Türkiye Varlık Fonu'nun (TVF) özelleştirmeyle satıldıktan sonra tarihin en büyük vurgunlarından birine sahne olan Türk Telekom'u 1 milyar 650 milyon dolara alacak olması sosyal medyada reaksiyonlara neden oldu.
Türkiye Varlık Fonu'nun (TVF) Türk Telekom'un toplam sermayesinin yüzde 55’ini temsil eden hisselerini 1 milyar 650 milyon dolara satın almak için mukavele imzalaması günün öne çıkan başlıklarından biri oldu.
Türkiye Varlık Fonu: 2016'da kuruldu, 2018'de Erdoğan'a bağlandı
Faaliyetleriyle vakit zaman tartışmaların odağı haline gelen varlık fonu uygulaması yalnızca Türkiye'de yok. Norveç, Çin ve Körfez ülkelerinde de bulunan ulusal varlık fonları; büyük projeler, emeklilik fonlarının idaresi yahut ulusal refah programları için kullanılıyor.
Türkiye Varlık Fonu (TVF) da 19 Ağustos 2016 tarihinde yurtiçinde kamuya ilişkin olan varlıkları iktisada kazandırmak, dış kaynak temin etmek, stratejik, büyük ölçekli yatırımlara iştirak etmek için kuruldu. Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin devreye girmesiyle 2018 yılında Cumhurbaşkanı Erdoğan’a bağlandı. Fonun idare konseyi başkanlığını Cumhurbaşkanı Erdoğan, lider vekilliği vazifesini ise Prof. Dr. Erişah Arıcan yürütüyor.
Fonun denetimi altında 7 kesimde faaliyet gösteren toplam 28 şirket bulunuyor. Bunlar ortasında Ziraat Bankası, Halkbank, TPAO, PTT, BOTAŞ, Eti Maden, TÜRKSAT, ÇAYKUR, Türkiye Denizcilik İşletmeleri üzere kıymetli şirketler de yer alıyor.
Web sayfasında 286,5 milyar TL'lik özkaynağı yönettiği belirtilen TVF'nin Genel Müdürü Salim Arda Ermut, fonun faaliyetleri ile geçtiğimiz ocak ayında TBMM'de yaptığı sunumda 'Varlık Fonunun faal büyüklüğü toplamda 2 trilyon 169 milyar TL’dir” ifadelerini kullanmıştı.
TVF'ye hangi tenkitler yöneltiliyor?
Kamu kuruluşu statüsünde olmadığı için Sayıştay tarafından denetlenemeyen Varlık Fonu'na sık sık 'şeffaflık' eleştirileri yöneltiliyor.
Kendisi gibi Cumhurbaşkanlığı’na bağlı olan Devlet Denetleme Heyeti (DDK) tarafından denetlenebilen TVF'nin inşaat ve güç dalındaki borçlu şirketleri kurtarmak için kullanılması kurumun asıl gayesi hakkında soru işaretlerine neden oluyordu.
TVF Genel Müdürü Ermut, TBMM'de yaptığı sunumda bu tenkitlere şu biçimde cevap vermişti:
“Fon 3 etaplı bir kontrol sürecine tabi. Bu kademeler; bağımsız kontrol süreci, Devlet Denetleme Şurası kontrolü ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan ve Bütçe Kurulu kontrol süreci. Portföyümüzdeki tüm şirketler, evvelki kontrol yordamlarını birebir biçimde koruma etmektedir. Türkiye Varlık Fonu, 2020 yılı konsolide bilanço büyüklüğünün yüzde 88'i Sayıştay kontrolüne tabidir.'
Şirketlerin giderek artan ziyan ve borçları
Fon bünyesinde faaliyet gösteren şirketlerin ziyanda olması ve borçlarının büyük oranda artması da eleştirilen bir öteki konuydu. ÇAYKUR ve TCDD üzere büyük şirketlerin son yıllardaki ziyanları bilhassa dikkat çekiyordu.
TBMM'ye sunulan 2020 yılına ilişkin kontrol raporunda borç manasına gelen 'Yükümlülükler'in bir yılda 635 milyar TL arttığı, bir yıllık ticari zararın ise 103 milyon TL olduğu söz ediliyordu.
Peki TVF'nin alacağı Türk Telekom'un başına neler geldi?
2005 yılında özelleştirilen Türk Telekom'un başına gelenleri akademisyen ve gazeteci Fatih Yaşlı, 2018 yılında BirGün'de kaleme aldığı 'Bir vatana ihanet kıssası: Telekom soygunu' başlıklı yazısında güzel bir halde şöyle özetlemişti:
'Türk Telekom, bundan on üç yıl evvel kasasındaki 2 milyar dolar ve sıfır borçla 6.5 milyar dolara Lübnanlı Hariri ailesinin ve Suudilerin ortak olduğu OGER Telekom’a % 55 payı satılarak özelleştirildi. Satışla birlikte Türk Telekom’la sonradan ismi Bilgi Teknolojileri ve Bağlantı Kurumu (BTK) olan Telekomünikasyon Kurumu ortasında bir imtiyaz mutabakatı imzalandı. Bu mutabakatla devlete ilişkin olan bütün irtibat şebekesi ve teçhizatı 21 yıllığına OGER’e devredildi. Kontrat sonunda, yani 2026’da OGER, şebeke ve teçhizatı kullanılabilir halde ve şirketi de borçsuz bir şekilde devlete iade edecekti.
Şirket 2005’ten 2015’e kadar 14 milyar dolar kâr elde etti. Lakin “temettü dağıtımı” ismi altında Türk Telekom’u soymaya, içini boşaltmaya başladı. Elde edilen kârın 12,6 milyar doları ortaklara ödendi, bunun 7 milyar doları ise Hariri’nin şirketi OGER'e gitti. Özelleştirme bedeli olan 6.5 milyar doların ise sadece 2 milyar doları devlete ödendi: Alım sırasında 1.4 milyar dolar ve sonra da ikinci taksit olarak 2013 yılında 600 milyon dolarlık bir ödeme yapıldı.
Tüm bunlar olurken şirket bankalara olan 4.5 milyar borcunu yeniden yapılandırdı. Yani elde ettiği kârları borcunu ödemek yerine iç ettiği için, bankalarından tekrar kredi almış oldu. Tezlere nazaran bankalara bu krediyi vermeleri için iktidar tarafından baskı yapıldı ve onlar da bu kredileri vermeye mecbur kaldılar. 2016 sonuna gelindiğinde şirket bankalara olan borçlarını da ödememeye başladı. Varılan noktada, İş Bankası, Garanti ve Akbank’ın milyar dolarlık kredileri batık kredi haline geldi.
Neticede Hariri ve Suudiler;
• Devlete olan özelleştirme borçlarını ödemediler.
• Türk Telekom’un içini boşalttılar ve milyarlarca doları kasalarına aktardılar.
• Bankaların sırtına milyarlarca dolarlık batık kredi yüklediler.
Peki yalnızca bu kadar mı? Elbette ki hayır. Özelleştirme öncesi Türk Telekom’da istihdam edilen kişi sayısı 60.000 iken 2017’de bu sayı 33.224’e geriledi. Türk Telekom özelleştirme öncesi Türkiye’nin en çok vergi ödeyen kurumlarından biriyken borç batağı içinde yüzen, içi boşaltılmış bir firmaya dönüştürüldü...'
Türk Telekom'un çoğunluk paylarının TVF tarafından alınıyor olması toplumsal medyanın da gündemindeydi. CHP'li Özgür Özel, vatandaşın cebinden çıkacak 25 milyar TL'ye dikkat çeken bir paylaşım yaptı.