Turklerde Cirit Oyunu
Cirit, bir diğer deyimle Cavgan, Turklerin yuzyıllardan beri oynadıkları bir ata oyunudur Turkler, Orta Asyadan Anadoluya bu atlı oyunu da dolu dizgin beraberlerinde getirmişlerdir Turkler icin at, mukaddes ve vazgecilmez bir unsurdur At sırtında doğar, at sırtında buyur, at sırtında savaşır, at sırtında olurlerdi At sutu kımız Turklerin yegane ickisi idi Cirit Oyunu, Turklerin en buyuk toren ve sportif oyunu idi Daha sonra 16 yuzyılda Osmanlı Turkleri tarafından bir Savaş Oyunu olarak kabul edildi 19 yuzyılda butun Osmanlı ulkesi ve saraylarının en buyuk gosteri sporu ve oyunu oldu Cirit, aynı zaman tehlikeli bir oyun olduğundan 1826 yılında II Mahmut tarafından yasak edildi Fakat daha sonra yine Osmanlı Ulkesinin başta gelen meydan ve savaş oyunu olarak her tarafa yayıldı
Cirit Oyunu, daha 4050 yıl oncesine değin Anadoluda yaygın bir oyun olduğu halde son yıllarda sadece Balıkesir, Soğut, Konya, Kars, Erzurum ve Bayburt yorelerinde yaşamaya devam etti 2025 yıldan beri Konya ve Balıkesirde tarihe karıştı Buna rağmen halen Anadolunun hemen her koşesinde duğunlerde ve bayramlarda koy delikanlıları ve kasaba halkı Cirit Oyununu oynamaktadır Buyuk şehirlerimize karşı koy ve kasabalarımızda yaşamaktadır Sinop koylerinden Gaziantepe, Bursadan Antalyaya kadar Doğu, Batı, Guney ve Kuzey Anadoluda koylerimizin gureşle beraber başlıca yiğitlik ve savaş oyununu teşkil etmektedir Halkın ilgisini cekmek icin cirit meydanında davullar ve zurnalar calınır Ayrıca Yurtdışı İran, Afganistan ve Turkistan Turkleri ile Turklerle meskUn diğer Asya yorelerinde de hala canlılığını ve geleneğini surdurmektedir
Her yıl Ertuğrul Gazi Torenleri dolayısıyla eylul aylarının ikinci Pazar gunleri Soğutte, ceşitli şenlikler vesilesiyle de Erzurum, Kars ve Bayburt dolaylarında oynanmaktadır 1972 yılı eylul ayında Konya Turizm Derneğinin teşebbusuyle Konyada bir Cirit Oyunları Şenliği duzenlenmiş, bu şenliğe Erzurum ve Bayburt Cirit Takımları katılmış ve buyuk başarı sağlanmıştır Cirit Oyunu Konyada yeniden geleneksel olarak canlandırılmaya calışılmaktadır
Cirit Oyununda iki takım bulunur Bu takımlar 70 ila 120 metre genişliğindeki bir alanda karşılıklı olarak alanın en gerisinde 6şar, 8er veya 12şer kişi olarak dizilirler Ciritciler bolgesel giyimleriyle atlarına biner Sağ ellerine atacakları ilk ciriti, diğer ellerine de yedek ve yetecek miktarda cirit alırlar İki tarafın birinden bir atlı one fırlar, karşı dizinin onune 3040 metre kadar yaklaşır Karşı tarafın oyuncularından birisinin adını seslenerek meydana davet eder Sağ elindeki ciriti ona doğru savurur, sonra geri doner, atını kendi dizisine doğru mahmuzlar Karşı tarafın davet edilen oyuncusu hızla onu takip eder, elindeki ciriti geri donup kacan karşı taraf elemanına fırlatır Bu kez ilk oyuncunun cıktığı sıradan diğer bir ciritci onu karşılar İkinci diziden cıkan, sırasındaki yerini almak icin suratle yerine donmeye calışır Bu defa rakibi onu kovalar ve ciritini atar
Oyun boylece surer Cirit isabet ettiren ciritci takımına bir sayı kazandırır Eğer ciritci attığı cavganı rakibine değil de ata isabet ettirmişse bir sayı kaybeder Ciritci karşı taraf oyuncusundan kendisini sakınmak icin ceşitli hareketler yapar, atın sağına soluna, karnının altına, boynuna ağar Bazı ciritciler rakibi kacıp dizisine ulaşana kadar ucdort cirit savurarak isabet ettirmek suretiyle sayı toplar Bu arada başına, gozune, kulağına cirit isabet eden bazı oyuncuların yaralandığı olur Bu turlu isabetler neticesinde olenlerin olduğu bile vakidir Bu durumda olen, er meydanında olmuş sayılır, yakınları şikayetci ve davacı olmaz Babaları olen cocuklarıyla oğunurler
Ote yandan cirit oyununda olum olmaması icin, daha evvelleri hurma ve meşe ağacından 70100 santim uzunluğunda, 23 cm kutrunda yapılan ciritler, daha sonraları kavak ağacından yapılmaya başlanmıştır Sopaların ucları silindir şeklinde kesilerek yuvarlatılır Kabukları yontulur Bu isabet halinde bir yara acılmasını ve olum tehlikesini yok etmek icin alınan bir tedbirdir Seyredenler ciritcileri ve atları teşvik icin ceşitli şekilde bağırır, onları heyecana getirirler Ciritciler arasında birbirine hasım olanlar varsa, bunların karşı tarafta yer almamasına dikkat edilir, aynı dizi icine dahil edilirler Gencler buyuklerinin bu goruşune boyun eğer Buyukler de bu toreye uyarlar Eski ciritcilerden bir kurul, oyunun sonucunu ilan eder Cirit sona erince, cirit oyununu duzenleyenler başarılı olanlara oduller, ziyafetler verir
Cirit Oyunu Alpaslanla beraber Anadoluya girmiş daha sonra Avrupaya ve Arabistan ulkelerine sıcramıştır 17 yuzyılda Fransada, Almanyada ve diğer ulkelerde de Cirit Oyunu yayılmıştır Konya Turizm Derneğinin 1972 eylulunde duzenlediği Cirit Oyunları Şenliği dikkatleri tekrar bu ulusal sportif savaş oyunumuzun ustune cekmiş bulunmaktadır Butun Yurtta ilgi gormesi ve canlanması bu tur oyunlarımız icin bir kazanc olacaktır
Cirit Oyununda Kullanılan Terimler
Değnek; Diğnek, Deynek: Ceşitli yorelerde cirit oyununa verilen ad
Cirit Havası: Cirit oynanırken davul ve zurna ile ozel ritimlerde calınan ezgilerin tumu yada bir tanesi
At Oyunu: Ciritin Tunceli ve Muş yoresindeki adı
At Oynatma Havası: Tunceli ve Muş yorelerinde ciritten once at oynatma icin ozel ritimlerde calınan ezgi
ve ritimlere verilen ad
Rahvan: Atın iki ayakla koşar gibi aynı yanda bulunan ayaklarını aynı anda atarak yaptığı, biniciyi sarsmayan bir yuruyuş şeklidir
Rahvan At: Biniciyi sarsmadan yuruyen at
Tırısa Kalkmak: Atın caprazlama ayak atarak hızlı ve sarsıntılı yuruyuşune denir
Dortnal: Atın en hızlı koşuşu
Hucum Dortnal: Atın en hızlı koşuşunun daha ilerisinde bir suratle hedefe at surme
Adeta: Atın duz yuruyuşu
Aheste: Atın ağır ağır, arka kalcalara yuklenerek yuruyuşu
At Başı: İki atın bir hizada oluşu
At Cambazı: Ciritte at uzerinde beceri ve huner gosteren binici
At Oynatmak: Ciritte huner gostermek
Sipahi, Sipah, İspahi: Eskiden Yeniceriler zamanında bir sınıf atlı askere denirdi Fakat iyi at binen kişilere de at oyunlarında becerisi olan oyunculara da ceşitli yorelerde bu adlar kullanılmaktadır
Seymen Olmak: Ulusal giysilerin yoreye ait olanlarının duğun nedeni ile Ankara dolaylarında giyilmesine denir
Osmanlı: Atlı, suvari anlamında kullanılmaktadır
Menzil: Ciritte at uzerinde sıra biciminde duranlara verilen ad
Alan: Cirit meydanına verilen ad Cirit oynanan yer
Şehit: Ciritte isabet alıp olenlere verilen ad
Acemi: Savurduğu ciriti ata değen oyuncuya denir
Cirit, bir diğer deyimle Cavgan, Turklerin yuzyıllardan beri oynadıkları bir ata oyunudur Turkler, Orta Asyadan Anadoluya bu atlı oyunu da dolu dizgin beraberlerinde getirmişlerdir Turkler icin at, mukaddes ve vazgecilmez bir unsurdur At sırtında doğar, at sırtında buyur, at sırtında savaşır, at sırtında olurlerdi At sutu kımız Turklerin yegane ickisi idi Cirit Oyunu, Turklerin en buyuk toren ve sportif oyunu idi Daha sonra 16 yuzyılda Osmanlı Turkleri tarafından bir Savaş Oyunu olarak kabul edildi 19 yuzyılda butun Osmanlı ulkesi ve saraylarının en buyuk gosteri sporu ve oyunu oldu Cirit, aynı zaman tehlikeli bir oyun olduğundan 1826 yılında II Mahmut tarafından yasak edildi Fakat daha sonra yine Osmanlı Ulkesinin başta gelen meydan ve savaş oyunu olarak her tarafa yayıldı
Cirit Oyunu, daha 4050 yıl oncesine değin Anadoluda yaygın bir oyun olduğu halde son yıllarda sadece Balıkesir, Soğut, Konya, Kars, Erzurum ve Bayburt yorelerinde yaşamaya devam etti 2025 yıldan beri Konya ve Balıkesirde tarihe karıştı Buna rağmen halen Anadolunun hemen her koşesinde duğunlerde ve bayramlarda koy delikanlıları ve kasaba halkı Cirit Oyununu oynamaktadır Buyuk şehirlerimize karşı koy ve kasabalarımızda yaşamaktadır Sinop koylerinden Gaziantepe, Bursadan Antalyaya kadar Doğu, Batı, Guney ve Kuzey Anadoluda koylerimizin gureşle beraber başlıca yiğitlik ve savaş oyununu teşkil etmektedir Halkın ilgisini cekmek icin cirit meydanında davullar ve zurnalar calınır Ayrıca Yurtdışı İran, Afganistan ve Turkistan Turkleri ile Turklerle meskUn diğer Asya yorelerinde de hala canlılığını ve geleneğini surdurmektedir
Her yıl Ertuğrul Gazi Torenleri dolayısıyla eylul aylarının ikinci Pazar gunleri Soğutte, ceşitli şenlikler vesilesiyle de Erzurum, Kars ve Bayburt dolaylarında oynanmaktadır 1972 yılı eylul ayında Konya Turizm Derneğinin teşebbusuyle Konyada bir Cirit Oyunları Şenliği duzenlenmiş, bu şenliğe Erzurum ve Bayburt Cirit Takımları katılmış ve buyuk başarı sağlanmıştır Cirit Oyunu Konyada yeniden geleneksel olarak canlandırılmaya calışılmaktadır
Cirit Oyununda iki takım bulunur Bu takımlar 70 ila 120 metre genişliğindeki bir alanda karşılıklı olarak alanın en gerisinde 6şar, 8er veya 12şer kişi olarak dizilirler Ciritciler bolgesel giyimleriyle atlarına biner Sağ ellerine atacakları ilk ciriti, diğer ellerine de yedek ve yetecek miktarda cirit alırlar İki tarafın birinden bir atlı one fırlar, karşı dizinin onune 3040 metre kadar yaklaşır Karşı tarafın oyuncularından birisinin adını seslenerek meydana davet eder Sağ elindeki ciriti ona doğru savurur, sonra geri doner, atını kendi dizisine doğru mahmuzlar Karşı tarafın davet edilen oyuncusu hızla onu takip eder, elindeki ciriti geri donup kacan karşı taraf elemanına fırlatır Bu kez ilk oyuncunun cıktığı sıradan diğer bir ciritci onu karşılar İkinci diziden cıkan, sırasındaki yerini almak icin suratle yerine donmeye calışır Bu defa rakibi onu kovalar ve ciritini atar
Oyun boylece surer Cirit isabet ettiren ciritci takımına bir sayı kazandırır Eğer ciritci attığı cavganı rakibine değil de ata isabet ettirmişse bir sayı kaybeder Ciritci karşı taraf oyuncusundan kendisini sakınmak icin ceşitli hareketler yapar, atın sağına soluna, karnının altına, boynuna ağar Bazı ciritciler rakibi kacıp dizisine ulaşana kadar ucdort cirit savurarak isabet ettirmek suretiyle sayı toplar Bu arada başına, gozune, kulağına cirit isabet eden bazı oyuncuların yaralandığı olur Bu turlu isabetler neticesinde olenlerin olduğu bile vakidir Bu durumda olen, er meydanında olmuş sayılır, yakınları şikayetci ve davacı olmaz Babaları olen cocuklarıyla oğunurler
Ote yandan cirit oyununda olum olmaması icin, daha evvelleri hurma ve meşe ağacından 70100 santim uzunluğunda, 23 cm kutrunda yapılan ciritler, daha sonraları kavak ağacından yapılmaya başlanmıştır Sopaların ucları silindir şeklinde kesilerek yuvarlatılır Kabukları yontulur Bu isabet halinde bir yara acılmasını ve olum tehlikesini yok etmek icin alınan bir tedbirdir Seyredenler ciritcileri ve atları teşvik icin ceşitli şekilde bağırır, onları heyecana getirirler Ciritciler arasında birbirine hasım olanlar varsa, bunların karşı tarafta yer almamasına dikkat edilir, aynı dizi icine dahil edilirler Gencler buyuklerinin bu goruşune boyun eğer Buyukler de bu toreye uyarlar Eski ciritcilerden bir kurul, oyunun sonucunu ilan eder Cirit sona erince, cirit oyununu duzenleyenler başarılı olanlara oduller, ziyafetler verir
Cirit Oyunu Alpaslanla beraber Anadoluya girmiş daha sonra Avrupaya ve Arabistan ulkelerine sıcramıştır 17 yuzyılda Fransada, Almanyada ve diğer ulkelerde de Cirit Oyunu yayılmıştır Konya Turizm Derneğinin 1972 eylulunde duzenlediği Cirit Oyunları Şenliği dikkatleri tekrar bu ulusal sportif savaş oyunumuzun ustune cekmiş bulunmaktadır Butun Yurtta ilgi gormesi ve canlanması bu tur oyunlarımız icin bir kazanc olacaktır
Cirit Oyununda Kullanılan Terimler
Değnek; Diğnek, Deynek: Ceşitli yorelerde cirit oyununa verilen ad
Cirit Havası: Cirit oynanırken davul ve zurna ile ozel ritimlerde calınan ezgilerin tumu yada bir tanesi
At Oyunu: Ciritin Tunceli ve Muş yoresindeki adı
At Oynatma Havası: Tunceli ve Muş yorelerinde ciritten once at oynatma icin ozel ritimlerde calınan ezgi
ve ritimlere verilen ad
Rahvan: Atın iki ayakla koşar gibi aynı yanda bulunan ayaklarını aynı anda atarak yaptığı, biniciyi sarsmayan bir yuruyuş şeklidir
Rahvan At: Biniciyi sarsmadan yuruyen at
Tırısa Kalkmak: Atın caprazlama ayak atarak hızlı ve sarsıntılı yuruyuşune denir
Dortnal: Atın en hızlı koşuşu
Hucum Dortnal: Atın en hızlı koşuşunun daha ilerisinde bir suratle hedefe at surme
Adeta: Atın duz yuruyuşu
Aheste: Atın ağır ağır, arka kalcalara yuklenerek yuruyuşu
At Başı: İki atın bir hizada oluşu
At Cambazı: Ciritte at uzerinde beceri ve huner gosteren binici
At Oynatmak: Ciritte huner gostermek
Sipahi, Sipah, İspahi: Eskiden Yeniceriler zamanında bir sınıf atlı askere denirdi Fakat iyi at binen kişilere de at oyunlarında becerisi olan oyunculara da ceşitli yorelerde bu adlar kullanılmaktadır
Seymen Olmak: Ulusal giysilerin yoreye ait olanlarının duğun nedeni ile Ankara dolaylarında giyilmesine denir
Osmanlı: Atlı, suvari anlamında kullanılmaktadır
Menzil: Ciritte at uzerinde sıra biciminde duranlara verilen ad
Alan: Cirit meydanına verilen ad Cirit oynanan yer
Şehit: Ciritte isabet alıp olenlere verilen ad
Acemi: Savurduğu ciriti ata değen oyuncuya denir