İnsanların toprağı işleyerek, değişik bitkileri yetiştirmesine tarım denir Topraklardan tarım alanı olarak faydalanma geniş ölçüde yerşekillerine ve iklime bağlıdır Ülkemizde nüfusun kayda değer bir kısmı geçimini tarımdan sağlar Keza tarım, insanımızın temel gıda maddelerini karşılaması, dış satımında kayda değer bir yere sahip olması ve ülkemizdeki bir fazla sanayi kolunun hammadesini karşılaması nedeniyle ülke ekonomisindeki önemini korumaktadır
1 Türkiye Topraklarından Kullanım
Toprak gelişmiş ülkelerde önemli bir idareli varlık olarak ele alınmakta ve planlı bir şekilde kullanılmaktadır Ülkemizde yeterince tasarlama yapılmaması nedenleriyle erozyon, kirlenme ve toprağın aşırı kullanımı gibi olumsuzluklar görülmektedir
Toprak keza tarımda kullanılır hem de sanayide hammadde olarak değerlendirilir Tarım açısından ormancılık, hayvancılık ve bitkilerin yetişmesi için kullanılırken sanayide çimento, tuğla, kiremit, fayans ve seramik gibi ürünlerin hammaddesi olarak kullanılır
Türkiye ’de arazinin % 36 ’sında tarım yapılabilmektedir Hem iklimin ve toprağın değişik olması yetiştirilen ürün çeşidinin fazla olmasına sebep olmuştur 1950 ’li yıllardan sonradan makineleşmenin etkisiyle çayır ve otlakların bir kısmının tarım alanına dönüştürülmesi keza bir takım yerlerde ormanların yıkım edilerek tarlaya çevrilmesi sonucu tarım alanları genişlemiştir Tarım alanlarının bölgelere kadar dağılış oranı farklılık gösterir Ekilidikili alanların bölge yüzölçümüne göre asgari yer kapladığı alan Doğu Anadolu, maksimum yer kapladığı bölge ise Marmara ’dır Bu durum üstünde yerşekillerinin yükseltisi ve engebeliliği etkin olmuştur
Topraklarımız daha fazla Karadeniz Bölgesi ’nde bağlık, bahçelik ve ormanlık alanlar, Ege ’de endüstriyel bitki alanları, Akdeniz ’de endüstriyel bitki alanları ve ormanlıklar, Marmara ’da endüstriyel bitki alanları ve tarım arazisi, iç kesimlerde de tarım alanları ve otlaklık alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır
Bazı bitki türleri bir takım topraklarda daha iyi ve kaliteli yetişmektedir Örneğin dere, yıkanmanın pozitif olduğu kireçsiz topraklarda yetişirken antep fıstığı verimsiz bölgelerde kireçli topraklarda, yumrulu bitki örtüsü (patates, soğan) kumlu topraklarda, üzüm bağları da kumlu çakıllı topraklar üzerinde daha nitelikli yetişmekte ve daha pozitif verim alınmaktadır
Türkiye ’de Tarımı Etkileyen Faktörler
a*** Toprak ve Bakımı
Toprağın özelliği ve verimliliği tarımsal etkinlikler üzerinde etkili olan kayda değer faktörlerden biridir Toprak verimliliği açıklanmış aralıklarla çözümleme ettirilmeli ve tesbit edilen mineral madde eksikliği giderilmelidir Bu şart toprağın verimliliğini artıracaktır Ayrıca toprağın özelliğine tarafından ekilecek ürünlerin belirlenmesi gerekir
Ülkemizdeki tarım alanlarının önemli bir kısmında eğimin artı olması ve buralarda toprak tabakasının ince olması nedeniyle toprak kaybı önemli bir tehdit olduğu için buralarda erozyonla çaba ağırlık kazanmıştır
b*** Sulama
Türkiye ’de tarımdaki verimi etkileyen en manâlı faktör sulamadır Ülkemizin büyük bir bölümü verimsiz ve güya verimsiz iklimlerin etkisinde bulunduğu için bilhassa yaz döneminde su ihitiyacı çok artmaktadır Ülkemizde en geniş tarım alanlarının İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Ege, Akdeniz bölgelerinde bulunması ve buralarda da yazların kurak geçmesi sulamaya ne dek çok gereklilik olduğunu göstermektedir Türkiye topraklarının % 75 ’i sulanamamakta ve istenen verim alınamamaktadır
İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgesinin bazı kesimlerinde sulandırma sıkıntısı nedeniyle tarım alanları nadasa bırakılmaktadır Ülkemizde sulamaya büyük yük verilmektedir DSİ ve Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından sulamanın yaygınlaşması için incelemeler yapılmaktadır
Ülkemizde sulama yaygınlaştırılabilire;
–*** Kuru tarım (nadas) metodu sona erer
–*** Bir yılda birden fazla ürün alınabilir
–*** Tarım iklime bağımlılıktan kurtulur ve bilhassa tahılların üretiminde yıllara kadar dalgalanmalar azalır
–*** Üretim artışı ve sürekliliği sağlanır
–*** Tahıl yerine, sebze ve meyve ile endüstri bitkilerinin ekimi yaygınlaşır Mahsul çeşitliliği ortaya çıkar
–*** Çiftçinin geliri ve toprağın verimi artar Buna ast olarak göç azalır
–*** Tarımın ulusal kazanç içindeki ve ihracattaki payı artar
Güneydoğu Anadolu ’da GAP ’la birlikte yukarıdakllerin bir çoğu gerçekleşmektedir
c*** Gübreleme
Toprağın yeteri dek gıda almaması yada toprağın devamlı kullanılması nedeniyle minerallerin azalması alınan verimi düşürmektedir Gübreleme ile mineral takviyesi yapılarak toprağın verimi artırılır Toprağa atılan gübreler doğal ve yapay gübre edinmek üzere iki çeşittir Ülkemizde hem kullanılan gübre miktarı ayrıca de gübrelenen tarım alanı artmıştır
d*** İlaçlama
Tarımda verim düşüklüğüne neden olan dağıtılmış hastalık ve haşerelere karşısında ilaçlama yapılmalıdır İlaçlamanın verimli olabilmesi İçin Hacın dozu ve kullanılan zamanı iyi ayarlanmalıdır
e*** Tohum Islahı
Tarım ürünlerinden yüksek verim elde edilmesinde nitelikli tohum kullanılması etkilidir Ülkemizde son yıllarda buğday, pamuk, ayçiçeği, elma, narenciye ve şeftali gibi ürünlerde nitelikli tohum kullanılmasıyla üretimde büyük artışlar meydana gelmiştir
f*** Makineleşme
Toprağın kısa sürede ve zamanında sürülmesi ile hasadın zamanında yapılabilmesi günümüzde makineleşme İle mümkündür Özellikle 1950 ’li yıllardan sonra ülkemizde makineleşme artmaya başlamıştır Bunun sonucunda çayır alanlarının bir kısmı tarım alanına çevrilmiş, tarım alanlarında ve bilhassa buğday üretiminde büyük artışlar olmuştur Bunun yanına makineleşme çayır alanlarını azalttığından mera hayvancılığını negatif yönde etkilemiş ve tarımdaki işgücü ihtiyacını azalttığından kırsal kesimden kente göçe niçin olmuştur Ülkemizde bazı yerlerde tarım arazilerinin dağlık ve engebeli olmasından nedeniyle makineli tarım gelişmemiştir (Doğu Karadeniz kıyıları – Doğu Anadolu ’nun yüksek yerleri gibi)
g Pazarlama ve Tarımı Destekleyen Kuruluşlar
Tarımsal üretim sonucu elde edilen ürünlerin işleme merkezlerine ya da tüketim merkezlerine ulaştırılıp pazarlanması kayda değer bir husustur Pazar durumu inceledikten sonradan üretime başlanmalıdır Bu Nedenle ürünlerin ne değin yetiştirileceğine karar verilir ve fiyatının ne olacağı tahmin edilir
Üreticinin piyasa şartlarından olumsuz etkilenmemesi için devlet göre destekleme alımları yapılır Destekleme alımındaki kasıt devletin önceden duyurduğu taban fiyattan ürünü alarak çiftçinin hasar görmesini önlemesidir
Tarımı teşvik etmek amacıyla devlet ve değişik özel sektör kadar değişik kurumlar oluşturulmuştur Ülkemizdeki tarımsal faaliyetlerin bir plan dahilinde yürütülmesi ve bunların desteklenmesi Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı tarafından yürütülmektedir
Tarımı destekleyen kuruluşlar;
–*** Türkiye Zirai Donatım Kurumu
–*** Devlet Su İşleri
–*** Toprak Mahsûlleri Ofisi
–*** Tarım Kredi Kooperatifleri
–*** Ziraat Bankası
–*** Tarım işletmeleri Genel Müdürlüğü
–*** Farklı Alanlara Yönlendirilmiş kooperatif ve kuruluşlar (Fiskobirlik, Tariş, Çukobirlik, Çaykur, Tekel vb)
Tarım İşletme Metodları
Aynı iklim özellikleri ve toprak şartlarına sahip olan tarım alanlarından öbür verim alınması, uygulanan tarım metodlarından kaynaklanmaktadır
a)*** İntansif (Yoğun) Tarım
Çağdaş tarım metodudur Bu metodla birim alandan en yüksek verim almak amaçlanır Sulandırma, gübreleme, tohum ıslahı, makineleşme gibi verimi artıran yöntemler kullanılır Üretimde yıllar arasında fazla çeşitlilik olmaz Hollanda, Japonya, Almanya, İsrail gibi ülkelerde uygulanır Ülkemizde Adana, Antalya ve Kıyı Ege ovalarında yapılır
b)*** Ekstansif (Yaygın) Tarım
Tarım alanlarının geniş, nüfusun eksik olduğu yerlerde uygulanır Bu yöntem uygulanırken toprak yoğun bir şekilde işlenmez Üretim iklim şartlarına göre değişken Daha çok tahıl ürünleri ekilir Arjantin, Kanada, Brezilya, Hindistan, Türkiye gibi ülkelerde uygulanır Türkiye ’de İç Anadolu, Doğu Anadolu, G Doğu Anadolu ve İç Ege ’de yaygındır
c)*** Nadas (Kuru) Tarımı
Buna ilkel tarım da denir Yağışların ve sulamanın yetkisiz olduğu sahalarda uygulanır Topraktan iki yılda bir mahsul alınır Ülkemizde İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde uygulanır Sulandırma yaygınlaşırsa ortadan kalkar
Bunların yanına plantasyon, sera ve münavebeli (dönüşümlü) tarım gibi metodlarda uygulanır Plantasyonlarda; geniş alanlarda genelde tek tip mahsul yetiştirilir Başlıca ekvatora yakın bölgede yaygın olarak görülür Brezilya ’daki kahve ve muz plantasyonları gibi Nöbetleşe ekim (münavebeli tarım); toprağa her sene aynı ürünü ekmek yerine dönüşümlü olarak bambaşka ürünler ekilir Nöbetleşe ekimdeki gaye toprak içindeki mineral dengesinin sağlanması ve toprağın erozyona karşı korunmasıdır
Tarla ve Bahçe Kültürleri
Kültür bitkileri millet göre tarla yada bahçelerde sulandırma, gübreleme vb çalışmalar yapılarak yetiştirilen bitkilerdir
A) TAHILLAR
Tahıllara hububat adı da verilir Buğday, arpa, darı, çavdar, pirinç gibi ürünlerden oluşur Türkiye ’de ekim alanı ve üretimi azami olan tarım ürünleri, tahıllardır
Tahıl üretim alanlarının toplam arazi içinde en yüksek paya sahip olmasının başlıca nedenleri:
–*** Nüfusun beslenmesinde, en önemli gıda kaynağı olması
–*** Tarım alanlarının genişlemiş olması
–*** İklimin tahıl tarımına elverişli olması
–*** Nüfusun şipşak artması
Buğday
Orta kuşakta güya verimsiz İklim bölgelerinde yetişen ve ülkemizde en yaygın üretilen tarım ürünüdür İlkbahar döneminde yağış, yaz döneminde ise verimsiz ve sıcak bir etraf ister Olgunlaşma zamanı sıcaklığa tarafından değişir Türkiye ’de ilk kez Çukurova ’da, en geç ise ErzurumKars çevresinde olgunlaşıp hasat edilir Ülkemizde maksimum İç Anadolu, Marmara, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yetiştirilir Karadeniz kıyılarında yaz yağışlarından, Doğu Anadolu ’nun yüksek yerlerinde ise yazların kısa sürmesinden dolayı yetiştirilemez Kuru tarım metodlarıyla üretildiğinden üretimi yıldan yıla değişim gösterir 1960 yılından sonradan ekim alanları artmadığı halde üretim artmıştır Bunun sebebi sulamanın artmasıdır
Dünya ’nın en çok buğday üreten ülkeleri arasında ABD, Rusya Federasyonu, Hindistan, Kanada ve Fransa yer alır Türkiye buğday üretiminde dünyada kayda değer bir yere sahiptir Fakat esas gıda maddesi olarak tüketildiği için dış ticarette kayda değer bir yer tutmaz
Arpa
Türkiye ’de buğdaydan daha sonra en fazla üretilen tahıl ürünüdür Yetişme şartları buğday ile paralellik gösterir Yalnız buğdaya kadar, yetişme süresi daha kısadır bu nedenle Doğu Anadolu ’da buğdayın yetişmediği yüksek yerlerde de yetişir
Türkiye üretiminin yarıya yakın kısmını İç Anadolu Bölgesi karşılar Güneydoğu Anadolu, Ege ve Doğu Anadolu bölgeleri öteki imal bölgeleridir Arpa yılda 89 milyon ton civarında üretilmektedir Arpa en çok hayvan yemi olarak ve bira sanayinde kullanılır
Çavdar
Buğday ve arpanın yetişmediği yükseltilerde yetişir Un ve ekmek yapımında kullanılır Tahıllar içinde negatif iklim şartlarına en dayanıklı olanıdır Ülkemizde İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde daha pozitif üretilir
Yulaf
Ülkemizde iç Anadolu, Marmara ve Çukurova ’da daha pozitif üretilir Bisküvi ve yem sanayisinde kullanılır
Darı
Yaz döneminde yağış bölge ya da sulandırma yapılan sıcak sahalarda yetiştirilir Bu özelliğinden dolayı arpa ve buğday tarımından farklılık gösterir En yerinde iklim yaz yağışlarının olduğu Karadeniz iklimidir
Darı, ülkemizde Karadeniz kıyı şeridinde ve Marmara ’nın kuzey kesimlerinde yaz yağışlarıyla doğal olarak yetişirken, Akdeniz, Ege ve İç bölgelerde yazın sulamayla yetişebilir Son yıllarda yem ve yağ sanayinde mısır kullanımının artmasıyla hesaplı değeri artmış Akdeniz ’deki üretim Karadeniz ’i geçmiştir Mısır üretiminin yaklaşık yarısı Akdeniz Bölgesi ’nden elde edilir Karadeniz ’de üretilen mısır bölgenin esas besin maddesi olduğu için ticari değeri pozitif değildir
Pirinç (Çeltik)
Ülkemizde ise başlıca akarsu boylarında ve alüvyal ovalarda yaygındır Pirinç tarlalarının aralıksız su içinde olması sinek üremesine ve sıtmaya niçin olur Bu yüzden pirinç ekim alanları mesken alanlarından uzakta yer alır ve devlet tarafından sınırlandırılmıştır azami Marmara ’da, Batı Karadeniz ’de, Kıyı Ege ’de ve Amik Ovası ’nda üretilir
B) ENDÜSTRİ (SANAYİ) BİTKİLERİ
Üretildikten sonradan, dağıtılmış sanayi dallarında işlenerek gıda ve endüstri maddeleri elde edilen bitkilerdir (Tütün, pamuk, şeker pancarı, çay, keten, kenevir, haşhaş gibi)
Endüstri bitkileri üretimi tahıllardan sonradan 2 sırayı alır Son 50 yıl içinde ekim alanı aralıksız genişlemiştir Endüstri bitkilerinin çağdaş tarım yöntemleriyle yetiştirilmesi daha verimli ve kaliteli bir üretime neden olmuştur Endüstri bitkileri ülke ihtiyacını karşıladığı gibi, tamamlanmış ya da işlenmemiş olarak ihraç edilerek gelir sağlanmaktadır
Kıraç (verimsiz) topraklarda daha nitelikli yetişen, yetişme döneminde nem ve sıcaklığa ihtiyacı olan bir bitkidir Türkiye genelinde iklim ve toprak yapısı tütün üretimine elverişlidir Ama kalitesinin azalmaması için devlet ekim alanlarını belirlemekte ve kaliteye kadar fiyatlandırma yapmaktadır Türkiye Dünya ’da önemli tütün üreticisi olan ülkelerden biridir Tütünümüz kalite bakımından seçim edilen tütünler arasındadır
En kayda değer imal alanları içinde ilk kez, Ege Bölgesi (Manisa, izmir, Muğla, Denizli, Açık Fikirli, Uşak), ikinci sırada Güneydoğu Anadolu Bölgesi, üçüncü sırada Karadeniz Bölgesi (Samsun, Tokat) kazanç Geriye Doğru kalanı ise dağınık olarak Hatay, Balıkesir, Bitlis, Muş ve Malatya illerinde üretilmektedir
Pamuk
Ekimi azami yapılan endüstri bitkisidir Yetişme dönemi olan ilkbahar mevsiminde çokça su, gelişme döneminde tabandan sulama, hasat döneminde ise sıcak ve kurak iklim ister Hasat dönemindeki yaz yağışları ürünün kalitesini düşürdüğü için Karadeniz kıyılarında yetiştirilemez
Ayrıca uzun bir yaz süresi istediğinden iç bölgelerimizin yüksek ve serin ovalarında üretimi yapılamaz Pamuk tarımını ilk olarak sıcaklık faktörü belirler Çünkü yağış yetersizliği sulama yolu ile giderilebilir
Pamuk, ülkemizde azami Güneydoğu Anadolu ovalarında, Kıyı Ege ve Akdeniz ovalarında, Güney Marmara Bölümü ve Doğu Anadolu Bölgesi ’nde üretilir Pamuk, bozulmayan ve basit taşınabilen bir mahsul olduğundan ülkemizin her bölgesinde işlenebilir Ama daha çok Ege, Akdeniz, Güneydoğu Anadolu ve Marmara bölgelerindeki dokuma ve tekstil fabrikalarında işlenir Bir kısmı da ihraç edilir 2003 yılında 920 bin ton imal gerçekleşmiştir
Şeker Pancarı
Ülkemizde şeker pancarı üretimi 1926 yılında Uşak ve Alpullu şeker fabrikalarının kurulmasıyla başlamıştır Şeker pancarı, hasadından hemencecik sonradan işlenmesi gerektiğinden önce fabrikası resmileşmiş sonra onun çevresinde ekimi yapılmaya başlanmıştır, ilkbaharda yağış, yaz mevsiminde ise sulandırma ve güneşli bir iklim ister
Şeker pancarının fazla sıcaklık ricası yoktur Fakat yetişme döneminde sulanması gerekir Her bölgede yetiştirilir
azami iç Anadolu Bölgesi ’nde üretilir daha sonra İç Batı Anadolu, Orta ve Batı Karadeniz bölümleri, Marmara Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi kazanç Yaz yağışlarından nedeniyle Karadeniz kıyılarında, kuraklıktan nedeniyle Güneydoğu Anadolu ’da ve ayrıca yüksek kazanç getiren ürünler ekildiğinden Ege ve Akdeniz kıyı ovalarında yetiştirilmemektedir Pancar atıklarından hayvan yemi üretildiğinden fabrikaların civarda besi hayvancılığı gelişmiştir Şeker pancarı üretimi her sene artma göstererek 1927 yılında 0,6 bin ton iken 1998 yılında 222 milyon tona çıkmıştır Son yıllarda şeker pancarı üretimi azalmıştır (2005 yılı imal miktarı 15 milyon ton civarındadır)
Haşhaş
Afyon sakızı adı verilen maddesinin uyuşturucu yapımında kullanılmasından nedeniyle devletin sıkı denetimi aşağı sınırlı alanlarda ve az miktarda yetiştirilen bir bitkidir Dolayısıyla ekim alanları doğal şartlara göre değil devletin müsade verdiği yerlere bağlıdır Ülkemizde daha çok İç Ege ’deki Afyon, Kütahya, Uşak, Denizli ile Göller yöresindeki Burdur ve İsparta illerinde üretimi yapılır Bir kısmı ihraç edilir Tohumları yağ elde etmede ve diğer gıda kollarında kullanılır Afyon sakızından hap yapılır Takvim üretim 15 ile 30 bin ton aralarında gerçekleşir
Nehir
Anavatanı Muson Asya ’sı olan akarsu, ülkemizde ekonomik olarak 1940 ’lı yıllardan sonra üretilmeye başlanmıştır Nehir yıkanmış ve kireçsiz topraklarda, yağışın bol olduğu ıslak bulutlu ve serin ortamlarda yetişen funda türü bir bitkidir Yaprakları kurutularak akarsu elde edilir Bu özellikler ülkemizde Doğu Karadeniz kıyı şeridinde bulunduğundan dere tarımı yalnızca Rize, Trabzon, Artvin, Ordu ve Giresun illerinde yapılmaktadır Dere üretiminin % 75 ’i tek başına Rize ’ye aittir Çayın kalitesini ve üretimini arttırmak için 1971 ’de Rize ’de Dere Kurumu (ÇayKur) kurulmuştur
1950 yılında 2600 hektar olan dere bahçeleri 2005 yılında 76 000 hektara çıkmıştır Ülkemizde yıllık 200 bin ton civarında kuru akarsu üretilmektedir Akarsu tarımıyla birlikte Doğu Karadeniz ’de tarım ve sanayi az da olsa canlanmıştır
KetenKenevir
Tropikal alan bitkisi olan keten ve kenevirin liflerinden keten kumaşı ve kot bezi yapılır Ketenkenevir üretimi daha çok Batı Karadeniz ’deki Kastamonu, Sinop ve Zonguldak çevresi ile Marmara ’da Kocaeli çevresinde yapılır Kenevir uyuşturucu yapımında kullanıldığı için üretimi devlet kontrolü altındadır
C) YAĞ BİTKİLERİ
Zeytin, günebakan, susam, kolza, aspir, yerfıstığı gibi bitkilerden yağ elde edilir Bu sebeple bu bitkilere yağ bitkileri denir
Zeytin
Zeytin ağacı Akdeniz ikliminin natürel bitkilerindendir Soğuğa aleyhinde sağduyu olduğundan kışların ılık geçtiği ve don olayının görülmediği Akdeniz, Ege, Güney Marmara ile Karadeniz Bölgesi ’nin bir takım kıyı kesimlerinde yetiştirilir Kışın soğuk olan iç bölgelerde ve yüksek yerlerde yetişmez Ülkemizde zeytin azami Ege Bölgesi ’nde üretilmektedir Güney Marmara kıyıları ile Akdeniz kıyıları ve Kilis çevresinde de yoğun olarak yetiştirilir
Ülkemizde zeytin üretimini negatif yönde etkileyen bazı beşeri faktörler vardır Bunlar gübreleme yetersizliği, sırıkla çırpma aracılığıyla yapılan yanlış hasat ve budama hatalarıdır Zeytin üretiminin % 75 ’inden yağ üretilir Geriye Doğru kalanı sabun sanayiinde ve sofralık zeytin olarak kullanılır Zeytin üretimi, bir yıl fazla bir sene eksik olur Ülkemizde takvim sıradan 15 milyon ton civarında üretimi yapılır İtalya, Yunanistan, İspanya, Tunus gibi ülkelerle birlikte Türkiye Dünya ’da zeytin üretiminde ön sıralardadır
Ayçiçeği
Yetişme dönemi olan ilkbaharda yağış, olgunlaşma dönemi olan yaz mevsiminde güneşli bir iklim ister Olgunlaşma döneminde yağış istememesinden dolayı Karadeniz kıyılarında yetiştirilemez Öteki tüm bölgelerde tarımı yapılır
Günebakan üretiminin % 70 ’e yakın kısmını Marmara Bölgesi ’nde, öncelikle Tekirdağ ve Edirne elde etmek üzere Kırklareli, Bursa, Balıkesir illeri karşılar daha sonra İç Anadolu Bölgesi ve Orta Karadeniz Bölümü gelir Ülkemizde Günebakan takvim 800 bin ton civarında üretilir Ülkemizde istikrarsız yağ ihtiyacının büyük bir kısmı ayçiçeğinden sağlanır İşlenmesinden arta kalan kısımları hayvan yemi olarak değerlendirilir Ayrıca kuruyemiş olarak da tüketilir
Soya Fasulyesi
Bu ürün yalnızca yağ üretiminde yok, kuru sebze, yaş sebze, ekmeklik un, süt ve yoğurt gibi yiyecek maddeleri üretiminde de büyük yük taşır Protein bakımından zengin olduğu için besin değeri yüksektir Yurdumuzdaki doğal üretim alanları Doğu ve Orta Karadeniz bölümüdür Ama nehir ve fındık gibi daha fazla gelir getiren ürünlerin rekabeti sebebiyle ekim alanı dardır Yetişme dönemi fazla kısa olduğundan ikinci ürün olarak Adana, Antalya ve Ege ovalarında yetiştirilmektedir Üretiminde Akdeniz Bölgesi birinci sıradadır Daha çok yağ, un ve yem sanayisinde kullanılır
Susam
Tahin, pasta ve bisküvi sanayinde kullanılır Susamın tohumundan yağ elde edilir Ilıman iklim bölgelerinde tarımı yapılmaktadır Ülkemizde Marmara, Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde üretilir Yıllık üretim miktarı 30 bin ton civarındadır
Yerfıstığı
Kuruyemiş olarak tüketilen yerfıstığından bununla birlikte yağ da elde edilmektedir Sıcak ve nemli iklim şartlarında ve gevşek topraklarda tarımı yapılır Ülkemizde yerfıstığı üretiminin % 90 ’ı Akdeniz Bölgesi ’nden karşılanır Yıllık üretim miktarı 80 bin ton civarındadır
D) BAKLAGİLLER
Baklagiller nohut, mercimek, fasulye, bakla gibi ürünlerden oluşur, iç ve dış ticarette önemlidirler Daha çok kuru olarak tüketilirler
Mercimek
Yetişme döneminde yağış, olgunlaşma döneminde sıcak ve kurak iklim ister Her türlü toprak şartlarına dayanıklıdır Türkiye ’de kırmızı mercimek azami Güneydoğu Anadolu ’da, yeşil mercimek ise İç Anadolu Bölgesi ’nde üretilir Yıllık 500 bin ton civarında kırmızı mercimek, 60 bin ton civarında da yeşil mercimek üretilmektedir
Nohut
Benzeri kurak iklim şartlarında yetişebilen nohut, maksimum İç Anadolu, Akdeniz, iç Ege ve Güneydoğu Anadolu ’da üretilir Baklagiller içerisinde maksimum imal miktarına sahiptir İhraç ürünlerindendir Yıllık 600 bin ton civarında üretilir
Fasulye
Yüksekliği 1500 m ’yi aşmayan ve yaz döneminde sulanabilen tüm sahalarda yetiştirilir En önemli yetişme alanları kıyı bölgelerimizdeki sulanabilen ovalardır İç bölgelerimizde de nehir boylarında ve sulanabilen alanlarda üretilir Yıllık imal miktarı 250 bin ton kadardır
E) MEYVELER
Ekilidikili alanların % 3 ’ünü oluşturan meyveler Türk ekonomisinde önemli bir yere sahiptir Ülkemiz iklimindeki çeşitlilik öbür türde meyve yetiştirilmesine ihtimal sağlamıştır Bu çeşitlilik Türkiye ’yi Dünya ’nın manâlı bir meyve üreticisi haline getirmiştir Bazı meyvelerin üretiminde Türkiye Dünya ’da sayılı ülkeler arasında yer almaktadır (Fındık, incir, üzüm, kayısı, antepfıstığı gibi)
–** *Turunçgiller, incir, muz gibi meyveler kışların ılık geçtiği yerlerde yetişir
–** *Üzüm, elma ve kayısı İse hem kıyılarda keza de iç kesimlerde yetişir
Fındık
Ilıman iklim bölgelerinin bitkisidir Kış sıcaklığının 56 °C, yaz sıcaklığının da 2025 °C olduğu ve yıllık 10001500 mm yağış alan ılıman ve serin iklim bölgelerinde yetişir Don olayı ve yaz kuraklığı verimi düşürür
Ülkemizde fındık tarımı Karadeniz kıyılarında yaygındır Özellikle Ordu, Giresun ve Trabzon illeri üretimin yarısından fazlasını sağlamaktadır Toplam üretimin % 80? den fazlasını Karadeniz Bölgesi, geri kalanı da Marmara Bölgesi ’ndeki İzmit ve Sakarya illeri sağlar Türkiye Dünya fındık üretiminde birinci sırada olup üretimin birçok ihraç edilir Takvim 500600 bin ton civarında üretilmektedir
Turunçgiller
Narenciye adı da bahşedilen bu ürünler portakal, mandalina, limon, greyfurt ve turunçtan oluşur Anavatanı Güneydoğu Asya ’dır Soğuğa karşısında fazla hassastır Kış sıcaklığının 0 °C nin altına düşmediği bölgelerde yetişebilir Keza yüksek sıcaklık ve bol su isteyen bir bitkidir Karadeniz Bölgesi ’ndeki turunçgil alanları hariç diğer turunçgil alanlarında sulama yapılmaktadır
Turunçgiller en fazla Akdeniz Bölgesi ’nin kıyı kesiminde Mersin, Adana, Antalya ve Hatay ’da üretilir (% 80) Geri kalanı ise Ege kıylarında ve az miktarda Rize kıyılarında yetiştirilir Takvim 2,9 milyon ton olan üretimin bir kısmı ihraç edilir Öteki imalatçı Akdeniz ülkelerinin rekabeti sebebiyle turunçgil ihracatı istenilen düzeye ulaşamamıştır
İncir
Kışların ılık, yazların sıcak geçtiği, yıllık yağışın ’ 600700 mm olduğu iklimlerde yetişebilir Soğuğa aleyhinde alıngan olduğundan iç bölgelerimizde yetiştirilemez İncir maksimum Ege Bölgesi ’ndeki Aydın ve İzmir çevresinde üretilir bundan başka Akdeniz ve Karadeniz kıyıları ile Güney Marmara ve Güneydoğu Anadolu ’da üretilir
Ekonomik değeri yüksek ve kaliteli kuru incir üretilen bölgelerde Akdeniz iklim özellikleri görülmektedir Bu özellikler Ege ve Akdeniz ’de vardır Lakin diğer ürünlerin rekabeti sebebiyle kuru incir üretimi eskiden beri Ege Bölgesi ’nde özellikle Kıyı Ege Bölümü ’nde tartı kazanmıştır, iç ve dış pazarları Ege Bölgesi ’nin incir bahçeleri beslemektedir Takvim 300 bin ton üretimiyle ülkemiz Dünya ’da birinci durumdadır Üretimin yarıya yakın kısmı (daha fazla kurutulmuş olarak) ihraç edilir
Üzüm
Kışın 30, 40 °C dek düşük sıcaklığa dayanıklıdır Yazın da sıcaklık ve kuraklığa dirençli bir bitki olduğundan ülkemizde her bölgede yetiştirilir Yalnızca Karadeniz kıyılarında ve Doğu Anadolu ’da sıcaklığın yetkisiz olduğu yüksek yerlerde yetiştirilemez Bağ alanları daraltılmış olmasına rağmen, üzüm miktarında çoğalma vardır Bunun nedeni bağcılığın intansif yöntemlerle yapılıyor olmasıdır Toprak bakımının, gübrelemenin ve hastalıklarla uğraş edilmesinin sonucu verim ve kalite artmıştır
Dış ticaretimiz % 100 oranında Ege ’nin çekirdeksiz kuru üzüm meyvesi ile temsil edilir böylece en hesaplı ve en önemli bağcılık bölgesi Ege ’dir Üretim en fazla Ege Bölgesi ’nde yapılır Güneydoğu Anadolu, iç Anadolu, Marmara ve Akdeniz Bölgeleri ’nde de yaygın olarak üretilir Elma ile birlikte üretimi en yaygın olan meyvedir Yaş üzüm olarak takvim 35 milyon ton civarında üretimimiz vardır Ülkemiz kuru üzüm ihracatında da Dünya ’da birinci durumdadır
Elma
Türkiye ’de üzümden daha sonra en fazla yetiştirilen meyvedir Karasal iklimlerde yetişebilir Yalnız çiçek açma döneminde sıcaklığın fazla düşmemesi gerekir Eksik kireçli ve derin topraklarda yüksek verim sağlanır Elma üretimi azami İç Anadolu ’da özellikle Niğde, Nevşehir, Konya çevresinde, Orta Karadeniz ’de Amasya ve Göller yöresinde İsparta çevresinde yapılır Yıllık 2,5 milyon ton civarında üretilir Bir kısmı ihraç edilir
Muz
Tropikal alan bitkisidir Ülkemizde sadece Akdeniz Bölgesi ’nde Antalya – Mersin arasındaki sıcacık kıyı şeridinde tarımı yapılabilir Tabii ekim alanı en bakımlı olan ürünlerimizdendir Öteki meyvelerin aksine ihraç edilmez, ihtiyacın bir kısmı ithal edilerek karşılanır
Antep Fıstığı
Yaz kuraklığına ve yüksek yaz sıcaklığına dirençli bir bitkidir Ülkemizde azami Güneydoğu Anadolu Bölgesi ’nde üretilir Yıllık üretim 4050 bin ton civarındadır Üretimin % 70 ’i ihraç edilir
Kayısı
Türkiye ’de çoğu bölgemizde yetiştirilir Başta Malatya almak üzere Elazığ, Konya, Ankara ve İzmir illeri kayısı üretiminin maksimum olduğu yerlerdir Kurutulmuş kayısı üretiminde de Dünya ’da birinciyiz
F)** *SEBZECİLİK
Türkiye ’de hemencecik her türlü sebze yetiştirilmektedir Sebze tarımı tahıllardan bambaşka olarak sulama gerektirir ve yoğun emek harcanarak yapılır Sebze üretimi Akdeniz, Ege, Marmara, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgeleri ’nde sulanabilen yerlerde yapılır Doğu Anadolu ’nun yüksek yerlerinde ve Karadeniz ’in fazla yağış alan yerlerinde sebze tarımı yapılamaz Sebzeler en erken Akdeniz kıyılarında en geç Doğu Anadolu ’da olgunlaşır
G)** *SERACILIK
Kışların ılık, güneşli gün sayısının pozitif olduğu yerlerde sıcaklığın denetim altına alınmasıyla yapılan yoğun tarım metodudur Akdeniz bölgesinde bilhassa Antalya seracılıkta birincil sırada gelir Ege bölgesi Akdeniz ’den sonra azami seracılığın yapıldığı bölgedir Seracılıkta bilhassa sebze ve çiçek üretimi yapılır
TARIM ÜRÜNLERİYLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER
1** *Bölgelerde yetiştirilen asıl tarım ürünleri:
Karadeniz Bölgesi: Fındık, dere, mısır, tütün, şeker pancarı, pirinç, ketenkenevir, sebze
Marmara Bölgesi : Ayçiçeği, zeytin, şeker pancarı, buğday, pirinç, mısır, patates, sebze, fındık, üzüm Ege Bölgesi : Zeytin, üzüm, haşhaş, pamuk, tütün, incir, turunçgiller, buğday, şeker pancarı, sebze Akdeniz Bölgesi : Turunçgiller, muz, pamuk, yerfıstığı, sebze, buğday, susam, gül, elma, mısır, pirinç, soya fasulyesi, zeytin, yulaf, şeker pancarı İç Anadolu Bölgesi : Buğday, arpa, mercimek, şeker pancarı, elma, patates, üzüm, nohut, çavdar, yulaf Doğu Anadolu Bölgesi : Arpa, buğday, kayısı, tütün, şeker pancarı, üzüm, pamuk
Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Antepfıstığı, buğday, arpa, mercimek, pamuk, üzüm, zeytin, sebze, tütün, çavdar
2** *Tabii ekim alanı geniş olan tarım ürünleri: şeker pancarı, üzüm, buğday, arpa, elma, gündöndü, tütün, mısır, patates
3** *Tabii ekim alanı bakımlı olan tarım ürünleri: Muz, nehir, fındık, turunçgiller, incir, zeytin, pamuk Not: Bunlardan pamuk dışındaki ürünler bununla beraber kış ılıklığı ister
4** *Ekim alanı devlet göre sınırlandırılan tarım ürünleri Haşhaş, tütün, pirinç, ketenkenevir
5** *Su ricası pozitif olan tarım ürünleri: Nehir, pirinç, fındık, mısır, sebzeler, turunçgiller
6** *Yetişme döneminde yağış veya sulama, olgunlaşma döneminde kuraklık ve sıcaklık isteyen tarım ürünleri: Buğday, arpa, pamuk, tütün, gündöndü, mercimek, susam, çavdar, yulaf
7** *Kış mevsimi ılık geçen kıyı kesimlerinde yetişen meyveler Turunçgiller, incir, muz, fındık gibi meyvelerdir
8** *Üzüm, incir, fındık, antep fıstığı, kayısı gibi meyveler kurutularakta tüketilir
9** *Fındık, kuru üzüm, kuru incir, antep fıstığı ve kayısının ihracat değeri yüksektir Dünya ’da üretimde önde olduğumuz ürünlerdir
10** *Dere, şeker pancarı ve ayçiçeği Cumhuriyet Döneminden sonra üretilmeye başlanmıştır
1 Türkiye Topraklarından Kullanım
Toprak gelişmiş ülkelerde önemli bir idareli varlık olarak ele alınmakta ve planlı bir şekilde kullanılmaktadır Ülkemizde yeterince tasarlama yapılmaması nedenleriyle erozyon, kirlenme ve toprağın aşırı kullanımı gibi olumsuzluklar görülmektedir
Toprak keza tarımda kullanılır hem de sanayide hammadde olarak değerlendirilir Tarım açısından ormancılık, hayvancılık ve bitkilerin yetişmesi için kullanılırken sanayide çimento, tuğla, kiremit, fayans ve seramik gibi ürünlerin hammaddesi olarak kullanılır
Türkiye ’de arazinin % 36 ’sında tarım yapılabilmektedir Hem iklimin ve toprağın değişik olması yetiştirilen ürün çeşidinin fazla olmasına sebep olmuştur 1950 ’li yıllardan sonradan makineleşmenin etkisiyle çayır ve otlakların bir kısmının tarım alanına dönüştürülmesi keza bir takım yerlerde ormanların yıkım edilerek tarlaya çevrilmesi sonucu tarım alanları genişlemiştir Tarım alanlarının bölgelere kadar dağılış oranı farklılık gösterir Ekilidikili alanların bölge yüzölçümüne göre asgari yer kapladığı alan Doğu Anadolu, maksimum yer kapladığı bölge ise Marmara ’dır Bu durum üstünde yerşekillerinin yükseltisi ve engebeliliği etkin olmuştur
Topraklarımız daha fazla Karadeniz Bölgesi ’nde bağlık, bahçelik ve ormanlık alanlar, Ege ’de endüstriyel bitki alanları, Akdeniz ’de endüstriyel bitki alanları ve ormanlıklar, Marmara ’da endüstriyel bitki alanları ve tarım arazisi, iç kesimlerde de tarım alanları ve otlaklık alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır
Bazı bitki türleri bir takım topraklarda daha iyi ve kaliteli yetişmektedir Örneğin dere, yıkanmanın pozitif olduğu kireçsiz topraklarda yetişirken antep fıstığı verimsiz bölgelerde kireçli topraklarda, yumrulu bitki örtüsü (patates, soğan) kumlu topraklarda, üzüm bağları da kumlu çakıllı topraklar üzerinde daha nitelikli yetişmekte ve daha pozitif verim alınmaktadır
Türkiye ’de Tarımı Etkileyen Faktörler
a*** Toprak ve Bakımı
Toprağın özelliği ve verimliliği tarımsal etkinlikler üzerinde etkili olan kayda değer faktörlerden biridir Toprak verimliliği açıklanmış aralıklarla çözümleme ettirilmeli ve tesbit edilen mineral madde eksikliği giderilmelidir Bu şart toprağın verimliliğini artıracaktır Ayrıca toprağın özelliğine tarafından ekilecek ürünlerin belirlenmesi gerekir
Ülkemizdeki tarım alanlarının önemli bir kısmında eğimin artı olması ve buralarda toprak tabakasının ince olması nedeniyle toprak kaybı önemli bir tehdit olduğu için buralarda erozyonla çaba ağırlık kazanmıştır
b*** Sulama
Türkiye ’de tarımdaki verimi etkileyen en manâlı faktör sulamadır Ülkemizin büyük bir bölümü verimsiz ve güya verimsiz iklimlerin etkisinde bulunduğu için bilhassa yaz döneminde su ihitiyacı çok artmaktadır Ülkemizde en geniş tarım alanlarının İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Ege, Akdeniz bölgelerinde bulunması ve buralarda da yazların kurak geçmesi sulamaya ne dek çok gereklilik olduğunu göstermektedir Türkiye topraklarının % 75 ’i sulanamamakta ve istenen verim alınamamaktadır
İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgesinin bazı kesimlerinde sulandırma sıkıntısı nedeniyle tarım alanları nadasa bırakılmaktadır Ülkemizde sulamaya büyük yük verilmektedir DSİ ve Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından sulamanın yaygınlaşması için incelemeler yapılmaktadır
Ülkemizde sulama yaygınlaştırılabilire;
–*** Kuru tarım (nadas) metodu sona erer
–*** Bir yılda birden fazla ürün alınabilir
–*** Tarım iklime bağımlılıktan kurtulur ve bilhassa tahılların üretiminde yıllara kadar dalgalanmalar azalır
–*** Üretim artışı ve sürekliliği sağlanır
–*** Tahıl yerine, sebze ve meyve ile endüstri bitkilerinin ekimi yaygınlaşır Mahsul çeşitliliği ortaya çıkar
–*** Çiftçinin geliri ve toprağın verimi artar Buna ast olarak göç azalır
–*** Tarımın ulusal kazanç içindeki ve ihracattaki payı artar
Güneydoğu Anadolu ’da GAP ’la birlikte yukarıdakllerin bir çoğu gerçekleşmektedir
c*** Gübreleme
Toprağın yeteri dek gıda almaması yada toprağın devamlı kullanılması nedeniyle minerallerin azalması alınan verimi düşürmektedir Gübreleme ile mineral takviyesi yapılarak toprağın verimi artırılır Toprağa atılan gübreler doğal ve yapay gübre edinmek üzere iki çeşittir Ülkemizde hem kullanılan gübre miktarı ayrıca de gübrelenen tarım alanı artmıştır
d*** İlaçlama
Tarımda verim düşüklüğüne neden olan dağıtılmış hastalık ve haşerelere karşısında ilaçlama yapılmalıdır İlaçlamanın verimli olabilmesi İçin Hacın dozu ve kullanılan zamanı iyi ayarlanmalıdır
e*** Tohum Islahı
Tarım ürünlerinden yüksek verim elde edilmesinde nitelikli tohum kullanılması etkilidir Ülkemizde son yıllarda buğday, pamuk, ayçiçeği, elma, narenciye ve şeftali gibi ürünlerde nitelikli tohum kullanılmasıyla üretimde büyük artışlar meydana gelmiştir
f*** Makineleşme
Toprağın kısa sürede ve zamanında sürülmesi ile hasadın zamanında yapılabilmesi günümüzde makineleşme İle mümkündür Özellikle 1950 ’li yıllardan sonra ülkemizde makineleşme artmaya başlamıştır Bunun sonucunda çayır alanlarının bir kısmı tarım alanına çevrilmiş, tarım alanlarında ve bilhassa buğday üretiminde büyük artışlar olmuştur Bunun yanına makineleşme çayır alanlarını azalttığından mera hayvancılığını negatif yönde etkilemiş ve tarımdaki işgücü ihtiyacını azalttığından kırsal kesimden kente göçe niçin olmuştur Ülkemizde bazı yerlerde tarım arazilerinin dağlık ve engebeli olmasından nedeniyle makineli tarım gelişmemiştir (Doğu Karadeniz kıyıları – Doğu Anadolu ’nun yüksek yerleri gibi)
g Pazarlama ve Tarımı Destekleyen Kuruluşlar
Tarımsal üretim sonucu elde edilen ürünlerin işleme merkezlerine ya da tüketim merkezlerine ulaştırılıp pazarlanması kayda değer bir husustur Pazar durumu inceledikten sonradan üretime başlanmalıdır Bu Nedenle ürünlerin ne değin yetiştirileceğine karar verilir ve fiyatının ne olacağı tahmin edilir
Üreticinin piyasa şartlarından olumsuz etkilenmemesi için devlet göre destekleme alımları yapılır Destekleme alımındaki kasıt devletin önceden duyurduğu taban fiyattan ürünü alarak çiftçinin hasar görmesini önlemesidir
Tarımı teşvik etmek amacıyla devlet ve değişik özel sektör kadar değişik kurumlar oluşturulmuştur Ülkemizdeki tarımsal faaliyetlerin bir plan dahilinde yürütülmesi ve bunların desteklenmesi Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı tarafından yürütülmektedir
Tarımı destekleyen kuruluşlar;
–*** Türkiye Zirai Donatım Kurumu
–*** Devlet Su İşleri
–*** Toprak Mahsûlleri Ofisi
–*** Tarım Kredi Kooperatifleri
–*** Ziraat Bankası
–*** Tarım işletmeleri Genel Müdürlüğü
–*** Farklı Alanlara Yönlendirilmiş kooperatif ve kuruluşlar (Fiskobirlik, Tariş, Çukobirlik, Çaykur, Tekel vb)
Tarım İşletme Metodları
Aynı iklim özellikleri ve toprak şartlarına sahip olan tarım alanlarından öbür verim alınması, uygulanan tarım metodlarından kaynaklanmaktadır
a)*** İntansif (Yoğun) Tarım
Çağdaş tarım metodudur Bu metodla birim alandan en yüksek verim almak amaçlanır Sulandırma, gübreleme, tohum ıslahı, makineleşme gibi verimi artıran yöntemler kullanılır Üretimde yıllar arasında fazla çeşitlilik olmaz Hollanda, Japonya, Almanya, İsrail gibi ülkelerde uygulanır Ülkemizde Adana, Antalya ve Kıyı Ege ovalarında yapılır
b)*** Ekstansif (Yaygın) Tarım
Tarım alanlarının geniş, nüfusun eksik olduğu yerlerde uygulanır Bu yöntem uygulanırken toprak yoğun bir şekilde işlenmez Üretim iklim şartlarına göre değişken Daha çok tahıl ürünleri ekilir Arjantin, Kanada, Brezilya, Hindistan, Türkiye gibi ülkelerde uygulanır Türkiye ’de İç Anadolu, Doğu Anadolu, G Doğu Anadolu ve İç Ege ’de yaygındır
c)*** Nadas (Kuru) Tarımı
Buna ilkel tarım da denir Yağışların ve sulamanın yetkisiz olduğu sahalarda uygulanır Topraktan iki yılda bir mahsul alınır Ülkemizde İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde uygulanır Sulandırma yaygınlaşırsa ortadan kalkar
Bunların yanına plantasyon, sera ve münavebeli (dönüşümlü) tarım gibi metodlarda uygulanır Plantasyonlarda; geniş alanlarda genelde tek tip mahsul yetiştirilir Başlıca ekvatora yakın bölgede yaygın olarak görülür Brezilya ’daki kahve ve muz plantasyonları gibi Nöbetleşe ekim (münavebeli tarım); toprağa her sene aynı ürünü ekmek yerine dönüşümlü olarak bambaşka ürünler ekilir Nöbetleşe ekimdeki gaye toprak içindeki mineral dengesinin sağlanması ve toprağın erozyona karşı korunmasıdır
Tarla ve Bahçe Kültürleri
Kültür bitkileri millet göre tarla yada bahçelerde sulandırma, gübreleme vb çalışmalar yapılarak yetiştirilen bitkilerdir
A) TAHILLAR
Tahıllara hububat adı da verilir Buğday, arpa, darı, çavdar, pirinç gibi ürünlerden oluşur Türkiye ’de ekim alanı ve üretimi azami olan tarım ürünleri, tahıllardır
Tahıl üretim alanlarının toplam arazi içinde en yüksek paya sahip olmasının başlıca nedenleri:
–*** Nüfusun beslenmesinde, en önemli gıda kaynağı olması
–*** Tarım alanlarının genişlemiş olması
–*** İklimin tahıl tarımına elverişli olması
–*** Nüfusun şipşak artması
Buğday
Orta kuşakta güya verimsiz İklim bölgelerinde yetişen ve ülkemizde en yaygın üretilen tarım ürünüdür İlkbahar döneminde yağış, yaz döneminde ise verimsiz ve sıcak bir etraf ister Olgunlaşma zamanı sıcaklığa tarafından değişir Türkiye ’de ilk kez Çukurova ’da, en geç ise ErzurumKars çevresinde olgunlaşıp hasat edilir Ülkemizde maksimum İç Anadolu, Marmara, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yetiştirilir Karadeniz kıyılarında yaz yağışlarından, Doğu Anadolu ’nun yüksek yerlerinde ise yazların kısa sürmesinden dolayı yetiştirilemez Kuru tarım metodlarıyla üretildiğinden üretimi yıldan yıla değişim gösterir 1960 yılından sonradan ekim alanları artmadığı halde üretim artmıştır Bunun sebebi sulamanın artmasıdır
Dünya ’nın en çok buğday üreten ülkeleri arasında ABD, Rusya Federasyonu, Hindistan, Kanada ve Fransa yer alır Türkiye buğday üretiminde dünyada kayda değer bir yere sahiptir Fakat esas gıda maddesi olarak tüketildiği için dış ticarette kayda değer bir yer tutmaz
Arpa
Türkiye ’de buğdaydan daha sonra en fazla üretilen tahıl ürünüdür Yetişme şartları buğday ile paralellik gösterir Yalnız buğdaya kadar, yetişme süresi daha kısadır bu nedenle Doğu Anadolu ’da buğdayın yetişmediği yüksek yerlerde de yetişir
Türkiye üretiminin yarıya yakın kısmını İç Anadolu Bölgesi karşılar Güneydoğu Anadolu, Ege ve Doğu Anadolu bölgeleri öteki imal bölgeleridir Arpa yılda 89 milyon ton civarında üretilmektedir Arpa en çok hayvan yemi olarak ve bira sanayinde kullanılır
Çavdar
Buğday ve arpanın yetişmediği yükseltilerde yetişir Un ve ekmek yapımında kullanılır Tahıllar içinde negatif iklim şartlarına en dayanıklı olanıdır Ülkemizde İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde daha pozitif üretilir
Yulaf
Ülkemizde iç Anadolu, Marmara ve Çukurova ’da daha pozitif üretilir Bisküvi ve yem sanayisinde kullanılır
Darı
Yaz döneminde yağış bölge ya da sulandırma yapılan sıcak sahalarda yetiştirilir Bu özelliğinden dolayı arpa ve buğday tarımından farklılık gösterir En yerinde iklim yaz yağışlarının olduğu Karadeniz iklimidir
Darı, ülkemizde Karadeniz kıyı şeridinde ve Marmara ’nın kuzey kesimlerinde yaz yağışlarıyla doğal olarak yetişirken, Akdeniz, Ege ve İç bölgelerde yazın sulamayla yetişebilir Son yıllarda yem ve yağ sanayinde mısır kullanımının artmasıyla hesaplı değeri artmış Akdeniz ’deki üretim Karadeniz ’i geçmiştir Mısır üretiminin yaklaşık yarısı Akdeniz Bölgesi ’nden elde edilir Karadeniz ’de üretilen mısır bölgenin esas besin maddesi olduğu için ticari değeri pozitif değildir
Pirinç (Çeltik)
Ülkemizde ise başlıca akarsu boylarında ve alüvyal ovalarda yaygındır Pirinç tarlalarının aralıksız su içinde olması sinek üremesine ve sıtmaya niçin olur Bu yüzden pirinç ekim alanları mesken alanlarından uzakta yer alır ve devlet tarafından sınırlandırılmıştır azami Marmara ’da, Batı Karadeniz ’de, Kıyı Ege ’de ve Amik Ovası ’nda üretilir
B) ENDÜSTRİ (SANAYİ) BİTKİLERİ
Üretildikten sonradan, dağıtılmış sanayi dallarında işlenerek gıda ve endüstri maddeleri elde edilen bitkilerdir (Tütün, pamuk, şeker pancarı, çay, keten, kenevir, haşhaş gibi)
Endüstri bitkileri üretimi tahıllardan sonradan 2 sırayı alır Son 50 yıl içinde ekim alanı aralıksız genişlemiştir Endüstri bitkilerinin çağdaş tarım yöntemleriyle yetiştirilmesi daha verimli ve kaliteli bir üretime neden olmuştur Endüstri bitkileri ülke ihtiyacını karşıladığı gibi, tamamlanmış ya da işlenmemiş olarak ihraç edilerek gelir sağlanmaktadır
Kıraç (verimsiz) topraklarda daha nitelikli yetişen, yetişme döneminde nem ve sıcaklığa ihtiyacı olan bir bitkidir Türkiye genelinde iklim ve toprak yapısı tütün üretimine elverişlidir Ama kalitesinin azalmaması için devlet ekim alanlarını belirlemekte ve kaliteye kadar fiyatlandırma yapmaktadır Türkiye Dünya ’da önemli tütün üreticisi olan ülkelerden biridir Tütünümüz kalite bakımından seçim edilen tütünler arasındadır
En kayda değer imal alanları içinde ilk kez, Ege Bölgesi (Manisa, izmir, Muğla, Denizli, Açık Fikirli, Uşak), ikinci sırada Güneydoğu Anadolu Bölgesi, üçüncü sırada Karadeniz Bölgesi (Samsun, Tokat) kazanç Geriye Doğru kalanı ise dağınık olarak Hatay, Balıkesir, Bitlis, Muş ve Malatya illerinde üretilmektedir
Pamuk
Ekimi azami yapılan endüstri bitkisidir Yetişme dönemi olan ilkbahar mevsiminde çokça su, gelişme döneminde tabandan sulama, hasat döneminde ise sıcak ve kurak iklim ister Hasat dönemindeki yaz yağışları ürünün kalitesini düşürdüğü için Karadeniz kıyılarında yetiştirilemez
Ayrıca uzun bir yaz süresi istediğinden iç bölgelerimizin yüksek ve serin ovalarında üretimi yapılamaz Pamuk tarımını ilk olarak sıcaklık faktörü belirler Çünkü yağış yetersizliği sulama yolu ile giderilebilir
Pamuk, ülkemizde azami Güneydoğu Anadolu ovalarında, Kıyı Ege ve Akdeniz ovalarında, Güney Marmara Bölümü ve Doğu Anadolu Bölgesi ’nde üretilir Pamuk, bozulmayan ve basit taşınabilen bir mahsul olduğundan ülkemizin her bölgesinde işlenebilir Ama daha çok Ege, Akdeniz, Güneydoğu Anadolu ve Marmara bölgelerindeki dokuma ve tekstil fabrikalarında işlenir Bir kısmı da ihraç edilir 2003 yılında 920 bin ton imal gerçekleşmiştir
Şeker Pancarı
Ülkemizde şeker pancarı üretimi 1926 yılında Uşak ve Alpullu şeker fabrikalarının kurulmasıyla başlamıştır Şeker pancarı, hasadından hemencecik sonradan işlenmesi gerektiğinden önce fabrikası resmileşmiş sonra onun çevresinde ekimi yapılmaya başlanmıştır, ilkbaharda yağış, yaz mevsiminde ise sulandırma ve güneşli bir iklim ister
Şeker pancarının fazla sıcaklık ricası yoktur Fakat yetişme döneminde sulanması gerekir Her bölgede yetiştirilir
azami iç Anadolu Bölgesi ’nde üretilir daha sonra İç Batı Anadolu, Orta ve Batı Karadeniz bölümleri, Marmara Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi kazanç Yaz yağışlarından nedeniyle Karadeniz kıyılarında, kuraklıktan nedeniyle Güneydoğu Anadolu ’da ve ayrıca yüksek kazanç getiren ürünler ekildiğinden Ege ve Akdeniz kıyı ovalarında yetiştirilmemektedir Pancar atıklarından hayvan yemi üretildiğinden fabrikaların civarda besi hayvancılığı gelişmiştir Şeker pancarı üretimi her sene artma göstererek 1927 yılında 0,6 bin ton iken 1998 yılında 222 milyon tona çıkmıştır Son yıllarda şeker pancarı üretimi azalmıştır (2005 yılı imal miktarı 15 milyon ton civarındadır)
Haşhaş
Afyon sakızı adı verilen maddesinin uyuşturucu yapımında kullanılmasından nedeniyle devletin sıkı denetimi aşağı sınırlı alanlarda ve az miktarda yetiştirilen bir bitkidir Dolayısıyla ekim alanları doğal şartlara göre değil devletin müsade verdiği yerlere bağlıdır Ülkemizde daha çok İç Ege ’deki Afyon, Kütahya, Uşak, Denizli ile Göller yöresindeki Burdur ve İsparta illerinde üretimi yapılır Bir kısmı ihraç edilir Tohumları yağ elde etmede ve diğer gıda kollarında kullanılır Afyon sakızından hap yapılır Takvim üretim 15 ile 30 bin ton aralarında gerçekleşir
Nehir
Anavatanı Muson Asya ’sı olan akarsu, ülkemizde ekonomik olarak 1940 ’lı yıllardan sonra üretilmeye başlanmıştır Nehir yıkanmış ve kireçsiz topraklarda, yağışın bol olduğu ıslak bulutlu ve serin ortamlarda yetişen funda türü bir bitkidir Yaprakları kurutularak akarsu elde edilir Bu özellikler ülkemizde Doğu Karadeniz kıyı şeridinde bulunduğundan dere tarımı yalnızca Rize, Trabzon, Artvin, Ordu ve Giresun illerinde yapılmaktadır Dere üretiminin % 75 ’i tek başına Rize ’ye aittir Çayın kalitesini ve üretimini arttırmak için 1971 ’de Rize ’de Dere Kurumu (ÇayKur) kurulmuştur
1950 yılında 2600 hektar olan dere bahçeleri 2005 yılında 76 000 hektara çıkmıştır Ülkemizde yıllık 200 bin ton civarında kuru akarsu üretilmektedir Akarsu tarımıyla birlikte Doğu Karadeniz ’de tarım ve sanayi az da olsa canlanmıştır
KetenKenevir
Tropikal alan bitkisi olan keten ve kenevirin liflerinden keten kumaşı ve kot bezi yapılır Ketenkenevir üretimi daha çok Batı Karadeniz ’deki Kastamonu, Sinop ve Zonguldak çevresi ile Marmara ’da Kocaeli çevresinde yapılır Kenevir uyuşturucu yapımında kullanıldığı için üretimi devlet kontrolü altındadır
C) YAĞ BİTKİLERİ
Zeytin, günebakan, susam, kolza, aspir, yerfıstığı gibi bitkilerden yağ elde edilir Bu sebeple bu bitkilere yağ bitkileri denir
Zeytin
Zeytin ağacı Akdeniz ikliminin natürel bitkilerindendir Soğuğa aleyhinde sağduyu olduğundan kışların ılık geçtiği ve don olayının görülmediği Akdeniz, Ege, Güney Marmara ile Karadeniz Bölgesi ’nin bir takım kıyı kesimlerinde yetiştirilir Kışın soğuk olan iç bölgelerde ve yüksek yerlerde yetişmez Ülkemizde zeytin azami Ege Bölgesi ’nde üretilmektedir Güney Marmara kıyıları ile Akdeniz kıyıları ve Kilis çevresinde de yoğun olarak yetiştirilir
Ülkemizde zeytin üretimini negatif yönde etkileyen bazı beşeri faktörler vardır Bunlar gübreleme yetersizliği, sırıkla çırpma aracılığıyla yapılan yanlış hasat ve budama hatalarıdır Zeytin üretiminin % 75 ’inden yağ üretilir Geriye Doğru kalanı sabun sanayiinde ve sofralık zeytin olarak kullanılır Zeytin üretimi, bir yıl fazla bir sene eksik olur Ülkemizde takvim sıradan 15 milyon ton civarında üretimi yapılır İtalya, Yunanistan, İspanya, Tunus gibi ülkelerle birlikte Türkiye Dünya ’da zeytin üretiminde ön sıralardadır
Ayçiçeği
Yetişme dönemi olan ilkbaharda yağış, olgunlaşma dönemi olan yaz mevsiminde güneşli bir iklim ister Olgunlaşma döneminde yağış istememesinden dolayı Karadeniz kıyılarında yetiştirilemez Öteki tüm bölgelerde tarımı yapılır
Günebakan üretiminin % 70 ’e yakın kısmını Marmara Bölgesi ’nde, öncelikle Tekirdağ ve Edirne elde etmek üzere Kırklareli, Bursa, Balıkesir illeri karşılar daha sonra İç Anadolu Bölgesi ve Orta Karadeniz Bölümü gelir Ülkemizde Günebakan takvim 800 bin ton civarında üretilir Ülkemizde istikrarsız yağ ihtiyacının büyük bir kısmı ayçiçeğinden sağlanır İşlenmesinden arta kalan kısımları hayvan yemi olarak değerlendirilir Ayrıca kuruyemiş olarak da tüketilir
Soya Fasulyesi
Bu ürün yalnızca yağ üretiminde yok, kuru sebze, yaş sebze, ekmeklik un, süt ve yoğurt gibi yiyecek maddeleri üretiminde de büyük yük taşır Protein bakımından zengin olduğu için besin değeri yüksektir Yurdumuzdaki doğal üretim alanları Doğu ve Orta Karadeniz bölümüdür Ama nehir ve fındık gibi daha fazla gelir getiren ürünlerin rekabeti sebebiyle ekim alanı dardır Yetişme dönemi fazla kısa olduğundan ikinci ürün olarak Adana, Antalya ve Ege ovalarında yetiştirilmektedir Üretiminde Akdeniz Bölgesi birinci sıradadır Daha çok yağ, un ve yem sanayisinde kullanılır
Susam
Tahin, pasta ve bisküvi sanayinde kullanılır Susamın tohumundan yağ elde edilir Ilıman iklim bölgelerinde tarımı yapılmaktadır Ülkemizde Marmara, Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde üretilir Yıllık üretim miktarı 30 bin ton civarındadır
Yerfıstığı
Kuruyemiş olarak tüketilen yerfıstığından bununla birlikte yağ da elde edilmektedir Sıcak ve nemli iklim şartlarında ve gevşek topraklarda tarımı yapılır Ülkemizde yerfıstığı üretiminin % 90 ’ı Akdeniz Bölgesi ’nden karşılanır Yıllık üretim miktarı 80 bin ton civarındadır
D) BAKLAGİLLER
Baklagiller nohut, mercimek, fasulye, bakla gibi ürünlerden oluşur, iç ve dış ticarette önemlidirler Daha çok kuru olarak tüketilirler
Mercimek
Yetişme döneminde yağış, olgunlaşma döneminde sıcak ve kurak iklim ister Her türlü toprak şartlarına dayanıklıdır Türkiye ’de kırmızı mercimek azami Güneydoğu Anadolu ’da, yeşil mercimek ise İç Anadolu Bölgesi ’nde üretilir Yıllık 500 bin ton civarında kırmızı mercimek, 60 bin ton civarında da yeşil mercimek üretilmektedir
Nohut
Benzeri kurak iklim şartlarında yetişebilen nohut, maksimum İç Anadolu, Akdeniz, iç Ege ve Güneydoğu Anadolu ’da üretilir Baklagiller içerisinde maksimum imal miktarına sahiptir İhraç ürünlerindendir Yıllık 600 bin ton civarında üretilir
Fasulye
Yüksekliği 1500 m ’yi aşmayan ve yaz döneminde sulanabilen tüm sahalarda yetiştirilir En önemli yetişme alanları kıyı bölgelerimizdeki sulanabilen ovalardır İç bölgelerimizde de nehir boylarında ve sulanabilen alanlarda üretilir Yıllık imal miktarı 250 bin ton kadardır
E) MEYVELER
Ekilidikili alanların % 3 ’ünü oluşturan meyveler Türk ekonomisinde önemli bir yere sahiptir Ülkemiz iklimindeki çeşitlilik öbür türde meyve yetiştirilmesine ihtimal sağlamıştır Bu çeşitlilik Türkiye ’yi Dünya ’nın manâlı bir meyve üreticisi haline getirmiştir Bazı meyvelerin üretiminde Türkiye Dünya ’da sayılı ülkeler arasında yer almaktadır (Fındık, incir, üzüm, kayısı, antepfıstığı gibi)
–** *Turunçgiller, incir, muz gibi meyveler kışların ılık geçtiği yerlerde yetişir
–** *Üzüm, elma ve kayısı İse hem kıyılarda keza de iç kesimlerde yetişir
Fındık
Ilıman iklim bölgelerinin bitkisidir Kış sıcaklığının 56 °C, yaz sıcaklığının da 2025 °C olduğu ve yıllık 10001500 mm yağış alan ılıman ve serin iklim bölgelerinde yetişir Don olayı ve yaz kuraklığı verimi düşürür
Ülkemizde fındık tarımı Karadeniz kıyılarında yaygındır Özellikle Ordu, Giresun ve Trabzon illeri üretimin yarısından fazlasını sağlamaktadır Toplam üretimin % 80? den fazlasını Karadeniz Bölgesi, geri kalanı da Marmara Bölgesi ’ndeki İzmit ve Sakarya illeri sağlar Türkiye Dünya fındık üretiminde birinci sırada olup üretimin birçok ihraç edilir Takvim 500600 bin ton civarında üretilmektedir
Turunçgiller
Narenciye adı da bahşedilen bu ürünler portakal, mandalina, limon, greyfurt ve turunçtan oluşur Anavatanı Güneydoğu Asya ’dır Soğuğa karşısında fazla hassastır Kış sıcaklığının 0 °C nin altına düşmediği bölgelerde yetişebilir Keza yüksek sıcaklık ve bol su isteyen bir bitkidir Karadeniz Bölgesi ’ndeki turunçgil alanları hariç diğer turunçgil alanlarında sulama yapılmaktadır
Turunçgiller en fazla Akdeniz Bölgesi ’nin kıyı kesiminde Mersin, Adana, Antalya ve Hatay ’da üretilir (% 80) Geri kalanı ise Ege kıylarında ve az miktarda Rize kıyılarında yetiştirilir Takvim 2,9 milyon ton olan üretimin bir kısmı ihraç edilir Öteki imalatçı Akdeniz ülkelerinin rekabeti sebebiyle turunçgil ihracatı istenilen düzeye ulaşamamıştır
İncir
Kışların ılık, yazların sıcak geçtiği, yıllık yağışın ’ 600700 mm olduğu iklimlerde yetişebilir Soğuğa aleyhinde alıngan olduğundan iç bölgelerimizde yetiştirilemez İncir maksimum Ege Bölgesi ’ndeki Aydın ve İzmir çevresinde üretilir bundan başka Akdeniz ve Karadeniz kıyıları ile Güney Marmara ve Güneydoğu Anadolu ’da üretilir
Ekonomik değeri yüksek ve kaliteli kuru incir üretilen bölgelerde Akdeniz iklim özellikleri görülmektedir Bu özellikler Ege ve Akdeniz ’de vardır Lakin diğer ürünlerin rekabeti sebebiyle kuru incir üretimi eskiden beri Ege Bölgesi ’nde özellikle Kıyı Ege Bölümü ’nde tartı kazanmıştır, iç ve dış pazarları Ege Bölgesi ’nin incir bahçeleri beslemektedir Takvim 300 bin ton üretimiyle ülkemiz Dünya ’da birinci durumdadır Üretimin yarıya yakın kısmı (daha fazla kurutulmuş olarak) ihraç edilir
Üzüm
Kışın 30, 40 °C dek düşük sıcaklığa dayanıklıdır Yazın da sıcaklık ve kuraklığa dirençli bir bitki olduğundan ülkemizde her bölgede yetiştirilir Yalnızca Karadeniz kıyılarında ve Doğu Anadolu ’da sıcaklığın yetkisiz olduğu yüksek yerlerde yetiştirilemez Bağ alanları daraltılmış olmasına rağmen, üzüm miktarında çoğalma vardır Bunun nedeni bağcılığın intansif yöntemlerle yapılıyor olmasıdır Toprak bakımının, gübrelemenin ve hastalıklarla uğraş edilmesinin sonucu verim ve kalite artmıştır
Dış ticaretimiz % 100 oranında Ege ’nin çekirdeksiz kuru üzüm meyvesi ile temsil edilir böylece en hesaplı ve en önemli bağcılık bölgesi Ege ’dir Üretim en fazla Ege Bölgesi ’nde yapılır Güneydoğu Anadolu, iç Anadolu, Marmara ve Akdeniz Bölgeleri ’nde de yaygın olarak üretilir Elma ile birlikte üretimi en yaygın olan meyvedir Yaş üzüm olarak takvim 35 milyon ton civarında üretimimiz vardır Ülkemiz kuru üzüm ihracatında da Dünya ’da birinci durumdadır
Elma
Türkiye ’de üzümden daha sonra en fazla yetiştirilen meyvedir Karasal iklimlerde yetişebilir Yalnız çiçek açma döneminde sıcaklığın fazla düşmemesi gerekir Eksik kireçli ve derin topraklarda yüksek verim sağlanır Elma üretimi azami İç Anadolu ’da özellikle Niğde, Nevşehir, Konya çevresinde, Orta Karadeniz ’de Amasya ve Göller yöresinde İsparta çevresinde yapılır Yıllık 2,5 milyon ton civarında üretilir Bir kısmı ihraç edilir
Muz
Tropikal alan bitkisidir Ülkemizde sadece Akdeniz Bölgesi ’nde Antalya – Mersin arasındaki sıcacık kıyı şeridinde tarımı yapılabilir Tabii ekim alanı en bakımlı olan ürünlerimizdendir Öteki meyvelerin aksine ihraç edilmez, ihtiyacın bir kısmı ithal edilerek karşılanır
Antep Fıstığı
Yaz kuraklığına ve yüksek yaz sıcaklığına dirençli bir bitkidir Ülkemizde azami Güneydoğu Anadolu Bölgesi ’nde üretilir Yıllık üretim 4050 bin ton civarındadır Üretimin % 70 ’i ihraç edilir
Kayısı
Türkiye ’de çoğu bölgemizde yetiştirilir Başta Malatya almak üzere Elazığ, Konya, Ankara ve İzmir illeri kayısı üretiminin maksimum olduğu yerlerdir Kurutulmuş kayısı üretiminde de Dünya ’da birinciyiz
F)** *SEBZECİLİK
Türkiye ’de hemencecik her türlü sebze yetiştirilmektedir Sebze tarımı tahıllardan bambaşka olarak sulama gerektirir ve yoğun emek harcanarak yapılır Sebze üretimi Akdeniz, Ege, Marmara, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgeleri ’nde sulanabilen yerlerde yapılır Doğu Anadolu ’nun yüksek yerlerinde ve Karadeniz ’in fazla yağış alan yerlerinde sebze tarımı yapılamaz Sebzeler en erken Akdeniz kıyılarında en geç Doğu Anadolu ’da olgunlaşır
G)** *SERACILIK
Kışların ılık, güneşli gün sayısının pozitif olduğu yerlerde sıcaklığın denetim altına alınmasıyla yapılan yoğun tarım metodudur Akdeniz bölgesinde bilhassa Antalya seracılıkta birincil sırada gelir Ege bölgesi Akdeniz ’den sonra azami seracılığın yapıldığı bölgedir Seracılıkta bilhassa sebze ve çiçek üretimi yapılır
TARIM ÜRÜNLERİYLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER
1** *Bölgelerde yetiştirilen asıl tarım ürünleri:
Karadeniz Bölgesi: Fındık, dere, mısır, tütün, şeker pancarı, pirinç, ketenkenevir, sebze
Marmara Bölgesi : Ayçiçeği, zeytin, şeker pancarı, buğday, pirinç, mısır, patates, sebze, fındık, üzüm Ege Bölgesi : Zeytin, üzüm, haşhaş, pamuk, tütün, incir, turunçgiller, buğday, şeker pancarı, sebze Akdeniz Bölgesi : Turunçgiller, muz, pamuk, yerfıstığı, sebze, buğday, susam, gül, elma, mısır, pirinç, soya fasulyesi, zeytin, yulaf, şeker pancarı İç Anadolu Bölgesi : Buğday, arpa, mercimek, şeker pancarı, elma, patates, üzüm, nohut, çavdar, yulaf Doğu Anadolu Bölgesi : Arpa, buğday, kayısı, tütün, şeker pancarı, üzüm, pamuk
Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Antepfıstığı, buğday, arpa, mercimek, pamuk, üzüm, zeytin, sebze, tütün, çavdar
2** *Tabii ekim alanı geniş olan tarım ürünleri: şeker pancarı, üzüm, buğday, arpa, elma, gündöndü, tütün, mısır, patates
3** *Tabii ekim alanı bakımlı olan tarım ürünleri: Muz, nehir, fındık, turunçgiller, incir, zeytin, pamuk Not: Bunlardan pamuk dışındaki ürünler bununla beraber kış ılıklığı ister
4** *Ekim alanı devlet göre sınırlandırılan tarım ürünleri Haşhaş, tütün, pirinç, ketenkenevir
5** *Su ricası pozitif olan tarım ürünleri: Nehir, pirinç, fındık, mısır, sebzeler, turunçgiller
6** *Yetişme döneminde yağış veya sulama, olgunlaşma döneminde kuraklık ve sıcaklık isteyen tarım ürünleri: Buğday, arpa, pamuk, tütün, gündöndü, mercimek, susam, çavdar, yulaf
7** *Kış mevsimi ılık geçen kıyı kesimlerinde yetişen meyveler Turunçgiller, incir, muz, fındık gibi meyvelerdir
8** *Üzüm, incir, fındık, antep fıstığı, kayısı gibi meyveler kurutularakta tüketilir
9** *Fındık, kuru üzüm, kuru incir, antep fıstığı ve kayısının ihracat değeri yüksektir Dünya ’da üretimde önde olduğumuz ürünlerdir
10** *Dere, şeker pancarı ve ayçiçeği Cumhuriyet Döneminden sonra üretilmeye başlanmıştır
