Lenfler Hakkında Umumî Haberler
1. Vücudun rastgele bir konumunda yerleşmiş lenfoid doku içinde (lenf nodları, dalak, timus ve tonsilla).
2. Kemik iliğinde konum alan miyeloid doku içinde Timus’un eseri olan lenfositlere T-lenfositi, myeloid dokunun eseri olan lenfositlere B-lenfositi ismi verilir.
Birçok lenf damarları diseksiyonda görülmezler, fakat hususî yollarla canlıda (in vivo) demonstre edilebilirler.
Lenf kapilleri birçok dokularda, kör uçlarla başlarlar. Aralarında birleşerek daha büyük toplayıcı (afferent) damarları oluştururlar. Bu damarlar en yakındaki yahut bölgesel lenf nodlarına sarfiyatlar.
Kural olarak lenf, kan dolaşımına karışmadan evvel bir yahut birkaç lenf nodunun içinden makbul.
Bir lenf kapillerinin duvarı, kan kapillerine emsal halinde tek katlı endotel hücrelerinden yapılmıştır. Damarlar büyüdükçe duvarda bağ dokusu görülür. En büyük lenf damarları truncus lymphaticus ve ductus lymphaticus dexter ismini alırlar. Bunların duvarında ayrıyeten düz kaslarda bulunur.
Lenf düğümlerine (nodüllerine) lenf taşıyan damarlara afferent lenf damarları, lenf nodundan çıkan lenf damarına efferent lenf damarı denir. Gelgelelim bir lenf düğümünün effrent lenf damarı diğer bir lenf düğümünün afferent lenf damarı olabilir. Lenf bir yahut birkaç lenf düğümünden geçtikten sonra, truncus lymphaticus denilen daha büyük damarlara girer. Bu truncus’lar da aralarında birleşerek iki büyük kanal oluştururlar.
1. Ductius thoracicus.
2. Ductus lymphaticus dexter.
Birincisi sol V.jugularis interna ile sol V. subclavia’ nın birleştiği zaviyeye açılır.
Baş ve boynun sağ yarısı, sağ üst ekstremite ve toraksın sağ üst yarısının lenfini Ductus lymphaticus dexter' e, geçmişe kalan tüm vücut kısımlarının lenfini Ductus thoracicus boşaltır.
Yüzeysel lenf damarları: bunlar derinin yahut derialtı dokusunun içinde seyrederler. Lenf kapilleri derinin yüzeysel kan damarlarına koşut seyrederler ve aralarında birleşerek daha büyükçe damarları yaparlar. Yüzeysel lenf damarları ahir derin lenf damarlarına dökülürler.
Derin lenf damarları: Bunlar derin fasiya ve yüzeysel fasiya içinde seyrederler. Çoğunlukla da büyük derin kan damarlarını yandaş izlerler. Bu lenf damarlarının duvarları kalıncadır ve bağ dokusu ile düz kas lifleri içerirler. İçlerinde kapakçıklar vardır.
Lenf Düğümleri (Nodülleri)
Yuvarlak, oval yahut fasulye halinde yapılardır. Şiştikleri devir kolaylıkla palpe edilirler. Lenf düğümleri aksillar ve inguinal kesimde değerli kümeler oluştururlar. Boyun damarları yandaş olarak da zincir yaparlar.
Lenf düğümleri lenfatik doku kümeleri içerirler. Büyüklükleri bir toplu iğne başından iri bir fasulye büyüklüğüne kadar değişebilir.
Umumiyetle düğümün bir tarafında hilus ismi verilen bir girinti vardır. Buradan kan damarları, sonlar düğüme girerler. Düğümün efferent damarı hilus’dan çıkar. Düğümün muhiti bir kapsülle sarılmıştır. Afferent lenf damarları düğüme periferde rastgele bir mekandan, kapsülü delerek girerler. Bir düğüme çok sayıda afferent damar girebilir.
Düğüm dışta kalın bir cortex ve içte daha koyu bir medulla’ dan oluşmuştur. Hilus’ ta cortex yoktur.
Kapsül düğümün içine yanlışsız trabekula denilen bölmeler gönderir. Trabekulaların arasını ise daha ince retikulum ağları doldurur. Trabekula ve retikulum lenfoid dokunun sünger biçiminde iskeletini oluşturular.
Korteks kısmında lenfositler lenf folükülleri yaparlar. Medulla ise hücre kordonlarından oluşmuştur.
Retikuloendoteliyal hücreler trabekulalar boyunca dizilmiştir bunlar, lenf düğümünün içinden geçerken içindeki yabancı hususları temizlerler. (Örneğin, akciğerin lenf düğümleri bireyin içtiği sigara dumanındaki yabancı hususları ve soluduğu tozları temizler).
Lenf afferent damarlardan korteks’ in altındaki subkapsüler aralığa (sinus marginalis) dökülür. Lenfatik ve retikuloendoteliyal hücreler arasında süzüldükten sonra, umumiyetle bir tek efferent damardan ve hilus’ tan lenf düğümünü terkederek ya sair bir düğüme yahut daha büyük lenf damarlarına akar.
Lenf düğümlerine giren hudutlar sadece vazomotordur (kan damarlarının lümenlerini daraltıp, genişletirler).
Lenf vücudun çeşitli dokularındaki hücreler arası aralıklardan toplanır.
Umumiyetle bir kapiller yatağının arterioler ucundan, venöz ucundan absorbe edilenden daha ziyade doku likidi oluşur. Bu çokça likit lenf kapilleri tarafından boşaltılır.
Lenfatik Sistemin Fonksiyonları
1. Doku likidi ve proteinin boşaltılması : Lenf kapilleri münhasıran hücreler arası boşluktan plazma absorbe ederler ve bu plazmayı venöz dolaşıma aktarırlar. Bu aktarma sırasında lenf, nodlarından geçerken içindeki zararlı hususlar makrofajlar tarafından fagosite edilir. Birebir yoldan enfekte bir ortamdan alınan bakteri ve mikroorganizmalar da yakalanırlar ve bunların kan dolaşımına girmesine pürüz olunur.
2. Yağ emilimi ve iletimi: İnce bağırsağın lenf damarlarına hususî olarak lakteal ismi verilir. Bu damarlar içinde dolaşan lenf süt beyazı renktedir ve chylus ismini alır.
Chylus bağırsaklardan emilen yağ, yağ asitleri, gliserol, amino asitler, glukoz ve öteki unsurlar (örneğin; ilaçlar) içerir.
3. Vücut savunma mekanizmasına katkı: Lenfatik sistem vücut için çok değerli olan bağışıklık mekanizmasının büyük bir kısmını içerir. Enfekte meydandan lenf kapillerine giren küçük ölçüde bir yabancı proteine karşı immünolojik olarak hizmetli hücreler tarafından özgün antikor hazırlanır yahut lenfositler direkt enfeksiyon yerine kan damarları ve doku likidi yoluyla ulaşırlar. Buna bağışıklık yanıtının humeral mekanizması denir. Şayet organizmaya yabancı doku nakil (organ transplantasyonu) yapılırsa, lenfositler nakledilen yabancı dokunun reddi için çalışırlar.
Klinik Ehemmiyeti
1. Enfekte bir meydanın lenfini boşaltan lenf damarları ile ilgili lenf düğümleri çoğunlukla iltihaplanır. Lenf damarlarının iltihaplanması lenfanjit denir.
2. Mikrofilaris nocturum ismi verilen bir parazitin yumurtaları lenf damarlarına girerek büyük damarları tıkayabilirler. Sonuçta bacaklar, erkeklerde scrotum üzere vücut kısımları ölçüsüz noktada büyüyebilir. Bu illete Elefantiyazis (Fil hastalığı) ismi verilir.
3. Kanser hücreleri de lenfatik damarların tıkanmasına ve ödeme neden olabilir.
4. Radikal mastektomi üzere ameliyatlarda çok sayıda lenf düğümünün çıkarılması sonucu, lenf akımının gayrikâfi kalması sebebiyle üst ekstremiteler de şişmeler görülebilir.
5. Lenfatik sistem kanser hücrelerinin metastazında (yayılmalarında) kıymetli bir yoldur. Bu duruma malign hücrelerin lenfojenik metastazı denir. Lenf düğümlerinin sünger formundaki iskelet yapısı hatırlanırsa, lenfe karışan bir kanser hücresinin lenf nodunda kolay kolay takılıp üreyebileceği çabucak anlaşılır.
6. Lenf damarlarının ve düğümlerinin röntgen sinemasında görünür duruma getirme çalışmasına lenfanjiyografi ismi verilir. Bu fakat bir periferik lenf damarının kanüle edilerek içine radyopak unsur enjeksiyonuyla olabilir.
Lokal Lenf Düğümleri
Vücudumuzdaki lenf düğümleri, alttaraf, pelvis, karın, göğüs, baş ve boyun lenf düğümleri olmak üzere altı ana başlık altında incelenir.
1. Alttaraf lenf düğümleri : İnguinal, popliteal ve anterio- tibial olmak üzere üç küme oluştururlar. İnguinal lenf düğümleri 1-3 tanesi derin olmak üzere yekun 12-16 adet lenf düğümlerinden ibarettir. Yüzeysel (süperficial) inguinal lenf düğümleri bağımsız alttaraf, dış genital organlar ile kalça ve karın ön duvarından lenf toplarlar. Poplitea da bulunan popliteal lenf düğümleri 6-7 tane olup, ayak ve bacaktan aldıkları lenfayı inguinal lenf düğümlerine
gönderirler.
Lymphonodi inguinalis superficialis Klinik Malumat
1. Superficial lenf düğümlerir çok yüzeysel yerleştiği için patolojik değişikliklere uğramasalar bie palpe edilebilirler.
2. Lenf düğümlerini radyolojik olrak görünür duruma getirme çalışmasına lenfanjiografi denir. Ayak sırtında deri altına enjekte edilen tripan mavisi lenf damarlarını görünür hale getirir. Görünen damara girilerek radyopak unsur enjekte edilir.
3. İnguinal lenf düğümlerinin yalnız alt extremite lenfini değil, dış genital organlar, anal kanal ve perineum ve kısmen de uterus’ un lenfini de aldığını bilmek klinik açıdan değerlidir.
Alt extremiteden gelen minor sepsisler bu düğümleri şişirebileceği üzere, dış genital organlar ve anal kanalın kanserleri yahut perineum apseleri de bu lenf düğümlerini şişirebilirler.
2. Pelvis lenf düğümleri : Parietal ve visseral olmak üzere iki küme halinde incelenirler. Parietal küme, iliak damarlar boyunca visseral küme pelvis organlarının yakınlarında (Örneğin Lymphonodi paravesiculares, Lymphonodi pararectales) bulunurlar. Bu düğümlerin lenfası, lumbal düğümler üzerinden Truncus lumbalis yolu ile Cisterna chyli' ye akar. Alttaraf lenfatikleri pelvis lenf düğümlerine bağlanır.
3. Karın lenf düğümleri : Karın ön ve yan duvarlarının lenfası iki farklı bölgesel lenf düğümü kümesine ulaşır, Göbeğin üzerindekiler aksiler, göbeğin altındakiler inguinal lenf düğümlerine akar. Karın boşluğunun lenf düğümleri, parietal ve visseral olmak üzere iki kümede incelenir. Parietal küme, V. cava inferior ve Aorta abdominalis’ in etrafında (Lymphonodi lumbales) visseral küme ise Truncus coeliacus A. mesenterica superior et interior etrafında nokta alır. Lumbal lenf düğümlerinin efferentleri Truncus lumbalis-Cisterna chyli' ye, visseral lenf düğümlerinin efferentleri ise Truncus intestinalis yolu ile Cisterna' ya akar.
4. Göğüs lenf düğümleri : Göğüs duvarı lenf düğümleri parietal, göğüs boşluğunda bulunan organların yakınındaki lenf düğümleri de visseral kümesi oluştururlar. Parietal kümede parasternal, interkostal ve diafragmatik lenf düğümleri vardır, visseral küme lenf düğümleri üst ve art mediastinumda, Arcus aortae, Trachea, bronşlar ve Osephagus etrafında yan alır. Bu lenf düğümlerinin efferentleri Truncus bronchomediastinalisler yolu ile Ductus.thoracicus ve Ductus lymphaticus dexter 'e akar.
5.Üsttaraf lenf düğümleri : Üsttarafta el sırtı ve avuç içinde oluşmaya başlayan lenf damarları yüzeysel ve derin iki yol izleyerek bölgesel lenf düğümlerine ulaşır. Birinci durak cubital, 2. durak ise aksiller lenf düğümleridir. Kıymetli bir bölgesel lenf düğümü topluluğu olan aksiller lenf düğümleri 5 küme halinde (Apikal, sentral, lateral, subscapuler ve pektoral lenf düğümleri) yerleşmişlerdir. Efferentleri Truncus subclavius yolu ile solda Ductus. thoracicus' a sağda Ductus lymphaticus dexter'e ulaşır.
6. Baş ve boyun lenf düğümleri : İnsan vücudunda mezenter lenf düğümlerinden sonra en kalabalık lenf düğümü topluluğu baş-boyunda bulunur. Bu düğümler, iki horizontal, üç vertikal zincir oluştururlar. Üst horizontal zincirde oksipital, mastoid, parotideal, facial, submental ve submandibuler alt horizontal zincirde ise supraclavikular ve skalen lenf düğümleri taraf alır. Vertikal zincirler yüzeyel ve derin boyun lenf düğümleri (Lymphonodi cervicales superficiales et profundi) tarafından oluşturulur. Baş-boyun lenfası ahir Truncus jugularis' te sonlanır.
Timus (Thymus) : Timus, göğüs boşluğunun ön üst kısmında bölge alan lenf sisteminin temel organıdır. Sağ ve sol iki loptan ibaret olan Timus' un boyutları yaş ile değişiklikler gösterir. İki yaşında ortalama 12 gr tartısı ile vücudun kitlesine orantıyla relatif olarak en büyük boyuttadır. Puberteye kadar büyüyerek 30-40 grama ulaşır. Puberteden sonra kademeli olarak küçülür. (involutio) piramidal biçimdeki Timus lopları dıştan bir bağ doku kapsülü ile sarılmıştır. Kapsülden ayrılan bölmeler (trabecula) ile timus dokusu 1-2 mm boyutlu lobuslara ayrılır. Her bir lobulus'un periferik kısmı ağır küçük lenfositlerle doldurulmuştur. Bu alan corteks olarak isimlendirilir. Lobulusların merkezi kısımları (medulla) lenfositten yoksul olup epitelioretikulositlerin oluşturduğu Hassal cisimcikleri' ni içerir.
Timus, kemik iliğinde yapılıp kendisine gelen lenfositleri spesifik antijenle duyarlıyarak T lenfositler haline getirir. T lenfositleri yıllarca yaşayarak hücresel immüniteyi sağlarlar.
Timus ayrıyeten, timosin, alfa timosin, β 1.2...5.timopoietin, I-II timik humoral hormon (THH). timostimulin ve faktör timik serum (FTS) üzere hormonları salgılar.
Tonsillalar (Bademcikler) : Ağız ve burundan yutağa geçişte, mukoza altında bulunan lenf follikülleri çok gelişmiş olup mukozayı itmiş ve makroskopik olarak görünür hale gelmişlerdir. Bunlar tonsilla (bademcik) olarak isimlendirilir.
Tonsillalar lenfosit üretirler, bu lenfositler mukozayı geçerek ağız ve yutak boşluğuna geçerler. Yutak girişinde bölge alan tonsilla pharyngealis (adenoidea), tonsilla tubaria, tonsilla palatina ve tonsilla lingualis' ten ibaret 6 bademcik kesintisiz bir savunma halkası oluştururlar.
Appendix vermiformis, çok ağır lenfoid bir doku içerdiğinden birtakım Anatomistler tarafından Tonsilla abdominalis olarakda isimlendirilir.
Dalak (Splen, Lien) : Büyük bol damarlı bir lenfatik organdır. Karın boşluğunun sol üst bucağında ve Diafragmanın altında bulunur. Vücudun en büyük lenfoid doku kitlesidir. Sıradan olarak dıştan elle palpe (elle yoklama) edilemez. Lakin kimi hastalıklarda büyürse kaburgalar altında yoklanabilir. Dalağın Diafragmaya bakan yüzü konveks ve düzdür. Organlara bakan yüzü ise hem organ izleri ve hem de hilus (göbek) isminde çukur bir yer bulunur. Hilus' tan damar ve hudutlar organa girerler
Dalak yumuşak çok damarlı ve koyu al renktedir. Eritrositlerin (alyuvar) tahribi ve demirden yeni hemoglobinin hazırlanması ile hizmetlidir. Bunun yanında hasarlanmış fonksiyon dışı kalmış kan hücreleri ve trombositleri kandan filtre eder. Kandaki yabacı partiküller,bakteri ve virüsler dalakta immun yanıtı başlatarak hücresel ve humoral immun karşılıkları ortaya çıkarır. Lenfanın immunolojik bir filtresi olarak hizmet yapan lenf düğümlerine benzeri halde,dalakta kanın immunolojik filtresi üzere işlev yapar.
Dalak kıymetli bir fagositik ve bağışıklık organıdır. Rastgele bir nedenle çıkarılması yahut doğuştan yokluğu durumunda, her ne kadar dikkate kıymet bir klinik sorun yaratmazsa da kanda birtakım karekteristik değişmelere neden olur. Örneğin,splenik anemi üzere.
Dalak, koyu al renkte, taşıdığı kan ölçüsüne nazaran 100-200 gram yükünde, yaklaşık olarak 4 x 8 x 12 cm boyutlarındadır. Fibröz kapsülünün gönderdiği trabeküller ile bölünmüş olan dalak dokusu, beyaz ve al pulpa olarak isimlendirilen iki tip lenfoid kitleden oluşur. Beyaz pulpa.Lymphonodi splenicus (Malpighi follikülleri), al pulpa ise lenfoid kordonlardan (Chorda splenica - Billroth kordonları) yapılıdır.
Dalak Klinik Haber
1 Dalağın bir kısmı çıkarılırsa çok süratli rejenerasyona uğrar. Lakin dalağın tamamının bile çıkarılması (splenektomi) ziyade bir fonksiyonel bozukluk yapmaz.
2. Splenomegali dalağın haddinden fazla büyümesi olgusudur. Hastalıklı dalak alışılagelmiş büyüklüğünün 10 misline ulaşabilir. Bu durumda karın boşluğunun sol yarısını külliyen doldurur. Dalak büyüdüğü devir sol kostal kenarın altına iner ve çentikli üst kenarı aşağı ve içe akıllıca bakar. Hasta derin nefes aldığı devir bu çentikli kenar aşağı ve öne gerçek hareket eder ve karından palpe edilebilir.
3. Travma, tümörler birtakım hematolojik illetler dalağın çıkarılmasını gerektirebilir. Splenektomi dediğimiz bu ameliyat sırasında Cerrah, dalağa dokunan pankreas’ ın kuyruğunu zedelememeye dikkat etmelidir.
4. Dalak kaburgalar tarafından uygun korunduğu halde, karna gelen darbelerde kolay yırtılan bir organdır. Dalak yırtılmasında ölçüsüz intraperitoneal kanama olur ve hasta şoka girebilir.
5. Enfeksiyoz mononukleaz, sıtma yahut septisemi’ de dalak çok büyüdüğü için tabiatıyla yırtılabilir buna spontan dalak ruptürü ismi verilir.
6. Lienis accessorius : Bir yahut iki küçük fazladan oluşmuş dalak kişilerin
% 10’ unda vardır. Bunlar 1 cm. kadar çapında ve Pankreas' ın kuyruğuna gömülmüş olarak bulunurlar. Bazen gastrolienal ligamentin iki yaprağı arasına da yerleşirler.
Splenik anemi üzere dalağın çıkarılması endikasyonu olan bir illette, şayet bu yardımcı dalaklar da çıkarılmazsa ameliyattan sonra marazın semptomları devam eder.
7. Splenoportografi ismini verdiğimiz bir formülle dalağı radyolojik olarak görebiliriz. Bunun için dalağın içine radyopak husus enjekte edilir. Ayrıyeten dalaktan basitçe iğne biopsisi de yapılabilir. Gelgelelim bu süreçler sırasında dalağın Recessus costodiaphragmaticus ile alakasını akılda tutmak çok kıymetlidir. Bu recessus mid-aksiller velev 10. costa seviyesindedir. İğne ile recessus’ tan pleura boşluğuna girilirse pnömothorax olabilir.
Sağlıklı günler dileği ile...
Eksper Dr.Ali AYYILDIZ - Veteriner Doktor - İnsan Anatomisi Bilirkişisi Dr.(Ph.D.)
1. Vücudun rastgele bir konumunda yerleşmiş lenfoid doku içinde (lenf nodları, dalak, timus ve tonsilla).
2. Kemik iliğinde konum alan miyeloid doku içinde Timus’un eseri olan lenfositlere T-lenfositi, myeloid dokunun eseri olan lenfositlere B-lenfositi ismi verilir.
Birçok lenf damarları diseksiyonda görülmezler, fakat hususî yollarla canlıda (in vivo) demonstre edilebilirler.
Lenf kapilleri birçok dokularda, kör uçlarla başlarlar. Aralarında birleşerek daha büyük toplayıcı (afferent) damarları oluştururlar. Bu damarlar en yakındaki yahut bölgesel lenf nodlarına sarfiyatlar.
Kural olarak lenf, kan dolaşımına karışmadan evvel bir yahut birkaç lenf nodunun içinden makbul.
Bir lenf kapillerinin duvarı, kan kapillerine emsal halinde tek katlı endotel hücrelerinden yapılmıştır. Damarlar büyüdükçe duvarda bağ dokusu görülür. En büyük lenf damarları truncus lymphaticus ve ductus lymphaticus dexter ismini alırlar. Bunların duvarında ayrıyeten düz kaslarda bulunur.
Lenf düğümlerine (nodüllerine) lenf taşıyan damarlara afferent lenf damarları, lenf nodundan çıkan lenf damarına efferent lenf damarı denir. Gelgelelim bir lenf düğümünün effrent lenf damarı diğer bir lenf düğümünün afferent lenf damarı olabilir. Lenf bir yahut birkaç lenf düğümünden geçtikten sonra, truncus lymphaticus denilen daha büyük damarlara girer. Bu truncus’lar da aralarında birleşerek iki büyük kanal oluştururlar.
1. Ductius thoracicus.
2. Ductus lymphaticus dexter.
Birincisi sol V.jugularis interna ile sol V. subclavia’ nın birleştiği zaviyeye açılır.
Baş ve boynun sağ yarısı, sağ üst ekstremite ve toraksın sağ üst yarısının lenfini Ductus lymphaticus dexter' e, geçmişe kalan tüm vücut kısımlarının lenfini Ductus thoracicus boşaltır.
Yüzeysel lenf damarları: bunlar derinin yahut derialtı dokusunun içinde seyrederler. Lenf kapilleri derinin yüzeysel kan damarlarına koşut seyrederler ve aralarında birleşerek daha büyükçe damarları yaparlar. Yüzeysel lenf damarları ahir derin lenf damarlarına dökülürler.
Derin lenf damarları: Bunlar derin fasiya ve yüzeysel fasiya içinde seyrederler. Çoğunlukla da büyük derin kan damarlarını yandaş izlerler. Bu lenf damarlarının duvarları kalıncadır ve bağ dokusu ile düz kas lifleri içerirler. İçlerinde kapakçıklar vardır.
Lenf Düğümleri (Nodülleri)
Yuvarlak, oval yahut fasulye halinde yapılardır. Şiştikleri devir kolaylıkla palpe edilirler. Lenf düğümleri aksillar ve inguinal kesimde değerli kümeler oluştururlar. Boyun damarları yandaş olarak da zincir yaparlar.
Lenf düğümleri lenfatik doku kümeleri içerirler. Büyüklükleri bir toplu iğne başından iri bir fasulye büyüklüğüne kadar değişebilir.
Umumiyetle düğümün bir tarafında hilus ismi verilen bir girinti vardır. Buradan kan damarları, sonlar düğüme girerler. Düğümün efferent damarı hilus’dan çıkar. Düğümün muhiti bir kapsülle sarılmıştır. Afferent lenf damarları düğüme periferde rastgele bir mekandan, kapsülü delerek girerler. Bir düğüme çok sayıda afferent damar girebilir.
Düğüm dışta kalın bir cortex ve içte daha koyu bir medulla’ dan oluşmuştur. Hilus’ ta cortex yoktur.
Kapsül düğümün içine yanlışsız trabekula denilen bölmeler gönderir. Trabekulaların arasını ise daha ince retikulum ağları doldurur. Trabekula ve retikulum lenfoid dokunun sünger biçiminde iskeletini oluşturular.
Korteks kısmında lenfositler lenf folükülleri yaparlar. Medulla ise hücre kordonlarından oluşmuştur.
Retikuloendoteliyal hücreler trabekulalar boyunca dizilmiştir bunlar, lenf düğümünün içinden geçerken içindeki yabancı hususları temizlerler. (Örneğin, akciğerin lenf düğümleri bireyin içtiği sigara dumanındaki yabancı hususları ve soluduğu tozları temizler).
Lenf afferent damarlardan korteks’ in altındaki subkapsüler aralığa (sinus marginalis) dökülür. Lenfatik ve retikuloendoteliyal hücreler arasında süzüldükten sonra, umumiyetle bir tek efferent damardan ve hilus’ tan lenf düğümünü terkederek ya sair bir düğüme yahut daha büyük lenf damarlarına akar.
Lenf düğümlerine giren hudutlar sadece vazomotordur (kan damarlarının lümenlerini daraltıp, genişletirler).
Lenf vücudun çeşitli dokularındaki hücreler arası aralıklardan toplanır.
Umumiyetle bir kapiller yatağının arterioler ucundan, venöz ucundan absorbe edilenden daha ziyade doku likidi oluşur. Bu çokça likit lenf kapilleri tarafından boşaltılır.
Lenfatik Sistemin Fonksiyonları
1. Doku likidi ve proteinin boşaltılması : Lenf kapilleri münhasıran hücreler arası boşluktan plazma absorbe ederler ve bu plazmayı venöz dolaşıma aktarırlar. Bu aktarma sırasında lenf, nodlarından geçerken içindeki zararlı hususlar makrofajlar tarafından fagosite edilir. Birebir yoldan enfekte bir ortamdan alınan bakteri ve mikroorganizmalar da yakalanırlar ve bunların kan dolaşımına girmesine pürüz olunur.
2. Yağ emilimi ve iletimi: İnce bağırsağın lenf damarlarına hususî olarak lakteal ismi verilir. Bu damarlar içinde dolaşan lenf süt beyazı renktedir ve chylus ismini alır.
Chylus bağırsaklardan emilen yağ, yağ asitleri, gliserol, amino asitler, glukoz ve öteki unsurlar (örneğin; ilaçlar) içerir.
3. Vücut savunma mekanizmasına katkı: Lenfatik sistem vücut için çok değerli olan bağışıklık mekanizmasının büyük bir kısmını içerir. Enfekte meydandan lenf kapillerine giren küçük ölçüde bir yabancı proteine karşı immünolojik olarak hizmetli hücreler tarafından özgün antikor hazırlanır yahut lenfositler direkt enfeksiyon yerine kan damarları ve doku likidi yoluyla ulaşırlar. Buna bağışıklık yanıtının humeral mekanizması denir. Şayet organizmaya yabancı doku nakil (organ transplantasyonu) yapılırsa, lenfositler nakledilen yabancı dokunun reddi için çalışırlar.
Klinik Ehemmiyeti
1. Enfekte bir meydanın lenfini boşaltan lenf damarları ile ilgili lenf düğümleri çoğunlukla iltihaplanır. Lenf damarlarının iltihaplanması lenfanjit denir.
2. Mikrofilaris nocturum ismi verilen bir parazitin yumurtaları lenf damarlarına girerek büyük damarları tıkayabilirler. Sonuçta bacaklar, erkeklerde scrotum üzere vücut kısımları ölçüsüz noktada büyüyebilir. Bu illete Elefantiyazis (Fil hastalığı) ismi verilir.
3. Kanser hücreleri de lenfatik damarların tıkanmasına ve ödeme neden olabilir.
4. Radikal mastektomi üzere ameliyatlarda çok sayıda lenf düğümünün çıkarılması sonucu, lenf akımının gayrikâfi kalması sebebiyle üst ekstremiteler de şişmeler görülebilir.
5. Lenfatik sistem kanser hücrelerinin metastazında (yayılmalarında) kıymetli bir yoldur. Bu duruma malign hücrelerin lenfojenik metastazı denir. Lenf düğümlerinin sünger formundaki iskelet yapısı hatırlanırsa, lenfe karışan bir kanser hücresinin lenf nodunda kolay kolay takılıp üreyebileceği çabucak anlaşılır.
6. Lenf damarlarının ve düğümlerinin röntgen sinemasında görünür duruma getirme çalışmasına lenfanjiyografi ismi verilir. Bu fakat bir periferik lenf damarının kanüle edilerek içine radyopak unsur enjeksiyonuyla olabilir.
Lokal Lenf Düğümleri
Vücudumuzdaki lenf düğümleri, alttaraf, pelvis, karın, göğüs, baş ve boyun lenf düğümleri olmak üzere altı ana başlık altında incelenir.
1. Alttaraf lenf düğümleri : İnguinal, popliteal ve anterio- tibial olmak üzere üç küme oluştururlar. İnguinal lenf düğümleri 1-3 tanesi derin olmak üzere yekun 12-16 adet lenf düğümlerinden ibarettir. Yüzeysel (süperficial) inguinal lenf düğümleri bağımsız alttaraf, dış genital organlar ile kalça ve karın ön duvarından lenf toplarlar. Poplitea da bulunan popliteal lenf düğümleri 6-7 tane olup, ayak ve bacaktan aldıkları lenfayı inguinal lenf düğümlerine
gönderirler.
Lymphonodi inguinalis superficialis Klinik Malumat
1. Superficial lenf düğümlerir çok yüzeysel yerleştiği için patolojik değişikliklere uğramasalar bie palpe edilebilirler.
2. Lenf düğümlerini radyolojik olrak görünür duruma getirme çalışmasına lenfanjiografi denir. Ayak sırtında deri altına enjekte edilen tripan mavisi lenf damarlarını görünür hale getirir. Görünen damara girilerek radyopak unsur enjekte edilir.
3. İnguinal lenf düğümlerinin yalnız alt extremite lenfini değil, dış genital organlar, anal kanal ve perineum ve kısmen de uterus’ un lenfini de aldığını bilmek klinik açıdan değerlidir.
Alt extremiteden gelen minor sepsisler bu düğümleri şişirebileceği üzere, dış genital organlar ve anal kanalın kanserleri yahut perineum apseleri de bu lenf düğümlerini şişirebilirler.
2. Pelvis lenf düğümleri : Parietal ve visseral olmak üzere iki küme halinde incelenirler. Parietal küme, iliak damarlar boyunca visseral küme pelvis organlarının yakınlarında (Örneğin Lymphonodi paravesiculares, Lymphonodi pararectales) bulunurlar. Bu düğümlerin lenfası, lumbal düğümler üzerinden Truncus lumbalis yolu ile Cisterna chyli' ye akar. Alttaraf lenfatikleri pelvis lenf düğümlerine bağlanır.
3. Karın lenf düğümleri : Karın ön ve yan duvarlarının lenfası iki farklı bölgesel lenf düğümü kümesine ulaşır, Göbeğin üzerindekiler aksiler, göbeğin altındakiler inguinal lenf düğümlerine akar. Karın boşluğunun lenf düğümleri, parietal ve visseral olmak üzere iki kümede incelenir. Parietal küme, V. cava inferior ve Aorta abdominalis’ in etrafında (Lymphonodi lumbales) visseral küme ise Truncus coeliacus A. mesenterica superior et interior etrafında nokta alır. Lumbal lenf düğümlerinin efferentleri Truncus lumbalis-Cisterna chyli' ye, visseral lenf düğümlerinin efferentleri ise Truncus intestinalis yolu ile Cisterna' ya akar.
4. Göğüs lenf düğümleri : Göğüs duvarı lenf düğümleri parietal, göğüs boşluğunda bulunan organların yakınındaki lenf düğümleri de visseral kümesi oluştururlar. Parietal kümede parasternal, interkostal ve diafragmatik lenf düğümleri vardır, visseral küme lenf düğümleri üst ve art mediastinumda, Arcus aortae, Trachea, bronşlar ve Osephagus etrafında yan alır. Bu lenf düğümlerinin efferentleri Truncus bronchomediastinalisler yolu ile Ductus.thoracicus ve Ductus lymphaticus dexter 'e akar.
5.Üsttaraf lenf düğümleri : Üsttarafta el sırtı ve avuç içinde oluşmaya başlayan lenf damarları yüzeysel ve derin iki yol izleyerek bölgesel lenf düğümlerine ulaşır. Birinci durak cubital, 2. durak ise aksiller lenf düğümleridir. Kıymetli bir bölgesel lenf düğümü topluluğu olan aksiller lenf düğümleri 5 küme halinde (Apikal, sentral, lateral, subscapuler ve pektoral lenf düğümleri) yerleşmişlerdir. Efferentleri Truncus subclavius yolu ile solda Ductus. thoracicus' a sağda Ductus lymphaticus dexter'e ulaşır.
6. Baş ve boyun lenf düğümleri : İnsan vücudunda mezenter lenf düğümlerinden sonra en kalabalık lenf düğümü topluluğu baş-boyunda bulunur. Bu düğümler, iki horizontal, üç vertikal zincir oluştururlar. Üst horizontal zincirde oksipital, mastoid, parotideal, facial, submental ve submandibuler alt horizontal zincirde ise supraclavikular ve skalen lenf düğümleri taraf alır. Vertikal zincirler yüzeyel ve derin boyun lenf düğümleri (Lymphonodi cervicales superficiales et profundi) tarafından oluşturulur. Baş-boyun lenfası ahir Truncus jugularis' te sonlanır.
Timus (Thymus) : Timus, göğüs boşluğunun ön üst kısmında bölge alan lenf sisteminin temel organıdır. Sağ ve sol iki loptan ibaret olan Timus' un boyutları yaş ile değişiklikler gösterir. İki yaşında ortalama 12 gr tartısı ile vücudun kitlesine orantıyla relatif olarak en büyük boyuttadır. Puberteye kadar büyüyerek 30-40 grama ulaşır. Puberteden sonra kademeli olarak küçülür. (involutio) piramidal biçimdeki Timus lopları dıştan bir bağ doku kapsülü ile sarılmıştır. Kapsülden ayrılan bölmeler (trabecula) ile timus dokusu 1-2 mm boyutlu lobuslara ayrılır. Her bir lobulus'un periferik kısmı ağır küçük lenfositlerle doldurulmuştur. Bu alan corteks olarak isimlendirilir. Lobulusların merkezi kısımları (medulla) lenfositten yoksul olup epitelioretikulositlerin oluşturduğu Hassal cisimcikleri' ni içerir.
Timus, kemik iliğinde yapılıp kendisine gelen lenfositleri spesifik antijenle duyarlıyarak T lenfositler haline getirir. T lenfositleri yıllarca yaşayarak hücresel immüniteyi sağlarlar.
Timus ayrıyeten, timosin, alfa timosin, β 1.2...5.timopoietin, I-II timik humoral hormon (THH). timostimulin ve faktör timik serum (FTS) üzere hormonları salgılar.
Tonsillalar (Bademcikler) : Ağız ve burundan yutağa geçişte, mukoza altında bulunan lenf follikülleri çok gelişmiş olup mukozayı itmiş ve makroskopik olarak görünür hale gelmişlerdir. Bunlar tonsilla (bademcik) olarak isimlendirilir.
Tonsillalar lenfosit üretirler, bu lenfositler mukozayı geçerek ağız ve yutak boşluğuna geçerler. Yutak girişinde bölge alan tonsilla pharyngealis (adenoidea), tonsilla tubaria, tonsilla palatina ve tonsilla lingualis' ten ibaret 6 bademcik kesintisiz bir savunma halkası oluştururlar.
Appendix vermiformis, çok ağır lenfoid bir doku içerdiğinden birtakım Anatomistler tarafından Tonsilla abdominalis olarakda isimlendirilir.
Dalak (Splen, Lien) : Büyük bol damarlı bir lenfatik organdır. Karın boşluğunun sol üst bucağında ve Diafragmanın altında bulunur. Vücudun en büyük lenfoid doku kitlesidir. Sıradan olarak dıştan elle palpe (elle yoklama) edilemez. Lakin kimi hastalıklarda büyürse kaburgalar altında yoklanabilir. Dalağın Diafragmaya bakan yüzü konveks ve düzdür. Organlara bakan yüzü ise hem organ izleri ve hem de hilus (göbek) isminde çukur bir yer bulunur. Hilus' tan damar ve hudutlar organa girerler
Dalak yumuşak çok damarlı ve koyu al renktedir. Eritrositlerin (alyuvar) tahribi ve demirden yeni hemoglobinin hazırlanması ile hizmetlidir. Bunun yanında hasarlanmış fonksiyon dışı kalmış kan hücreleri ve trombositleri kandan filtre eder. Kandaki yabacı partiküller,bakteri ve virüsler dalakta immun yanıtı başlatarak hücresel ve humoral immun karşılıkları ortaya çıkarır. Lenfanın immunolojik bir filtresi olarak hizmet yapan lenf düğümlerine benzeri halde,dalakta kanın immunolojik filtresi üzere işlev yapar.
Dalak kıymetli bir fagositik ve bağışıklık organıdır. Rastgele bir nedenle çıkarılması yahut doğuştan yokluğu durumunda, her ne kadar dikkate kıymet bir klinik sorun yaratmazsa da kanda birtakım karekteristik değişmelere neden olur. Örneğin,splenik anemi üzere.
Dalak, koyu al renkte, taşıdığı kan ölçüsüne nazaran 100-200 gram yükünde, yaklaşık olarak 4 x 8 x 12 cm boyutlarındadır. Fibröz kapsülünün gönderdiği trabeküller ile bölünmüş olan dalak dokusu, beyaz ve al pulpa olarak isimlendirilen iki tip lenfoid kitleden oluşur. Beyaz pulpa.Lymphonodi splenicus (Malpighi follikülleri), al pulpa ise lenfoid kordonlardan (Chorda splenica - Billroth kordonları) yapılıdır.
Dalak Klinik Haber
1 Dalağın bir kısmı çıkarılırsa çok süratli rejenerasyona uğrar. Lakin dalağın tamamının bile çıkarılması (splenektomi) ziyade bir fonksiyonel bozukluk yapmaz.
2. Splenomegali dalağın haddinden fazla büyümesi olgusudur. Hastalıklı dalak alışılagelmiş büyüklüğünün 10 misline ulaşabilir. Bu durumda karın boşluğunun sol yarısını külliyen doldurur. Dalak büyüdüğü devir sol kostal kenarın altına iner ve çentikli üst kenarı aşağı ve içe akıllıca bakar. Hasta derin nefes aldığı devir bu çentikli kenar aşağı ve öne gerçek hareket eder ve karından palpe edilebilir.
3. Travma, tümörler birtakım hematolojik illetler dalağın çıkarılmasını gerektirebilir. Splenektomi dediğimiz bu ameliyat sırasında Cerrah, dalağa dokunan pankreas’ ın kuyruğunu zedelememeye dikkat etmelidir.
4. Dalak kaburgalar tarafından uygun korunduğu halde, karna gelen darbelerde kolay yırtılan bir organdır. Dalak yırtılmasında ölçüsüz intraperitoneal kanama olur ve hasta şoka girebilir.
5. Enfeksiyoz mononukleaz, sıtma yahut septisemi’ de dalak çok büyüdüğü için tabiatıyla yırtılabilir buna spontan dalak ruptürü ismi verilir.
6. Lienis accessorius : Bir yahut iki küçük fazladan oluşmuş dalak kişilerin
% 10’ unda vardır. Bunlar 1 cm. kadar çapında ve Pankreas' ın kuyruğuna gömülmüş olarak bulunurlar. Bazen gastrolienal ligamentin iki yaprağı arasına da yerleşirler.
Splenik anemi üzere dalağın çıkarılması endikasyonu olan bir illette, şayet bu yardımcı dalaklar da çıkarılmazsa ameliyattan sonra marazın semptomları devam eder.
7. Splenoportografi ismini verdiğimiz bir formülle dalağı radyolojik olarak görebiliriz. Bunun için dalağın içine radyopak husus enjekte edilir. Ayrıyeten dalaktan basitçe iğne biopsisi de yapılabilir. Gelgelelim bu süreçler sırasında dalağın Recessus costodiaphragmaticus ile alakasını akılda tutmak çok kıymetlidir. Bu recessus mid-aksiller velev 10. costa seviyesindedir. İğne ile recessus’ tan pleura boşluğuna girilirse pnömothorax olabilir.
Sağlıklı günler dileği ile...
Eksper Dr.Ali AYYILDIZ - Veteriner Doktor - İnsan Anatomisi Bilirkişisi Dr.(Ph.D.)
