni ve kabul goreni kutup bolgelerinde gorulen cok duşuk sıcaklıklar nedeniyle o seviyeye yukselen klor ve brom molekullerinin, ozon (03) mulekullerini daha kolayca parcalamalarıdır
Kuzey yanm kurede 19731997 yılları arasında toplam stratosferik ozon miktarında %29'luk bir azalma gozlenmiştir Halbuki 19261973 yılları arasında %01'lik bir azalma olmuştur Kuzey kutbunda da olcumlere başlandığı gunden beri lokal duşuşler gorulmuştur Ancak bu duşuşler sure ve miktar yonunden Guney kutbundaki kadar buyuk ve etkili olmamıştır Duşuşlerin daha cok gorulduğu donem ise kışilkbahar donemleridir
Guney kutbu (Antarktika) uzerindeki ozon kaybı cok fazladır Buralar dunyanın en fazla ozon bulunduran bolgesidir Ozonun buraya, tropikal bolgelerden stratosferik ruzgarlarla taşındığı bilinmektedir Ancak Antarktika atmosferinde oluşan alcak basınc yapısı (vortex) nedeniyle gorulen ve 80 °C'den duşuk sıcaklığa sahip kutbi stratosferik bulutlan azot, hidrojen, clorin ve bromin bileşiklerinin reaksiyona girmesini ve ozonun parcalanmasını kolaylaştırmaktadır Ayrıca bu basınc yapısından dolayı da orta enlemlerden ruzgarlarla taşman ozonun bu alanlara girememesi nedeniyle ozon tabakası beslenememekte ve incelme olmaktadır
Buralarda ozon tabakasında gorulen bu incelme Eylul ayı ortasında başlamakta ve Ekim ayının ilk haftasında ozonun en duşuk seviyeye ulaşmasıyla iyice belirginleşmektedir Kasım ayından itibaren orta enlemlerden gelen, ozon yonunden zengin havanın etkisiyle incelme yavaşlamakta, yoğunluk artmakta ve Aralık ayında kalınlık normale donmektedir
VVMO (Dunya Meteoroloji Teşkilatı) ve NASA uydu oruntulerinden faydalanarak, Antarktika uzerindeki incelmenin 283 milyon km2 genişliğindeki bir alanda tehlikeli boyutta olduğunu saptamıştır
Ozon yeryuzundeki butun canlılar icin son derece onemli bir gazdır Cunku yaşam icin cok zararlı olan, cok kısa dalgalı guneş ışınlarını (morotesi) suze
rek buyuk bir kısmını tutmakta ve yeryuzundeki canlılara optimum duzeyde gondermektedir Bugun ozellikle Guney Kutbu uzerinde ozon tabakasında gorulen incelme, tehlikeli boyutlara ulaşmış, bunun zararlı sonuclan dunyanın her yerinde hissedilmeye başlanmıştır Butun canlıların yaşamı icin bir sigorta olan ozon tabakasındaki bu incelme devam ettiği takdirde, bugun bile yaşanan aşağıdaki sorunlar gelecektede bir afet şeklini alacak, bazı hastalıklarda artış olacak buyuk can kayıpları, dolaylı olarak da ekonomik kayıplar yaşanabilecektir Ozondaki incelmenin tehlikeli boyutlara ulaşması halinde neden olabileceği zararlar bugun de hissedilebilen aşağıdaki şekilde ozetlenebilir
Canlıların hucrelerinde bulunan kalıtım maddeleri (DNA) tahrip olur
Tum canlıların bağışıklık sistemi bozulur
Deri kanseri ve bazı goz hastalıklarında artışlar gorulur
Bitki ve hayvan yaşamı uzerindeki olumsuz etkileri sonucu biyolojik ceşitlilikte azalmalar, denizel ve karasal ekosistemlerde bozulmalar olur
Atmosferin sera etkisi artacağından kuresel sıcaklıkta artış gorulebilir
Ozon Tabakası İncelmesi Neden olur
Ozon Tabakası ve ozon tabakasindaki incelme
Ozon Tabakasının incelmesi Ozon (03) uc oksijen atomundan oluşan, atmosferdeki diğer temel gazlara gore cok az miktarda bulunan ama iklim ve canlıların yaşamı uzerinde buyuk etkisi olan bir gazdır
Ozon atmoserin iki ayrı katmanında (troposfer, stratosfer) iki ayrı şekilde bulunur Stratosfer katmanında 19 ile 45 kilometreler arasında ozonosfer denilen bolumde doğal olarak bulunan ve atmosferdeki toplam ozonun %90 kadarını oluşuran ozon, iyi huylu ozon olarak adlandırılır Cunku bunlar guneşten gelen zararlı ultraviole radyasyonu tutmaları nedeniyle hem yeryuzundeki calıları korumakta, hemde yeryuzunun fazla ısınmasına engel olmaktadır
Troposferde yaklaşık yerden 10 kilometreye kadar gorulebilen ve atmosferdeki toplam ozonun %10'unu oluşturan, insanların ceşitli etkinlikleri sonucu oluşan ozon'a ise kotu huylu ozon denilmektedir Cunku bunlar endustri atıkları, eksoz gazları ve azotoksit (NOx) turevlerinin guneş radyasyonu ile tepkimeye girmesi sonucu ortaya cıktığından insan ve diğer canlılar icin zararlı olmaktadır
Stratosferik ozon doğal mekanizmalarla oluşmaktadır Guneşten gelen ultraviole radyasyonunun etkisiyle atmosferdeki oksijen (02) parcalanarak iki serbest oksijen atomu (O) haline donuşmektedir Daha sonra serbest halde bulunan bu oksijen atomlan (O) yine oksijen molekulleriyle (Oz) birleşerek ozon molekullerini (03) oluşturmaktadır Bu doğal mekanizma sonucu Oksijen ozona, ozon da oksijene donuşmekte, boylece doğal bir denge kurulmaktadır Ancak son yıllarda insanların ceşitli faaliyetleri sonucu troposferik ozonda bir artış olurken stratosferik ozonda bir azalma gozlenmektedir
Bu azalma gunluk yaşamın bir parcası olan ve icerisinde ozon'u parcalayan klor, brom gibi zararlı kimyasalları bulunduran buzdolapları, klimalar, deodorant ve sanayide temizleyici olarak kullanılan kimyasal cozuculerin, insanlar tarafından kullanıldıkca, atmosfere floroklorokarbon (CFCs) ve bunların turev maddeleri salıverilmesinden kaynaklanmaktadır Yine fabrikalardan, otomobil ve ozon seviyesinde ucan super sonik ucak eksozlarından, gubre ve ilac sanayi tesislerinden atmosfere verilen, karbondioksit, metan ve azot bileşikleri gibi gazlar da ozonun azalmasına neden olan gazlardır Bu zararlı gazlar ve klor bileşikleri atmosferdeki dikey faaliyetlerle ozon tabakasına kadar ulaşabilmektedir Burada ultraviole radyasyonun da katkısıyla ozon molekulu (03) kolayca parcalanarak, oksijen molekulu (02) ve oksijen atomunu (O)na donuşturmektedir Bunun sonucunda ozonosfer, ozon yoğunluğundaki azalma, nedeniyle guneşin tehlikeli ışınlarına karşı olan suzgec gorevini yerine getirememektedir
Ozonosfer icinde ozonun en yoğun olarak bulunduğu bir bolge vardır 19 ile 23 km'ler arasında bulunan ve maksimum 10 ppm ozon yoğunluğuna sahip olan bu katmana ozon tabakası adı verilmektedir Bu tabakanın kalınlığı normal atmosfer basıncı ve sıcaklığına gore hesap edildiğinde 03 cm (3 mm, 300 dobson birimi) olarak bulunmuştur
Atmosferik ozonda bir azalmadan soz edildiğinde kastedilen, bu tabakadaki ozon miktarındaki azalmadır Ancak yaygın olarak kullanılan ozon deliği (ozon hole) ifadesi yanlıştır Burada soylenmek istenilen ozon tabakasındaki incelme (ozon depletion)dır
Ozon tabakasındaki incelme, kutuplarda, daha cok da guney kutbunda gozlenmektedir Bunun nedeni kutuplarda daha etkili olan farklı fizikokimyasal tepkimelerle ilgilidir Bunlardan en bilineni ve kabul goreni kutup bolgelerinde gorulen cok duşuk sıcaklıklar nedeniyle o seviyeye yukselen klor ve brom molekullerinin, ozon (03) mulekullerini daha kolayca parcalamalarıdır
Kuzey yanm kurede 19731997 yılları arasında toplam stratosferik ozon miktarında %29'luk bir azalma gozlenmiştir Halbuki 19261973 yılları arasında %01'lik bir azalma olmuştur Kuzey kutbunda da olcumlere başlandığı gunden beri lokal duşuşler gorulmuştur Ancak bu duşuşler sure ve miktar yonunden Guney kutbundaki kadar buyuk ve etkili olmamıştır Duşuşlerin daha cok gorulduğu donem ise kışilkbahar donemleridir
Guney kutbu (Antarktika) uzerindeki ozon kaybı cok fazladır Buralar dunyanın en fazla ozon bulunduran bolgesidir Ozonun buraya, tropikal bolgelerden stratosferik ruzgarlarla taşındığı bilinmektedir Ancak Antarktika atmosferinde oluşan alcak basınc yapısı (vortex) nedeniyle gorulen ve 80 °C'den duşuk sıcaklığa sahip kutbi stratosferik bulutlan azot, hidrojen, clorin ve bromin bileşiklerinin reaksiyona girmesini ve ozonun parcalanmasını kolaylaştırmaktadır Ayrıca bu basınc yapısından dolayı da orta enlemlerden ruzgarlarla taşman ozonun bu alanlara girememesi nedeniyle ozon tabakası beslenememekte ve incelme olmaktadır
Buralarda ozon tabakasında gorulen bu incelme Eylul ayı ortasında başlamakta ve Ekim ayının ilk haftasında ozonun en duşuk seviyeye ulaşmasıyla iyice belirginleşmektedir Kasım ayından itibaren orta enlemlerden gelen, ozon yonunden zengin havanın etkisiyle incelme yavaşlamakta, yoğunluk artmakta ve Aralık ayında kalınlık normale donmektedir
VVMO (Dunya Meteoroloji Teşkilatı) ve NASA uydu oruntulerinden faydalanarak, Antarktika uzerindeki incelmenin 283 milyon km2 genişliğindeki bir alanda tehlikeli boyutta olduğunu saptamıştır
Ozon yeryuzundeki butun canlılar icin son derece onemli bir gazdır Cunku yaşam icin cok zararlı olan, cok kısa dalgalı guneş ışınlarını (morotesi) suze
rek buyuk bir kısmını tutmakta ve yeryuzundeki canlılara optimum duzeyde gondermektedir Bugun ozellikle Guney Kutbu uzerinde ozon tabakasında gorulen incelme, tehlikeli boyutlara ulaşmış, bunun zararlı sonuclan dunyanın her yerinde hissedilmeye başlanmıştır Butun canlıların yaşamı icin bir sigorta olan ozon tabakasındaki bu incelme devam ettiği takdirde, bugun bile yaşanan aşağıdaki sorunlar gelecektede bir afet şeklini alacak, bazı hastalıklarda artış olacak buyuk can kayıpları, dolaylı olarak da ekonomik kayıplar yaşanabilecektir Ozondaki incelmenin tehlikeli boyutlara ulaşması halinde neden olabileceği zararlar bugun de hissedilebilen aşağıdaki şekilde ozetlenebilir
Canlıların hucrelerinde bulunan kalıtım maddeleri (DNA) tahrip olur
Tum canlıların bağışıklık sistemi bozulur
Deri kanseri ve bazı goz hastalıklarında artışlar gorulur
Bitki ve hayvan yaşamı uzerindeki olumsuz etkileri sonucu biyolojik ceşitlilikte azalmalar, denizel ve karasal ekosistemlerde bozulmalar olur
Atmosferin sera etkisi artacağından kuresel sıcaklıkta artış gorulebilir