Parçaya kesici cihaz yönünde bir hareket vererek talaş kaldırmaya tornalamak, bu işlemleri yapan tezgahlara da torna tezgahları denir
Tornada genellikle eksenel hareketle dış iç kısımlarda silindirik ve konik yüzeyler işlenir Keza dağıtılmış profillerde vida açma, matkapla delik delme, kılavuz salma, işlemlerinin yanında hiciv, frezeleme, profil tornalama, yay sarma, demir, çelik, ağaç, plastik alaşımlar ve yumuşak gereçlere istenilen şekil ve biçim verme işlemleri uygulanabilir
Endüstrinin gelişmesine paralel olarak birincil ilkel torna tezgahlarından günümüz teknolojisi hidrolik kumandalı ve nümerik kontrollü ekip tezgahlarını geliştirmiştir
TORNA ÇEŞİTLERİ
1 Saatçi Tornası
2 Masa Tornası
3 Üniversal Torna Tezgahı
4 Hidrolik Kumandalı Torna Tezgahları
5 Elektronik Kontrollü Torna Tezgahları
6 Özel Torna Tezgahları
• Rovelver Torna Tezgahları
• Otomatik Torna Tezgahları
• Dikey Torna Tezgahı
• Hava Tezgahı
• Kopya Tezgahı
• Sırt alma Tezgahı
• Kam Tezgahı
• Üretim tipi Tezgahı
1 Saatçi Tornası :
Genelde dişli çark tertibatları yoktur Dönen bir ayna ve bir kalemlikten ibarettir Oldukça minik yapılı ve kolay bir torna tezgahıdır Mikro teknoloji dediğimiz saat parçaları ve yarı eşyaların yapımında kullanılır
2 Masa Tornaları :
Ufak yapılı olup, masa üzerine montaj edilir Ufak kapasiteli ve mikro teknoloji işlemlerinde kullanışlı bir tezgahtır Saatçi tornalarından birazcık büyük yapıdadır Mesela, teksir cihaz parçaları, dağıtılmış elektronik aygıt parçaları, vida açma işlemleri için elverişlidir Masa tornaları hassas olduklarından çoğu tornalama işlemleri için elverişlidir Alıştırma prensipleri açısından diğer tezgahların aynısıdır
3 Üniversal Torna Tezgahı :
Torna tezgahlarında yapılması gereken, çok amaçlı tüm işlemleri yapabilen geliştirilmiş bir torna tezgahıdır Ufak masa tornalarından, ağır meslek tornalarına kadar elde etmek üzere değişik ölçülerde yapılır
Geliştirilmiş bazı tiplerinde arabanın boylu boyunca ve enine hareketini otomatik olarak durdurma dayamaları vardır Hem ilave edilen aparatlarla dağıtılmış profildeki iş parçaları bu tezgahlarda işlenebilmektedir Örneğin üstüne hidrolik bir kopya başlığı bağlanarak çok sayıdaki özdeş parçaları eksik zamanda tornalamaya kullanışlı ayla getirilebilirler genelde, dağıtılmış işlemlerle talaş kaldırılması gereken hallerde ve değişik adımlı vidaların açılmasında yüksek verimle çalışırlar
4 Hidrolik Kumandalı Torna Tezgahları :
Hidrolik ahenkli torna tezgahlarının üzerinden, dişli çark düzenleri adeta adamakıllı kaldırılmıştır Hidroliğin sonsuz başvuru formu alanı ve kumanda kolaylığı bakımından, torna tezgahlarının tüm çalışma prensipleri hidrolik baskı ile sağlanabilmektedir Bu tezgahlarda sürat ayarı zeka hidrolik kuvvet ile sağlanabilmektedir
Hidroliğin torna tezgahlarında avantajı, titreşimsiz çalıştıklarından çok hassas ve düzgün yüzeyler işlemek için oldukça elverişlidir Hidroliğin eksik yer kaplaması ile tornaların yapısı küçülmüştür
5 Elektronik Kumandalı Torna Tezgahları :
Elektronik kumandalı torna tezgahlarının çalışma prensipleri, hidrolik düzenle çalışırlar Burada kumanda, elektronik olarak uzak kumanda edilir Tezgahın bir elektronik beyni ve üzerinde numaratörleri vardır
Bu tezgahlarda prensip olarak (x, y, z) eksenlerine göre uzaktan kumandalı olarak iş ayarlaması yapılır Iş parçasının teknik resmine tarafından nümerik tablodan tuşlara basılarak bir defa ayarlandıktan daha sonra fazla sayıda özdeş parçalar hızlı olarak işlenir
Günümüzde bilgisayar mühendisliği dalı geliştirilerek, nümerik kontrollü ve data operasyon makineleri çalıştırılması da kolaylaştırılmıştır
6 Özel Torna Tezgahları :
Torna tezgahlarına bir çok işleri özel bir düzenek ve aygıtla yaptırıldığı süre özel tornalar adını alırlar
a Rovelver Torna Tezgahı :
Çok sayıdaki özdeş parçaları derin etki bırakmak için bir imalat tezgahıdır Üzerindeki altıgen başlığın adından dolayı rovelver torna tezgahı denmiştir Torna tezgahının tedil edilmiş bir şeklidir Üzerine altıgen bir başlık, gezer punta gövdesini yerine konmuştur
Meslek parçası aynaya bağlanır Altıgen başlığın üstüne altı kalem aniden bağlanarak, iş parçasının söküp takmaya gereksinim kalmadan, öbür işlemler bir çırpıda gerçekleştirilir Mesela bir meslek parçası üstünde, iç ve dış tornalama, delik delme, raybalama, rehber çekme… vs gibi işlemler varsa, bu işlemler için kalemler bir defa ayarlanarak çok sayıdaki özdeş parçalar süratli olarak işlenir
b Otomat Torna Tezgahı :
Otomat tornalar, daha ziyade rovelver tornaların geliştirilmiş şeklidir diye düşünebiliriz Bunlar pim, vida, somun, sap gibi standartlaştırılmış alet parçalarının çabuk olarak yapılması için kullanılır
Otomat tornaların imal fonksiyonu üstünde herhangi bir emekçi becerisi yoktur İşlenecek malzeme tezgahın fener mili deliğinden geçirilir Bunu takiben rovelver başlık üstüne bağlana kalemler vasıtası ile meslek parçası bir kere ayarlanır ve bundan sonra otomatik aygıtlar işlem sırasına kadar görevlerini yaparlar Meslek parçası bittikten sonra keser atar ve yeni iş derin etki bırakmak üzere malzemeyi otomatik olarak hazırlar Tezgahı durdurmaya lüzum kalmadan aynı iş parçası için işlemleri, araç gereç bitinceye değin tekrarlar
c Düşey Torna Tezgahı :
Bu tezgahlar ağır parçaların bağlanmasını kolaylaştırmak ve kesme baskısı ile zıt kuvvetleri iyi yaymak için geliştirilmiş tornalardır Fener mili dikey konumda bağlanmıştır İşlenecek parçanın büyüklüğüne göre, 10 m Çapa kadar olan mengeneli aynası yuvarlak bir karoser üstüne yatay bir konumda bağlanmıştır Bu konumda emniyetli ve salgısız olarak dönme yapar Makine sehpaları, merdaneler, sert döküm kalıpları, tornalama, delme işlemleri bu tezgahın yatay, dikey ve eğik akort edilebilen siperleri yardımı ile işlenebilir
d Hava Tornası :
Büyük cihaz parçalarının yapımında uygulamak için elverişli tezgahlardır Bu tezgahların fener mili ile arabası birbirinden öbür olan tezgahlardır Bu tezgahta uzunca gövde ve gezer punta yoktur Arabanın otomatik ilerletme hareketi özel bir motorla sağlanır
Bu tezgahta, büyük gövdeli dişli çarkların tornalık kısımları, kayış kasnakları, volanları ve daha koskocoman gövdeli tornalık işlemleri dağlamak mümkündür
e Kopya Tornası :
Endüstride kayıtlı profilde fazla sayıda iş parçasını özdeş olarak işleyebilmek için kopya tezgahları kullanılmaktadır
Bu tezgahlara, önceden hazırlanan profile yerinde mastarlar hazırlanır Bu mastarlar üzerinde gezen peşine düşüp takip ucu, öbür oranlarda profilin şeklini kesici kaleme hidrolik güç ile intikal ettirmektedir Bu Nedenle iş parçasını çok kısa zamanda istene profilde elde etmek ve yapılan parçalarda özdeşliği karşılamak kolaylaşmaktadır
Kopya tornalarında uyumlu ve enerjik ilerlemeyi temin etmek ve sonsuz akort imkanını olmak fakat hidrolik elemanlarla sağlanmaktadır Fazla karışık iş parçalarını şahane bir çabucak dağlamak mümkündür
f Sırt Alma Tornası :
Bu tornalarda sırt alınması sureti ile freze çakılarında gerekli kesme açısı elde edilir Sırt küskün dişler usulüne kadar bilenirse kesici ağızların biçimleri değişmez Freze çakılarına garip olarak başıboşluk açısı tahsis etmek için kullanılan modül ve profil freze çakılarının sırtı bu tornalarda boşaltılarak başıboşluk açısı verilir
İyi düşünülmüş kayda değer bir düzenek yardımı ile kalem, kesme anında parçaya düzgün olarak ilerler ve geriye doğru hareket ederkesme esnasındaki ileri hareket, diş boşluğu sonunda nihayete erer Bundan sonra yay kuvveti ile kalem ilk konumuna gelmek üzere geriye doğru itilir
g Kam Tornası :
Kam milleri, motorların antre ve çıkış sübaplarına kumanda ederler İşte bu kam millerini işleyebilmek için kam tornalarından yararlanılır
Kam torna tezgahında talaş, torna kalemleri ile kaldırılır Dağıtılmış kam profilleri ve değişik işlemleri sonraya bırakılmadan kam tornalarında derin etki bırakmak mümkündür Üstüne çok sayıda kalem bağlanabilir Siper ve kopya mastarının eğrileri göre kumanda edilir Her torna kalemi otomatik olarak tornalama işine tarafından parçaya uzaklaşıp yaklaşmak suretiyle hareket eder Birkaç ara yatak kullanılırsa kam millerinin eğilmesi önlenmiş olur Bu tornalarda sadece kam milleri işlendiğinden fener milinin yapısı kolay yapılmış ve hızları sabittir
h Üretim Tornası :
Çelik, pirinç, font, hafif madenden yapılmış parçaların seri halinde yapılması için kullanılan elverişli bir tezgahtır Fener mili dönme sayısı dakikada 3000 devdk dır
Bu tezgahlar sıra ile veya aynı zamanda birbirine paralel, dik ya da eğik siperli olarak yapılır Bu Nedenle parçayı sökmeden bir bağlamada, farklı alanlara yönlendirilmiş biçim ve ölçüde işlenecek yerleri olan parçalar ile, özellikle karmakarışık biçimli alüminyum parçaların yapımı olası olmaktadır
ÜNİVERSAL TORNA TEZGAHININ BAŞLICA KISIMLARI
Bir torna tezgahı şu parçalardan oluşur:
1 Gövde
2 Fener mili ve kutusu
3 Hareketli punta
4 Ayna (veya sabit punta)
5 Talaş mili
6 Asıl aks
7 Norton kutusu
8 Otomobil
9 Kalemlik
10 Elektrik Motoru
11 Avadanlıklar
• Aynalar
• Sabit yataklar
• Gezer yataklar
• Pensler
• Mandren
• Katerler
• Fırdöndü
Gövde : İki parçadan oluşmuştur Birincisi ayaklar ikincisi ise hareket organlarını içeren kayıtlardır Tek Parçadan Oluşan dökümden yapılmıştır Beden, tezgahın tüm parçalarını ve egzersiz esnasında meydana gelen kuvvetleri taşır
Fener Mili ve Kutusu : Fener mili kutusu, torna tezgahının sol tarafında değişmez bir şekilde kurulum edilmiştir Dişli çark tertibatları ile dönen fener milini taşır Fener mili, fener kutusunun uçlarında yer alan iki yatak üstünde dönen bir mildir Fener milinin ön kısmına dağıtılmış aynaların bağlanmasına imkan verecek şekilde biçim verilmiş veya bir kısmına üçgen profilli vida çekilmiştir Fener milinin salgısız dönmesi, ekseninin beden kayıtlarına paralel olması ve yataklarının ayarlanmış olması gerekir Huysuz halde torna tezgahından akıcı bir iş elde edilemez
Hareketli punta : Farklı uzunluklarda iş parçalarının puntalar arasına bağlanabilmesi için kızak yolları üstünde kaydırılabilir Punta, punta zarfı içindeki yuvasına bir Morse koniği yardımı ile tespit edilir Punta zarfı ile beraber el çarkı yardımı ile ileri geri alınabilir
Talaş mili : Üstünde boydan boya bir kama yuvası açılmış yer alan ve kızaklar her tarafında sürekli uzun bir milden ibarettir Milin dönmesi kama yuvası sayesinde, hareketin otomobil üzerindeki kışkırtma tertibatına geçmesini sağlar
Ana Mil : Üstünde boydan badana vida açılmış bulunan ve talaş milin paralel uzanan bir mildirAsıl milin vazifesi torna üstünde vida açmayı sağlamaktır, yani vida açma sırasında zorunlu ilerlemeyi verir
Norton Kutusu : Vida adımlarını kurmak veya talaş ilerlemelerini almak için ana dingil ile talaş miline hız vermeye fayda Gövdesi içerisinde ilerleme miktarlarını karşılayan ve fener mili tayin sayısı ile vida adımları arasındaki oranı değiştirmeye yarayan, diş sayıları çeşitli olan dişli çark grubundan ibarettir
Araba : Gövdenin üstteki kısmına kızaklanmış ve el tekerinin hareket ettirdiği dişli ve gövdedeki kremayer vasıtası ile sağa ve sola kaydırılabilir Daha Aşağı kısım, üstteki kısım ve pabuç almak üzere üç kısımdırÜst kısım alt kısıma bir kırlangıç kuyruğu vasıtasıyla sağa sola hareket ettirile bilirAyakkabı üstteki kısma konmuş bir vida vasıtasıyla kalemi sıkar
Kalemlik : Torna kalemlerinin ya da katerlerin sağlam ve uygun konumda bağlanmasına yararlar Bir eğrisel yüzeyli beden ve sıkma vidasından ibarettir
Elektrik Motoru : Tezgah ilk hareketini elektrik motorundan alır daha sonra öteki işlemler çeşitli mekanizmalar aracılığı ile yaptırılır Hidrolik sistemle çalışan torna tezgahlarından dönme hareketi ve hız ayarlamaları hidrolik zor ile sağlanmaktadır
Avadanlıklar :
Ayna : Kısa ölçülü meslek parçalarını bağlamaya ve döndürmeye yarayan elemandır Aynaların üzerine iş parçaları salgısız ve güvenli bağlanmalıdır Tehlikesiz bağlanmadığı taktirde meslek parçası bozuk çıkar ya da yerinden fırlayabilir
Değişmez Yataklar : Uzun silindirik meslek parçalarını teşvik etmek için torna kayıtları üstüne tespit edilir Üç ayağı vardır
Gezer Yataklar : Otomobil üzerine bağlanır ve onunla birlikte hareket eder Iş parçasını destekleyen iki ayağı vardır Iş parçasının bitmiş yüzeyi bu iki ayak yüzeyine dayandırılır
Pensler : Dairesel, kare ve altıgen kesitli sürükleyici iş parçalarını torna tezgahına basit ve hassas bağlantı kurmak için kullanılırlar Hassas oluşları ve parçayı alıkoyma şekilleri nedeniyle kolayca merkezlemeyi sağlarlar
Mandren : Matkap tezgahlarında kullanılan mandrenlerin aynısıdır Yalnız tornanın fener mili ucuna vidalanması için iç kısmına diş açılmıştır Küçük çaplı iş parçalarını tornalamak için elverişlidir
Kater : Torna kalemlerinin kalemliğe akıcı bir şekilde bağlanması için kullanılır Kalem biçimine ve ölçüsüne uygun bir şekilde kare kesiti delikleri ya da kanalları vardır
Fırdöndü : İki punta arasında tornalanacak olan iş parçasına, fırdöndü aynasındaki dönme hareketini iletmek için kullanılır
PROFİLLERİNE VE İŞLEME YERLERİNE KADAR KALEMLER
1 Dürüst sağ kaba talaş kalemi
2 Keski kalemi
3 Çarpık sağ barbar talaş kalemi
4 Basamaklı sol bağlı kalem
5 Sivri perdah kalemi
6 Vida kalemi
7 Içten tabi kalem
1) Barbar talaş kalemi : Iş parçası üzerinden kaba talaş alınacağı vakit bu kalemler kullanılır Sağ kalem ve sol kalem almak üzere ikiye ayırabiliriz Sağ kalem sağdan sola, sol kalem soldan sağa kesme işlemi yapar
2) Keski kalemi : Silindirik parçalara kanalar başlamak ve kesme işlemini yerine getirmek için kullanılır
3) İnce talaş kalemi : Bu kalemler vahşi talaş kalemlerine fazla aynı Yalnız yelken direği yuvarlağı daha fazladır
4) Vida kalemleri : Açılacak vidanın çeşidine tarafından iki çeşittir Ayrıca çekilecek vidanın erkek ya da kadınsı olmasına tarafından değişir
5) Delik kalemleri : Delik tornalamada kullanılırlar Önce matkapla, işlenecek çaptan daha minik delik açılır sonra çözülmüş olan bu delikten talaş kaldırılarak genişletmek ve esas ölçüye getirmek için delik kalemi kullanılır
6) Profil (form) kalemleri : Köşe kavisleri, silindirik ve konik kesitlere açılan oyuk çıkıntıların meydana getirilmesinde ve genellikle artı büyük olmayan profillerin işlenmesinde kullanılırlar
7) Punta matkabı : Torna tezgahında puntaya gücenmek suretiyle işlenecek parçaların alın yüzeyine punta deliği açmak için kullanılırlar
TORNADA MESLEK BAĞLAMA METODLARI
1) Ayna ile bağlama : Dağıtılmış biçim ve boyutlardaki iş parçaları aynalar ile merkezde ya da merkezden kaçık olarak bağlanabilir Meslek bağlamadan önce aynanın salgılı dönüp dönmediği denetleme edilmelidir Dört ayaklı ayna ile bağlamada ayaklar anahtar ile iş parçasının istenilen konumuna getirilir ve karşılıklı olarak ayaklar sıkılır
2) İki punta arasına bağlama : Uzun parçaları uzunlamasına torna etmede meslek parçaları iki punta arasına sıkıştırılır Fener mili ucuna değişmez bir puta bir kovanla geçirilir Meslek parçasına açılan punta delikleriyle iki punta arasına alınır Fener mili hareketinin iş parçasına iletilmesi için fırdöndü kullanılır
3) Ayna ile punta arasına bağlama : Uzun parçaların aynaya bağlanarak işlenmesinde, iş parçasının eğilmesini engellemek için iş parçasının öteki ucu gezer punta ile desteklenir Böyle bağlamalarda, meslek parçası kalem ile sürtündüğünden ısınıp uzayacaktır bu nedenle iş parçası artı sıkılmamalıdır
4) Malafa ile tornalama : Bütün iş parçaları iki punta arasına torna edilemez Bazı parçalar malafa denilen çubuklar üzerine alınarak torna edilirlerMalafalar iki punta arasında iş bağlamaya yaradıkları gibi aynalar ile puntalar arasına bağlanarak da kullanılabilir Dağıtılmış dişliler, ortası delik parçalar, rondela, kasnak gibi iş parçaları ortalarındaki deliklerle bu malafalara geçirilerek torna edilir
Tornada Soğutma Sıvısının Kullanımı
Tornada soğutma sıvısının kullanımı şu faydaları da beraberinde getirir
• Kesici aletin ömrünü uzatmak
• Yüzey kalitesini iyileştirmek
• Talaşların süpürülmesini sağlamak
• Işlenmiş parçaları paslanmaktan korumak
• Sürtünen mekanizmayı yağlamak
• Sürtünmeyi eksilmek
• Kesme hızının artmasını, yani işin ucuza mal olmasını temin etmek
FREZELEME
Kendi ekseni etrafında dönen freze çakısının altından iş parçasının ilerigeri hareketi sayesinde yapılan talaş kaldırma işlemidir Kesme hareketi takım tarafından, ilerleme hareketi ise iş parçası göre yapılır Freze ile düz yüzeyler eğrisel yüzeyler, dişli çarklar ve kanallar açılır
Freze işlemlerini iki grupta toplayabiliriz
Çevresel Frezeleme : Freze çevresindeki kesici dişler talaş kaldırır ve meydana gelen yüzey, çakının dönme yüzeyine paraleldir Bu usulle düzlemsel ve profilli yüzeyler elde edilir
Alın Frezeleme : Freze çakısının alnındaki ve çevresindeki kesici dişlerin karşılıklı etkisiyle elde edilen yüzey, çakının dönme eksenine dikeydir Özellikle kesme işleminin büyük bir kısmı çevredeki dişler göre yapılır ve alındaki dişler de ince işleme etkisi yapar
FREZE TEZGAHI ÇEŞİTLERİ
Dağıtılmış tip ve ölçülerde öyle çok freze tezgahları varsa da bunların çoğu birbirine benzer Sütunlu ve konsollu olanlar genelde okul ve endüstri atölyelerinde kullanılır Sütunlu ve konsollu denmesinin sebebi, fener milinin bir sütun içine yerleştirilmiş olmasındandır
Freze tezgahlarını yapılarına göre dört grupta tahlil etmek doğru olur:
1 Sütunlu ve konsollu tip freze tezgahları
• Yatay freze tezgahı
• Dikey freze tezgahı
• Üniversal freze tezgahı
2 İmalat ve karoser tipi freze tezgahları
3 Planya tipi freze tezgahları
4 Özel freze tezgahları
• Kopya freze tezgahları
• Elektronik ve hidrolik kumandalı freze tezgahları
Sütunlu ve Konsollu Herif Freze Tezgahları
a Yatay Freze Tezgahı :
Freze çakılarının takıldığı malaya ulusal yataya paraleldir Bunlar bir bir işlenen parçaların yapımında olduğu değin, süratli imalat için de kullanışlı tezgahlardır Tezgahın tablası el veya otomatik olarak ilerletilir Tabla öyle ya da böyle ve sağa sola hareket ettirilir Elektrik motorundan aldığı hareket, hız kutusu vasıtası ile malafa miline iletilir ve dağıtılmış ödev sayılarında işlemler yapılır büyük yapılı tezgahlarda tablanın gizli hareketi için hem bir elektrik motoru daha vardır
b Düşey Freze Tezgahı :
Bu tezgahlarda, freze çakısının takıldığı başlık ve konumu yataya tepede olan durumdadır Hem başlığı farklı alanlara yönlendirilmiş açı aşağıda dönebilen tezgahlar da açılı işlemler gerçekleştirmek muhtemel olmaktadır Başlığın dönmesiyle yatay ve düşey konumdaki bütün işlemler yapılabilir Tezgahın tablası yatay frezede olduğu gibi hareket ettirilir Pirinç, bronz olmaları faydalanma alanını genişletmiştir
c Üniversal Freze Tezgahı :
Bu tezgah, yatay ve düşey freze tezgahlarının bir arada düşünülmüş ve geliştirilmiş halidir Bu tezgahlarda tablanın sağa ve sola 45 derece dönmesi sağ ve sol helis dişlerin otomatik bir şekilde açılması en önemli özelliklerindendir
Tablanın elle veya otomatik olarak hareketi sağlanabilir Tablanın eğiklik konumunun rahatlıkla temini için açılı bölüntüler yapılmıştır
İmalat ve Vücut Tipi Freze Tezgahları
Yalnız seri üretim yapan fabrikalarda kullanılır Tezgahın sabitleştirilmiş bir tabla desteği ya da gövdesi vardır Tabla yatay olarak ileri geri hareket edebilir Fener mili, özel kutu biçimindeki bir otomobil içine bağlanmıştır Freze çakısının içeri veya dıştan dürüst ayarları fener milinin hareketi ile sağlanır Tezgah bir defa hazırlandıktan sonradan, operasyon kısmen veya otomatik olarak yapılır bundan sonradan tezgahta yalnız iş parçasının bağlanması ve sökülmesi gibi hazırlıklar yapılır
Planya Tipi Freze Tezgahları
Bu herif freze tezgahı, en ağır cinsten işler için kullanılır Bu bir dereceye kadar planya tezgahına aynı Lakin bunun yatay ve yan sütunları üstünde bağlanmış freze tezgahı başlıkları vardır Büyük ya da epeyce uzun iç parçaları üzerine bununla birlikte birçok işlemleri uygulamak için kullanılır
Özel Freze Tezgahları
a Kopya Freze Tezgahı :
Kopya freze tezgahlarında freze çakısı, bir şablon veya mastar kalıbı özel hazır bir pimle, hidrolik baskı yardımıyla izlemesidir Kopya tezgahlarında düzenli ve zinde ilerleme, ölümsüz ayar imkanı ama hidrolik güçle sağlanabilir Endüstride kayıtlı profilde fazla sayıdaki iş parçasını özdeş olarak işleyebilmek için kopya tezgahlarından yararlanılır Dikiş makinesi, tabanca ve farklı alanlara yönlendirilmiş alet parçaları ile kalıp parçaları ile kalıp yapımında elverişlidir
b Elektronik ve Hidrolik Kumandalı Freze Tezgahları :
Dişli çark sistemlerinin büyük ölçüde kalktığı bu tezgahlarda, kumanda elektronik ve hidrolik olarak yapılmaktadır Egzersiz sistemleri tamamen hidrolik olarak donatılmıştır Bu tezgahlarda kumanda kolaylığı ve vakit tasarrufu ile fazla akıcı ve alıngan işler elde etme imkanı vardır
FREZE TEZGAHININ KAYDA DEĞER KISIM VE PARÇALARI
a Ceset : Büyük iş parçalarının zorlanmasına dayanabilecek şekilde üretim edilir Tezgahın en büyük kısmını teşkil eder Font dökümden yapılır
b Konsol : Üzerinde arabayı ve tablayı taşıyan destekli, dik doğrultuda altında ve yukarı hareket eder Fonttan yapılır
c Araba : Tezgahın enine hareketini karşılayan elemandır Yatay ve düşey freze tezgahlarında bulunur
d Tabla : Konsolun üstüne yerleştirilmiş, sağa sola hareket eden, meslek parçasının üzerine bağlandığı tabladır Iş parçasını ve dağıtılmış aygıtları bağlayabilmek için tablanın üstüne T kanalları açılmıştır Alt tarafına da hareketini sağlayabilmesi için kırlangıç kuyruğu kanallar açılmıştır Fonttan yapılır
e Yardımcı aygıtlar:
Başlık : Özel bir şekilde hazırlanan başlıklar, gövdenin başlık bağlanan kısmına bağlanarak tezgahın kapasitesini yükseltir Ayrıca öbür işlere tarafından geliştirilmiş öbür biçimli başlıklar geliştirilmiştir
Döner Tabla : Baki vida ve çark sistemi ile 360? döndürülebilen döner tablalar, tezgahın en önemli kısımlarından biridir Büyük yapılı döner tablalar, hız kutusundan aldığı hareketi otomatik olarak döndürme imkanı vardır Üzerine meslek parçası bağlanabilmesi için, tablada olduğu gibi T kanalları vardır Döner tabla ile işlerin döndürülerek açılması ya da açılı işlemler dağlamak için elverişlidir
Malafalar ve Yatakları : Malafalar, üzerine freze çakılarının bağlandığı bir mildir İşin tabladaki konumuna göre çakının nereye bağlanacağını tespit için kısa boyda ve fazla sayıda içi boş silindirik parçalardan ibaret olan bileziklerle tespit edilir Bu bilezikler standart yapılmışlardır Emrindeki yanlamasına takılarak freze çakısı aralarına kamalanırlar Malafa yatakları, freze tezgahı üstünde iki adet bulunur ve tezgahın sarsıntısız, düzenli çalışmasını temin ederler
Divizör ve Gördüğü Iş : Iş parçasının çevresine eşdeğer bölüntülü kanallar ya da yüzeyler derin etki bırakmak için keza tespite keza de döndürmeye yarayan aygıttır Bunun bir bölme başlığı ve karşılık puntası vardır Meslek parçası iki punta arasına bağlanır ve operasyon yapılır bu aygıtla bir aks veya cıvatanın ucuna kare veya altıgen baş işlemek, rayba veya kılavuz olukları başlamak, keza her çeşitlilik dişli çarkların dişlerini açmada kullanılır
FREZE TAKIMLARI
Frezelerde kullanılan kesici takımlara freze çakısı ya da özet olarak freze denir
Freze tezgahlarında kullanılan başlıca freze çakıları şunlardır: Silindirik frezeler kanal frezeleri, alın frezeleri, açı frezeleri, parmak frezeler, t frezeler, modül frezeler profil frezeler, testere frezeler
Diş biçimlerine göre:
1) Sivri dişli freze çakıları
2) Sırtı garip torna edilmiş freze çakıları
3) Takma dişli freze çakıları
Silindirik freze çakıları : Dişleri çevre dış yüzeyi üzerindedir Bunlara iş
parçalarının düzlem yüzeyleri işlenir Bunlara vals frezeleri de denir
Kanal frezeler : Kanal başlamak veya mevcut kanalı genişletmek için kullanılır
Açı frezeleri : Açılı kanalların veya açısal kenarların işlenmesinde kullanılır Tek ve çift açılı türleri cardır Bu frezeleri her birinin açısı ayrı olarak olup üstüne yazılmıştır
Alın frezeleri: Ayrıca çevre keza de bir alın yüzüne diş açılmıştır Bunlara aynı anda iş parçasında birbirine düşey iki yüzeyi işlemek mümkündür
Parmak frezeler :Saplı olan silindirik frezelerdir Kama kanalı, dağıtılmış kanallar herhangi bir biçimdeki delikleri dağlamak için kullanılırlar
Modül frezeler :Standart olan dişli çark profillerinin açılmasında kullanılır Diş büyüklüklerine kadar normlaştırılmış olup her normda 8 freze bulunur
Profil frezeler : Değişik biçimlerdeki profillerin işlenmesinde kullanılır Çok dağıtılmış biçimlerde olanları vardır
T frezeler : Saplı frezelerdir T kanalların açılmasında kullanılır Kesici dişler çevre ve iki alın yüzeyde bulunur
MESLEK PARÇASI VE TAKIMLARIN BAĞLANMASI
Iş Parçasının Bağlanması
Mengene ile bağlama : Mengene, tablaya mengene gövdesinden geçen uygun cıvatalara, tabla üzerindeki T kanallarından yararlanılarak bağlanır Mengene vidası döndürüldüğü süre hareketli çene kızak üstünde sağa ve sola hareket ederek iş parçasının bağlanıp, sökülmesini sağlar meslek parçasının bağlanmasında meslek parçası altında uygun bir altlık konur Meslek parçasının altlık üzerine iyi oturmasını temin etmek için pirinç bir malzemeyle meslek parçası üstüne vurulurken iş parçası kuvvetle sıkılır
Cıvata ve pabuçlarla bağlama : Pabuç uygun olarak yerleştirilmeli ve altına konacak takozun yüksekliği tam olmalıdır Cıvata meslek parçasına muhtemel olduğu değin yakın bağlanmalıdır Pabuç meslek parçası üstüne ve takoza oldukça geniş bir yüzeyle ve ayrıntılarıyla oturtulmalıdır Takozun yüksekliği pabucu meslek parçası yüzeyine paralel bastıracak bir değerde olmalıdır Basınç altında esneyecek olan meslek parçaları alttan yeterince desteklenmemeden pabuçla bağlanmamalıdır
Divizöre üç ayaklı üniversal ayna ile bağlama : Gerekli temizlik yapıldıktan daha sonra yerinde üç ayaklı üniversal ayna izör miline takılır Ayna anahtar ile iş parçası çapından birazcık fazla açılır Iş parçası ayaklar arasına konur ve ayaklar ile yaklaştırılır Meslek parçası kuvvetle sıkılır Iş parçasının çok basit bağlanmasına olanak veren bu aynalara, silindirik, üçgen, altıgen biçimli işler bağlanabilmektedir
Ayna punta arasına bağlama : Freze tablasının ortasına gelecek şekilde gezer punta ve izör yerleştirilir Divizör ve punta yatay konumda değillerse ayarlanırlar Gezer punta ve izörün punta yükseklikleri denetim edilir Divizöre üç ayaklı üniversal ayna takılır Meslek parçası ayna ayakları arasına alınır Gezer punta meslek parçasının öteki ucuna uygun mesafede tespit edilir
Takımların Bağlanması
1) Freze çakılarının malafalara bağlanması : Kullanılacak olan freze çakısının ortasındaki delik çapına uygun malafa seçilir Malafa fener miline takılır Malafa yataklarından fener mili tarafına takılacak olan iç yatağın yeri tespit edilir Malafa somunu gevşetilerek bilezikler çıkarılır Malafa temizlenerek freze çakısı malafa üstüne istenilen yere takılır Bilezikler takılarak malafa somunu yerine vidalanır ve malafanın ön yatağı da uygun yere saptama edilir Malafa somunu sıkılarak tamamlanır
2) Saplı çakıların mandren ve kovanlara bağlanması : Silindirik saplı parmak frezeler özel bir mandren ile freze miline bağlanır Silindirik saplı freze çakılarının bağlanması için pens malafaları fazla kullanılmaktadır Bunlara freze çakısı sap kısmına uyan pensler takılır Konik saplı freze çakılarını bağlantı kurmak için özel şekilde üretilmiş kovanlardan yararlanılır
Fazla değişik freze çakısını tezgaha tespit etmek için adaptörlerden yararlanılır Kesici aletin konik sapı adaptörün konik deliğine takılır Bunların dış koniği ise fener mili yuvasının koniğine uygundur
FREZENİN ÇALIŞTIRILMASI
Tezgahın çalıştırılmadan önce yapılacak işlemler şöyle sıralanabilir:
1) Freze milinin görev sayısı, tezgahın gövdesi üzerindeki kolları yerinde konuma getirilmesi sureti ile sağlanır
2) Meslek parçasının konumu ve talaş derinliği, konsolun yükseltilmesi alçaltılması ile düzenlenir Düşey ilerleme için el tekerinden veya otomatik koldan yararlanılır
3) Enine hareket için enine ilerletme el tekerinden yararlanılır Iş parçası bu ayarlamayla frezenin altında istenilen konma getirilir
4) Tablanın boyuna hareketi için tabla el tekerinden yararlanılırTablanın hareketi otomatik olarak da sağlanır
MATKAPLAMA
Kendi ekseni civarda dönen matkap ucuyla veya diğer bir takımla, matkap tezgahında takımın dikey hareket ettirilmesiyle yapılan talaş kaldırma işlemidir
MATKAP TEZGAHI ÇEŞİTLERİ
1 El Breyizleri
2 Masa tipi sütunlu matkap tezgahları
3 Sütunlu matkap tezgahları
4 Radyal matkap tezgahı
5 Yatay delik delme tezgahı
6 Çok milli matkap tezgahları
7 Hidrolik kumandalı matkap tezgahları
El Breyizleri
Kolla ve elektrikle çalışanları vardır Kolla çalışanları kolay yapıdadırlar Bir takviye, mandren ve yuvarlak hareketi sağlayan bir koldan ibarettir Elektrikle çalışanları ise, kumanda tertibatı, elektrik motoru ve doğrudan doğruya motor miline takılı bir mandrenden ibarettir
Masa Tipi Sütunlu Matkap Tezgahları
Endüstride kullanılan en kolay matkap tezgahlarıdır Talaşı elle bahşedilen bu tezgahlara talaş sesinin duyulmasından nedeniyle duyarlı tezgahlar da denir
Büyük yapılı tezgahların üzerinde yer alan organların aynısı masa tipi matkap tezgahları üstünde de vardır Masa üzerine kurulum edildikleri gibi bir sehpa üzerine de bağlanabilir Genelde 12,5 mm çapa kadar delikler delinebilir
Sütunlu Matkap Tezgahları
Orta büyüklükteki işler için kullanışlı olan bu tezgahların egzersiz prensipleri masa matkaplarının aynısıdır Kayış kasnaklarla veya dişli çarklı sistemle çalışır Silindirik ve prizmatik sütunlu elde etmek üzere değişik tiplerde yapılırlar Silindirik sütunlularda tablanın eksen etrafında hareketi kolaylaşırken, prizmatik sütunlularda bu rahat yoktur Yalnız prizmatik sütunlularda tabla öyle ya da böyle hareket eder Yer tipi olarak sağlam yapılı olan bu tezgahlar alıngan işler için elverişlidir
Radyal Matkap Tezgahı
Sütunlu matkap tezgahında, sütun ile matkap mili arasındaki mesafe büyük işler için tatmin edici olamaz Keza ağır parçaları eksenli olarak delmek daha şiddet, hatta imkansızdır Bu elverişsizlikler, radyal matkap tezgahları ile giderilmiştir
Büyük ve ağır parçalar üstüne birden artı delikler delmek için elverişlidirler Radyal matkap tezgahının geniş bir çalışma alnı vardır Büyük iş kapasitesi ve akort kolaylığı bakımından çok daha büyük ölçülü tezgahlarının yerini almıştır
Bu tezgahlar genel olarak bir kolon etrafında 360? dönebilen ve üzerinde yatay tescil yer alan bir kol ve bu kolun yatay kaydı üzerinde ileri geri hareket edebilen bir matkap durumundadır Çok çeşitli tahsis sayılarına sahip oluşu hem büyük hem de küçük matkaplarla delmeyi muhtemel kılar 300400 mm derinliğe kadar delikler delinebilir
Yatay Delik Delme Tezgahı
Bu tezgahlarda kesici alet yatay bir mil etrafında döner Kesici aleti içeren fener mili kendi taşıyıcısı içerisinde yatay olarak ilerlemektedir Fener milinin düşey hareketleri de mümkündür Delme işleminden diğer frezeleme, tornalama ve raybalama işleri de yerine getirmek mümkündür
Yatay delik delme tezgahlarında, öteki tezgahlarda işlenmesi baskı, ağır ve büyük gövdeli parçalar üzerine delikler başlamak muhtemel olmaktadır
Çok Ulusal Matkap Tezgahları
Bu tezgahlar hızlı imalatta kullanılır Iş parçası üzerinde bulunan birdenbire fazla deliklerin delinmesi işlemlerinde kullanılır Miller dikey konumda olmak üzere tek bir tablası vardır Aks sayısı 4 ile 48 arasındadır Alıştırma prensipleri bakımın dan diğer tezgahların aynısıdır Yalnız gördükleri iş bakımından özel bir tezgahtır
2 ’ den 6 ’ ya kadar fazla milli olarak yapılan işlem birbirini izleyen tezgahlarda iş parçası delme kalıplarına bağlanır Peş peşe gelen işlemler için bir milden ötekine kaydırılarak delme işlemleri işlenmiş olur Bu cins tezgahlara da fazla milli matkap tezgahları denir
Hidrolik Kumandalı Matkap Tezgahları
Yeni teknolojinin geliştirdiği bu tezgahlar çok sayıda özdeş parçaların yapımı için elverişlidirler
Bu tezgahlar hidrolik prensiplerle basınçlı yağ vasıtası ile mekanik hareketler elde edilerek çalıştırılır Matkabın dönmesi hidrolik motorlarla sağlanır Tablanın ileri geri ve az çok hareketi elektronik kumanda ile hidrolik güçle sağlanır Bu tezgahlarda hidroliğin avantajlarından yararlanılarak zamandan tasarruf ve meslek çabukluğu sağlanmış olur
MATKAP TEZGAHININ BELIRLI BAŞLI KISIMLARI
Aks : Matkap mandrenini ve kovanını tutan parçadır
Tabla : Iş parçasının, mengeneye ve öteki bağlama araçlarının üstüne bağlandığı bölümdür
Taban : Tabla ve kolon için sağlam bir esas sağlar
Kolon : Üstünde başlığın hareket ettirildiği kısımdır
Başlık : Üzerinde matkap ucu, ilerletme mekanizması ve hız akort sistemini içeren kısımdır
Hız kutusu : Milin hızını ayarlayan dişlerin bulunduğu kısımlardır
Sürat değişim kolu : Hız değiştiren dişli çarkları kontrol eder
Motor : Sisteme hareket verir
Talaş verme kolu : Milin düşey hareketini sağlar
MATKAP ÇEŞİTLERİ
Dönen ve eksenel bir hareketle iki ağza sahip bir kesiciye meslek parçası üzerinde silindirik boşluklar edinmek üzere yapılan işleme delme, bu delikleri açan kesiciye de matkap adı verilir Teknikte ve imalat atölyesinde en fazla kullanılanları helisel matkaplarıdır Çeşitleri :
a Helisel matkaplar
b Doğrusal oluklu matkaplar
c Düz (namlu) matkabı
d Yağ delinmiş matkaplar
e Havşa ya da yuva matkapları
a Helisel Matkaplar :Teknikte en çok kullanılan bu matkaplar bir silindirik gövde ve üzerine açılmış iki helis oluk ile bir saptan ibarettir Matkap sapları 10mm çapa dek silindirik daha büyük çaplarda ise konik yapılırlar Helisel matkapların yapısı incelenirse şu adları alırlar:
Kutup : Matkabın konik kısmıdır Yergi sonunda elde edilir
Vücut : Matkabın helisel oluk yer alan kısmıdır
Sap : Bağlayıcı araca giren kısmıdır
Helisel Oluk : Oluklar, matkabın boşaltılmış kısımlarıdır Bunlar talaşları dışarı atılmasına ve soğutucunun içeri girmesine yarar
Dil : Matkabın konik sapının düzeltilmiş kısmıdır Matkabın çıkarılmasını sağlar
Ağızlar : Matkabın kesici ayrıtlarıdır
Zırh : Helisel kanallar her tarafında meydana getirilmiş dar bir yüzeydir Matkabın çapını belirterek merkezlemesini sağlar
Öz : İki helisel oluk aralarında kalan sıcacık kısımdır Omurgadır
Ölü Merkez : Matkap iyi bilenmişse iki kesici ağzın kesiştiği noktadır
b Doğrusal Oluklu Matkaplar : Pirinç, bakır ve yumuşak metalleri delmek için kullanılan matkaplardır Soğutucu olarak terebentin kullanıldığı süre yumuşatılmamış çelikler ve font gereçler delinebilir
c Düz Namlulu Matkaplar : Derin veya uzun delikleri açtırmak için kullanılır Talaşları dışarı dışlamak için matkap sık sık dışarı çıkarılır Düz matkaplar kolay ve tez yapılırlar Uçlarına punta açılarak sap kısmı istenilen şekilde silindirik olarak işlenir
d Yağ Delikli Matkaplar : Büyük çaptaki delik parçalar üstüne seri halde delikler açtırmak için matkapların gövdesine boydan boya helisel yağ delikleri açılarak kesici ağızların yağlanması sağlanır
e Havşa ya da Yuva Matkabı : Delikli deliklerin ağız kısımlarına havşa veya silindirik yuva açar Bu matkaplar delik delmez Punta matkapları da bu gruba girer
MATKAP TEZGAHINDA İŞLEMLER
Matkap tezgahında yapılabilen bir takım işlemler şunlardır
Delme : Parçadan talaş kaldırarak yuvarlak delik elde etme işlemine delme denir Kullanılan kesici alete matkap denir
Raybalama : Üstünde ansızın fazla kesici ağız bulunan bir raybalama aleti ile deliğin yüzeyini iyileştirme ve alıngan yüzey elde etme işlemidir
Delik büyütme : Yalnız bir kesici ucu yer alan ve ayarlanabilen bir kalemle deliği büyütme işlemidir
Silindirik havşalama : Deliklerin açılış kısımlarına, vidaların başlangıç kısımlarını yuva olacak şekilde büyütmektir
Konik havşalama : Bir deliğin ve vidaların açılış kısmını yuva olacak şekilde konik bir yüzey halinde büyütmektir
Alın havşalama : Deliklerin etrafını somun ya da cıvata başının düzgün oturması için eksene dik olacak şekilde düzeltmektir
Kılavuz çekme : Kılavuz denilen aletle kadınsı vida açma işlemidir
MATKAPTA TAKIM VE IŞ BAĞLAMA DÜZENLERİ
Mandreler ve mandrelerle bağlama: Mandren merkezi olarak sıkan iki ya da daha pozitif çeneli bir bağlama aracıdır Matkap tezgahının milindeki koniğe uygun olan konik bir sapı vardır Kesici aletleri el ile veya bir anahtarla söküp takılabilen iki farklı tipi vardır Mandrenler değişik büyüklüklerde yapılırlar Bir hızlı teşkil eden üç veya dört mandren en ufak çaptan 25 mm çapa kadar olan matkapları bağlayabilir
Mors kovanları ve mors kovanları ile bağlama: Matkap tezgahlarında kullanılan kesici aletler silindirik yoksa konik olurlar Matkap tezgahı milinde büyüklüğü tezgahın ölçüsüne yan olan standart mors koniği yuva vardır Konik saplı matkapların bazıları milin bu konik deliğine uyarlar Diğerlerinin sapları bu deliğe tarafından küçük ölçüde olduğundan birbiri üstüne takılabilen mors konikleri kullanılır Konik sapı,konik delikten,matkabı mors kovanından ve kovanları birbirinden çıkartmak için eğimli bir kama kullanılır
Tezgah mengenesine bağlayarak delme: Bu mengeneler tezgah tablasındaki oluklara sokulan cıvatalar yardımı ile kuvvetlice tablaya bağlanmalı veya bir desteye dayanmalıdır Delmeye başlamadan malzemenin delinecek yerinin merkezlenmesi için tezgah mengenesi serbest bırakılır Matkap ucu merkeze getirilerek sıkılır Matkap ucunun mengeneyi ve tezgah tablasını yaralamaması için zorunlu tedbirler alınmalıdır
Tezgah tablasına bağlayarak delme: Mengeneye bağlanamayacak durumda olan parçalar tezgah tablasına bağlanarak delinirler Malzemenin bağlanmasında farklı alanlara yönlendirilmiş takoz ve pabuçlar kullanılır Boydan badana delinecek deliklerde tezgah tablasının delinmesini önlemek için matkap ucunun tablanın ortasında bulunan deliğe rastlatılarak nafile çıkması sağlanmalıdır ya da parça altına uygun kalınlıkta takoz konularak da bu sorun halledilebilir
El mengenesine bağlanarak delme: El ile tutulmayacak kadar ufak ve el ile tutulması mahsurlu olan meslek parçaları el mengenesine bağlanarak delinir İnce sac parçaların delinmesi işlemi de el mengenesine bağlanarak yapılabilir
Delme İşlemi İçin Markalama
Delmeden önceki markalama işlemi, delik merkezlerinin kesişen doğrularla gösterilmeleri demektir Kesişme yeri ufak bir nokta ile işaretlenir ve bu nokta merkez elde etmek üzere pergelle matkap çapına eşit bir çapla daire çemberi çizilir Markalanan yüzey bitmiş ise, önce bu yüzeye göztaşı eriyiği (bakır sülfat) ya da ivedi kuruyan eriyikler sürülür Bu yüzeye çizecekle çizilen çizgiler açık açık görülür Dökümden bitmiş yüzeylere tebeşir sürmek de aynı işi görür
Markalama, bir anlamda kağıt üzerine çizilen resmin aynısını parça üzerine aktarmaktır Kağıt üstüne resim çizme usulleri burada da uygulanır Delinecek delik merkezleri nokta ile belirlendikten sonra delme işlemine geçilir
Markalama, az sayıdaki atölye içi işler için, ekip yapımı ve model işleri için yapılır eksik sayıdaki işler için delme kalıpları yapılmaz
Iş parçası marka edildikten daha sonra, delinecek yerlere nokta vurulur Matkap meslek parçası üstüne değdirilerek matkabın ucu nokta ile merkezlenir Delme derhal meydana gelebilecek kaçıklıkları önlemek için marka üzerine noktalar vurularak çember çizilmelidir Yumuşak malzemelerde ikinci bir çember çizilmelidir
Soğutma Sıvısının Kullanımı
Metallerin talaş kaldırma işlemlerinde font hariç, soğutucu ve yağlayıcı sıvılar kullanılırsa, verim artar, kesici aletin ömrü uzar ve iş parçasının yüzey kalitesi iyileşir Kolay torna, planya ve vargel işlemlerinde soğutucu kullanılmayabilir Ama matkap işlerinde mutlak surette soğutma sıvısı kullanılmalıdır Matkap tezgahlarında soğutucu ve yağlayıcıların kullanılması delinen, raybalanan, diş açılan yüzeyin temizliği ve aynı zamanda kesici aletin ömrünün uzatılması için zorunludur
Paslanmaz çeliğin işlenmesinde iki kısım kükürtlenmiş yağ, bir kısım karbon tetrakloritten meydana gelmiş karışım öğüt edilir Fakat karbon tetraklorit zehirlidir Olağan delme işlemleri için çeşitli yağlara 10 ila 20 katı kadar su karıştırılarak iyi sonuç veren soğutucular elde edilir
Matkabın Kırılma Sebepleri
1 İlerleme ve batma büyüktür
2 Kesme hızı yüksektir
3 Matkap körlenmiştir
4 Matkap zırhı aşınmıştır
5 Talaş dışarıda atılamazsa, kırılır
6 Soğutma sıvısı yetkisiz ise, kırılır
7 Matkap doğru bilenmemiştir
8 Iş tablaya sağlam bağlanmamıştır
9 Meslek ekseni ile matkap ekseni aynı doğrultuda olmazsa, kırılır
Matkapların Bakımları
Matkap, meslek parçasına batırılırken fazla kuvvetle zorlanmamalıdır Tezgahın kapasitesine tarafından matkap kullanılmalıdır Artı dönme sayısı ve ilerleme ile tezgahın sarsılmasına meydan verilmemelidir Hareket eden organların yağlanmaları gerekir
Delme işlemi bitince tabla üzerindeki talaşlar atılmalı ve soğutma sıvısı ile bitmiş yüzeyler mutlaka temizlenmelidir Operasyon sonunda matkap çözülmelidir Kovanlar ve mandrenler ayrıntılarıyla temizlenmelidir
PLANYA MAKİNELERİ VE İŞLEMLERİ
PLANYA TEZGAHLARI
Tesviyecilikte akıcı yüzeyler almak için kullanılan planya tezgahları, gördükleri meslek bakımından benzer olmalarına rağmen, yararlanma alanı bakımından ve öneminden dolayı iki gruba ayrılır:
A: Iş değişmez, kalem hareketli ise bunlara VARGEL TEZGAHI,
B: Kalem sabit, meslek hareketli ise bunlara da PLANYA TEZGAHI denir
Her iki grup tezgahta da alternatif hareketin yalnız gitme hareketi anında talaş alınır Geri gelme hareketi kalemin birincil durumunu tedarik eder Bunun içindir ki planyaların verimi azdır Bu çare olarak, geri gelme hareketinin hızı çoğaltılmışsa da güçten kazanılmamış, bilakis hareket halindeki kütlenin ataletiyle enerji sarfı çoğalmıştır Oysa geri gelme hareketinin seri olması zamandan kazanmamızı tedarik eder
A VARGEL TEZGAHI
Vargel tezgahı tesviyecilikte sürükleyici yüzeyler elde etmekte kullanılır Ilke olarak, dairesel hareketin akıcı doğrusal harekete çevrilmesiyle kesme hareketini tamamlayan tezgahtır Her ne kadar düzlem yüzeyler olmak için daha yüksek verimle çalışan tezgahlar varsa da, kolay yapılışları ve kolay kesici aletlerden istifade ile çalışmaları, bu tezgahlardan yararlanmamızı sağlar
Vargel tezgahı özellikle, tablasına cıvatalarla tutturulmuş bir mengeneye bağlanabilen ufak parçaların işlenmesi içindir Kalemlik yatay, düşey ve eğik duran yüzeylerden talaş kaldırabilecek şekilde düzenlenmiştir Çeşitli kalıp, delme ve bağlama aygıtları ile eksik sayıdaki öteki özel aletlerin yapıldığı takım hanelerde vargel tezgahlarının bulunması gerekli sayılabilir
VARGEL TEZGAHI ÇEŞİTLERİ
1 Üniversal Vargel Tezgahı:
Normal yapıda ve büyüklükteki vargel tezgahlarına ilave ile sağa sola, öne ve arkaya eğilebilen üniversal tablası oldukça kullanışlıdır Bununla eğik veya konik yüzeyleri dağlamak epeyce kolaydır Bu tezgahların birçok modellerinde otomatik siper ilerlemesi hızlı tabla ayarı vardır
2 Düşey Vargel Tezgahı:
Kanal açma tezgahı da denilen bu tezgah, yatay vargel tezgahına benzer Yalnız burada başlık dikey olarak aşağı yukarı hareket eder
Siper yatay konumda bulundurulabilir, kalemlik 180? döndürülebilir Tabla elle ya da otomatik olarak sağa sola, ileri geri hareket ettirilebilir Meslek tablası üstünde genellikle bir döner tabla bulunur
3 Hidrolik Vargel Tezgahı:
Günümüzde yüksek kesme gücüne sahip, büyük kapasiteli vargel tezgahları hidrolik baskı ile çalışabilecek kapasitede yapılmaktadır Kuvvetli, sessiz ve titreşimsiz çalışması, ayar imkanı ve az arıza yapması gibi o kadar çok avantajları olduğu için endüstride yaygın başvuru formu alanı vardır Bu tezgahlarda bütün kumanda ve hareketler hidrolik ve elektronik olarak yapılmaktadır
VARGEL TEZGAHININ BAŞLICA KISIMLARI
1 Taban : Tezgahı destekleyen ağır döküm bir parçadır
2 Sütun : İçinde işleten parçaların çalıştığı boşluklu bir döküm parçadır
Ayrıca üzerinde kumanda kolları ve kayıtlar vardır
3 Başlık : Sütunun kayıtları üzerinde ve tezgahın en üzerinde bulunan, ileri geri hareket eden çelik dökümden bir parçadır
4 Siper : Başlığın ön kısmında olup eğik yüzeyleri işlemek için her iki yönde döndürülebilir Talaş derinliğini belirlemek için kalem altında ve yukarı içten hareket ettirilir Üzerine kalemlik denilen, kalem bağlamak için mafsallı parça bağlanmıştır Mafsallı parça ile, kalem ileri kursta parçaya dalma ve kesme yapar Geri kursta ise mafsal vasıtası ile kalemin parçaya dalması önlenir
5 Tabla : Konsol üzerindedir Değişik parçaları dağlamak için, tabla konsol ile birlikte aşarı ve yukarı dürüst hareket ettirilebilir Üzerine mengene ile iş parçası bağlamaya fayda
6 Kulis ve Dişli Çark Grubu : Elektrik motorundan aldığı hareketle akıcı yuvarlak hareketi, doğrusal harekete çeviren kısımdır
7 Elektrik Motoru : Tezgahın başlıca hareketini veren asıl elemandır
Vargel Kalemleri ve Çeşitleri
1Malzemelerine Tarafindan:
a Olağan Karbonlu Çelik Kalemler : Bayağı karbonlu çeliğin içerisindeki karbon
miktarı %0,51,7 aralarında bulunur Karbon miktarına göre yumuşak, yarım sert, sert ve çok sert olurlar Karbonlu çelikten olan kalemler daha ucuz olmakla beraber, birçok işler için yeterli değildir Bunların kullanılabilmesi için kesme hızının düşük olması gerekir Bu kalemler keserken ya da bilenirken artı ısınırlarsa sertliklerini kaybederler Genellikle kare kesitli olurlar ve sertleştirilerek taşlanırlar
b Süratli Çelikli Kalemler : Kalem yapımında süratli çelik kullanılır Hızlı çelik kalemler ısı tesiri ile sertliklerini korurlar Süratli çeliklerin kesme hızı, karbon çeliklerinin en az iki katı olur Seri çelik denmesinin nedeni de bundandır Hızlı çeliğin içinde %0,7 karbon, %18 volfram, %4 krom bulunur Bu kalemler de genelde kare olurlar ve sertleştirilerek taşlanırlar
c Sert Maden Uçlu Kalemler : Kalem ömrünü kısaltan malzemelerin işlenmesinde, sert maden uçlu kalemler etkin olurlar Vargel tezgahında bu kalemlerden yararlanabilmek için kesme hızının 30 mdak ’ dan pozitif olması gerekir Dağıtılmış biçimlerde olan sert maden uçları, sıradan karbonlu çeliklerden üretilmiş sapların ucuna lehimle ya da özel kaynak teli ile kaynatılır Sapın ucu, sert madenin biçimine kadar frezede işlenir
Vargel tezgahı darbeli çalıştığından sert maden ucunun kırılması mümkündür Çünkü sert maden uçlar darbeye aleyhinde dirençli değildir
2 Biçimlerine Tarafindan:
a Barbar Talaş Kalemleri : Parçalardan fazla talaş kaldırarak istenilen ölçüye tez yaklaşmak amacı ile kullanılır Bu kalem fazla rahat keser lakin sürükleyici bir yüzey çıkarmaz Barbar talaş kaleminin kesme yüzü düzdür ve ucu yuvarlatılmıştır Vargel kalemlerin kesici ağız kısmı gövdelerine nazaran iki farklı biçimde bulunur Bu ağız kısmı birinde düz, diğerinde ise bükük yapılmıştır Düz olanlarda ağzın eğikliği zımpara taşında bilenirken verilir, bükük olanlarda ise bu eğiklik dövülerek elde edilir Vargel kalemleri başlıca kesici ağızlarına göre sağ ve sol diye ikiye ayrılır
b Tabi Kalemler : Vargel işlerinin çoğunda, her iki yönden kesmeyi gerektiren çıkıntılı, kanallı ve eğik yüzeyler bulunur Bu herif parçaların bir bağlanışta ivedi olarak tüm yüzeylerinin işlenebilmesi için sağ ve sol ast kalemlerden faydalanılır Vargel kalemlerinde kullanılan bu sağ ve sol terimleri, aynı biçimdeki torna kalemlerinden alınmıştır Sağ kalem demek tablanın sağdan sola dürüst, sol kalem ise soldan sağa dürüst ilerlemesinde kullanılır
c İnce Talaş Kalemleri : İnce talaş için kalemin ucu yuvarlatılır Vahşi talaş kalemlerinden farkı, ucunun fazla yuvarlatılmış olmasıdır Bu kalem eğer gaz taşı ile yuvarlatılır ve ilerleme eksik olursa meslek üstünde fazla düzgün bir yüzey elde edilir
Vargel Tezgahında Temel Iş Bağlama Metotları :
1 Cıvata ve pabuçlar ile
2 Tezgah mengenesi ile
3 Hidrolik sıkma aparatları ile
4 Özel bağlama kalıpları ile
Tornada genellikle eksenel hareketle dış iç kısımlarda silindirik ve konik yüzeyler işlenir Keza dağıtılmış profillerde vida açma, matkapla delik delme, kılavuz salma, işlemlerinin yanında hiciv, frezeleme, profil tornalama, yay sarma, demir, çelik, ağaç, plastik alaşımlar ve yumuşak gereçlere istenilen şekil ve biçim verme işlemleri uygulanabilir
Endüstrinin gelişmesine paralel olarak birincil ilkel torna tezgahlarından günümüz teknolojisi hidrolik kumandalı ve nümerik kontrollü ekip tezgahlarını geliştirmiştir
TORNA ÇEŞİTLERİ
1 Saatçi Tornası
2 Masa Tornası
3 Üniversal Torna Tezgahı
4 Hidrolik Kumandalı Torna Tezgahları
5 Elektronik Kontrollü Torna Tezgahları
6 Özel Torna Tezgahları
• Rovelver Torna Tezgahları
• Otomatik Torna Tezgahları
• Dikey Torna Tezgahı
• Hava Tezgahı
• Kopya Tezgahı
• Sırt alma Tezgahı
• Kam Tezgahı
• Üretim tipi Tezgahı
1 Saatçi Tornası :
Genelde dişli çark tertibatları yoktur Dönen bir ayna ve bir kalemlikten ibarettir Oldukça minik yapılı ve kolay bir torna tezgahıdır Mikro teknoloji dediğimiz saat parçaları ve yarı eşyaların yapımında kullanılır
2 Masa Tornaları :
Ufak yapılı olup, masa üzerine montaj edilir Ufak kapasiteli ve mikro teknoloji işlemlerinde kullanışlı bir tezgahtır Saatçi tornalarından birazcık büyük yapıdadır Mesela, teksir cihaz parçaları, dağıtılmış elektronik aygıt parçaları, vida açma işlemleri için elverişlidir Masa tornaları hassas olduklarından çoğu tornalama işlemleri için elverişlidir Alıştırma prensipleri açısından diğer tezgahların aynısıdır
3 Üniversal Torna Tezgahı :
Torna tezgahlarında yapılması gereken, çok amaçlı tüm işlemleri yapabilen geliştirilmiş bir torna tezgahıdır Ufak masa tornalarından, ağır meslek tornalarına kadar elde etmek üzere değişik ölçülerde yapılır
Geliştirilmiş bazı tiplerinde arabanın boylu boyunca ve enine hareketini otomatik olarak durdurma dayamaları vardır Hem ilave edilen aparatlarla dağıtılmış profildeki iş parçaları bu tezgahlarda işlenebilmektedir Örneğin üstüne hidrolik bir kopya başlığı bağlanarak çok sayıdaki özdeş parçaları eksik zamanda tornalamaya kullanışlı ayla getirilebilirler genelde, dağıtılmış işlemlerle talaş kaldırılması gereken hallerde ve değişik adımlı vidaların açılmasında yüksek verimle çalışırlar
4 Hidrolik Kumandalı Torna Tezgahları :
Hidrolik ahenkli torna tezgahlarının üzerinden, dişli çark düzenleri adeta adamakıllı kaldırılmıştır Hidroliğin sonsuz başvuru formu alanı ve kumanda kolaylığı bakımından, torna tezgahlarının tüm çalışma prensipleri hidrolik baskı ile sağlanabilmektedir Bu tezgahlarda sürat ayarı zeka hidrolik kuvvet ile sağlanabilmektedir
Hidroliğin torna tezgahlarında avantajı, titreşimsiz çalıştıklarından çok hassas ve düzgün yüzeyler işlemek için oldukça elverişlidir Hidroliğin eksik yer kaplaması ile tornaların yapısı küçülmüştür
5 Elektronik Kumandalı Torna Tezgahları :
Elektronik kumandalı torna tezgahlarının çalışma prensipleri, hidrolik düzenle çalışırlar Burada kumanda, elektronik olarak uzak kumanda edilir Tezgahın bir elektronik beyni ve üzerinde numaratörleri vardır
Bu tezgahlarda prensip olarak (x, y, z) eksenlerine göre uzaktan kumandalı olarak iş ayarlaması yapılır Iş parçasının teknik resmine tarafından nümerik tablodan tuşlara basılarak bir defa ayarlandıktan daha sonra fazla sayıda özdeş parçalar hızlı olarak işlenir
Günümüzde bilgisayar mühendisliği dalı geliştirilerek, nümerik kontrollü ve data operasyon makineleri çalıştırılması da kolaylaştırılmıştır
6 Özel Torna Tezgahları :
Torna tezgahlarına bir çok işleri özel bir düzenek ve aygıtla yaptırıldığı süre özel tornalar adını alırlar
a Rovelver Torna Tezgahı :
Çok sayıdaki özdeş parçaları derin etki bırakmak için bir imalat tezgahıdır Üzerindeki altıgen başlığın adından dolayı rovelver torna tezgahı denmiştir Torna tezgahının tedil edilmiş bir şeklidir Üzerine altıgen bir başlık, gezer punta gövdesini yerine konmuştur
Meslek parçası aynaya bağlanır Altıgen başlığın üstüne altı kalem aniden bağlanarak, iş parçasının söküp takmaya gereksinim kalmadan, öbür işlemler bir çırpıda gerçekleştirilir Mesela bir meslek parçası üstünde, iç ve dış tornalama, delik delme, raybalama, rehber çekme… vs gibi işlemler varsa, bu işlemler için kalemler bir defa ayarlanarak çok sayıdaki özdeş parçalar süratli olarak işlenir
b Otomat Torna Tezgahı :
Otomat tornalar, daha ziyade rovelver tornaların geliştirilmiş şeklidir diye düşünebiliriz Bunlar pim, vida, somun, sap gibi standartlaştırılmış alet parçalarının çabuk olarak yapılması için kullanılır
Otomat tornaların imal fonksiyonu üstünde herhangi bir emekçi becerisi yoktur İşlenecek malzeme tezgahın fener mili deliğinden geçirilir Bunu takiben rovelver başlık üstüne bağlana kalemler vasıtası ile meslek parçası bir kere ayarlanır ve bundan sonra otomatik aygıtlar işlem sırasına kadar görevlerini yaparlar Meslek parçası bittikten sonra keser atar ve yeni iş derin etki bırakmak üzere malzemeyi otomatik olarak hazırlar Tezgahı durdurmaya lüzum kalmadan aynı iş parçası için işlemleri, araç gereç bitinceye değin tekrarlar
c Düşey Torna Tezgahı :
Bu tezgahlar ağır parçaların bağlanmasını kolaylaştırmak ve kesme baskısı ile zıt kuvvetleri iyi yaymak için geliştirilmiş tornalardır Fener mili dikey konumda bağlanmıştır İşlenecek parçanın büyüklüğüne göre, 10 m Çapa kadar olan mengeneli aynası yuvarlak bir karoser üstüne yatay bir konumda bağlanmıştır Bu konumda emniyetli ve salgısız olarak dönme yapar Makine sehpaları, merdaneler, sert döküm kalıpları, tornalama, delme işlemleri bu tezgahın yatay, dikey ve eğik akort edilebilen siperleri yardımı ile işlenebilir
d Hava Tornası :
Büyük cihaz parçalarının yapımında uygulamak için elverişli tezgahlardır Bu tezgahların fener mili ile arabası birbirinden öbür olan tezgahlardır Bu tezgahta uzunca gövde ve gezer punta yoktur Arabanın otomatik ilerletme hareketi özel bir motorla sağlanır
Bu tezgahta, büyük gövdeli dişli çarkların tornalık kısımları, kayış kasnakları, volanları ve daha koskocoman gövdeli tornalık işlemleri dağlamak mümkündür
e Kopya Tornası :
Endüstride kayıtlı profilde fazla sayıda iş parçasını özdeş olarak işleyebilmek için kopya tezgahları kullanılmaktadır
Bu tezgahlara, önceden hazırlanan profile yerinde mastarlar hazırlanır Bu mastarlar üzerinde gezen peşine düşüp takip ucu, öbür oranlarda profilin şeklini kesici kaleme hidrolik güç ile intikal ettirmektedir Bu Nedenle iş parçasını çok kısa zamanda istene profilde elde etmek ve yapılan parçalarda özdeşliği karşılamak kolaylaşmaktadır
Kopya tornalarında uyumlu ve enerjik ilerlemeyi temin etmek ve sonsuz akort imkanını olmak fakat hidrolik elemanlarla sağlanmaktadır Fazla karışık iş parçalarını şahane bir çabucak dağlamak mümkündür
f Sırt Alma Tornası :
Bu tornalarda sırt alınması sureti ile freze çakılarında gerekli kesme açısı elde edilir Sırt küskün dişler usulüne kadar bilenirse kesici ağızların biçimleri değişmez Freze çakılarına garip olarak başıboşluk açısı tahsis etmek için kullanılan modül ve profil freze çakılarının sırtı bu tornalarda boşaltılarak başıboşluk açısı verilir
İyi düşünülmüş kayda değer bir düzenek yardımı ile kalem, kesme anında parçaya düzgün olarak ilerler ve geriye doğru hareket ederkesme esnasındaki ileri hareket, diş boşluğu sonunda nihayete erer Bundan sonra yay kuvveti ile kalem ilk konumuna gelmek üzere geriye doğru itilir
g Kam Tornası :
Kam milleri, motorların antre ve çıkış sübaplarına kumanda ederler İşte bu kam millerini işleyebilmek için kam tornalarından yararlanılır
Kam torna tezgahında talaş, torna kalemleri ile kaldırılır Dağıtılmış kam profilleri ve değişik işlemleri sonraya bırakılmadan kam tornalarında derin etki bırakmak mümkündür Üstüne çok sayıda kalem bağlanabilir Siper ve kopya mastarının eğrileri göre kumanda edilir Her torna kalemi otomatik olarak tornalama işine tarafından parçaya uzaklaşıp yaklaşmak suretiyle hareket eder Birkaç ara yatak kullanılırsa kam millerinin eğilmesi önlenmiş olur Bu tornalarda sadece kam milleri işlendiğinden fener milinin yapısı kolay yapılmış ve hızları sabittir
h Üretim Tornası :
Çelik, pirinç, font, hafif madenden yapılmış parçaların seri halinde yapılması için kullanılan elverişli bir tezgahtır Fener mili dönme sayısı dakikada 3000 devdk dır
Bu tezgahlar sıra ile veya aynı zamanda birbirine paralel, dik ya da eğik siperli olarak yapılır Bu Nedenle parçayı sökmeden bir bağlamada, farklı alanlara yönlendirilmiş biçim ve ölçüde işlenecek yerleri olan parçalar ile, özellikle karmakarışık biçimli alüminyum parçaların yapımı olası olmaktadır
ÜNİVERSAL TORNA TEZGAHININ BAŞLICA KISIMLARI
Bir torna tezgahı şu parçalardan oluşur:
1 Gövde
2 Fener mili ve kutusu
3 Hareketli punta
4 Ayna (veya sabit punta)
5 Talaş mili
6 Asıl aks
7 Norton kutusu
8 Otomobil
9 Kalemlik
10 Elektrik Motoru
11 Avadanlıklar
• Aynalar
• Sabit yataklar
• Gezer yataklar
• Pensler
• Mandren
• Katerler
• Fırdöndü
Gövde : İki parçadan oluşmuştur Birincisi ayaklar ikincisi ise hareket organlarını içeren kayıtlardır Tek Parçadan Oluşan dökümden yapılmıştır Beden, tezgahın tüm parçalarını ve egzersiz esnasında meydana gelen kuvvetleri taşır
Fener Mili ve Kutusu : Fener mili kutusu, torna tezgahının sol tarafında değişmez bir şekilde kurulum edilmiştir Dişli çark tertibatları ile dönen fener milini taşır Fener mili, fener kutusunun uçlarında yer alan iki yatak üstünde dönen bir mildir Fener milinin ön kısmına dağıtılmış aynaların bağlanmasına imkan verecek şekilde biçim verilmiş veya bir kısmına üçgen profilli vida çekilmiştir Fener milinin salgısız dönmesi, ekseninin beden kayıtlarına paralel olması ve yataklarının ayarlanmış olması gerekir Huysuz halde torna tezgahından akıcı bir iş elde edilemez
Hareketli punta : Farklı uzunluklarda iş parçalarının puntalar arasına bağlanabilmesi için kızak yolları üstünde kaydırılabilir Punta, punta zarfı içindeki yuvasına bir Morse koniği yardımı ile tespit edilir Punta zarfı ile beraber el çarkı yardımı ile ileri geri alınabilir
Talaş mili : Üstünde boydan boya bir kama yuvası açılmış yer alan ve kızaklar her tarafında sürekli uzun bir milden ibarettir Milin dönmesi kama yuvası sayesinde, hareketin otomobil üzerindeki kışkırtma tertibatına geçmesini sağlar
Ana Mil : Üstünde boydan badana vida açılmış bulunan ve talaş milin paralel uzanan bir mildirAsıl milin vazifesi torna üstünde vida açmayı sağlamaktır, yani vida açma sırasında zorunlu ilerlemeyi verir
Norton Kutusu : Vida adımlarını kurmak veya talaş ilerlemelerini almak için ana dingil ile talaş miline hız vermeye fayda Gövdesi içerisinde ilerleme miktarlarını karşılayan ve fener mili tayin sayısı ile vida adımları arasındaki oranı değiştirmeye yarayan, diş sayıları çeşitli olan dişli çark grubundan ibarettir
Araba : Gövdenin üstteki kısmına kızaklanmış ve el tekerinin hareket ettirdiği dişli ve gövdedeki kremayer vasıtası ile sağa ve sola kaydırılabilir Daha Aşağı kısım, üstteki kısım ve pabuç almak üzere üç kısımdırÜst kısım alt kısıma bir kırlangıç kuyruğu vasıtasıyla sağa sola hareket ettirile bilirAyakkabı üstteki kısma konmuş bir vida vasıtasıyla kalemi sıkar
Kalemlik : Torna kalemlerinin ya da katerlerin sağlam ve uygun konumda bağlanmasına yararlar Bir eğrisel yüzeyli beden ve sıkma vidasından ibarettir
Elektrik Motoru : Tezgah ilk hareketini elektrik motorundan alır daha sonra öteki işlemler çeşitli mekanizmalar aracılığı ile yaptırılır Hidrolik sistemle çalışan torna tezgahlarından dönme hareketi ve hız ayarlamaları hidrolik zor ile sağlanmaktadır
Avadanlıklar :
Ayna : Kısa ölçülü meslek parçalarını bağlamaya ve döndürmeye yarayan elemandır Aynaların üzerine iş parçaları salgısız ve güvenli bağlanmalıdır Tehlikesiz bağlanmadığı taktirde meslek parçası bozuk çıkar ya da yerinden fırlayabilir
Değişmez Yataklar : Uzun silindirik meslek parçalarını teşvik etmek için torna kayıtları üstüne tespit edilir Üç ayağı vardır
Gezer Yataklar : Otomobil üzerine bağlanır ve onunla birlikte hareket eder Iş parçasını destekleyen iki ayağı vardır Iş parçasının bitmiş yüzeyi bu iki ayak yüzeyine dayandırılır
Pensler : Dairesel, kare ve altıgen kesitli sürükleyici iş parçalarını torna tezgahına basit ve hassas bağlantı kurmak için kullanılırlar Hassas oluşları ve parçayı alıkoyma şekilleri nedeniyle kolayca merkezlemeyi sağlarlar
Mandren : Matkap tezgahlarında kullanılan mandrenlerin aynısıdır Yalnız tornanın fener mili ucuna vidalanması için iç kısmına diş açılmıştır Küçük çaplı iş parçalarını tornalamak için elverişlidir
Kater : Torna kalemlerinin kalemliğe akıcı bir şekilde bağlanması için kullanılır Kalem biçimine ve ölçüsüne uygun bir şekilde kare kesiti delikleri ya da kanalları vardır
Fırdöndü : İki punta arasında tornalanacak olan iş parçasına, fırdöndü aynasındaki dönme hareketini iletmek için kullanılır
PROFİLLERİNE VE İŞLEME YERLERİNE KADAR KALEMLER
1 Dürüst sağ kaba talaş kalemi
2 Keski kalemi
3 Çarpık sağ barbar talaş kalemi
4 Basamaklı sol bağlı kalem
5 Sivri perdah kalemi
6 Vida kalemi
7 Içten tabi kalem
1) Barbar talaş kalemi : Iş parçası üzerinden kaba talaş alınacağı vakit bu kalemler kullanılır Sağ kalem ve sol kalem almak üzere ikiye ayırabiliriz Sağ kalem sağdan sola, sol kalem soldan sağa kesme işlemi yapar
2) Keski kalemi : Silindirik parçalara kanalar başlamak ve kesme işlemini yerine getirmek için kullanılır
3) İnce talaş kalemi : Bu kalemler vahşi talaş kalemlerine fazla aynı Yalnız yelken direği yuvarlağı daha fazladır
4) Vida kalemleri : Açılacak vidanın çeşidine tarafından iki çeşittir Ayrıca çekilecek vidanın erkek ya da kadınsı olmasına tarafından değişir
5) Delik kalemleri : Delik tornalamada kullanılırlar Önce matkapla, işlenecek çaptan daha minik delik açılır sonra çözülmüş olan bu delikten talaş kaldırılarak genişletmek ve esas ölçüye getirmek için delik kalemi kullanılır
6) Profil (form) kalemleri : Köşe kavisleri, silindirik ve konik kesitlere açılan oyuk çıkıntıların meydana getirilmesinde ve genellikle artı büyük olmayan profillerin işlenmesinde kullanılırlar
7) Punta matkabı : Torna tezgahında puntaya gücenmek suretiyle işlenecek parçaların alın yüzeyine punta deliği açmak için kullanılırlar
TORNADA MESLEK BAĞLAMA METODLARI
1) Ayna ile bağlama : Dağıtılmış biçim ve boyutlardaki iş parçaları aynalar ile merkezde ya da merkezden kaçık olarak bağlanabilir Meslek bağlamadan önce aynanın salgılı dönüp dönmediği denetleme edilmelidir Dört ayaklı ayna ile bağlamada ayaklar anahtar ile iş parçasının istenilen konumuna getirilir ve karşılıklı olarak ayaklar sıkılır
2) İki punta arasına bağlama : Uzun parçaları uzunlamasına torna etmede meslek parçaları iki punta arasına sıkıştırılır Fener mili ucuna değişmez bir puta bir kovanla geçirilir Meslek parçasına açılan punta delikleriyle iki punta arasına alınır Fener mili hareketinin iş parçasına iletilmesi için fırdöndü kullanılır
3) Ayna ile punta arasına bağlama : Uzun parçaların aynaya bağlanarak işlenmesinde, iş parçasının eğilmesini engellemek için iş parçasının öteki ucu gezer punta ile desteklenir Böyle bağlamalarda, meslek parçası kalem ile sürtündüğünden ısınıp uzayacaktır bu nedenle iş parçası artı sıkılmamalıdır
4) Malafa ile tornalama : Bütün iş parçaları iki punta arasına torna edilemez Bazı parçalar malafa denilen çubuklar üzerine alınarak torna edilirlerMalafalar iki punta arasında iş bağlamaya yaradıkları gibi aynalar ile puntalar arasına bağlanarak da kullanılabilir Dağıtılmış dişliler, ortası delik parçalar, rondela, kasnak gibi iş parçaları ortalarındaki deliklerle bu malafalara geçirilerek torna edilir
Tornada Soğutma Sıvısının Kullanımı
Tornada soğutma sıvısının kullanımı şu faydaları da beraberinde getirir
• Kesici aletin ömrünü uzatmak
• Yüzey kalitesini iyileştirmek
• Talaşların süpürülmesini sağlamak
• Işlenmiş parçaları paslanmaktan korumak
• Sürtünen mekanizmayı yağlamak
• Sürtünmeyi eksilmek
• Kesme hızının artmasını, yani işin ucuza mal olmasını temin etmek
FREZELEME
Kendi ekseni etrafında dönen freze çakısının altından iş parçasının ilerigeri hareketi sayesinde yapılan talaş kaldırma işlemidir Kesme hareketi takım tarafından, ilerleme hareketi ise iş parçası göre yapılır Freze ile düz yüzeyler eğrisel yüzeyler, dişli çarklar ve kanallar açılır
Freze işlemlerini iki grupta toplayabiliriz
Çevresel Frezeleme : Freze çevresindeki kesici dişler talaş kaldırır ve meydana gelen yüzey, çakının dönme yüzeyine paraleldir Bu usulle düzlemsel ve profilli yüzeyler elde edilir
Alın Frezeleme : Freze çakısının alnındaki ve çevresindeki kesici dişlerin karşılıklı etkisiyle elde edilen yüzey, çakının dönme eksenine dikeydir Özellikle kesme işleminin büyük bir kısmı çevredeki dişler göre yapılır ve alındaki dişler de ince işleme etkisi yapar
FREZE TEZGAHI ÇEŞİTLERİ
Dağıtılmış tip ve ölçülerde öyle çok freze tezgahları varsa da bunların çoğu birbirine benzer Sütunlu ve konsollu olanlar genelde okul ve endüstri atölyelerinde kullanılır Sütunlu ve konsollu denmesinin sebebi, fener milinin bir sütun içine yerleştirilmiş olmasındandır
Freze tezgahlarını yapılarına göre dört grupta tahlil etmek doğru olur:
1 Sütunlu ve konsollu tip freze tezgahları
• Yatay freze tezgahı
• Dikey freze tezgahı
• Üniversal freze tezgahı
2 İmalat ve karoser tipi freze tezgahları
3 Planya tipi freze tezgahları
4 Özel freze tezgahları
• Kopya freze tezgahları
• Elektronik ve hidrolik kumandalı freze tezgahları
Sütunlu ve Konsollu Herif Freze Tezgahları
a Yatay Freze Tezgahı :
Freze çakılarının takıldığı malaya ulusal yataya paraleldir Bunlar bir bir işlenen parçaların yapımında olduğu değin, süratli imalat için de kullanışlı tezgahlardır Tezgahın tablası el veya otomatik olarak ilerletilir Tabla öyle ya da böyle ve sağa sola hareket ettirilir Elektrik motorundan aldığı hareket, hız kutusu vasıtası ile malafa miline iletilir ve dağıtılmış ödev sayılarında işlemler yapılır büyük yapılı tezgahlarda tablanın gizli hareketi için hem bir elektrik motoru daha vardır
b Düşey Freze Tezgahı :
Bu tezgahlarda, freze çakısının takıldığı başlık ve konumu yataya tepede olan durumdadır Hem başlığı farklı alanlara yönlendirilmiş açı aşağıda dönebilen tezgahlar da açılı işlemler gerçekleştirmek muhtemel olmaktadır Başlığın dönmesiyle yatay ve düşey konumdaki bütün işlemler yapılabilir Tezgahın tablası yatay frezede olduğu gibi hareket ettirilir Pirinç, bronz olmaları faydalanma alanını genişletmiştir
c Üniversal Freze Tezgahı :
Bu tezgah, yatay ve düşey freze tezgahlarının bir arada düşünülmüş ve geliştirilmiş halidir Bu tezgahlarda tablanın sağa ve sola 45 derece dönmesi sağ ve sol helis dişlerin otomatik bir şekilde açılması en önemli özelliklerindendir
Tablanın elle veya otomatik olarak hareketi sağlanabilir Tablanın eğiklik konumunun rahatlıkla temini için açılı bölüntüler yapılmıştır
İmalat ve Vücut Tipi Freze Tezgahları
Yalnız seri üretim yapan fabrikalarda kullanılır Tezgahın sabitleştirilmiş bir tabla desteği ya da gövdesi vardır Tabla yatay olarak ileri geri hareket edebilir Fener mili, özel kutu biçimindeki bir otomobil içine bağlanmıştır Freze çakısının içeri veya dıştan dürüst ayarları fener milinin hareketi ile sağlanır Tezgah bir defa hazırlandıktan sonradan, operasyon kısmen veya otomatik olarak yapılır bundan sonradan tezgahta yalnız iş parçasının bağlanması ve sökülmesi gibi hazırlıklar yapılır
Planya Tipi Freze Tezgahları
Bu herif freze tezgahı, en ağır cinsten işler için kullanılır Bu bir dereceye kadar planya tezgahına aynı Lakin bunun yatay ve yan sütunları üstünde bağlanmış freze tezgahı başlıkları vardır Büyük ya da epeyce uzun iç parçaları üzerine bununla birlikte birçok işlemleri uygulamak için kullanılır
Özel Freze Tezgahları
a Kopya Freze Tezgahı :
Kopya freze tezgahlarında freze çakısı, bir şablon veya mastar kalıbı özel hazır bir pimle, hidrolik baskı yardımıyla izlemesidir Kopya tezgahlarında düzenli ve zinde ilerleme, ölümsüz ayar imkanı ama hidrolik güçle sağlanabilir Endüstride kayıtlı profilde fazla sayıdaki iş parçasını özdeş olarak işleyebilmek için kopya tezgahlarından yararlanılır Dikiş makinesi, tabanca ve farklı alanlara yönlendirilmiş alet parçaları ile kalıp parçaları ile kalıp yapımında elverişlidir
b Elektronik ve Hidrolik Kumandalı Freze Tezgahları :
Dişli çark sistemlerinin büyük ölçüde kalktığı bu tezgahlarda, kumanda elektronik ve hidrolik olarak yapılmaktadır Egzersiz sistemleri tamamen hidrolik olarak donatılmıştır Bu tezgahlarda kumanda kolaylığı ve vakit tasarrufu ile fazla akıcı ve alıngan işler elde etme imkanı vardır
FREZE TEZGAHININ KAYDA DEĞER KISIM VE PARÇALARI
a Ceset : Büyük iş parçalarının zorlanmasına dayanabilecek şekilde üretim edilir Tezgahın en büyük kısmını teşkil eder Font dökümden yapılır
b Konsol : Üzerinde arabayı ve tablayı taşıyan destekli, dik doğrultuda altında ve yukarı hareket eder Fonttan yapılır
c Araba : Tezgahın enine hareketini karşılayan elemandır Yatay ve düşey freze tezgahlarında bulunur
d Tabla : Konsolun üstüne yerleştirilmiş, sağa sola hareket eden, meslek parçasının üzerine bağlandığı tabladır Iş parçasını ve dağıtılmış aygıtları bağlayabilmek için tablanın üstüne T kanalları açılmıştır Alt tarafına da hareketini sağlayabilmesi için kırlangıç kuyruğu kanallar açılmıştır Fonttan yapılır
e Yardımcı aygıtlar:
Başlık : Özel bir şekilde hazırlanan başlıklar, gövdenin başlık bağlanan kısmına bağlanarak tezgahın kapasitesini yükseltir Ayrıca öbür işlere tarafından geliştirilmiş öbür biçimli başlıklar geliştirilmiştir
Döner Tabla : Baki vida ve çark sistemi ile 360? döndürülebilen döner tablalar, tezgahın en önemli kısımlarından biridir Büyük yapılı döner tablalar, hız kutusundan aldığı hareketi otomatik olarak döndürme imkanı vardır Üzerine meslek parçası bağlanabilmesi için, tablada olduğu gibi T kanalları vardır Döner tabla ile işlerin döndürülerek açılması ya da açılı işlemler dağlamak için elverişlidir
Malafalar ve Yatakları : Malafalar, üzerine freze çakılarının bağlandığı bir mildir İşin tabladaki konumuna göre çakının nereye bağlanacağını tespit için kısa boyda ve fazla sayıda içi boş silindirik parçalardan ibaret olan bileziklerle tespit edilir Bu bilezikler standart yapılmışlardır Emrindeki yanlamasına takılarak freze çakısı aralarına kamalanırlar Malafa yatakları, freze tezgahı üstünde iki adet bulunur ve tezgahın sarsıntısız, düzenli çalışmasını temin ederler
Divizör ve Gördüğü Iş : Iş parçasının çevresine eşdeğer bölüntülü kanallar ya da yüzeyler derin etki bırakmak için keza tespite keza de döndürmeye yarayan aygıttır Bunun bir bölme başlığı ve karşılık puntası vardır Meslek parçası iki punta arasına bağlanır ve operasyon yapılır bu aygıtla bir aks veya cıvatanın ucuna kare veya altıgen baş işlemek, rayba veya kılavuz olukları başlamak, keza her çeşitlilik dişli çarkların dişlerini açmada kullanılır
FREZE TAKIMLARI
Frezelerde kullanılan kesici takımlara freze çakısı ya da özet olarak freze denir
Freze tezgahlarında kullanılan başlıca freze çakıları şunlardır: Silindirik frezeler kanal frezeleri, alın frezeleri, açı frezeleri, parmak frezeler, t frezeler, modül frezeler profil frezeler, testere frezeler
Diş biçimlerine göre:
1) Sivri dişli freze çakıları
2) Sırtı garip torna edilmiş freze çakıları
3) Takma dişli freze çakıları
Silindirik freze çakıları : Dişleri çevre dış yüzeyi üzerindedir Bunlara iş
parçalarının düzlem yüzeyleri işlenir Bunlara vals frezeleri de denir
Kanal frezeler : Kanal başlamak veya mevcut kanalı genişletmek için kullanılır
Açı frezeleri : Açılı kanalların veya açısal kenarların işlenmesinde kullanılır Tek ve çift açılı türleri cardır Bu frezeleri her birinin açısı ayrı olarak olup üstüne yazılmıştır
Alın frezeleri: Ayrıca çevre keza de bir alın yüzüne diş açılmıştır Bunlara aynı anda iş parçasında birbirine düşey iki yüzeyi işlemek mümkündür
Parmak frezeler :Saplı olan silindirik frezelerdir Kama kanalı, dağıtılmış kanallar herhangi bir biçimdeki delikleri dağlamak için kullanılırlar
Modül frezeler :Standart olan dişli çark profillerinin açılmasında kullanılır Diş büyüklüklerine kadar normlaştırılmış olup her normda 8 freze bulunur
Profil frezeler : Değişik biçimlerdeki profillerin işlenmesinde kullanılır Çok dağıtılmış biçimlerde olanları vardır
T frezeler : Saplı frezelerdir T kanalların açılmasında kullanılır Kesici dişler çevre ve iki alın yüzeyde bulunur
MESLEK PARÇASI VE TAKIMLARIN BAĞLANMASI
Iş Parçasının Bağlanması
Mengene ile bağlama : Mengene, tablaya mengene gövdesinden geçen uygun cıvatalara, tabla üzerindeki T kanallarından yararlanılarak bağlanır Mengene vidası döndürüldüğü süre hareketli çene kızak üstünde sağa ve sola hareket ederek iş parçasının bağlanıp, sökülmesini sağlar meslek parçasının bağlanmasında meslek parçası altında uygun bir altlık konur Meslek parçasının altlık üzerine iyi oturmasını temin etmek için pirinç bir malzemeyle meslek parçası üstüne vurulurken iş parçası kuvvetle sıkılır
Cıvata ve pabuçlarla bağlama : Pabuç uygun olarak yerleştirilmeli ve altına konacak takozun yüksekliği tam olmalıdır Cıvata meslek parçasına muhtemel olduğu değin yakın bağlanmalıdır Pabuç meslek parçası üstüne ve takoza oldukça geniş bir yüzeyle ve ayrıntılarıyla oturtulmalıdır Takozun yüksekliği pabucu meslek parçası yüzeyine paralel bastıracak bir değerde olmalıdır Basınç altında esneyecek olan meslek parçaları alttan yeterince desteklenmemeden pabuçla bağlanmamalıdır
Divizöre üç ayaklı üniversal ayna ile bağlama : Gerekli temizlik yapıldıktan daha sonra yerinde üç ayaklı üniversal ayna izör miline takılır Ayna anahtar ile iş parçası çapından birazcık fazla açılır Iş parçası ayaklar arasına konur ve ayaklar ile yaklaştırılır Meslek parçası kuvvetle sıkılır Iş parçasının çok basit bağlanmasına olanak veren bu aynalara, silindirik, üçgen, altıgen biçimli işler bağlanabilmektedir
Ayna punta arasına bağlama : Freze tablasının ortasına gelecek şekilde gezer punta ve izör yerleştirilir Divizör ve punta yatay konumda değillerse ayarlanırlar Gezer punta ve izörün punta yükseklikleri denetim edilir Divizöre üç ayaklı üniversal ayna takılır Meslek parçası ayna ayakları arasına alınır Gezer punta meslek parçasının öteki ucuna uygun mesafede tespit edilir
Takımların Bağlanması
1) Freze çakılarının malafalara bağlanması : Kullanılacak olan freze çakısının ortasındaki delik çapına uygun malafa seçilir Malafa fener miline takılır Malafa yataklarından fener mili tarafına takılacak olan iç yatağın yeri tespit edilir Malafa somunu gevşetilerek bilezikler çıkarılır Malafa temizlenerek freze çakısı malafa üstüne istenilen yere takılır Bilezikler takılarak malafa somunu yerine vidalanır ve malafanın ön yatağı da uygun yere saptama edilir Malafa somunu sıkılarak tamamlanır
2) Saplı çakıların mandren ve kovanlara bağlanması : Silindirik saplı parmak frezeler özel bir mandren ile freze miline bağlanır Silindirik saplı freze çakılarının bağlanması için pens malafaları fazla kullanılmaktadır Bunlara freze çakısı sap kısmına uyan pensler takılır Konik saplı freze çakılarını bağlantı kurmak için özel şekilde üretilmiş kovanlardan yararlanılır
Fazla değişik freze çakısını tezgaha tespit etmek için adaptörlerden yararlanılır Kesici aletin konik sapı adaptörün konik deliğine takılır Bunların dış koniği ise fener mili yuvasının koniğine uygundur
FREZENİN ÇALIŞTIRILMASI
Tezgahın çalıştırılmadan önce yapılacak işlemler şöyle sıralanabilir:
1) Freze milinin görev sayısı, tezgahın gövdesi üzerindeki kolları yerinde konuma getirilmesi sureti ile sağlanır
2) Meslek parçasının konumu ve talaş derinliği, konsolun yükseltilmesi alçaltılması ile düzenlenir Düşey ilerleme için el tekerinden veya otomatik koldan yararlanılır
3) Enine hareket için enine ilerletme el tekerinden yararlanılır Iş parçası bu ayarlamayla frezenin altında istenilen konma getirilir
4) Tablanın boyuna hareketi için tabla el tekerinden yararlanılırTablanın hareketi otomatik olarak da sağlanır
MATKAPLAMA
Kendi ekseni civarda dönen matkap ucuyla veya diğer bir takımla, matkap tezgahında takımın dikey hareket ettirilmesiyle yapılan talaş kaldırma işlemidir
MATKAP TEZGAHI ÇEŞİTLERİ
1 El Breyizleri
2 Masa tipi sütunlu matkap tezgahları
3 Sütunlu matkap tezgahları
4 Radyal matkap tezgahı
5 Yatay delik delme tezgahı
6 Çok milli matkap tezgahları
7 Hidrolik kumandalı matkap tezgahları
El Breyizleri
Kolla ve elektrikle çalışanları vardır Kolla çalışanları kolay yapıdadırlar Bir takviye, mandren ve yuvarlak hareketi sağlayan bir koldan ibarettir Elektrikle çalışanları ise, kumanda tertibatı, elektrik motoru ve doğrudan doğruya motor miline takılı bir mandrenden ibarettir
Masa Tipi Sütunlu Matkap Tezgahları
Endüstride kullanılan en kolay matkap tezgahlarıdır Talaşı elle bahşedilen bu tezgahlara talaş sesinin duyulmasından nedeniyle duyarlı tezgahlar da denir
Büyük yapılı tezgahların üzerinde yer alan organların aynısı masa tipi matkap tezgahları üstünde de vardır Masa üzerine kurulum edildikleri gibi bir sehpa üzerine de bağlanabilir Genelde 12,5 mm çapa kadar delikler delinebilir
Sütunlu Matkap Tezgahları
Orta büyüklükteki işler için kullanışlı olan bu tezgahların egzersiz prensipleri masa matkaplarının aynısıdır Kayış kasnaklarla veya dişli çarklı sistemle çalışır Silindirik ve prizmatik sütunlu elde etmek üzere değişik tiplerde yapılırlar Silindirik sütunlularda tablanın eksen etrafında hareketi kolaylaşırken, prizmatik sütunlularda bu rahat yoktur Yalnız prizmatik sütunlularda tabla öyle ya da böyle hareket eder Yer tipi olarak sağlam yapılı olan bu tezgahlar alıngan işler için elverişlidir
Radyal Matkap Tezgahı
Sütunlu matkap tezgahında, sütun ile matkap mili arasındaki mesafe büyük işler için tatmin edici olamaz Keza ağır parçaları eksenli olarak delmek daha şiddet, hatta imkansızdır Bu elverişsizlikler, radyal matkap tezgahları ile giderilmiştir
Büyük ve ağır parçalar üstüne birden artı delikler delmek için elverişlidirler Radyal matkap tezgahının geniş bir çalışma alnı vardır Büyük iş kapasitesi ve akort kolaylığı bakımından çok daha büyük ölçülü tezgahlarının yerini almıştır
Bu tezgahlar genel olarak bir kolon etrafında 360? dönebilen ve üzerinde yatay tescil yer alan bir kol ve bu kolun yatay kaydı üzerinde ileri geri hareket edebilen bir matkap durumundadır Çok çeşitli tahsis sayılarına sahip oluşu hem büyük hem de küçük matkaplarla delmeyi muhtemel kılar 300400 mm derinliğe kadar delikler delinebilir
Yatay Delik Delme Tezgahı
Bu tezgahlarda kesici alet yatay bir mil etrafında döner Kesici aleti içeren fener mili kendi taşıyıcısı içerisinde yatay olarak ilerlemektedir Fener milinin düşey hareketleri de mümkündür Delme işleminden diğer frezeleme, tornalama ve raybalama işleri de yerine getirmek mümkündür
Yatay delik delme tezgahlarında, öteki tezgahlarda işlenmesi baskı, ağır ve büyük gövdeli parçalar üzerine delikler başlamak muhtemel olmaktadır
Çok Ulusal Matkap Tezgahları
Bu tezgahlar hızlı imalatta kullanılır Iş parçası üzerinde bulunan birdenbire fazla deliklerin delinmesi işlemlerinde kullanılır Miller dikey konumda olmak üzere tek bir tablası vardır Aks sayısı 4 ile 48 arasındadır Alıştırma prensipleri bakımın dan diğer tezgahların aynısıdır Yalnız gördükleri iş bakımından özel bir tezgahtır
2 ’ den 6 ’ ya kadar fazla milli olarak yapılan işlem birbirini izleyen tezgahlarda iş parçası delme kalıplarına bağlanır Peş peşe gelen işlemler için bir milden ötekine kaydırılarak delme işlemleri işlenmiş olur Bu cins tezgahlara da fazla milli matkap tezgahları denir
Hidrolik Kumandalı Matkap Tezgahları
Yeni teknolojinin geliştirdiği bu tezgahlar çok sayıda özdeş parçaların yapımı için elverişlidirler
Bu tezgahlar hidrolik prensiplerle basınçlı yağ vasıtası ile mekanik hareketler elde edilerek çalıştırılır Matkabın dönmesi hidrolik motorlarla sağlanır Tablanın ileri geri ve az çok hareketi elektronik kumanda ile hidrolik güçle sağlanır Bu tezgahlarda hidroliğin avantajlarından yararlanılarak zamandan tasarruf ve meslek çabukluğu sağlanmış olur
MATKAP TEZGAHININ BELIRLI BAŞLI KISIMLARI
Aks : Matkap mandrenini ve kovanını tutan parçadır
Tabla : Iş parçasının, mengeneye ve öteki bağlama araçlarının üstüne bağlandığı bölümdür
Taban : Tabla ve kolon için sağlam bir esas sağlar
Kolon : Üstünde başlığın hareket ettirildiği kısımdır
Başlık : Üzerinde matkap ucu, ilerletme mekanizması ve hız akort sistemini içeren kısımdır
Hız kutusu : Milin hızını ayarlayan dişlerin bulunduğu kısımlardır
Sürat değişim kolu : Hız değiştiren dişli çarkları kontrol eder
Motor : Sisteme hareket verir
Talaş verme kolu : Milin düşey hareketini sağlar
MATKAP ÇEŞİTLERİ
Dönen ve eksenel bir hareketle iki ağza sahip bir kesiciye meslek parçası üzerinde silindirik boşluklar edinmek üzere yapılan işleme delme, bu delikleri açan kesiciye de matkap adı verilir Teknikte ve imalat atölyesinde en fazla kullanılanları helisel matkaplarıdır Çeşitleri :
a Helisel matkaplar
b Doğrusal oluklu matkaplar
c Düz (namlu) matkabı
d Yağ delinmiş matkaplar
e Havşa ya da yuva matkapları
a Helisel Matkaplar :Teknikte en çok kullanılan bu matkaplar bir silindirik gövde ve üzerine açılmış iki helis oluk ile bir saptan ibarettir Matkap sapları 10mm çapa dek silindirik daha büyük çaplarda ise konik yapılırlar Helisel matkapların yapısı incelenirse şu adları alırlar:
Kutup : Matkabın konik kısmıdır Yergi sonunda elde edilir
Vücut : Matkabın helisel oluk yer alan kısmıdır
Sap : Bağlayıcı araca giren kısmıdır
Helisel Oluk : Oluklar, matkabın boşaltılmış kısımlarıdır Bunlar talaşları dışarı atılmasına ve soğutucunun içeri girmesine yarar
Dil : Matkabın konik sapının düzeltilmiş kısmıdır Matkabın çıkarılmasını sağlar
Ağızlar : Matkabın kesici ayrıtlarıdır
Zırh : Helisel kanallar her tarafında meydana getirilmiş dar bir yüzeydir Matkabın çapını belirterek merkezlemesini sağlar
Öz : İki helisel oluk aralarında kalan sıcacık kısımdır Omurgadır
Ölü Merkez : Matkap iyi bilenmişse iki kesici ağzın kesiştiği noktadır
b Doğrusal Oluklu Matkaplar : Pirinç, bakır ve yumuşak metalleri delmek için kullanılan matkaplardır Soğutucu olarak terebentin kullanıldığı süre yumuşatılmamış çelikler ve font gereçler delinebilir
c Düz Namlulu Matkaplar : Derin veya uzun delikleri açtırmak için kullanılır Talaşları dışarı dışlamak için matkap sık sık dışarı çıkarılır Düz matkaplar kolay ve tez yapılırlar Uçlarına punta açılarak sap kısmı istenilen şekilde silindirik olarak işlenir
d Yağ Delikli Matkaplar : Büyük çaptaki delik parçalar üstüne seri halde delikler açtırmak için matkapların gövdesine boydan boya helisel yağ delikleri açılarak kesici ağızların yağlanması sağlanır
e Havşa ya da Yuva Matkabı : Delikli deliklerin ağız kısımlarına havşa veya silindirik yuva açar Bu matkaplar delik delmez Punta matkapları da bu gruba girer
MATKAP TEZGAHINDA İŞLEMLER
Matkap tezgahında yapılabilen bir takım işlemler şunlardır
Delme : Parçadan talaş kaldırarak yuvarlak delik elde etme işlemine delme denir Kullanılan kesici alete matkap denir
Raybalama : Üstünde ansızın fazla kesici ağız bulunan bir raybalama aleti ile deliğin yüzeyini iyileştirme ve alıngan yüzey elde etme işlemidir
Delik büyütme : Yalnız bir kesici ucu yer alan ve ayarlanabilen bir kalemle deliği büyütme işlemidir
Silindirik havşalama : Deliklerin açılış kısımlarına, vidaların başlangıç kısımlarını yuva olacak şekilde büyütmektir
Konik havşalama : Bir deliğin ve vidaların açılış kısmını yuva olacak şekilde konik bir yüzey halinde büyütmektir
Alın havşalama : Deliklerin etrafını somun ya da cıvata başının düzgün oturması için eksene dik olacak şekilde düzeltmektir
Kılavuz çekme : Kılavuz denilen aletle kadınsı vida açma işlemidir
MATKAPTA TAKIM VE IŞ BAĞLAMA DÜZENLERİ
Mandreler ve mandrelerle bağlama: Mandren merkezi olarak sıkan iki ya da daha pozitif çeneli bir bağlama aracıdır Matkap tezgahının milindeki koniğe uygun olan konik bir sapı vardır Kesici aletleri el ile veya bir anahtarla söküp takılabilen iki farklı tipi vardır Mandrenler değişik büyüklüklerde yapılırlar Bir hızlı teşkil eden üç veya dört mandren en ufak çaptan 25 mm çapa kadar olan matkapları bağlayabilir
Mors kovanları ve mors kovanları ile bağlama: Matkap tezgahlarında kullanılan kesici aletler silindirik yoksa konik olurlar Matkap tezgahı milinde büyüklüğü tezgahın ölçüsüne yan olan standart mors koniği yuva vardır Konik saplı matkapların bazıları milin bu konik deliğine uyarlar Diğerlerinin sapları bu deliğe tarafından küçük ölçüde olduğundan birbiri üstüne takılabilen mors konikleri kullanılır Konik sapı,konik delikten,matkabı mors kovanından ve kovanları birbirinden çıkartmak için eğimli bir kama kullanılır
Tezgah mengenesine bağlayarak delme: Bu mengeneler tezgah tablasındaki oluklara sokulan cıvatalar yardımı ile kuvvetlice tablaya bağlanmalı veya bir desteye dayanmalıdır Delmeye başlamadan malzemenin delinecek yerinin merkezlenmesi için tezgah mengenesi serbest bırakılır Matkap ucu merkeze getirilerek sıkılır Matkap ucunun mengeneyi ve tezgah tablasını yaralamaması için zorunlu tedbirler alınmalıdır
Tezgah tablasına bağlayarak delme: Mengeneye bağlanamayacak durumda olan parçalar tezgah tablasına bağlanarak delinirler Malzemenin bağlanmasında farklı alanlara yönlendirilmiş takoz ve pabuçlar kullanılır Boydan badana delinecek deliklerde tezgah tablasının delinmesini önlemek için matkap ucunun tablanın ortasında bulunan deliğe rastlatılarak nafile çıkması sağlanmalıdır ya da parça altına uygun kalınlıkta takoz konularak da bu sorun halledilebilir
El mengenesine bağlanarak delme: El ile tutulmayacak kadar ufak ve el ile tutulması mahsurlu olan meslek parçaları el mengenesine bağlanarak delinir İnce sac parçaların delinmesi işlemi de el mengenesine bağlanarak yapılabilir
Delme İşlemi İçin Markalama
Delmeden önceki markalama işlemi, delik merkezlerinin kesişen doğrularla gösterilmeleri demektir Kesişme yeri ufak bir nokta ile işaretlenir ve bu nokta merkez elde etmek üzere pergelle matkap çapına eşit bir çapla daire çemberi çizilir Markalanan yüzey bitmiş ise, önce bu yüzeye göztaşı eriyiği (bakır sülfat) ya da ivedi kuruyan eriyikler sürülür Bu yüzeye çizecekle çizilen çizgiler açık açık görülür Dökümden bitmiş yüzeylere tebeşir sürmek de aynı işi görür
Markalama, bir anlamda kağıt üzerine çizilen resmin aynısını parça üzerine aktarmaktır Kağıt üstüne resim çizme usulleri burada da uygulanır Delinecek delik merkezleri nokta ile belirlendikten sonra delme işlemine geçilir
Markalama, az sayıdaki atölye içi işler için, ekip yapımı ve model işleri için yapılır eksik sayıdaki işler için delme kalıpları yapılmaz
Iş parçası marka edildikten daha sonra, delinecek yerlere nokta vurulur Matkap meslek parçası üstüne değdirilerek matkabın ucu nokta ile merkezlenir Delme derhal meydana gelebilecek kaçıklıkları önlemek için marka üzerine noktalar vurularak çember çizilmelidir Yumuşak malzemelerde ikinci bir çember çizilmelidir
Soğutma Sıvısının Kullanımı
Metallerin talaş kaldırma işlemlerinde font hariç, soğutucu ve yağlayıcı sıvılar kullanılırsa, verim artar, kesici aletin ömrü uzar ve iş parçasının yüzey kalitesi iyileşir Kolay torna, planya ve vargel işlemlerinde soğutucu kullanılmayabilir Ama matkap işlerinde mutlak surette soğutma sıvısı kullanılmalıdır Matkap tezgahlarında soğutucu ve yağlayıcıların kullanılması delinen, raybalanan, diş açılan yüzeyin temizliği ve aynı zamanda kesici aletin ömrünün uzatılması için zorunludur
Paslanmaz çeliğin işlenmesinde iki kısım kükürtlenmiş yağ, bir kısım karbon tetrakloritten meydana gelmiş karışım öğüt edilir Fakat karbon tetraklorit zehirlidir Olağan delme işlemleri için çeşitli yağlara 10 ila 20 katı kadar su karıştırılarak iyi sonuç veren soğutucular elde edilir
Matkabın Kırılma Sebepleri
1 İlerleme ve batma büyüktür
2 Kesme hızı yüksektir
3 Matkap körlenmiştir
4 Matkap zırhı aşınmıştır
5 Talaş dışarıda atılamazsa, kırılır
6 Soğutma sıvısı yetkisiz ise, kırılır
7 Matkap doğru bilenmemiştir
8 Iş tablaya sağlam bağlanmamıştır
9 Meslek ekseni ile matkap ekseni aynı doğrultuda olmazsa, kırılır
Matkapların Bakımları
Matkap, meslek parçasına batırılırken fazla kuvvetle zorlanmamalıdır Tezgahın kapasitesine tarafından matkap kullanılmalıdır Artı dönme sayısı ve ilerleme ile tezgahın sarsılmasına meydan verilmemelidir Hareket eden organların yağlanmaları gerekir
Delme işlemi bitince tabla üzerindeki talaşlar atılmalı ve soğutma sıvısı ile bitmiş yüzeyler mutlaka temizlenmelidir Operasyon sonunda matkap çözülmelidir Kovanlar ve mandrenler ayrıntılarıyla temizlenmelidir
PLANYA MAKİNELERİ VE İŞLEMLERİ
PLANYA TEZGAHLARI
Tesviyecilikte akıcı yüzeyler almak için kullanılan planya tezgahları, gördükleri meslek bakımından benzer olmalarına rağmen, yararlanma alanı bakımından ve öneminden dolayı iki gruba ayrılır:
A: Iş değişmez, kalem hareketli ise bunlara VARGEL TEZGAHI,
B: Kalem sabit, meslek hareketli ise bunlara da PLANYA TEZGAHI denir
Her iki grup tezgahta da alternatif hareketin yalnız gitme hareketi anında talaş alınır Geri gelme hareketi kalemin birincil durumunu tedarik eder Bunun içindir ki planyaların verimi azdır Bu çare olarak, geri gelme hareketinin hızı çoğaltılmışsa da güçten kazanılmamış, bilakis hareket halindeki kütlenin ataletiyle enerji sarfı çoğalmıştır Oysa geri gelme hareketinin seri olması zamandan kazanmamızı tedarik eder
A VARGEL TEZGAHI
Vargel tezgahı tesviyecilikte sürükleyici yüzeyler elde etmekte kullanılır Ilke olarak, dairesel hareketin akıcı doğrusal harekete çevrilmesiyle kesme hareketini tamamlayan tezgahtır Her ne kadar düzlem yüzeyler olmak için daha yüksek verimle çalışan tezgahlar varsa da, kolay yapılışları ve kolay kesici aletlerden istifade ile çalışmaları, bu tezgahlardan yararlanmamızı sağlar
Vargel tezgahı özellikle, tablasına cıvatalarla tutturulmuş bir mengeneye bağlanabilen ufak parçaların işlenmesi içindir Kalemlik yatay, düşey ve eğik duran yüzeylerden talaş kaldırabilecek şekilde düzenlenmiştir Çeşitli kalıp, delme ve bağlama aygıtları ile eksik sayıdaki öteki özel aletlerin yapıldığı takım hanelerde vargel tezgahlarının bulunması gerekli sayılabilir
VARGEL TEZGAHI ÇEŞİTLERİ
1 Üniversal Vargel Tezgahı:
Normal yapıda ve büyüklükteki vargel tezgahlarına ilave ile sağa sola, öne ve arkaya eğilebilen üniversal tablası oldukça kullanışlıdır Bununla eğik veya konik yüzeyleri dağlamak epeyce kolaydır Bu tezgahların birçok modellerinde otomatik siper ilerlemesi hızlı tabla ayarı vardır
2 Düşey Vargel Tezgahı:
Kanal açma tezgahı da denilen bu tezgah, yatay vargel tezgahına benzer Yalnız burada başlık dikey olarak aşağı yukarı hareket eder
Siper yatay konumda bulundurulabilir, kalemlik 180? döndürülebilir Tabla elle ya da otomatik olarak sağa sola, ileri geri hareket ettirilebilir Meslek tablası üstünde genellikle bir döner tabla bulunur
3 Hidrolik Vargel Tezgahı:
Günümüzde yüksek kesme gücüne sahip, büyük kapasiteli vargel tezgahları hidrolik baskı ile çalışabilecek kapasitede yapılmaktadır Kuvvetli, sessiz ve titreşimsiz çalışması, ayar imkanı ve az arıza yapması gibi o kadar çok avantajları olduğu için endüstride yaygın başvuru formu alanı vardır Bu tezgahlarda bütün kumanda ve hareketler hidrolik ve elektronik olarak yapılmaktadır
VARGEL TEZGAHININ BAŞLICA KISIMLARI
1 Taban : Tezgahı destekleyen ağır döküm bir parçadır
2 Sütun : İçinde işleten parçaların çalıştığı boşluklu bir döküm parçadır
Ayrıca üzerinde kumanda kolları ve kayıtlar vardır
3 Başlık : Sütunun kayıtları üzerinde ve tezgahın en üzerinde bulunan, ileri geri hareket eden çelik dökümden bir parçadır
4 Siper : Başlığın ön kısmında olup eğik yüzeyleri işlemek için her iki yönde döndürülebilir Talaş derinliğini belirlemek için kalem altında ve yukarı içten hareket ettirilir Üzerine kalemlik denilen, kalem bağlamak için mafsallı parça bağlanmıştır Mafsallı parça ile, kalem ileri kursta parçaya dalma ve kesme yapar Geri kursta ise mafsal vasıtası ile kalemin parçaya dalması önlenir
5 Tabla : Konsol üzerindedir Değişik parçaları dağlamak için, tabla konsol ile birlikte aşarı ve yukarı dürüst hareket ettirilebilir Üzerine mengene ile iş parçası bağlamaya fayda
6 Kulis ve Dişli Çark Grubu : Elektrik motorundan aldığı hareketle akıcı yuvarlak hareketi, doğrusal harekete çeviren kısımdır
7 Elektrik Motoru : Tezgahın başlıca hareketini veren asıl elemandır
Vargel Kalemleri ve Çeşitleri
1Malzemelerine Tarafindan:
a Olağan Karbonlu Çelik Kalemler : Bayağı karbonlu çeliğin içerisindeki karbon
miktarı %0,51,7 aralarında bulunur Karbon miktarına göre yumuşak, yarım sert, sert ve çok sert olurlar Karbonlu çelikten olan kalemler daha ucuz olmakla beraber, birçok işler için yeterli değildir Bunların kullanılabilmesi için kesme hızının düşük olması gerekir Bu kalemler keserken ya da bilenirken artı ısınırlarsa sertliklerini kaybederler Genellikle kare kesitli olurlar ve sertleştirilerek taşlanırlar
b Süratli Çelikli Kalemler : Kalem yapımında süratli çelik kullanılır Hızlı çelik kalemler ısı tesiri ile sertliklerini korurlar Süratli çeliklerin kesme hızı, karbon çeliklerinin en az iki katı olur Seri çelik denmesinin nedeni de bundandır Hızlı çeliğin içinde %0,7 karbon, %18 volfram, %4 krom bulunur Bu kalemler de genelde kare olurlar ve sertleştirilerek taşlanırlar
c Sert Maden Uçlu Kalemler : Kalem ömrünü kısaltan malzemelerin işlenmesinde, sert maden uçlu kalemler etkin olurlar Vargel tezgahında bu kalemlerden yararlanabilmek için kesme hızının 30 mdak ’ dan pozitif olması gerekir Dağıtılmış biçimlerde olan sert maden uçları, sıradan karbonlu çeliklerden üretilmiş sapların ucuna lehimle ya da özel kaynak teli ile kaynatılır Sapın ucu, sert madenin biçimine kadar frezede işlenir
Vargel tezgahı darbeli çalıştığından sert maden ucunun kırılması mümkündür Çünkü sert maden uçlar darbeye aleyhinde dirençli değildir
2 Biçimlerine Tarafindan:
a Barbar Talaş Kalemleri : Parçalardan fazla talaş kaldırarak istenilen ölçüye tez yaklaşmak amacı ile kullanılır Bu kalem fazla rahat keser lakin sürükleyici bir yüzey çıkarmaz Barbar talaş kaleminin kesme yüzü düzdür ve ucu yuvarlatılmıştır Vargel kalemlerin kesici ağız kısmı gövdelerine nazaran iki farklı biçimde bulunur Bu ağız kısmı birinde düz, diğerinde ise bükük yapılmıştır Düz olanlarda ağzın eğikliği zımpara taşında bilenirken verilir, bükük olanlarda ise bu eğiklik dövülerek elde edilir Vargel kalemleri başlıca kesici ağızlarına göre sağ ve sol diye ikiye ayrılır
b Tabi Kalemler : Vargel işlerinin çoğunda, her iki yönden kesmeyi gerektiren çıkıntılı, kanallı ve eğik yüzeyler bulunur Bu herif parçaların bir bağlanışta ivedi olarak tüm yüzeylerinin işlenebilmesi için sağ ve sol ast kalemlerden faydalanılır Vargel kalemlerinde kullanılan bu sağ ve sol terimleri, aynı biçimdeki torna kalemlerinden alınmıştır Sağ kalem demek tablanın sağdan sola dürüst, sol kalem ise soldan sağa dürüst ilerlemesinde kullanılır
c İnce Talaş Kalemleri : İnce talaş için kalemin ucu yuvarlatılır Vahşi talaş kalemlerinden farkı, ucunun fazla yuvarlatılmış olmasıdır Bu kalem eğer gaz taşı ile yuvarlatılır ve ilerleme eksik olursa meslek üstünde fazla düzgün bir yüzey elde edilir
Vargel Tezgahında Temel Iş Bağlama Metotları :
1 Cıvata ve pabuçlar ile
2 Tezgah mengenesi ile
3 Hidrolik sıkma aparatları ile
4 Özel bağlama kalıpları ile