Türkiye, yargı ayrılığı sistemini benimsemiş, (Tüzük ’nın 146160maddeleri incelendiğinde) birdenbire fazla adalet koluna sahip bir ülkedir Bu adalet kolları eşit ve benzer derecededir ve birbirleri ile daha alçak üstteki ilişkisi bulunmamaktadır Türkiye ’de yer alan altı esas yargı kolu ve yüksek mahkemeleri;
1 Anayasa Yargısı – Tüzük Mahkemesi,
2 Adli Yargı – Yargıtay,
3 Idari Hak – Danıştay,
4 Askeri Cinayet Yargısı – Askeri Yargıtay,
5 Askeri Yönetimle Ilgili Adalet – Askeri Yüksek Yöneticilik Mahkemesi,
6 Anlaşmazlık Yargısı – Anlaşmazlık Mahkemesi ’dir
1 Tüzük Yargısı – Anayasa Mahkemesi
Anayasa Yargısı, Üç üyenin Türkiye Büyük Millet Meclisi, on bir üyenin Cumhurbaşkanı ’nın Anayasa ’nın 146 maddesine kadar seçtiği “on yedi üyeden kurulan Anayasa Mahkemesi olarak tek bir hak yerinden oluşmakta ve en yüksek organdır
Tüzük Mahkemesi üyeleri asli görevleri dıştan resmi ya da özel hiçbir devir alamaz ve üyeler on iki sene için seçilmekte ve bir kişi iki kez Anayasa Mahkemesi üyesi seçilememektedir
Tüzük Mahkemesi ’nin Tayin ve Yetkileri;
Kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Halk Müziği Meclisi İçtüzüğünün Tüzük ’ya uygunluğunu şekil ve bakımından uygunluğunu kontrol etmek, Mahkemelerce kendisine itiraz yolu ile intikal ettirilen işleri karara bağlamak, Klasik kanun yolları tükenen bireysel başvuruları olmak ve karara bağlantı kurmak, Siyasi partilerin finansal denetimini gerçekleştirmek, Siyasi partilerin kapatılmasına ya da siyasi partinin devlet yardımından kısmen ya da ayrıntılarıyla mahrum bırakılmasına karar atamak, Yasama dokunulmazlığının kaldırılması veya milletvekilliğinin düşürülmesi kararlarına karşı yapılan başvuruları kesinkes karar bağlamak, Yüce Divan sıfatı ile Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Halk Müziği Meclisi Başkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek Idare Mahkemesi Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcı vekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ile Jandarma Genel Komutanı ’nı görevleri ile suçlardan dolayı muhakeme etmek, Mahkeme üyeleri arasından Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı ve Başkanvekilini yeğlemek, Tüzük ’da kendisine bahşedilen diğer görevleri yerine getirmektedir 2 Adli Adalet – Yargıtay
Türkiye ’de Adli Yargı, genel yargı koludur Temel olarak Hukuk Yargısı ve Ceza Yargısı olarak iki bölümü bulunmakta olup Adli Yargı ’da Idari Yargı konusuna girmeyen hukuk mahkemelerinin özel hukuk kurallarının uygulandığı yargılamaları yerine getiren Hukuk Yargısı ile cinayet mahkemelerinin ceza kanunlarını Ceza Muhakemesi Kanunu ’nda bulunan usullere kadar bedensel olaylara uyguladığı Cinayet Yargısı kapsamında yargılamalar yapılmaktadır
Suç Oluşturan Yargısı ’nda genel mahkemeler Asliye Cinayet Mahkemesi ve Ağır Ceza Mahkemesi olarak ikiye ayrılmaktadır 2019 yılından itibaren Sulh Cinayet Mahkemeleri, Sulh Cinayet Hakimliğine dönüştürülmüş ve mahkeme sıfatı kaldırılmıştır
Hukuk Yargısı ’nda, yargıya başvuran kişinin Davacı, karşı yer alan tarafın ise Davalı dendiği ortada bir anlaşmazlık neticesinde taraflardan birinin uyuşmazlığın giderilmesi, fiziki hukuk kurallarına tarafından çözülmesi istemi ile gerçekleşen Çekişmeli Adalet ile anlaşmazlık veya davalının bulunmadığı yargılamalar ile ilgili olan Çekişmesiz Adalet uygulanmakta olup, görevli mahkemeleri Sulh Hukuk mahkemeleri ile Asliye Hukuk mahkemeleridir
Asliye Hukuk Mahkemeleri; Öteki mahkemelerin tahsis alanına girdiği kanunla gösterilmemiş olan tüm davalara bakmakla görevli mahkemedir Yargının etkinliğini artırmak için kurulan uzmanlık mahkemeleri bulunmaktadır Asliye Hukuk Mahkemeleri, Asliye Ticaret Mahkemeleri ile ihtisasa kadar kurulu Özel Görevli Hukuk Mahkemeleri;
Aile Mahkemesi, Kadastro Mahkemesi, Iş Mahkemesi, Tüketici Mahkemesi, İcra Mahkemesi, Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi, Denizcilik Uzmanlaşma Mahkemesi ’dir
Bu uzmanlık mahkemelerinin kurulu olmadığı yerlerde de tekrar bu mahkemelerin devir alanına giren yargılamalar, kaide olarak Asliye Hukuk Mahkemelerinde görülmekte olup, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ’nun 2 maddesine kadar, dava konusunun değerinde ve miktarına bakılmaksızın; mal varlığına ilişkin davalarda, şahıs varlığına ilişkin davalarda, diğer dava ve işler bakımından ve aksine bir düzenleme bulunmadıkça, genel görevli ve tek hakimli mahkemelerdir
Sulh Hukuk Mahkemeleri; 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ’nun 4 maddesine göre, dava konusu ve tutarına bakılmaksızın; kira uyuşmazlıklarına ilişkin davalar: (961932 tarihli ve 2004 sayılı) İcra ve İflas Kanununa tarafından ilamsız icra yoluyla kiralanmış taşınmazın tahliyesine ilişkin hükümler ayrık (Müstesna: Ayrık; istisna olan; kaide dışı) elde etmek üzere, kira ilişkisinden doğan alacak davaları da dahil bütün uyuşmazlıkları konu alan davalar ile bu davalara karşısında açılan davaların,
Ortaklığın giderilmesi davaları ile taşınır veya taşınmazların paydaşları arasındaki mülk ya da hakların paylaştırılmasına ilişkin davaların,
Taşınır ya da taşınmazlarda bir hakka dayanmaksızın yalnızca zilyetliğin (Zilyetlik: Bir şey üstünde fiili bağımsızlık ya da bir eşyayı fiili bağımsızlık ve kudret alanı içinde bulundurma) korunmasına ilişkin davaların,
Bu ve öteki kanunların, sulh hukuk mahkemesi ya da sulh hukuk hakimini görevlendirdiği davaların görüldüğü ve tek hakimli mahkemelerdir
Asliye Ceza Mahkemeleri; Kanunla Sulh Canice Hakiminin ve Ağır Cinayet Mahkemesinin görev alanına girmeyen tüm konularda, genel görevli ve tek hakimli, ilk derece bir mahkemedir
Ağır Ceza Mahkemesi; Kanun kadar belirlenen ve ağır cezayı gerektiren suçları yargılamakla görevli olup kural olarak, işlenen suç ağırlaştırılmış müebbet, müebbet hapis ve on yıldan pozitif hapis cezasıyla cezalandırmayı gerektiren suçlarla ilgili davalara bakmaktadır Yağma, nitelikli üçkâğıt, haksız iflas, resmi belgede sahtecilik ve irtikap (İrtikap: Fena iş yapma, musibet etme yalan söyleme, kandırma yapma) suçlarına ilişkin yargılamalardan ve davanın Ağır Canice Mahkemesinde görüleceği, Türk Suç Oluşturan Kanunu ve öteki ceza içeren kanunlarda düzenlenmişse bu davalardan Ağır Cinayet Mahkemesi görevlidir Bir başkan yeterli sayıda aza bulunmakta olup, duruşma başkan ve iki aza ile yargılama faaliyeti yapmaktadır başkaca Asliye Ceza Mahkemesi gibi ilk derece mahkemelerindendir lakin çok hakimli, diğer bir deyişle toplu bir mahkemedir
Özel Görevli Ceza Mahkemeleri; Devlet Güvenlik Mahkemelerinin kaldırılmasıyla ortaya çıkan ihtiyacın bir sonucu olarak boşluğu gidermek üzere, sivil hakimlerden oluşacak şekilde sabit olup, kaide olarak, örgütlü suçlarla, devlete karşın suçlarda yargılama yapmakla görevli mahkemelerdir
Ilk derece mahkemesi olarak atama yapan Özel Görevli Mahkemeler;
Fikri ve Sınai Haklar Canice Mahkemesi, İcra Cinayet Mahkemesi, Trafik Mahkemesi, Kadastro Mahkemesi, Çocuk Mahkemeleri, Çocuk Ağır Ceza Mahkemeleri, Özel Yetkili Ağır Suç Oluşturan Mahkemesi ’dir
Çocukların ceza yargılamasında tek hakimli çocuk mahkemeleri görevlidir ve bu duruşmalarda Cumhuriyet Savcısı bulunmaz Ancak çocuklar kadar işlenen, ağır cezayı gerektiren suçların yargılamasında birincil derece mahkemesi olarak fazla hakimli çocuk ağır canice mahkemeleri kurulabilmektedir
Her il merkezi ve ilçede başsavcılık bulunmakta ve Cumhuriyet Başsavcılığı ’nda bir Başsavcı ile yeterli sayıda savcı bulunmaktadır Cumhuriyet Başsavcılığı, kamu davasının açılmasına karar verme, kanun yollarına başvurma, soruşturma yapma, yargılama faaliyetlerini Cumhuriyet adına izleme ve katılma, duruşma kararlarının yerine getirilmesi konusunda gerekli işlemleri yapmakla görevli mercidir
084196hw0z
Alan Adliye Mahkemeleri (İstinaf (İstinaf: Mahkemenin verdiği kararı kabul etmeyerek bunu istinaf mahkemesine götürme)); Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ’nun iş yoğunluğu ve coğrafi dağılımı değerlendirerek olumlu görüşü neticesinde, kanunilik ilkesinin istinası yok, kanun göre açıkça bu yetkinin verilmesi sonucu, Yargı Bakanlığı kadar kurulabilmekte olan Adli Hak kolunda ancak ikinci derece mahkemelerdir
Hemen Şimdi işlerlik kazanan istinaf kanun yolu ile Adli Adalet, Hukuk ve Suç Oluşturan ilk derece mahkemeleri göre verilen, kesin olmayan hüküm ve kararlara karşısında yapılacak istinaf başvurularını tahlil etmek ve karara bağlamakla görevlidir İstinaf başvurusunda ilk derece mahkemesi kararı hukuka uygun bulunmaz ise Alan Adliye Mahkemesi, kararı bozabilir ve bitmiş suçlama yapabilmektedir Alan Adliye Mahkemesi somut olayı ve hukuka adaptasyon denetimini bir arada yapabilmekte iken temyiz incelemesinde yalnız hukuka uygunluk denetimi yapılmaktadır
Yargıtay, Yirmi üç Hukuk Dairesi ve yirmi üç Ceza Dairesi ile her dairede bir başkan ve tatmin edici sayıda üyeler bulunmaktadır Birincil derece mahkemesi olarak hukuk ve ceza mahkemelerinden verilen kararlar üzerine Yargıtay ’da temyiz incelemesi yapılabilmektedir oysa alınan kararlar, somut olayı bitmiş değerlendirip yargılama içermeyip, sadece hukuka uygunluğun denetimini sağlamaktadır Adliye mahkemeleri göre verilen kararların ve kanunun diğer bir hak mercine bırakmadığı hüküm ve kararları birincil ve son merci olarak inceleyerek karara bağlayan yüksek mahkemedir Yargıtay Başkan ve üyeleri ile Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı vekili ve özel kanunlarında belirtilmiş kimseler aleyhindeki görevden doğan tazminat davalarına ve bunların bireysel suçlarına ait ceza davalarına ve kanunlarda gösterilen öteki davalara birincil ve son derece mahkemesi olarak bakmaktadır
3 Yönetimle Ilgili Adalet – Danıştay
İdarenin işlemleri ve eylemlerinin hukuka uygunluğunu denetleyen bir yargı koludur
Birincil Derece Mahkemeleri; Idare Mahkemeleri ve Aidat Mahkemeleridir
İkinci Derece Mahkemeleri ise Alan Yöneticilik Mahkemesi ve Danıştay ’dır
Oysa Danıştay ayrıca ilk derece keza de son derece hak yeri olarak etkinlik göstermekte ve Alan Yöneticilik Mahkemeleri, Yöneticilik Mahkemeleri ve Aidat Mahkemeleri de genel görevli egemen mahkemelerdir
Idare Mahkemeleri; Bir başkan ve yeterli sayıda üye bulundurur Idari işlemlerin iptali talebi ile açılan iptal davalarına ve zararın tazmini talebiyle açılan bütün adalet davalarına bakmakla beraber, kamu hizmetlerinden herhangi birinin yürütülebilmesi için yapılan yönetimle ilgili sözleşmelerden dolayı doğabilecek uyuşmazlıkların çözümleri ile diğer kanunlarla verilen işlere bakar
Ücret Mahkemeleri; Bir başkan ve yeterli sayıda üye bulundurur Genel bütçeye, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ’un uygulanmasına ilişkin, il özel idareler, belediyeler ve köylere ait vergiler, harçlar ve yarı mali yükümleri ile bu yükümlerin zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davalar ile birlikte diğer kanunlarla bahşedilen işleri çözümler ve bakar
Bölge Yöneticilik Mahkemeleri; Dairelerinde Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ’nun atamasını yaptığı bir başkan ve tatmin edici sayıda üyeleri bulundurur Yöneticilik Mahkemeleri ve Aidat Mahkemeleri kadar bahşedilen kararlara karşısında itiraz başvurularını karara bağlantı kurmak ve kendi hak çevresinde, idare ve ödenti mahkemeleri arasında ortaya meydana çıkan ödev ve yetki uyuşmazlıklarını tahlil ve belirli karara bağlama görevini yerine getirmekle yetkilidir Idari Hak ’da istinaf başvurularını inceleyerek karara bağlama görevi bu mahkemeye aittir
Danıştay; Ödenti Daireleri, Yönetimsel Dava Daireleri ve bir Yönetimle Ilgili Daire almak üzere on beş daireden oluşmaktadır Her dairede bir başkan ve yeterli sayıda aza bulundurur Idari Dairelerin belli başlı amacı uyuşmazlıkları çözmek yok, görünüm bildirmektir yani Danıştay, yönetimle ilgili daireleri aracılığı ile idareye yol gösterici danışman işlevini de görmektedir Bu Nedenle Danıştay Kanunu ’nun 24 maddesine göre bir takım davalara ilk derece mahkemesi olarak baktığı işler de bulunmaktadır neticede, ilk derece mahkemesi olarak Danıştay ’da görülen davalara ilişkin nihai kararlar ile Yönetimsel Adalet ilk derece mahkemelerinin yani Idare Mahkeme ve Aidat Mahkemelerinin verdikleri kararların, kanunun başka bir Yönetimle Ilgili Hak mercine bırakmadığı kararların ve hükümlerin son tahlil mercidir ve temyiz başvurularını çözümlemek ve karara bağlantı kurmak Danıştay ’ın görevi Ilk derece mahkemesi olarak, “Bakanlar Kurulu kararları ile Başbakanlık, Bakanlıklar ve öteki millet kurumları ve kuruluşlarının müsteşarları ile ilgili iki taraflı kararnamelere veya bu kurumlar niteliğindeki meslek kuruluşlarınca çıkarılarak ülke çapında uygulanacak düzenleyici işlemlere, Danıştay Yönetimsel Daire veya Yönetimsel İşler Kurulu tarafınca verilen kararlar üstüne uygulanan eylemler ve işlemlere, Danıştay Yüksek Disiplin Kurulu kararları ve atama alanı ile ilgili olarak Danıştay Başkanlığı işlemlerine ve pat diye çok Idare Mahkemesi ya da Aidat Mahkemesinin yetki alanına giren işlere karşı açılacak iptal davaları ile tam yargı davaları ve tahkim yolu öngörülmeyen ulus hizmetlerine ilişkin sözleşmelerden doğan yönetimsel davaları karara bağlar
4 Askeri Cinayet Yargısı – Askeri Yargıtay
Askeri Yargıtay, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve öteki kanunlarla görevlendirilmiş egemen bir yüksek mahkemedir Asker şahısların kanunla gösterilen muhakkak davalarında da birincil ve son derece mahkemesi olarak bakmaktadır
Birincil Derece Mahkemesinde, Askeri Canice Yargısında birincil derece mahkemeler, Askeri Mahkeme ve Disiplin Mahkemeler olup, asker kişilerce işlenen askeri suçlar ile asker kişiler aleyhine ya da askerlik hizmetleri, görevleriyle ilişkin işledikleri suçlara ait davalara bakar
Üst Derece Mahkemesi ise Askeri Yargıtay ’dır Askeri Mahkemelerin verdiği kararlara ilişkin başvurulacak son adalet yeri bu mercidir
5 Askeri Idari Yargı – Askeri Yüksek Yöneticilik Mahkemesi
Askeri Yüksek Idare Mahkemesi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile görevlendirilmiş egemen bir yüksek mahkemedir ve Askeri Idari Yargı Sistemi tek dereceli tayin yapan yargı sistemidir Türk Milleti adına, askeri olmayan makamlarca tesis edilmiş olsa bile, asker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin yönetimsel işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıkların adalet denetimini yapan bu duruşma Birincil ve Son Derece Mahkemesidir Bu kanun uygulanmasında asker kişilerden maksat; Türk Silahlı Kuvvetlerinde görevli ya da hizmetten ayrılan subaylar, astsubaylar, askeri öğrenciler, bilirkişi çavuş veya bilirkişi jandarma çavuşlar, erbaş ya da erler ile askeri memurlar veya sivil memurların yöneticilik aleyhine açtıklara davalara bakar Askerlik yükümlülüğünden doğan uyuşmazlıklarda ilgilinin asker birey olması şartı aranmamaktadır
6 Anlaşmazlık Yargısı – Anlaşmazlık Mahkemesi
Anayasa Mahkemesi tarafından kendi üyeleri arasından görevlendirdiği bir üyenin başkanlık ettiği Anlaşmazlık Mahkemesi, on iki asıl, on iki de yerine koyma üyeden oluşmaktadır
Adli, Yönetimle Ilgili ve Askeri Adalet mercileri arasında oluşabilecek tayin ve hüküm uyuşmazlıklarını kesinkes çözmeye yetkili tek yargı organı olup Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile görevlendirilen Anlaşmazlık Mahkemesi birincil ve son derece, egemen bir yüksek mahkemedir
Bu esas yargı kollarına göre yargısal fonksiyonları kendi alanlarında kısıtlı bir hak mekanizması taşıyan, sınırlı operasyon yapma yetkisi yer alan iki hak kolu daha bulunmaktadır Bunlar da;
Seçimlerin yapılmasına ilişkin “Yüksek Tercih Kurulunun yürütmekte olduğu yargısal etkinlikler göz önüne alınarak “Tercih Yargısı,
Bir Takım kamu zararı taşıyan konularda belirlenmiş hüküm verebilen “Sayıştayın oluşturduğu, “Hesap Yargısı, Mali Hakdır
Bu suçlama mekanizmalarına ek olarak taraf devletlere karşı yapılan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ’nde bulunan insan haklarının ihlali iddialarını yargılayan, iç hukuk mekanizmamızda yer almasa da kararları iç hukukumuzda etkin “Avrupa İnsan Hakları Yargısı da bulunmaktadır Ama sözleşmede bulunan hakların ihlal edildiği iddiası iç hukuk yolları ile çözümlenemiyor ise başvurulabilmektedir Dolayısıyla bu duruşma, Türkiye ’de adalet organları içerisinde yer almaz ve Türkiye ’deki hak kollarının üzerinde bir üstteki duruşma olma niteliği taşımamaktadır
Kaynakça:
Anayasa Mahkemesi, http:wwwanayasagovtr
Yargıtay, http:wwwyargitaygovtr
Danıştay, http:wwwdanistaygovtr
Askeri Yargıtay, http:wwwmsbgovtrAskeriYargitay
Askeri Yüksek Idare Mahkemesi, http:wwwmsbgovtrAyim
Uyuşmazlık Mahkemesi, http:wwwuyusmazlikgovtr
Sayıştay, http:wwwsayistaygovtrtr
Yüksek Seçim Kurulu, http:wwwyskgovtr
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, http:wwwechrcoeintPageshomeaspx?p home
1 Anayasa Yargısı – Tüzük Mahkemesi,
2 Adli Yargı – Yargıtay,
3 Idari Hak – Danıştay,
4 Askeri Cinayet Yargısı – Askeri Yargıtay,
5 Askeri Yönetimle Ilgili Adalet – Askeri Yüksek Yöneticilik Mahkemesi,
6 Anlaşmazlık Yargısı – Anlaşmazlık Mahkemesi ’dir
1 Tüzük Yargısı – Anayasa Mahkemesi
Anayasa Yargısı, Üç üyenin Türkiye Büyük Millet Meclisi, on bir üyenin Cumhurbaşkanı ’nın Anayasa ’nın 146 maddesine kadar seçtiği “on yedi üyeden kurulan Anayasa Mahkemesi olarak tek bir hak yerinden oluşmakta ve en yüksek organdır
Tüzük Mahkemesi üyeleri asli görevleri dıştan resmi ya da özel hiçbir devir alamaz ve üyeler on iki sene için seçilmekte ve bir kişi iki kez Anayasa Mahkemesi üyesi seçilememektedir
Tüzük Mahkemesi ’nin Tayin ve Yetkileri;
Kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Halk Müziği Meclisi İçtüzüğünün Tüzük ’ya uygunluğunu şekil ve bakımından uygunluğunu kontrol etmek, Mahkemelerce kendisine itiraz yolu ile intikal ettirilen işleri karara bağlamak, Klasik kanun yolları tükenen bireysel başvuruları olmak ve karara bağlantı kurmak, Siyasi partilerin finansal denetimini gerçekleştirmek, Siyasi partilerin kapatılmasına ya da siyasi partinin devlet yardımından kısmen ya da ayrıntılarıyla mahrum bırakılmasına karar atamak, Yasama dokunulmazlığının kaldırılması veya milletvekilliğinin düşürülmesi kararlarına karşı yapılan başvuruları kesinkes karar bağlamak, Yüce Divan sıfatı ile Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Halk Müziği Meclisi Başkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek Idare Mahkemesi Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcı vekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ile Jandarma Genel Komutanı ’nı görevleri ile suçlardan dolayı muhakeme etmek, Mahkeme üyeleri arasından Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı ve Başkanvekilini yeğlemek, Tüzük ’da kendisine bahşedilen diğer görevleri yerine getirmektedir 2 Adli Adalet – Yargıtay
Türkiye ’de Adli Yargı, genel yargı koludur Temel olarak Hukuk Yargısı ve Ceza Yargısı olarak iki bölümü bulunmakta olup Adli Yargı ’da Idari Yargı konusuna girmeyen hukuk mahkemelerinin özel hukuk kurallarının uygulandığı yargılamaları yerine getiren Hukuk Yargısı ile cinayet mahkemelerinin ceza kanunlarını Ceza Muhakemesi Kanunu ’nda bulunan usullere kadar bedensel olaylara uyguladığı Cinayet Yargısı kapsamında yargılamalar yapılmaktadır
Suç Oluşturan Yargısı ’nda genel mahkemeler Asliye Cinayet Mahkemesi ve Ağır Ceza Mahkemesi olarak ikiye ayrılmaktadır 2019 yılından itibaren Sulh Cinayet Mahkemeleri, Sulh Cinayet Hakimliğine dönüştürülmüş ve mahkeme sıfatı kaldırılmıştır
Hukuk Yargısı ’nda, yargıya başvuran kişinin Davacı, karşı yer alan tarafın ise Davalı dendiği ortada bir anlaşmazlık neticesinde taraflardan birinin uyuşmazlığın giderilmesi, fiziki hukuk kurallarına tarafından çözülmesi istemi ile gerçekleşen Çekişmeli Adalet ile anlaşmazlık veya davalının bulunmadığı yargılamalar ile ilgili olan Çekişmesiz Adalet uygulanmakta olup, görevli mahkemeleri Sulh Hukuk mahkemeleri ile Asliye Hukuk mahkemeleridir
Asliye Hukuk Mahkemeleri; Öteki mahkemelerin tahsis alanına girdiği kanunla gösterilmemiş olan tüm davalara bakmakla görevli mahkemedir Yargının etkinliğini artırmak için kurulan uzmanlık mahkemeleri bulunmaktadır Asliye Hukuk Mahkemeleri, Asliye Ticaret Mahkemeleri ile ihtisasa kadar kurulu Özel Görevli Hukuk Mahkemeleri;
Aile Mahkemesi, Kadastro Mahkemesi, Iş Mahkemesi, Tüketici Mahkemesi, İcra Mahkemesi, Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi, Denizcilik Uzmanlaşma Mahkemesi ’dir
Bu uzmanlık mahkemelerinin kurulu olmadığı yerlerde de tekrar bu mahkemelerin devir alanına giren yargılamalar, kaide olarak Asliye Hukuk Mahkemelerinde görülmekte olup, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ’nun 2 maddesine kadar, dava konusunun değerinde ve miktarına bakılmaksızın; mal varlığına ilişkin davalarda, şahıs varlığına ilişkin davalarda, diğer dava ve işler bakımından ve aksine bir düzenleme bulunmadıkça, genel görevli ve tek hakimli mahkemelerdir
Sulh Hukuk Mahkemeleri; 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ’nun 4 maddesine göre, dava konusu ve tutarına bakılmaksızın; kira uyuşmazlıklarına ilişkin davalar: (961932 tarihli ve 2004 sayılı) İcra ve İflas Kanununa tarafından ilamsız icra yoluyla kiralanmış taşınmazın tahliyesine ilişkin hükümler ayrık (Müstesna: Ayrık; istisna olan; kaide dışı) elde etmek üzere, kira ilişkisinden doğan alacak davaları da dahil bütün uyuşmazlıkları konu alan davalar ile bu davalara karşısında açılan davaların,
Ortaklığın giderilmesi davaları ile taşınır veya taşınmazların paydaşları arasındaki mülk ya da hakların paylaştırılmasına ilişkin davaların,
Taşınır ya da taşınmazlarda bir hakka dayanmaksızın yalnızca zilyetliğin (Zilyetlik: Bir şey üstünde fiili bağımsızlık ya da bir eşyayı fiili bağımsızlık ve kudret alanı içinde bulundurma) korunmasına ilişkin davaların,
Bu ve öteki kanunların, sulh hukuk mahkemesi ya da sulh hukuk hakimini görevlendirdiği davaların görüldüğü ve tek hakimli mahkemelerdir
Asliye Ceza Mahkemeleri; Kanunla Sulh Canice Hakiminin ve Ağır Cinayet Mahkemesinin görev alanına girmeyen tüm konularda, genel görevli ve tek hakimli, ilk derece bir mahkemedir
Ağır Ceza Mahkemesi; Kanun kadar belirlenen ve ağır cezayı gerektiren suçları yargılamakla görevli olup kural olarak, işlenen suç ağırlaştırılmış müebbet, müebbet hapis ve on yıldan pozitif hapis cezasıyla cezalandırmayı gerektiren suçlarla ilgili davalara bakmaktadır Yağma, nitelikli üçkâğıt, haksız iflas, resmi belgede sahtecilik ve irtikap (İrtikap: Fena iş yapma, musibet etme yalan söyleme, kandırma yapma) suçlarına ilişkin yargılamalardan ve davanın Ağır Canice Mahkemesinde görüleceği, Türk Suç Oluşturan Kanunu ve öteki ceza içeren kanunlarda düzenlenmişse bu davalardan Ağır Cinayet Mahkemesi görevlidir Bir başkan yeterli sayıda aza bulunmakta olup, duruşma başkan ve iki aza ile yargılama faaliyeti yapmaktadır başkaca Asliye Ceza Mahkemesi gibi ilk derece mahkemelerindendir lakin çok hakimli, diğer bir deyişle toplu bir mahkemedir
Özel Görevli Ceza Mahkemeleri; Devlet Güvenlik Mahkemelerinin kaldırılmasıyla ortaya çıkan ihtiyacın bir sonucu olarak boşluğu gidermek üzere, sivil hakimlerden oluşacak şekilde sabit olup, kaide olarak, örgütlü suçlarla, devlete karşın suçlarda yargılama yapmakla görevli mahkemelerdir
Ilk derece mahkemesi olarak atama yapan Özel Görevli Mahkemeler;
Fikri ve Sınai Haklar Canice Mahkemesi, İcra Cinayet Mahkemesi, Trafik Mahkemesi, Kadastro Mahkemesi, Çocuk Mahkemeleri, Çocuk Ağır Ceza Mahkemeleri, Özel Yetkili Ağır Suç Oluşturan Mahkemesi ’dir
Çocukların ceza yargılamasında tek hakimli çocuk mahkemeleri görevlidir ve bu duruşmalarda Cumhuriyet Savcısı bulunmaz Ancak çocuklar kadar işlenen, ağır cezayı gerektiren suçların yargılamasında birincil derece mahkemesi olarak fazla hakimli çocuk ağır canice mahkemeleri kurulabilmektedir
Her il merkezi ve ilçede başsavcılık bulunmakta ve Cumhuriyet Başsavcılığı ’nda bir Başsavcı ile yeterli sayıda savcı bulunmaktadır Cumhuriyet Başsavcılığı, kamu davasının açılmasına karar verme, kanun yollarına başvurma, soruşturma yapma, yargılama faaliyetlerini Cumhuriyet adına izleme ve katılma, duruşma kararlarının yerine getirilmesi konusunda gerekli işlemleri yapmakla görevli mercidir
084196hw0z
Alan Adliye Mahkemeleri (İstinaf (İstinaf: Mahkemenin verdiği kararı kabul etmeyerek bunu istinaf mahkemesine götürme)); Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ’nun iş yoğunluğu ve coğrafi dağılımı değerlendirerek olumlu görüşü neticesinde, kanunilik ilkesinin istinası yok, kanun göre açıkça bu yetkinin verilmesi sonucu, Yargı Bakanlığı kadar kurulabilmekte olan Adli Hak kolunda ancak ikinci derece mahkemelerdir
Hemen Şimdi işlerlik kazanan istinaf kanun yolu ile Adli Adalet, Hukuk ve Suç Oluşturan ilk derece mahkemeleri göre verilen, kesin olmayan hüküm ve kararlara karşısında yapılacak istinaf başvurularını tahlil etmek ve karara bağlamakla görevlidir İstinaf başvurusunda ilk derece mahkemesi kararı hukuka uygun bulunmaz ise Alan Adliye Mahkemesi, kararı bozabilir ve bitmiş suçlama yapabilmektedir Alan Adliye Mahkemesi somut olayı ve hukuka adaptasyon denetimini bir arada yapabilmekte iken temyiz incelemesinde yalnız hukuka uygunluk denetimi yapılmaktadır
Yargıtay, Yirmi üç Hukuk Dairesi ve yirmi üç Ceza Dairesi ile her dairede bir başkan ve tatmin edici sayıda üyeler bulunmaktadır Birincil derece mahkemesi olarak hukuk ve ceza mahkemelerinden verilen kararlar üzerine Yargıtay ’da temyiz incelemesi yapılabilmektedir oysa alınan kararlar, somut olayı bitmiş değerlendirip yargılama içermeyip, sadece hukuka uygunluğun denetimini sağlamaktadır Adliye mahkemeleri göre verilen kararların ve kanunun diğer bir hak mercine bırakmadığı hüküm ve kararları birincil ve son merci olarak inceleyerek karara bağlayan yüksek mahkemedir Yargıtay Başkan ve üyeleri ile Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı vekili ve özel kanunlarında belirtilmiş kimseler aleyhindeki görevden doğan tazminat davalarına ve bunların bireysel suçlarına ait ceza davalarına ve kanunlarda gösterilen öteki davalara birincil ve son derece mahkemesi olarak bakmaktadır
3 Yönetimle Ilgili Adalet – Danıştay
İdarenin işlemleri ve eylemlerinin hukuka uygunluğunu denetleyen bir yargı koludur
Birincil Derece Mahkemeleri; Idare Mahkemeleri ve Aidat Mahkemeleridir
İkinci Derece Mahkemeleri ise Alan Yöneticilik Mahkemesi ve Danıştay ’dır
Oysa Danıştay ayrıca ilk derece keza de son derece hak yeri olarak etkinlik göstermekte ve Alan Yöneticilik Mahkemeleri, Yöneticilik Mahkemeleri ve Aidat Mahkemeleri de genel görevli egemen mahkemelerdir
Idare Mahkemeleri; Bir başkan ve yeterli sayıda üye bulundurur Idari işlemlerin iptali talebi ile açılan iptal davalarına ve zararın tazmini talebiyle açılan bütün adalet davalarına bakmakla beraber, kamu hizmetlerinden herhangi birinin yürütülebilmesi için yapılan yönetimle ilgili sözleşmelerden dolayı doğabilecek uyuşmazlıkların çözümleri ile diğer kanunlarla verilen işlere bakar
Ücret Mahkemeleri; Bir başkan ve yeterli sayıda üye bulundurur Genel bütçeye, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ’un uygulanmasına ilişkin, il özel idareler, belediyeler ve köylere ait vergiler, harçlar ve yarı mali yükümleri ile bu yükümlerin zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davalar ile birlikte diğer kanunlarla bahşedilen işleri çözümler ve bakar
Bölge Yöneticilik Mahkemeleri; Dairelerinde Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ’nun atamasını yaptığı bir başkan ve tatmin edici sayıda üyeleri bulundurur Yöneticilik Mahkemeleri ve Aidat Mahkemeleri kadar bahşedilen kararlara karşısında itiraz başvurularını karara bağlantı kurmak ve kendi hak çevresinde, idare ve ödenti mahkemeleri arasında ortaya meydana çıkan ödev ve yetki uyuşmazlıklarını tahlil ve belirli karara bağlama görevini yerine getirmekle yetkilidir Idari Hak ’da istinaf başvurularını inceleyerek karara bağlama görevi bu mahkemeye aittir
Danıştay; Ödenti Daireleri, Yönetimsel Dava Daireleri ve bir Yönetimle Ilgili Daire almak üzere on beş daireden oluşmaktadır Her dairede bir başkan ve yeterli sayıda aza bulundurur Idari Dairelerin belli başlı amacı uyuşmazlıkları çözmek yok, görünüm bildirmektir yani Danıştay, yönetimle ilgili daireleri aracılığı ile idareye yol gösterici danışman işlevini de görmektedir Bu Nedenle Danıştay Kanunu ’nun 24 maddesine göre bir takım davalara ilk derece mahkemesi olarak baktığı işler de bulunmaktadır neticede, ilk derece mahkemesi olarak Danıştay ’da görülen davalara ilişkin nihai kararlar ile Yönetimsel Adalet ilk derece mahkemelerinin yani Idare Mahkeme ve Aidat Mahkemelerinin verdikleri kararların, kanunun başka bir Yönetimle Ilgili Hak mercine bırakmadığı kararların ve hükümlerin son tahlil mercidir ve temyiz başvurularını çözümlemek ve karara bağlantı kurmak Danıştay ’ın görevi Ilk derece mahkemesi olarak, “Bakanlar Kurulu kararları ile Başbakanlık, Bakanlıklar ve öteki millet kurumları ve kuruluşlarının müsteşarları ile ilgili iki taraflı kararnamelere veya bu kurumlar niteliğindeki meslek kuruluşlarınca çıkarılarak ülke çapında uygulanacak düzenleyici işlemlere, Danıştay Yönetimsel Daire veya Yönetimsel İşler Kurulu tarafınca verilen kararlar üstüne uygulanan eylemler ve işlemlere, Danıştay Yüksek Disiplin Kurulu kararları ve atama alanı ile ilgili olarak Danıştay Başkanlığı işlemlerine ve pat diye çok Idare Mahkemesi ya da Aidat Mahkemesinin yetki alanına giren işlere karşı açılacak iptal davaları ile tam yargı davaları ve tahkim yolu öngörülmeyen ulus hizmetlerine ilişkin sözleşmelerden doğan yönetimsel davaları karara bağlar
4 Askeri Cinayet Yargısı – Askeri Yargıtay
Askeri Yargıtay, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve öteki kanunlarla görevlendirilmiş egemen bir yüksek mahkemedir Asker şahısların kanunla gösterilen muhakkak davalarında da birincil ve son derece mahkemesi olarak bakmaktadır
Birincil Derece Mahkemesinde, Askeri Canice Yargısında birincil derece mahkemeler, Askeri Mahkeme ve Disiplin Mahkemeler olup, asker kişilerce işlenen askeri suçlar ile asker kişiler aleyhine ya da askerlik hizmetleri, görevleriyle ilişkin işledikleri suçlara ait davalara bakar
Üst Derece Mahkemesi ise Askeri Yargıtay ’dır Askeri Mahkemelerin verdiği kararlara ilişkin başvurulacak son adalet yeri bu mercidir
5 Askeri Idari Yargı – Askeri Yüksek Yöneticilik Mahkemesi
Askeri Yüksek Idare Mahkemesi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile görevlendirilmiş egemen bir yüksek mahkemedir ve Askeri Idari Yargı Sistemi tek dereceli tayin yapan yargı sistemidir Türk Milleti adına, askeri olmayan makamlarca tesis edilmiş olsa bile, asker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin yönetimsel işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıkların adalet denetimini yapan bu duruşma Birincil ve Son Derece Mahkemesidir Bu kanun uygulanmasında asker kişilerden maksat; Türk Silahlı Kuvvetlerinde görevli ya da hizmetten ayrılan subaylar, astsubaylar, askeri öğrenciler, bilirkişi çavuş veya bilirkişi jandarma çavuşlar, erbaş ya da erler ile askeri memurlar veya sivil memurların yöneticilik aleyhine açtıklara davalara bakar Askerlik yükümlülüğünden doğan uyuşmazlıklarda ilgilinin asker birey olması şartı aranmamaktadır
6 Anlaşmazlık Yargısı – Anlaşmazlık Mahkemesi
Anayasa Mahkemesi tarafından kendi üyeleri arasından görevlendirdiği bir üyenin başkanlık ettiği Anlaşmazlık Mahkemesi, on iki asıl, on iki de yerine koyma üyeden oluşmaktadır
Adli, Yönetimle Ilgili ve Askeri Adalet mercileri arasında oluşabilecek tayin ve hüküm uyuşmazlıklarını kesinkes çözmeye yetkili tek yargı organı olup Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile görevlendirilen Anlaşmazlık Mahkemesi birincil ve son derece, egemen bir yüksek mahkemedir
Bu esas yargı kollarına göre yargısal fonksiyonları kendi alanlarında kısıtlı bir hak mekanizması taşıyan, sınırlı operasyon yapma yetkisi yer alan iki hak kolu daha bulunmaktadır Bunlar da;
Seçimlerin yapılmasına ilişkin “Yüksek Tercih Kurulunun yürütmekte olduğu yargısal etkinlikler göz önüne alınarak “Tercih Yargısı,
Bir Takım kamu zararı taşıyan konularda belirlenmiş hüküm verebilen “Sayıştayın oluşturduğu, “Hesap Yargısı, Mali Hakdır
Bu suçlama mekanizmalarına ek olarak taraf devletlere karşı yapılan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ’nde bulunan insan haklarının ihlali iddialarını yargılayan, iç hukuk mekanizmamızda yer almasa da kararları iç hukukumuzda etkin “Avrupa İnsan Hakları Yargısı da bulunmaktadır Ama sözleşmede bulunan hakların ihlal edildiği iddiası iç hukuk yolları ile çözümlenemiyor ise başvurulabilmektedir Dolayısıyla bu duruşma, Türkiye ’de adalet organları içerisinde yer almaz ve Türkiye ’deki hak kollarının üzerinde bir üstteki duruşma olma niteliği taşımamaktadır
Kaynakça:
Anayasa Mahkemesi, http:wwwanayasagovtr
Yargıtay, http:wwwyargitaygovtr
Danıştay, http:wwwdanistaygovtr
Askeri Yargıtay, http:wwwmsbgovtrAskeriYargitay
Askeri Yüksek Idare Mahkemesi, http:wwwmsbgovtrAyim
Uyuşmazlık Mahkemesi, http:wwwuyusmazlikgovtr
Sayıştay, http:wwwsayistaygovtrtr
Yüksek Seçim Kurulu, http:wwwyskgovtr
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, http:wwwechrcoeintPageshomeaspx?p home