turkiyenin ekonomik faaliyetleri
TARIM (TARLA ve BAHCE KULTURLERİ)
Tarım, toprağı işleyerek ekme ve dikme yoluyla ceşitli urunler elde etme işine denir Ulkemiz topraklarının % 36'sı tarım arazisi olarak kullanılır Ulkemizde calışan nufusun yarısına yakını tarımla uğraşmaktadır Bu yuzden tarım Turkiye ekonomisi icin cok onemlidir
Cumhuriyetin ilk yıllarında tarım ulkemizde daha cok ilkel yontemlerle yapılıyordu Makine kullanımı, zararlı bocek ve bitkilerle mucadele, kaliteli tohum kullanımı ve sulama ulkemizde gelişmemişti
Bu yuzden tarımsal uretim oldukca azdı Fakat daha sonra yapılan calışmalar sayesinde tarımımızda onemli gelişmeler olmuştur Ziraat fakultelerinin acılması, tarım makine ve aletlerinin uretilmesi, yapay gubre ve kaliteli tohum kullanımı ile sulamaya onem verilmesi bu gelişmeye neden olmuştur Aynı zamanda Devlet Uretme Ciftlikleri, Ziraat Bankası, Toprak Mahsulleri Ofisi ve Tarım Kredi Kooperatiflerinin kurulması bu gelişmenin diğer nedenleridir Bunların yanında GAP (Guneydoğu Anadolu Projesi) ta Guneydoğu Anadolu Bolgesi'nin toptan kalkınmasını amaclayan cok onemli bir projedir GAP sayesinde tarımsal uretimde buyuk artışlar olmaya başlamıştır
Ulkemizde tarımı etkileyen bazı faktorler vardır Bunların onemlilerini şoyle sıralayabiliriz;
Toprak bakımı: Tarım faaliyetleri toprak uzerinde yapıldığı icin toprak bakımı cok onemlidir Toprak capa, bel, pulluk ve saban gibi aletlerle havalandırılır Bu olay toprağın verimini artırır
Sulama: Butun tarım urunlerinin suya ihtiyacı vardır Bu ihtiyac yetiştirilen tarım urunune gore değişir Bu nedenle toprak uygun zamanlarda ve yeterince sulanmak zorundadır
Gubreleme: Toprağın besin ve mineral bakımından zenginleştirilmesidir Gubre, yapay ve doğal gubre olarak iki kısma ayrılır Hayvan dışkılarından olan gubreye doğal gubre denir Değişik minerallerin birleştirilmesi ile elde edilen gubreye ise yapay gubre denir Gubreleme tarım urunlerinin verimini onemli oranda artırır
Kaliteli tohum: Tarım urunlerinden daha fazla verim almak icin mutlaka kaliteli tohum kullanmak gerekir
Tarla Tarımı ve Tarla Urunlerimiz
Ulkemizdeki tarım alanlarının buyuk kısmını tarlalar oluşturur Tarlalar eğimli ve engebeli arazilerde olduğu gibi duz alanlarda da olabilmektedir Tarlaların buyuk kısmı her yıl ekilir Bazıları ise bir yıl ekilip ertesi yıl boş bırakılır Bu duruma nadas tarımı denir
Buradaki amac mineral bakımından fakir olan toprağın bir yıl dinlenerek mineralce zenginleşmesidir Tarlalarda ekilen tarım urunlerini şu şekilde gruplara ayırabiliriz
1 Tahıllar
Tahıllar ulkemizde en fazla uretimi yapılan tarım urunleridir Ulkemizdeki ekim alanlarının buyuk kısmı tahıllara ayrılmıştır Tahıllar; buğday, arpa, mısır, pirinc, cavdar ve yulaf gibi tarım urunlerinden oluşur
Buğday: Ulkemizde en fazla uretilen ve tuketilen tarım urunudur Cok yaygın bir ekim alanı vardır Doğu Karadeniz Bolumunun kıyı kesimi ve yuksek yerler haricinde ulkemizin her yerinde yetiştirilir Fakat en fazla İc Anadolu Bolgesi'nde yetiştirilir Ulkemizdeki buğdayın 13'u bu bolgede uretilir Buğday tarımı genellikle sulama ile yapılamaz Bitkinin su ihtiyacı yağmurlardan karşılanır Bu yuzden uretilen buğdayın miktarı yağışlara gore değişir Aynı zamanda uretiminde yıllara gore buyuk dalgalanmalar olur Buğday en fazla ekmek yapımında kullanılır Aynı zamanda unlu mamuller, biskuvi ve makarna yapımında da yaygın olarak kullanılır
Yurdumuzdaki buğday uretiminin coğrafi bolgelere dağılımı
Arpa: Ulkemizde yaygın bir ekim alanı vardır Buğdaydan sonra en fazla yetiştirilen tahıldır En cok İc Anadolu ve Guneydoğu Anadolu bolgelerinde yetiştirilir Buğdaya gore sıcağa ve soğuğa karşı daha dayanıklı olup, daha kısa surede yetiştirilir Bu yuzden buğdayın yetiştirilemediği yuksek yerlerde de yetiştirilebilir En fazla hayvan yemi ve bira sanayisinde ham madde olarak kullanılır
Mısır: Yetişme koşulları diğer tahıllardan farklıdır Mısır, yaz yağışlarının ve sulama imkanlarının olduğu yerlerde rahatlıkla yetiştirilebilir En fazla Akdeniz ve Karadeniz bolgelerinde yetiştirilir Ulkemizdeki ekim alanı oldukca yaygındır Karadeniz Bolgesi'nde halkın temel besin maddesi olarak kullanılır Ayrıca mısırdan yemeklik yağ elde edilir Bir kısmı da hayvan yemi olarak kullanılır
Pirinc: Pirinc, celtik bitkisinden elde edilen urundur Celtik hasat edildikten sonra kabukları ayıklanarak pirinc elde edilmiş olur Celtiğin tarımı su icinde yapılır Tarımı icin en uygun alanlar akarsu kenarlarındaki duzlukler ve sulanabilen ovalardır En fazla Edirne, Samsun, Corum, Kastamonu, Hatay ve Diyarbakır gibi illerde yetiştirilir Onemli bir besin maddesi olan pirinc uretimi ulkemiz tuketimini karşılayamaz
Ulkemizde yetiştirilen diğer tahıl urunleri ise cavdar, yulaf ve darıdır Bu urunler cok geniş ekim alanlarına sahip değillerdir Genellikle hayvan yemi olarak kullanılırlar
Tarla tarımında tahıllardan başka sanayi bitkileri de yetiştirilir
2 Sanayi Bitkileri
Doğrudan tuketilmeyip fabrikalarda ham madde olarak kullanılan urunlerdir Ulkemizde yetiştirilen başlıca sanayi bitkileri, pamuk, tutun, şeker pancarı, haşhaş, ayciceği ve zeytindir
Pamuk: Yetişme doneminde bol su isteyen ve verimli aluvyal ovaları seven bir bitkidir Hasat zamanında ise yuksek bir sıcaklığa ihtiyac duyar Bu donemin oldukca kurak gecmesi gerekmektedir Yaz yağışları pamuk uretimine zarar verir En fazla Ege, Akdeniz ve Guneydoğu Anadolu bolgelerinde yetiştirilir
Pamuk, dokuma sanayisinin ham maddesidir Cekirdeğinden elde edilen yağ ise margarin uretiminde kullanılır Ulkemizde pamuk uretimi oldukca fazladır Ayrıca pamuk ve pamuklu dokuma urunleri ulkemiz ihracatında onemli bir yer tutar
Tutun: Yetişme doneminde bol su ister Olgunlaşma ve hasat doneminde ise yuksek sıcaklık ister Ulkemizde en cok Ege Bolgesinde yetiştirilir Daha sonra Guneydoğu, Karadeniz ve Marmara bolgeleri gelir Tutun, sigara gibi sağlığa zararlı olan dumanlı iceceklerin ham maddesidir Ulkemizde devlet denetiminde yetiştirilmektedir
Yurdumuzda tutun uretiminin coğrafi bolgelere dağılımı
Şeker pancarı: Kıyı bolgelerimiz dışında ulkemizin her yerinde rahatlıkla yetiştirilmektedir Yağışların yeterli olmadığı yerlerde sulamalı olarak yetiştirilebilir Buyuk kısmı İc Anadolu Bolgesi'nde yetiştirilir Daha sonra Karadeniz ve Marmara bolgeleri gelir Şekerin ham maddesidir Ayrıca posası hayvan yemi olarak kullanılır Bu yuzden şeker fabrikalarının cevresinde buyukbaş hayvancılık gelişmiştir
Yurdumuzda şeker pancarı uretiminin coğrafi bolgelere dağılımı
Ayciceği: Ulkemizin her yerinde yetişme imkanı vardır Fakat buyuk kısmı Marmara Bolgesi'nde yetiştirilir Yaz yağışlarından olumsuz etkilenir Yağışın yetersiz olduğu yerlerde sulama ile yetiştirilebilir Bitkisel yağ uretiminde kullanılır
Ulkemizdeki bitkisel yağ uretiminin yarıya yakını ayciceğinden elde edilir
Yurdumuzda ayciceği uretiminin coğrafi bolgelere dağılımı
Zeytin: Akdeniz ikliminin gorulduğu yerlerdeki eğimli arazilerde rahatlıkla yetiştirilebilir Bu yuzden en fazla Ege Bolgesi'nde yetiştirilir Daha sonra Marmara ve Akdeniz bolgeleri gelir Akdeniz Bolgesi'nde az yetiştirilmesinin nedeni; daha fazla gelir getiren urunlerin ekilmesidir
Ulkemiz Dunya'nın onde gelen zeytin ureticisi ulkeleri arasındadır Sert cekirdekli meyvelerdendir Sofralık zeytin olarak tuketildiği gibi yağ uretiminde de kullanılır Ayrıca sabun uretiminde de kullanılır
Haşhaş: Uyuşturucu madde elde edildiği icin devlet denetiminde yetiştirilir Aynı zamanda ilac yapımında ve yemeklik malzeme olarak kullanılır En fazla Ege Bolgesi'nde yetiştirilir
3 Baklagiller
Fasulye, nohut, bakla, mercimek ve bezelye gibi bitkiler baklagilleri oluşturur Proteince zengin olan baklagiller genellikle kuru olarak tuketilirler Ulkemizin her bolgesinde yetiştirilmektedir İc Anadolu Bolgesi baklagil uretiminde ilk sıradadır
Bahce Tarımı ve Bahce Urunlerimiz
Bahce tarımı, genellikle yerleşim merkezlerinin yakınında bulunan bahcelerde yapılır Sulamalı olarak kucuk tarım aletleri ile tarımı yapılır Ulkemizde tarımı yapılan başlıca bahce bitkileri şunlardır;
Cay: Ulkemizdeki en uygun yetişme alanını Doğu Karadeniz Bolumu'nun kıyı kesiminde bulmuştur Burada uretilen cay ulkemiz ihtiyacını karşılar Cay uretimi icin bol yağış ve eğimli yamaclar gereklidir Cay bitkisi 115 metre boyunda cok yıllık bir ağaccıktır Bu ağaccıkların surgunleri kesilir Daha sonra fabrikalarda işlenerek cay elde edilmiş olur
Sebzeler: Farklı iklim tiplerinin gorulduğu ulkemizde bircok sebze turu yetiştirilmektedir Sebzeler genellikle taze olarak ic piyasada tuketilir Bu yuzden ic ticaretimizde onemli bir yeri vardır
Ekim alanları oldukca yaygındır Sebze uretiminin en fazla olduğu yer Akdeniz Bolgesi'dir Bu bolgeyi Ege ve Marmara bolgeleri takip eder Sebzelerin en az yetiştirildiği yer ise iklim koşulları elverişsiz olduğu icin Doğu Anadolu Bolgesi'dir
Sebzelerin buyuk kısmı yaz mevsiminde yetiştirilir Bunların en onemlileri patlıcan, domates, biber, bamya ve salatalıktır Ispanak, lahana, pırasa gibi sebzeler ise kış mevsiminde yetiştirilir Ulkemizde en fazla soğan, patates ve domates yetiştirilir
Meyveler: Ulkemiz iklimi uygun olduğu icin dunyadaki meyve turlerinin buyuk kısmını yetiştirebiliriz Ulkemiz tarımında onemli bir yeri olan meyveler beslenmemiz icin de cok onemlidir Meyvelerin bir bolumunun ihracatımızda da onemli bir yeri vardır
Meyveleri yaz meyveleri ve kış meyveleri diye iki gruba ayırabiliriz Yaz meyveleri uzum, kayısı, şeftali ve kiraz gibi meyvelerdir Kış meyveleri ise portakal, mandalina, greyfurt ve ayva gibi meyvelerdir Bazı onemli meyvelerimiz şunlardır;
Uzum:Ulkemizde cok yaygın bir ekim alanı vardır Her bolgemizde yetiştirilebilir Ama en cok Ege Bolgesi'nde yetiştirilir Uretimimizin yarıya yakınını bu bolge sağlar
Cok yıllık bir bitki olan uzumun bitkisine uzum asması veya uzum cubuğu denilmektedir Uzum cubuklarının ekili olduğu yere bağ denir Uzum tarımına ise bağcılık denir Yaş ve kuru olarak tuketildiği gibi icki yapımında da kullanılır
Turuncgiller: Turuncgiller portakal, limon, mandalina, greyfurt ve turunc meyvelerinin genel adıdır Kış sıcaklıklarının fazla olduğu ve don olaylarının gorulmediği yerlerde yetiştirilirler Buyuk kısmı Akdeniz Bolgesi'nde yetiştirilir Bir kısmı Ege Bolgesi'nde cok azı da Doğu Karadeniz kıyılarında yetiştirilir
Fındık: Fındığın ana vatanı Karadeniz kıyılarıdır En fazla yetiştirildiği iller; Giresun, Ordu, Trabzon ve Adapazarı'dır Ulkemiz hem fındık uretiminde hem de kalitesinde dunyada birinci sıradadır Bu yuzden ekonomimiz icin cok onemli bir urundur Buyuk kısmı yurt dışına satılır Cerez olarak tuketildiği gibi yağ da elde edilir
İncir: Soğuğa dayanıksızdır Bu yuzden kışların ılık gectiği yerlerde yetiştirilir En fazla Ege Bolgesi'nde daha sonda Akdeniz, Marmara ve Guneydoğu Anadolu bolgelerinde yetiştirilir İncir taze ve kuru olarak tuketilebilir Kuru incir ihracatımız gelişmiştir
Elma: Duşuk sıcaklıklardan etkilenmeyen bir meyvedir Bu yuzden ulkemizde yaygın bir ekim alanı vardır Bircok yoremizde rahatlıkla yetiştirilebilir En fazla İc Anadolu Bolgesi'nde uretilir Genellikle taze olarak tuketilir
Diğer meyveler: Yukarıdakilerden başka kavun, karpuz, kiraz, şeftali, kayısı,vişne, armut, dut, erik, muz, ayva, ceviz, badem, antep fıstığı gibi bircok meyve ulkemizde yetiştirilir Ulkemizde son yıllarda turfanda sebze ve meyve uretimi gelişmiştir Bu sebze ve meyveler cam ve plastik mekanlarda sağlanan uygun yetişme ortamında uretilirler Buna seracılık denilmektedir Bu tarım faaliyetinde kış mevsiminin soğuklarından korunarak uretim yapılır Seracılık en fazla Akdeniz Bolgesi'nde daha sonra ise Ege Bolgesi'nde gelişmiştir
HAYVANCILIK
Hayvancılık; evcil hayvanları besleme, onların urunlerinden ve gucunden yararlanma işidir Kırsal bolgelerde tarımdan sonra halkın en onemli gecim kaynağıdır
Ulkemizde hayvancılık otlak (mera) ve ahır hayvancılığı şeklinde yapılmaktadır Hayvanların meralardaki otları yiyerek beslenmesi sonucunda yapılan hayvancılık turune mera (otlak) hayvancılığı denir Hayvanların ahırlarda genellikle yapay yemlerle beslenmesine de besi hayvancılığı denir
Besi hayvancılığı ulkemizde giderek yaygınlaşmaktadır Besi hayvancılığı en fazla Marmara Bolgesi'nde gelişmiştir Ulkemizde farklı iklim ozelliklerinin gorulmesi hayvancılık turlerinin de ceşitli olmasını sağlamıştır Bu hayvancılık turlerinin bazıları şunlardır;
Buyukbaş Hayvancılık: Bu hayvancılık grubuna inek, okuz, manda, at, eşek, katır ve deve girmektedir Ulkemizde yaz yağışlarının fazla olduğu yerlerde gelişmiştir Doğu Karadeniz Bolumu ile ErzurumKars Bolumu bu yerlerin başında gelir Buralarda yaz mevsimi yağışlı gectiği icin gur otlaklar yetişir Aynı zamanda buralarda tarım alanları azdır Bu yuzden buyukbaş hayvancılık gelişmiştir
Yurdumuzda beslenen buyukbaş hayvanların coğrafi bolgelere dağılımı
Kucukbaş Hayvancılık: Kucukbaş hayvancılık grubuna; koyun ve keci girmektedir Bu hayvanlardan koyun daha cok beslenir Ulkemizdeki yer şekilleri ve bitki ortusu kucukbaş hayvancılık icin oldukca uygundur
Ulkemizdeki geniş bozkır alanlarında karaman, kıvırcık ve dağlıc gibi koyun cinsleri yetiştirilir Koyun en fazla Doğu Anadolu, İc Anadolu ve Guneydoğu Anadolu bolgelerinde yetiştirilir Koyunlardan et ve sut elde edilmesi dışında yunlu dokuma sanayisinde de ham madde olarak yararlanılır
Kucukbaş hayvanlar arasında koyundan sonra tiftik kecisi yetiştirilir En fazla İc Anadolu Bolgesi'nde ozellikle de Ankara cevresinde yetiştirilir Bu kecilerden elde edilen tiftik dokumacılıkta kullanılan cok değerli bir ham maddedir Diğer bir keci turu olan kıl kecisi de en cok dağlık alanlarda yetiştirilir Fakat ormanlara zarar verdikleri icin son yıllarda sayıları oldukca azalmıştır
Yurdumuzda beslenen koyunların coğrafi bolgelere dağılımı
Kumes Hayvancılığı: Tavuk, kaz, ordek, hindi gibi hayvanlara kumes hayvanı denir Kumes hayvanlarının etinden ve yumurtasından yararlanılır Beslenmemizde onemli bir yeri vardır Son yıllarda beyaz et tuketiminin artması ile kumes hayvancılığı gelişmiştir Bunda modern tavuk ciftliklerinin kurulmasının da etkisi vardır Kumes hayvancılığı nufusu kalabalık olan buyuk şehirlerin cevrelerinde cok gelişmiştir
İpek Bocekciliği: Dut yaprağını yiyen bir tırtılın kozasından elde edilen ipek, ipekli dokuma sanayisinin ham maddesidir İpek bocekciliği en fazla Guney Marmara Bolumu'nde gelişmiştir Ozellikle Bursa ili en cok gelişen yerdir
Arıcılık; Ulkemizde yaygın olarak yapılır Cunku ulkemizde farklı bitki turleri bulunmaktadır Bitki ortusundeki ceşitlilik arıcılık icin cok onemlidir Arıcılık ulkemizin her bolgesinde yapılmaktadır Ege ve Karadeniz bolgeleri ilk sırada gelmektedir
SU URUNLERİ
Ulkemizin uc tarafı denizlerle cevrilidir Aynı zamanda cok sayıda akarsu ve golleriyle birlikte ulkemiz su urunleri icin uygun ozelliklere sahiptir Fakat uretimimiz yetersizdir Balık en cok avlanan ve tuketilen su urunudur Balıkların en cok avlandığı denizimiz Karadeniz'dir Daha sonra boğazlar gelir Marmara, Ege ve Akdeniz kıyılarında da balıkcılık yapılır Denizlerimizden en fazla; hamsi, istavrit, palamut, uskumru, lufer ve barbunya gibi balıklar avlanır
Tutulan balıkların bir kısmı akarsulardan bir kısmı da baraj ve gollerden elde edilir Buna tatlı su balıkcılığı denir Aynı zamanda akarsu kenarlarında insanlar tarafından kurulan ciftliklerden de balık uretimi yapılır En fazla sazan ve alabalık tutulmaktadır Tatlı su balıkcılığına kultur balıkcılığı da denilmektedir
Balıkcılığımızın sorunları arasında;
Denizlerimizdeki balık potansiyelinin az olması, kıyılarımızın kirli olması, balıkcılık filomuzun yetersiz olması, zararlı yontemlerle avlanma, yasak avlanma gibi nedenler gosterilebilir
Denizlerimizden midye, kerevit, ıstakoz, ahtapot, karides, kalamar gibi su urunleri de elde edilir Ayrıca inci, mercan, sedef ve sunger avcılığı da yapılmaktadır
ORMAN URUNLERİ
Ormanlar, ulkemizin doğal guzellik ve ham madde kaynağıdır Ulkemiz topraklarının 14'u ormanlarla kaplıdır Bu oran yıllar once daha fazla iken, ormanlar tarih boyunca tahrip olarak şimdiki halini almıştır
Ormanlar genellikle kıyı bolgelerimizde toplanmıştır Ulkemiz ormanlarının buyuk kısmı Karadeniz ve Akdeniz bolgelerine aittir İc bolgelere doğru gidildikce yağışlar azaldığı icin orman alanları da azalmaktadır
Orman urunlerinin başında kereste ve yakacak odun gelir Kereste bircok sanayi kolunun ham maddesi durumundadır Kağıt, mukavva, parke, sunta ve kontraplak uretimi keresteden yapılmaktadır Ayrıca kapı, pencere, masa, sıra yapımında, telefon ve telgraf direkleri yapımında kereste kullanılmaktadır Aynı zamanda ahşap ev yapımında da kullanılır Diğer orman urunleri ise sığla yağı, recine, keci boynuzu, ıhlamur ve cam kozalağıdır Ulkemiz icin cok onemli olan ormanları korumak onemli gorevlerimizdendir Ormanlarımızın tahrip edilmesini onlememiz gerekmektedir Bunun icin ormanların cok iyi korunarak yangınların azaltılması gerekmektedir
MADENLER ve ENERJİ KAYNAKLARI
Madenler
Yer altından cıkarılan ve ekonomik değeri olan maddelerdir Yer altında ham olarak bulanan maddeler işlenerek yabancı maddelerden ayrılır Daha sonra kullanıma sunulur Her maden farklı şekillerde ve farklı sanayi kollarında kullanılır
Ulkemizde maden ceşidi fazla olduğu halde miktarları yeterli değildir Cumhuriyet doneminde yer altı kaynaklarımız araştırılmaya başlanmıştır Bu araştırma icin Etibank ve Maden Tetkik ve Arama Enstitusu kurulmuştur Ulkemizde cıkarılan başlıca madenler şunlardır;
Demir: Demir, butun sanayi dallarının en onemli ham maddesidir Demirin geniş bir kullanım alanı vardır Demir, en cok SivasMalatya arasındaki Divriği, Hasan Celebi ve Hekimhanda cıkarılmaktadır Buralardan cıkarılan demir, demir celik sanayisinde kullanılır
Bakır: Kolay işlenebilen yumuşak bir madendir Başta elektrik ve elektronik eşya olmak uzere bircok alanda kullanılır Kure (Kastamonu), Murgul (Artvin) ve Rize'den cıkarılmaktadır
Krom: Ulkemizde en cok bulunan madenlerdendir Demir celik sanayisinde ham madde olarak kullanılır En fazla; Fethiye, Koyceğiz (Muğla) ve Elazığ'da cıkarılır
Bor Mineralleri: Jet ve roket yakıtı ve cam elyafı ile porselen ve cam uretiminde kullanılır Ulkemiz, bor minerallerinin dunyada en fazla olduğu yerdir Kırka (Eskişehir), Emet (Kutahya) ve Balıkesir'de cıkarılmaktadır Ulkemizde ayrıca boksit, cıva, kukurt, antimon, manganez, fosfat, cinko, mermer, tuz, altın ve gumuş gibi madenler de vardır
TARIM (TARLA ve BAHCE KULTURLERİ)
Tarım, toprağı işleyerek ekme ve dikme yoluyla ceşitli urunler elde etme işine denir Ulkemiz topraklarının % 36'sı tarım arazisi olarak kullanılır Ulkemizde calışan nufusun yarısına yakını tarımla uğraşmaktadır Bu yuzden tarım Turkiye ekonomisi icin cok onemlidir
Cumhuriyetin ilk yıllarında tarım ulkemizde daha cok ilkel yontemlerle yapılıyordu Makine kullanımı, zararlı bocek ve bitkilerle mucadele, kaliteli tohum kullanımı ve sulama ulkemizde gelişmemişti
Bu yuzden tarımsal uretim oldukca azdı Fakat daha sonra yapılan calışmalar sayesinde tarımımızda onemli gelişmeler olmuştur Ziraat fakultelerinin acılması, tarım makine ve aletlerinin uretilmesi, yapay gubre ve kaliteli tohum kullanımı ile sulamaya onem verilmesi bu gelişmeye neden olmuştur Aynı zamanda Devlet Uretme Ciftlikleri, Ziraat Bankası, Toprak Mahsulleri Ofisi ve Tarım Kredi Kooperatiflerinin kurulması bu gelişmenin diğer nedenleridir Bunların yanında GAP (Guneydoğu Anadolu Projesi) ta Guneydoğu Anadolu Bolgesi'nin toptan kalkınmasını amaclayan cok onemli bir projedir GAP sayesinde tarımsal uretimde buyuk artışlar olmaya başlamıştır
Ulkemizde tarımı etkileyen bazı faktorler vardır Bunların onemlilerini şoyle sıralayabiliriz;
Toprak bakımı: Tarım faaliyetleri toprak uzerinde yapıldığı icin toprak bakımı cok onemlidir Toprak capa, bel, pulluk ve saban gibi aletlerle havalandırılır Bu olay toprağın verimini artırır
Sulama: Butun tarım urunlerinin suya ihtiyacı vardır Bu ihtiyac yetiştirilen tarım urunune gore değişir Bu nedenle toprak uygun zamanlarda ve yeterince sulanmak zorundadır
Gubreleme: Toprağın besin ve mineral bakımından zenginleştirilmesidir Gubre, yapay ve doğal gubre olarak iki kısma ayrılır Hayvan dışkılarından olan gubreye doğal gubre denir Değişik minerallerin birleştirilmesi ile elde edilen gubreye ise yapay gubre denir Gubreleme tarım urunlerinin verimini onemli oranda artırır
Kaliteli tohum: Tarım urunlerinden daha fazla verim almak icin mutlaka kaliteli tohum kullanmak gerekir
Tarla Tarımı ve Tarla Urunlerimiz
Ulkemizdeki tarım alanlarının buyuk kısmını tarlalar oluşturur Tarlalar eğimli ve engebeli arazilerde olduğu gibi duz alanlarda da olabilmektedir Tarlaların buyuk kısmı her yıl ekilir Bazıları ise bir yıl ekilip ertesi yıl boş bırakılır Bu duruma nadas tarımı denir
Buradaki amac mineral bakımından fakir olan toprağın bir yıl dinlenerek mineralce zenginleşmesidir Tarlalarda ekilen tarım urunlerini şu şekilde gruplara ayırabiliriz
1 Tahıllar
Tahıllar ulkemizde en fazla uretimi yapılan tarım urunleridir Ulkemizdeki ekim alanlarının buyuk kısmı tahıllara ayrılmıştır Tahıllar; buğday, arpa, mısır, pirinc, cavdar ve yulaf gibi tarım urunlerinden oluşur
Buğday: Ulkemizde en fazla uretilen ve tuketilen tarım urunudur Cok yaygın bir ekim alanı vardır Doğu Karadeniz Bolumunun kıyı kesimi ve yuksek yerler haricinde ulkemizin her yerinde yetiştirilir Fakat en fazla İc Anadolu Bolgesi'nde yetiştirilir Ulkemizdeki buğdayın 13'u bu bolgede uretilir Buğday tarımı genellikle sulama ile yapılamaz Bitkinin su ihtiyacı yağmurlardan karşılanır Bu yuzden uretilen buğdayın miktarı yağışlara gore değişir Aynı zamanda uretiminde yıllara gore buyuk dalgalanmalar olur Buğday en fazla ekmek yapımında kullanılır Aynı zamanda unlu mamuller, biskuvi ve makarna yapımında da yaygın olarak kullanılır
Yurdumuzdaki buğday uretiminin coğrafi bolgelere dağılımı
Arpa: Ulkemizde yaygın bir ekim alanı vardır Buğdaydan sonra en fazla yetiştirilen tahıldır En cok İc Anadolu ve Guneydoğu Anadolu bolgelerinde yetiştirilir Buğdaya gore sıcağa ve soğuğa karşı daha dayanıklı olup, daha kısa surede yetiştirilir Bu yuzden buğdayın yetiştirilemediği yuksek yerlerde de yetiştirilebilir En fazla hayvan yemi ve bira sanayisinde ham madde olarak kullanılır
Mısır: Yetişme koşulları diğer tahıllardan farklıdır Mısır, yaz yağışlarının ve sulama imkanlarının olduğu yerlerde rahatlıkla yetiştirilebilir En fazla Akdeniz ve Karadeniz bolgelerinde yetiştirilir Ulkemizdeki ekim alanı oldukca yaygındır Karadeniz Bolgesi'nde halkın temel besin maddesi olarak kullanılır Ayrıca mısırdan yemeklik yağ elde edilir Bir kısmı da hayvan yemi olarak kullanılır
Pirinc: Pirinc, celtik bitkisinden elde edilen urundur Celtik hasat edildikten sonra kabukları ayıklanarak pirinc elde edilmiş olur Celtiğin tarımı su icinde yapılır Tarımı icin en uygun alanlar akarsu kenarlarındaki duzlukler ve sulanabilen ovalardır En fazla Edirne, Samsun, Corum, Kastamonu, Hatay ve Diyarbakır gibi illerde yetiştirilir Onemli bir besin maddesi olan pirinc uretimi ulkemiz tuketimini karşılayamaz
Ulkemizde yetiştirilen diğer tahıl urunleri ise cavdar, yulaf ve darıdır Bu urunler cok geniş ekim alanlarına sahip değillerdir Genellikle hayvan yemi olarak kullanılırlar
Tarla tarımında tahıllardan başka sanayi bitkileri de yetiştirilir
2 Sanayi Bitkileri
Doğrudan tuketilmeyip fabrikalarda ham madde olarak kullanılan urunlerdir Ulkemizde yetiştirilen başlıca sanayi bitkileri, pamuk, tutun, şeker pancarı, haşhaş, ayciceği ve zeytindir
Pamuk: Yetişme doneminde bol su isteyen ve verimli aluvyal ovaları seven bir bitkidir Hasat zamanında ise yuksek bir sıcaklığa ihtiyac duyar Bu donemin oldukca kurak gecmesi gerekmektedir Yaz yağışları pamuk uretimine zarar verir En fazla Ege, Akdeniz ve Guneydoğu Anadolu bolgelerinde yetiştirilir
Pamuk, dokuma sanayisinin ham maddesidir Cekirdeğinden elde edilen yağ ise margarin uretiminde kullanılır Ulkemizde pamuk uretimi oldukca fazladır Ayrıca pamuk ve pamuklu dokuma urunleri ulkemiz ihracatında onemli bir yer tutar
Tutun: Yetişme doneminde bol su ister Olgunlaşma ve hasat doneminde ise yuksek sıcaklık ister Ulkemizde en cok Ege Bolgesinde yetiştirilir Daha sonra Guneydoğu, Karadeniz ve Marmara bolgeleri gelir Tutun, sigara gibi sağlığa zararlı olan dumanlı iceceklerin ham maddesidir Ulkemizde devlet denetiminde yetiştirilmektedir
Yurdumuzda tutun uretiminin coğrafi bolgelere dağılımı
Şeker pancarı: Kıyı bolgelerimiz dışında ulkemizin her yerinde rahatlıkla yetiştirilmektedir Yağışların yeterli olmadığı yerlerde sulamalı olarak yetiştirilebilir Buyuk kısmı İc Anadolu Bolgesi'nde yetiştirilir Daha sonra Karadeniz ve Marmara bolgeleri gelir Şekerin ham maddesidir Ayrıca posası hayvan yemi olarak kullanılır Bu yuzden şeker fabrikalarının cevresinde buyukbaş hayvancılık gelişmiştir
Yurdumuzda şeker pancarı uretiminin coğrafi bolgelere dağılımı
Ayciceği: Ulkemizin her yerinde yetişme imkanı vardır Fakat buyuk kısmı Marmara Bolgesi'nde yetiştirilir Yaz yağışlarından olumsuz etkilenir Yağışın yetersiz olduğu yerlerde sulama ile yetiştirilebilir Bitkisel yağ uretiminde kullanılır
Ulkemizdeki bitkisel yağ uretiminin yarıya yakını ayciceğinden elde edilir
Yurdumuzda ayciceği uretiminin coğrafi bolgelere dağılımı
Zeytin: Akdeniz ikliminin gorulduğu yerlerdeki eğimli arazilerde rahatlıkla yetiştirilebilir Bu yuzden en fazla Ege Bolgesi'nde yetiştirilir Daha sonra Marmara ve Akdeniz bolgeleri gelir Akdeniz Bolgesi'nde az yetiştirilmesinin nedeni; daha fazla gelir getiren urunlerin ekilmesidir
Ulkemiz Dunya'nın onde gelen zeytin ureticisi ulkeleri arasındadır Sert cekirdekli meyvelerdendir Sofralık zeytin olarak tuketildiği gibi yağ uretiminde de kullanılır Ayrıca sabun uretiminde de kullanılır
Haşhaş: Uyuşturucu madde elde edildiği icin devlet denetiminde yetiştirilir Aynı zamanda ilac yapımında ve yemeklik malzeme olarak kullanılır En fazla Ege Bolgesi'nde yetiştirilir
3 Baklagiller
Fasulye, nohut, bakla, mercimek ve bezelye gibi bitkiler baklagilleri oluşturur Proteince zengin olan baklagiller genellikle kuru olarak tuketilirler Ulkemizin her bolgesinde yetiştirilmektedir İc Anadolu Bolgesi baklagil uretiminde ilk sıradadır
Bahce Tarımı ve Bahce Urunlerimiz
Bahce tarımı, genellikle yerleşim merkezlerinin yakınında bulunan bahcelerde yapılır Sulamalı olarak kucuk tarım aletleri ile tarımı yapılır Ulkemizde tarımı yapılan başlıca bahce bitkileri şunlardır;
Cay: Ulkemizdeki en uygun yetişme alanını Doğu Karadeniz Bolumu'nun kıyı kesiminde bulmuştur Burada uretilen cay ulkemiz ihtiyacını karşılar Cay uretimi icin bol yağış ve eğimli yamaclar gereklidir Cay bitkisi 115 metre boyunda cok yıllık bir ağaccıktır Bu ağaccıkların surgunleri kesilir Daha sonra fabrikalarda işlenerek cay elde edilmiş olur
Sebzeler: Farklı iklim tiplerinin gorulduğu ulkemizde bircok sebze turu yetiştirilmektedir Sebzeler genellikle taze olarak ic piyasada tuketilir Bu yuzden ic ticaretimizde onemli bir yeri vardır
Ekim alanları oldukca yaygındır Sebze uretiminin en fazla olduğu yer Akdeniz Bolgesi'dir Bu bolgeyi Ege ve Marmara bolgeleri takip eder Sebzelerin en az yetiştirildiği yer ise iklim koşulları elverişsiz olduğu icin Doğu Anadolu Bolgesi'dir
Sebzelerin buyuk kısmı yaz mevsiminde yetiştirilir Bunların en onemlileri patlıcan, domates, biber, bamya ve salatalıktır Ispanak, lahana, pırasa gibi sebzeler ise kış mevsiminde yetiştirilir Ulkemizde en fazla soğan, patates ve domates yetiştirilir
Meyveler: Ulkemiz iklimi uygun olduğu icin dunyadaki meyve turlerinin buyuk kısmını yetiştirebiliriz Ulkemiz tarımında onemli bir yeri olan meyveler beslenmemiz icin de cok onemlidir Meyvelerin bir bolumunun ihracatımızda da onemli bir yeri vardır
Meyveleri yaz meyveleri ve kış meyveleri diye iki gruba ayırabiliriz Yaz meyveleri uzum, kayısı, şeftali ve kiraz gibi meyvelerdir Kış meyveleri ise portakal, mandalina, greyfurt ve ayva gibi meyvelerdir Bazı onemli meyvelerimiz şunlardır;
Uzum:Ulkemizde cok yaygın bir ekim alanı vardır Her bolgemizde yetiştirilebilir Ama en cok Ege Bolgesi'nde yetiştirilir Uretimimizin yarıya yakınını bu bolge sağlar
Cok yıllık bir bitki olan uzumun bitkisine uzum asması veya uzum cubuğu denilmektedir Uzum cubuklarının ekili olduğu yere bağ denir Uzum tarımına ise bağcılık denir Yaş ve kuru olarak tuketildiği gibi icki yapımında da kullanılır
Turuncgiller: Turuncgiller portakal, limon, mandalina, greyfurt ve turunc meyvelerinin genel adıdır Kış sıcaklıklarının fazla olduğu ve don olaylarının gorulmediği yerlerde yetiştirilirler Buyuk kısmı Akdeniz Bolgesi'nde yetiştirilir Bir kısmı Ege Bolgesi'nde cok azı da Doğu Karadeniz kıyılarında yetiştirilir
Fındık: Fındığın ana vatanı Karadeniz kıyılarıdır En fazla yetiştirildiği iller; Giresun, Ordu, Trabzon ve Adapazarı'dır Ulkemiz hem fındık uretiminde hem de kalitesinde dunyada birinci sıradadır Bu yuzden ekonomimiz icin cok onemli bir urundur Buyuk kısmı yurt dışına satılır Cerez olarak tuketildiği gibi yağ da elde edilir
İncir: Soğuğa dayanıksızdır Bu yuzden kışların ılık gectiği yerlerde yetiştirilir En fazla Ege Bolgesi'nde daha sonda Akdeniz, Marmara ve Guneydoğu Anadolu bolgelerinde yetiştirilir İncir taze ve kuru olarak tuketilebilir Kuru incir ihracatımız gelişmiştir
Elma: Duşuk sıcaklıklardan etkilenmeyen bir meyvedir Bu yuzden ulkemizde yaygın bir ekim alanı vardır Bircok yoremizde rahatlıkla yetiştirilebilir En fazla İc Anadolu Bolgesi'nde uretilir Genellikle taze olarak tuketilir
Diğer meyveler: Yukarıdakilerden başka kavun, karpuz, kiraz, şeftali, kayısı,vişne, armut, dut, erik, muz, ayva, ceviz, badem, antep fıstığı gibi bircok meyve ulkemizde yetiştirilir Ulkemizde son yıllarda turfanda sebze ve meyve uretimi gelişmiştir Bu sebze ve meyveler cam ve plastik mekanlarda sağlanan uygun yetişme ortamında uretilirler Buna seracılık denilmektedir Bu tarım faaliyetinde kış mevsiminin soğuklarından korunarak uretim yapılır Seracılık en fazla Akdeniz Bolgesi'nde daha sonra ise Ege Bolgesi'nde gelişmiştir
HAYVANCILIK
Hayvancılık; evcil hayvanları besleme, onların urunlerinden ve gucunden yararlanma işidir Kırsal bolgelerde tarımdan sonra halkın en onemli gecim kaynağıdır
Ulkemizde hayvancılık otlak (mera) ve ahır hayvancılığı şeklinde yapılmaktadır Hayvanların meralardaki otları yiyerek beslenmesi sonucunda yapılan hayvancılık turune mera (otlak) hayvancılığı denir Hayvanların ahırlarda genellikle yapay yemlerle beslenmesine de besi hayvancılığı denir
Besi hayvancılığı ulkemizde giderek yaygınlaşmaktadır Besi hayvancılığı en fazla Marmara Bolgesi'nde gelişmiştir Ulkemizde farklı iklim ozelliklerinin gorulmesi hayvancılık turlerinin de ceşitli olmasını sağlamıştır Bu hayvancılık turlerinin bazıları şunlardır;
Buyukbaş Hayvancılık: Bu hayvancılık grubuna inek, okuz, manda, at, eşek, katır ve deve girmektedir Ulkemizde yaz yağışlarının fazla olduğu yerlerde gelişmiştir Doğu Karadeniz Bolumu ile ErzurumKars Bolumu bu yerlerin başında gelir Buralarda yaz mevsimi yağışlı gectiği icin gur otlaklar yetişir Aynı zamanda buralarda tarım alanları azdır Bu yuzden buyukbaş hayvancılık gelişmiştir
Yurdumuzda beslenen buyukbaş hayvanların coğrafi bolgelere dağılımı
Kucukbaş Hayvancılık: Kucukbaş hayvancılık grubuna; koyun ve keci girmektedir Bu hayvanlardan koyun daha cok beslenir Ulkemizdeki yer şekilleri ve bitki ortusu kucukbaş hayvancılık icin oldukca uygundur
Ulkemizdeki geniş bozkır alanlarında karaman, kıvırcık ve dağlıc gibi koyun cinsleri yetiştirilir Koyun en fazla Doğu Anadolu, İc Anadolu ve Guneydoğu Anadolu bolgelerinde yetiştirilir Koyunlardan et ve sut elde edilmesi dışında yunlu dokuma sanayisinde de ham madde olarak yararlanılır
Kucukbaş hayvanlar arasında koyundan sonra tiftik kecisi yetiştirilir En fazla İc Anadolu Bolgesi'nde ozellikle de Ankara cevresinde yetiştirilir Bu kecilerden elde edilen tiftik dokumacılıkta kullanılan cok değerli bir ham maddedir Diğer bir keci turu olan kıl kecisi de en cok dağlık alanlarda yetiştirilir Fakat ormanlara zarar verdikleri icin son yıllarda sayıları oldukca azalmıştır
Yurdumuzda beslenen koyunların coğrafi bolgelere dağılımı
Kumes Hayvancılığı: Tavuk, kaz, ordek, hindi gibi hayvanlara kumes hayvanı denir Kumes hayvanlarının etinden ve yumurtasından yararlanılır Beslenmemizde onemli bir yeri vardır Son yıllarda beyaz et tuketiminin artması ile kumes hayvancılığı gelişmiştir Bunda modern tavuk ciftliklerinin kurulmasının da etkisi vardır Kumes hayvancılığı nufusu kalabalık olan buyuk şehirlerin cevrelerinde cok gelişmiştir
İpek Bocekciliği: Dut yaprağını yiyen bir tırtılın kozasından elde edilen ipek, ipekli dokuma sanayisinin ham maddesidir İpek bocekciliği en fazla Guney Marmara Bolumu'nde gelişmiştir Ozellikle Bursa ili en cok gelişen yerdir
Arıcılık; Ulkemizde yaygın olarak yapılır Cunku ulkemizde farklı bitki turleri bulunmaktadır Bitki ortusundeki ceşitlilik arıcılık icin cok onemlidir Arıcılık ulkemizin her bolgesinde yapılmaktadır Ege ve Karadeniz bolgeleri ilk sırada gelmektedir
SU URUNLERİ
Ulkemizin uc tarafı denizlerle cevrilidir Aynı zamanda cok sayıda akarsu ve golleriyle birlikte ulkemiz su urunleri icin uygun ozelliklere sahiptir Fakat uretimimiz yetersizdir Balık en cok avlanan ve tuketilen su urunudur Balıkların en cok avlandığı denizimiz Karadeniz'dir Daha sonra boğazlar gelir Marmara, Ege ve Akdeniz kıyılarında da balıkcılık yapılır Denizlerimizden en fazla; hamsi, istavrit, palamut, uskumru, lufer ve barbunya gibi balıklar avlanır
Tutulan balıkların bir kısmı akarsulardan bir kısmı da baraj ve gollerden elde edilir Buna tatlı su balıkcılığı denir Aynı zamanda akarsu kenarlarında insanlar tarafından kurulan ciftliklerden de balık uretimi yapılır En fazla sazan ve alabalık tutulmaktadır Tatlı su balıkcılığına kultur balıkcılığı da denilmektedir
Balıkcılığımızın sorunları arasında;
Denizlerimizdeki balık potansiyelinin az olması, kıyılarımızın kirli olması, balıkcılık filomuzun yetersiz olması, zararlı yontemlerle avlanma, yasak avlanma gibi nedenler gosterilebilir
Denizlerimizden midye, kerevit, ıstakoz, ahtapot, karides, kalamar gibi su urunleri de elde edilir Ayrıca inci, mercan, sedef ve sunger avcılığı da yapılmaktadır
ORMAN URUNLERİ
Ormanlar, ulkemizin doğal guzellik ve ham madde kaynağıdır Ulkemiz topraklarının 14'u ormanlarla kaplıdır Bu oran yıllar once daha fazla iken, ormanlar tarih boyunca tahrip olarak şimdiki halini almıştır
Ormanlar genellikle kıyı bolgelerimizde toplanmıştır Ulkemiz ormanlarının buyuk kısmı Karadeniz ve Akdeniz bolgelerine aittir İc bolgelere doğru gidildikce yağışlar azaldığı icin orman alanları da azalmaktadır
Orman urunlerinin başında kereste ve yakacak odun gelir Kereste bircok sanayi kolunun ham maddesi durumundadır Kağıt, mukavva, parke, sunta ve kontraplak uretimi keresteden yapılmaktadır Ayrıca kapı, pencere, masa, sıra yapımında, telefon ve telgraf direkleri yapımında kereste kullanılmaktadır Aynı zamanda ahşap ev yapımında da kullanılır Diğer orman urunleri ise sığla yağı, recine, keci boynuzu, ıhlamur ve cam kozalağıdır Ulkemiz icin cok onemli olan ormanları korumak onemli gorevlerimizdendir Ormanlarımızın tahrip edilmesini onlememiz gerekmektedir Bunun icin ormanların cok iyi korunarak yangınların azaltılması gerekmektedir
MADENLER ve ENERJİ KAYNAKLARI
Madenler
Yer altından cıkarılan ve ekonomik değeri olan maddelerdir Yer altında ham olarak bulanan maddeler işlenerek yabancı maddelerden ayrılır Daha sonra kullanıma sunulur Her maden farklı şekillerde ve farklı sanayi kollarında kullanılır
Ulkemizde maden ceşidi fazla olduğu halde miktarları yeterli değildir Cumhuriyet doneminde yer altı kaynaklarımız araştırılmaya başlanmıştır Bu araştırma icin Etibank ve Maden Tetkik ve Arama Enstitusu kurulmuştur Ulkemizde cıkarılan başlıca madenler şunlardır;
Demir: Demir, butun sanayi dallarının en onemli ham maddesidir Demirin geniş bir kullanım alanı vardır Demir, en cok SivasMalatya arasındaki Divriği, Hasan Celebi ve Hekimhanda cıkarılmaktadır Buralardan cıkarılan demir, demir celik sanayisinde kullanılır
Bakır: Kolay işlenebilen yumuşak bir madendir Başta elektrik ve elektronik eşya olmak uzere bircok alanda kullanılır Kure (Kastamonu), Murgul (Artvin) ve Rize'den cıkarılmaktadır
Krom: Ulkemizde en cok bulunan madenlerdendir Demir celik sanayisinde ham madde olarak kullanılır En fazla; Fethiye, Koyceğiz (Muğla) ve Elazığ'da cıkarılır
Bor Mineralleri: Jet ve roket yakıtı ve cam elyafı ile porselen ve cam uretiminde kullanılır Ulkemiz, bor minerallerinin dunyada en fazla olduğu yerdir Kırka (Eskişehir), Emet (Kutahya) ve Balıkesir'de cıkarılmaktadır Ulkemizde ayrıca boksit, cıva, kukurt, antimon, manganez, fosfat, cinko, mermer, tuz, altın ve gumuş gibi madenler de vardır