İslamiyetten Sonra Turk Devletleri
Turklerin İslamiyeti kabulunden sonra kurulan devletler şunlardır;
AKKOYUNLU DEVLETİ
Akkoyunlu Turkmenleri Oğuzlar' ın Bayındır kolundandır Gerek bunların, gerek Karakoyunlular' ın bayraklarında koyun resmi bulunması ve mezarlarında koyun heykellerinden taş diktirmeleri, bunların eski Hunlar'dan kalma oldukları fikrini veriyor Anadolu' ya ne zaman geldikleri pek belli değildir; İlhanlılar' dan Argun Han zamanında gelmiş oldukları rivayet edilir Bunlar onceleri Diyarbekir bolgesine hakim olan Soyatoğulları' nın hizmetinde bulundular, onların cekilmesi uzerine Artukoğulları ile calıştılar
Akkoyunlular tarih sahnesinde ilk defa Ondorduncu Yuzyıl ortasına doğru Tur Ali Beğ' in idaresi altında cıkmışlardır Tur Ali Bey civarda fetih ve yağma hareketlerine girişip başarı gosterdikce Bayat, Doğer, cepni, İnallı, ozerli boy ve oymaklarını, daha sonra Avşar, Kacar ve Ağaceri boylarından bazı oymakları da etrafında topladı Fakat merkezleri once Diyarbekir iken sonradan Tebriz' e taşımaları pekcok Turk boy ve oymağının da batıdan tekrar doğuya gocmesine sebep olmuş, boylece Kakoyunlular gibi Akkoyunlular da Doğu Anadolu' da Turk nufus yoğunluğunun zayıflamasına yol acmışlardır
Tur Ali Beğ 1348' de yanında başka bazı Turk beyleri de olduğu halde Trabzon' u kuşatmış, fakat şehri almadan Rumlar' la anlaşmıştır Bu anlaşmada oğlu Kutlu Beğ' e Trabzon prensesi Despina' yı aldığını biliyoruz
Kutlu Beğ babasından sonra Akkoyunlular' ın başına gecti Akrabası olan Trabzon Rum İmparatoru ile iyi geciniyor ve dostluklarını yeni akrabalıklarla percinliyordu Onun Huseyin, Ahmed, Pir Ali ve Karayuluk Osman adlarındaki oğullarının herbiri bir şehir veya kasabada hukum suruyorlardı Fakat bu devirde Akkoyunlular devlet olmaktan ziyade, daha kuvvetli devlet ve beyliklere bağlanarak onlara hizmet etme durumundadırlar Bu arada onları Karaoyunlular' a karşı Kadı Burhaneddin' in hizmetinde goruyoruz Kutlu Beğ' in 1389' da olumunden sonra bir muddet oğlu Ahmed Beğ Akkoyunlular' ın başında bulundu Gerek o,gerek kardeşi Karayuluk Osman uzun muddet Kadı Burhaneddin' e hizmet ettiler, fakat sonraları Karayuluk Osman kendi durumunu guvenli gormeyerek Kadı Burhaneddin' den ayrıldı Kadı' nın kendisini takip ettiği sırada ise birgece baskını ile yakalayıp onu oldurttu Ancak Akkoyunlular bu hadiseden faydalanamadılar Kadı Burhaneddin' in merkezi olan Sivas' ı kuşattıkları zaman halk, Burhaneddin' in oğlu Ali celebi' yi hukumdar yaptı ve Karayuluk Osman' a karşı direndi Bu direnişin sebebi korku idi cunku Akkoyunlular devlet ve ordu sahibi insanlar değillerdi; başlarına topladıkları gocebe Turkmenler' le bir ceşit paralı asker gibi calışıyorlar ve asıl gecimlerini yağmadan sağlıyorlardı Sivas' ı alsalardı elbette şehirde ne bulursa yağmalayacak, karşılarına cıkanları oldureceklerdi Sivas halkı Yıldırım B?yezid' e haber salarak şehri ona vermek istediklerini bildirdiler Boylece Yıldırm' ın oğlu Suleyman celebi, yanında Osmanlı askeriyle gelip Karayuluk' un kuvvetlerini dağıttı, Sivas' ı teslim aldı
Karayuluk Osman Bey bu taraflarda yapacak bir işi kalmayınca Mısır Sultanı Berkuk' a muracaat ederek onun hizmetine girdi ve kabul edildi Ama Berkuk kısa bir zaman sonra olunce, Karayuluk kendine bir başka koruyucu arayarak yeni maceralara başladı; o sırada Batı seferine cıkarak Karabağ' da kışlayan Timur' un yanına gidip onun hizmetine girdi Timur buları ciddi bir rakip olan Karakoyunlular' a karşı kullanmak niyetindeydi Timur Anadolu' ya girince yanındaki askerleriyle birlikte ona iltihak etti Sivas' ın Osmanlılar' dan alınması ve şehirdeki asker ve halkın toptan oldurulmesinde ona yardımcı oldu Timur Malatya' yı, daha sonra da Diyerbekir' i alınca Karayuluk' e verdi
Timur' un Anadolu' ya tekrar gelişinde Karayuluk yine onun hizmetine girerek Ankara savaşında Osmanlı ordusuna karşı carpıştı Timur o yıl Anadolu şehirlerinin zenginliklerini toplayıp kendi memleketine gonderirken, Akkoyunlular da ne buldularsa yağma etmekten geri durmadılar Fakat bu mallar kervanlar halinde giderken pay konusunda aralarında anlaşmazlıklar cıkıyor, birbirleriyle kavga ediyorlardı
Akkoyunlular Timur' un Diyerbekir' i kendilerine vermesi uzerine artık belli bir yeryurt sahibi olmuşlar ve eski yağmacılıklarından yavaş yavaş vazgecerek muntazam bir devlet hayatı yaşamaya başlamışlardır Bu devirde onlar, gerek Osmanlılar' la gerek Mısır Memlukleriyle iyi gecindiler; esas itibariyle Karakoyunlular' la mucadele ediyorlardı Karakoyunlu hukumdarı Kara Yusuf ve oğlu İskender zamanında Karakoyunlular' ın duşmanı şahruh tarafını tutarak ceşitli savaşlara girdiler, fakat cok defa yenildiler Nihayet Karayuluk Osman Bey bir defasında Karakoyunlu İskender' in şahruh' tan aldığı emirle onunu kesmeye kalktığı zaman yenildi ve iki oğlu ile birlikte savaşta oldu Başı kesilerek Mısır sultanına gonderildi
Karayuluk Osman Bey' in olumu uzerine oğulları ulkenin ceşitli yerlerinde hukum surmeye başladılar Bunlardan Ali Bey kısa bir zaman babasının yerine hukumdar oldu Onun yerine gelen Hamza daha başarılı oldu ve memleketin birliğini sağladı Hamza Bey'in yerine gelen Cihangir ise kucuk kardeşi Hasan Bey tarafından bertaraf edildi
Akkoyunlular' ın en onemli hukumdarı işte bu Hasan Bey' dir Uzun Hasan diye tanınan Hasan Bey kendilerinin en yakın ve buyuk hasmı olan Karakoyunlular' a karşı cok başarılı savaşlar verdikten sonra, gerek onların elindeki, gerek Anadolu' nun Gerger, Koyulhisar, Harput gibi yerlerini Akkoyunlu ulkesine kattı Gurcistan' a arka arkaya seferler seferler yaptı, Karakoyulular' ı kesin şekilde yenip onların butun topraklarını eline gecirdiTimurlular' la anlaşma yaptı ve boylece Doğu tarafını guven altına aldıktan sonra gozunu Mısır ve Osmanlı ulkesine dikti
Hasan Bey boylece kuvvetli bir imparatorluk kurmuş bulunuyordu Hem asker, hem devlet adamı olarak fevkalade yuksek meziyetlere sahipti Doğuya donerek Karakoyunlular' ın duştuğu hataya kapılmamış, istikbalini Batı' da aramak suretiyle gercekten ileri goruşlu bir cihangir olduğunu ispat etmiştir Fakat tarih ona burada gulmedi Suriye uzerinde giriştiği askeri harekat başarısız kaldığı gibi, Osmanlılar' a karşı da varlık gosteremedi1473' te Fatih Sultan Mehmed' e karşı Otlukbeli' nde yaptığı meydan savaşı mağlubiyetle sonuclandı Bundan sonra talihini Doğu' da aramaya kalkan Uzun Hasan, devlet merkezini Diyarbekir' den (o zamanki adıyla Amid) Tebriz' e taşıyınca, Akkoyunlu birliğine bağlı pekcok Turkmen oymağını da o tarafa goturdu, boylece kalabalık bir Turk nufusu o bolgeyi boş bırakarak Tebriz ve havalisinde daha sonra kurulacak olan şii hakimiyetinin temel unsurunu teşkil etmiş oldu
Tebriz' e yerleştikten sonra medeniyet, ilim ve sanat yolunda pek değerli calışmaların teşvikcisi ve dayanağı olan Uzun Hasan 1478' de oldu Onun olumuyle oğulları arasında saltanat kavgası başladı Bunlardan Yakup Bey bir muddet devleti eski gucuyle devam ettirmeyi başardıysa da, Akkoyunlu Devleti siyasi ve sosyal teşkilatının yetersizliği yuzunden cokmeye yuz tuttu İktidar kargaşalıkları icinde sarsılan ulkeye Erdebil şiileri'nin başına gecen Safevi şah İsmail hakim oldu
KAYNAK: Tarihte TurklerProfDrErol Gungor
Sayfa:149153, otuken Yayınları
ANADOLU BEYLİKLERİ
Anadolu Selcuklu Sultanlığı Ondorduncu Yuzyıl' ın başında dağıldığı zaman, onun toprakları uzerinde beylikler hukum suruyordu Bu beyliklerin bir kısmı daha devlet dağılmadan once kurulmuş, ic işlerinde bağımsız birer eyalet manzarası almıştı Fakat devlet ortadan kalktıktan sonra her bolgede nufuz sahibi vali veya kumandanlar oralarda hukumdar olmuşlar, hukumdarlıkları kendilerinden sonra evlatlarına gecmeye başlamıştır İşte Karamanoğulları, Dulkadiroğluları, Candaroğulları ilh dediğimiz beylikler boyle birer devletcik halinde teşekkul ettiler
Selcuklu Sultanlığı son zamanlarda İran' daki İlhanlı Devleti' ne iyice bağlanmış, hatta en sonunda doğrudan doğruya oradan gonderilen valilerle idare edilir olmuştu Anadolu'daki beylikler de İlhanlı Devleti' ne bağlı oldular Fakat 1335' te son İlhanlı Hukumdarı Muhammed Hud?bende Han olunce İlhanlı Devleti de dağılmaya yuz tuttu ve boylece beylikler istiklal kazandılar İlk mustakil beylik ise İlhanlı valilerinin idaresindeki bolgede kuruldu
KAYNAK: Tarihte Turkler ProfDrErol Gungor
Sayfa:214140otuken Yayınları
ANADOLU SELCUKLU DEVLETİ
Turkler' e Anadolu' nun kapılarını kesin olarak acan hadise Malazgirt' teki zafer olmuştur Fakat Turk akıncı birlikleri daha onceden Anadolu' da adeta serbest dolaşır hale gelmişlerdi Diogenes iki yuz bin kişiyle Malazgirt' e gelirken bile ordunun gerisini guvenlik altına alamamıştı cunku Turk akıncıları her yerde gorunuyor, hicbir zaman yakalanamıyorlardı
Diogenes' le yapılan anlaşmanın yeni Bizans İmparatoru tarafından tanınması uzerine Sultan Alp Arslan, Kutalmışoğlu Suleyman şah' ı Anadolu' nun fethine gonderdi Suleyman şah' ın emrinde Artuk, Afşın, Porsuk, Danişmend, Saltuk gibi pek meşhur Turk kumandanları vardı Bunlar kısa zamanda Sivas otesine gecerek uzerlerine gelen bir Bizans ordusunun Kayseri yakınında yendiler, Bizans kumandanını esir aldılar İzmit civarında Bizanslılar tekrar bir orduyla gorunduler, bu orduyu Artuk Bey bozguna uğrattı Ardından guney bolgelerine sarkan Suleyman şah' ı durdurmak uzere buyuk bir ordu gonderdiler, bu orduyu da Kutalmışoğlu 1074' te yapılan bir meydan savaşında dağıttı Bu savaşlar sonunda Bizans' ın artık Turkler' e askerle karşı koyması pek zorlaşmıştı Kutalmışoğlu' nun beyleri bunun uzerine Anadolu şehirlerini, yerleşmek uzere tek tek fethetmeye başladılar 1084 yılına gelindiği zaman Marmara' ya kadar olan Anadolu toprakları Turkler' in eline gecmiş bulunuyordu
1077' de Buyuk Sultan Melikşah, Kutalmışoğlu Suleyman' a bir ferman gondererek kendisini Anadolu Hukumdarıilan etti, ardından Abbasi Halifesi de Kutalmışoğlu' nu hukumdar olarak tanıdı Ma' mafih Suleyman şah 1075' te devleti kurmuş durumdaydı Yeni Turk Devleti' nin merkezi İznik şehri oldu Erzurum' dan İznik' e kadar Turk hakimiyeti kurulmakla birlikte, bazı şehirler ve kaleler hala Bizanslılar' ın elide idi; buralar birer birer temizlendi 1085' te Kutalmışoğlu Antakya' yı fethetti Beylerinden Buldacı Maraş bolgesini, cubuk ve Mehmed Beyler Elazığ bolgesini, Karatekin Bey Sinop' u caka Bey İzmir' i fethettiler Suleyman şah, her kumandan fethettiği bolgenin idaresini veriyordu Boylece Anadolu beylikler halinde idare edilmeye başlanmıştı
Bu fetihler olurken bir yandan da Doğudan Batı' ya buyuk kitleler halinde bir Oğuz akını oluyordu Yuz binlerce insan, atları ve koyun suruleriyle birlikte yeni acılan ulkelerde yurt tutmak uzere uc buyuk koldan Anadolu' ya girmeye başlamıştı Suleyman şah bunları sistemli bir şekilde yerleştirmeye calıştı, ordusunu da esas itibariyle bunlardan teşkil ediyordu Halbuki o tarihte Buyuk Sultanlığın ordusu, Turkmen suvarileri haric, bir devşirme ordusu halinde teşkilanmıştı
Suleyman şah, devletinin her teşkilatında Turkler' e dayandı Zaten Anadolu fethedildiği zaman orada yaşayan Rum halkın buyuk bir kısmı, kalabalık kitleler halinde Trakya' ya gecerek Balkanlar' a gitmiş, orada yerleşmişlerdi cunku adeta karınca suruleri halinde Anadolu' yu istila eden Oğuz kitlelerinden bunlara nefes alacak yer kalmıyordu Yerli halktan pek azı Musluman oldular, Suleyman şah butun Turk hukumdarları gibi herkesi kendi dininde serbest bırakıyor, kimseyi zorlamıyordu Hıristiyan halk devlete cizye vermek suretiyle barış icinde rahat yaşamaya başladı
O yıllarda Anadolu kaynayan bir kazan gibiydi Turkmenler (Oğuzlar) boylar halinde gelerek yurt tutuyor ve Orta Asya' daki sosyaliktisadi duzenlerini aynı şekilde devam ettirmeye calışıyorlardı Bir taraflarında kendi soylarından fakat başka kabilelerden insanlar, bir taraflarında ilk defa karşılaştıkları ve bambaşka hayat tarzına, dine sahip olan insanlar vardı Yeni gelenler fatih millet olarak geldikleri icin, kendilerini ustun goruyorlar ve inanc konusunda yerlilerden hicbirşey almıyorlardı Buna karşılık yerleşik hayata aid bazı kultur unsurlarının (kap kacak, yapı bicimi vs) Muslumanlık bakımından da oldukca karışık bir durumdaydılar Buyuk Selcuklu Sultanlığı' nda İslamiyet' in Hanefi mazhebi hakimdi, devletin ileri gelenleri bu hususta eğitim goruyorlar ve hic değilse ust tabaka arasında inanc ve ibadet birliği sağlanmış oluyordu Anadolu' ya gelen ve coğu gocebe olan Oğuzlar' da Muslumanlık eski dinleriyle karma karışık bir haldeydi, ustelik kabileler halinde yaşadıkca aralarında bu konuda bir birlik kurulması da cok zordu
Anadolu' da Turk birliğinin kurulması veya Anadolu' nun Turkleşmesi herşeyden once arınmış bir İslam inancının ve kulturunun her tarafa yayılması, insanları bu konularda birbirine benzetmesiyle mumkun olmuştur İşte bizim vatanımızın maddi kurucuları Suleyman şah ve onun beyleri ise, manevi kurucuları da Mevlana Celaleddin, Yunus Emre, Hacı bektaş, Ahi evren, aşık Paşa, Suleyman Turkmani ve daha pekcokları gibi İslam kulturunun ulularıdır Bunları ileride ayrıca anlatacağız
şunu da belirtelim ki, bizim vatanımız buraya gelen Turkler' le yerli halkların kaynaşmasından meydana gelmiş, yani melez bir halk değildir Yukarıda soylediğimiz gibi, biz Anadolu' ya geldiğimiz zaman burada Etiler, Sumerler vs gibi Milad oncesi kavimler yoktu; rumlar, Ermeniler, Suryaniler vs vardı Bunların pek azı Musluman olarak bize karıştı, geri kalanların coğu (Rumlar) Balkanlar' a gecti; gitmeyenler ise Cumhuriyet devrine kadar yerlerinde kaldılar Bugun bile Turkiye' de Rum, Ermeni ve Suryani aslından Hıristiyan vatandaşlarımız yaşıyorlar
Anadolu Fatihi Kutalmışoğlu Suleyman şah kendi yanında bulunan bazı beylere anlaşmazlığa duşmuştu ozellikle Artuk Bey onun durumunu Buyuk Sultan melikşah' a bildirmiş ve kendisini Anadolu' dan uzaklaştırmıştı Artuk bey Umman ordusu komutanlığına tayin edildi, oradan da Suriye Sultanı Meliktutuş' un yanına geldi Daha sonra Afşin Bey gibi bazı buyuk kumandanlar, Suleyman şah' ın sert tutumundan şikayet edip onlarda Tutuş' un yanına gitti Tutuş, Melikşah' ın kardeşi idi ve Atsız Bey' den sonra Suriye valiliğine gonderilerek Mısır' ın fethi ile gorevlendirilmişti Suriye' de Kutalmışoğlu' nun Anadolu' da yaptığı gibi bir devlet kuran Tutuş onun guneye doğru daha fazla ilerlemesinden cekindiği icin, bu kumandanları da yanına alarak Kutalmışoğlu' na karşı cıktı O sırada Suleyman şah Haleb' i muhasara ediyordu
Selcuklu ailesinin iki değerli avladı, iki Turk ordusunun başında birbirleriyle Haleb civarında savaşa tutuştular Nice Yıllar hep birlikte kafir ulkelerinde gaza yapıp İslam' ın ve Turkluğun hakimiyeti icin vuruşan bu insanların birbirlerini yemeleri tatsız bir olaydı Suleyman şah Tutuş' un ordusuna taarruz etti Fakat bu orduda Suleyman şah' ın savaş taktiklerini ve Anadolu ordusunu iyi bilen buyuk kumandanlar vardı Bu yuzden hucum başarılı olamadı Tutuş' un safında bulunan Artuk Bey karşı hucuma gecti Artuk Bey butun omrunu savaşlarda gecirmiş dahi denecek kadar ustun bir askerdi Suleyman şah' ın ordusunu bozguna uğrattı Bu bozgun Kutalmışoğlu' nun da sonu oldu Anadolu Turk Devleti' nin, yani bizim devletimizin kurucusu olan buyuk kumandan ve sultan, hyatında ilk defa yeniliyordu Mağlubiyete dayanamadığı icin, kacıp kurtulmaktansa kendini oldurmeyi tercih etti
Melikşah bu olanları duyunca Tutuş' u cezalandırmak icin uzerine yurudu, fakat onun af dileyip ayaklarına kapanması uzerine dokunmadı Suleyman şah' ın kucul cocuklarını Isfahan' daki Selcuklu Devleti' nin başına gecici olarak Suleyman şah' ın kardeşlerinden Davud' u getirdi (1086)
Suleyman şah' ın buyuk oğlu şehzade Kılıc Arslan Buyuk Sultan' ın sarayında mukemmel bir eğitim gordu 1096 yılında Isfahan' dan cıkarak İznik' e geldi ve buyuk merasimle Selcuklu tahtına oturdu Fakat o sırada Anadolu Turkluğunu ve İslam Dunyası' nı buyuk bir tehlike bekliyordu: Hıristiyan dunyası Boğazlar' dan otesinin artık tamamen kaybolduğunu gormuştu; ustelik Hıristiyanlar icin mukaddes sayılan topraklar (kudus ve civarı) Muslumanlar' ın elinde idi Papazların kışkırttığı Hıristiyan halk bircok Avrupa ulkesinde hukumdarları kutsal bir savaş icin zorlamaya başladı Avrupa o tarihlerde sefalet icinde idi İslam ulkelerinde tıpkı masallardaki gibi bir hayat yaşandığını duşunuyorlar, bu serveti yağmalamak icin fırsat arıyorlardı Nitekim işte bu kutsal savaşa katılanların buyuk coğunluğu yağma ve capul niyetiyle gelmiş insanlardı
Tarihlerde Haclı Seferleri diye bilinen (cunku hac, Hıristiyanlığın semboludur) bu seferlerden birincisi 1096 yılında başladı Bir taraftan Avrupa kralları ve derebeyleri ordularını toplarken, bir yandan mutaassıp papazların topladığı yuz bin kişilik bir serseri capulcu ordusu meydana gelmişti Sefil, perişan insanlardan meydana gelen ve butun emeli mal yağmalamak olan bu yuz bin kişilik ordu İstanbul' a gelerek oradan Yalova' ya gecti ve Turk başşehri İznik' e doğru yurudu Sultan Kılıc Arslan 1096 Eylulu' nde bunların İznik yakınında onlerine cıkarak tamamına yakın bir kısmını yok etti, geri kalan pek azı da esir edildi Bunların ardından asıl Haclı ordusu, yarım milyonu aşkın bir kalabalık halinde ilerliyordu
Haclılar İznik' i muhasara ettiler Sultan Kılıc Arslan İznik' te kucuk bir garnizon bırakarak ordusuyla birlikte cekilmişti Muhasara sırasında Haclı ordusunun uzerine hucum etti Fakat Turk ordusunun butun mevcudu ellialtmış bini gecmiyordu 60000 kişilik Haclı kuvveti karşısında bunlar colde bir avuc kum gibi kalmışlardı Haclılar' ın hepsini birden tek bir savaşta yok edemeyeceklerini anlayınca cete harbi yapmaya karar verdiler iznik, Haclılar' a gore cok medeni olan Bizanslılar' a teslim edildi ve boylece oradaki Turkler katliamdan kurtuldu
Haclı Ordusu Eskişehir Konya uzerinden Antakya' ya ve oradan Kudus' e inmek uzere yola cıktı Kılıc Arslan ordusunu kumandanları arasında bolerek bunları takip etmeye başladı Turkler yol boyunca buyuk Haclı surusunun yan ve arkalarına dalıyorlar, gucleri tukenene kadar Haclı ordusu Antakya' ya geldiği zaman yuz bine indi, yani beş yuz bin kişi Turk kılıcları ve okları ile Anadolu bozkırında toprağa karışığ kayboldu
Turk ordusunun onlarla uğraşmasını fırsat bilen Anadolu Hıristiyanları yer yer ayaklanmaya başladılar Ermeniler Kilikya' da bir krallık kurdular; Bizans İmparatoru İzmir' i geri aldı Haclı ordusu Antakya kalesini yedi ay kuşattığı halde alamadı, tam cekilmek uzere iken Kale Kumandanı Yağıbasan Bey' e yerli Hıristiyanlar' ın ihanet etmesi uzerine Antakya duştu Oradan Kudus' e gittiler Kudus Turkler' de değil, Mısır Fatımileri' nin elinde idi fatımiler şehri savunamadılar Haclı ordusu şehirdeki butun Musluman ve Yahudiler' i, kadın ve cocuklar olmak dahil olmak uzere, oldurduler Bunların sayısı yetmiş bini buluyordu
Kılıc Arslan binlere şehid vererek yarım milyon Haclı askerini imha etmiş, geri kalan suruyu de Anadolu' dan uzaklaştırmıştı fakat henuz taze olan Anadolu Selcuklu Devleti uzun suren bu savaşlardan yorgun duştu Bazı topraklar Bizanslılar' a geri kaptırıldı, devletin kendi beylikleri uzerindeki otoritesi de zayıfladı danışmendiler, Mengucekoğulları ve Saltukoğulları artık Konya' yı merkez yapmış olan Sultan' a boyun eğmeyecek kadar kuvvetlendiler Kılıc Arslan devleti yeniden eski kudretine ulaştırmak icin gece gunduz calışıyordu Turk tarihinin en buyuk devlet reislerinden biri olan bu Selcuklu Sultanı, yuksek bir diplomatlık kaabiliyetine sahip olduğu gibi aynı zamanda buyuk bir savaş ustası, emsalsiz bir kahramandı fakat omru yetmedi 1107 yılında Musul ve civarına yaptığı bir seferden donerken Habur Irmağı' nı gectikleri sırada atı ile birlikte bir anarofa kapılarak boğuldu
Kılıc Arslan' ın yerine oğlu 2 Melikşah gecti Onun 1116' da yirmi yaşında iken olumu uzerine de kardeşi Mes' ud, Selcuklu tahtına oturdu
Sultan Mes' ud' un hukumdarlık devri Anadolu' daki Haclılar ve Danişmendiler' le mucadeleyle gecti Danişmendiler Selcuk Sultanlığı ile rekabet halindeydiler ve her fırsatta kendi beylik topraklarını onların aleyhine genişletiyorlardı Mes' ud bunların elinden Elbistan ve havalisini aldı O sırada Avrupa' da yeni bir Haclı seferi tertiplenmişti Alman imparatoru ucuncu Konrad, buyuk bir ordu ile Eskişehir uzerinden Konya' ya kadar gelmek uzereydi Mes' ud sayısı 7080 bin civarında olan bu orduyu Eskişehir' de karşıladı ve yapılan meydan savaşında (1147) Haclılar' ın tamamına yakın kısmını orada yoketi Alman İmparatoru zor kacıp kurtulmuş, İznik' e gelmişti Burada Fransa Kralı' nın getirdiği 150 bin kişilik yeni bir Haclı ordusu ile birleşip tekrar Selcuklular' ın uzerine geldi Sultan Mes' ud bu kadar kalabalık bir orduya karşı meydan savaşına girmeyi uygun bulmayarak yıpratma yoluna gitti Haclı, Toroslar' ı aştıkları zaman artık yola bile devam edemeyecek haldeydiler Antalya' ya sığınıp canlarını kurtardılar Sultan Mes' ud bundan sonra Maraş' ı, arkasından Behısını ve havalisini Haclılar' dan kurtardı urfa haclı Kontu tehlikeyi gorunce Sultan' a bağlılığını arzetti
Sultan Mes' ud, olumune yakın bir zamanda eski Turk ve Selcuklu geleneğine uyarak devletin topraklarını oğulları arasında paylaştırdı Konya' da yapılan bir merasimle buyuk oğlu 2 Kılıc Arslan' a tac giydirdi ve onu Konya Sultanıilan etti, diğer iki oğluna da Konya' ya bağlı olmak uzere iki eyalet verdi 1155' te oldu
KAYNAK: Tarihte TurklerProfDr Erol Gungor
Sayfa:91,92,93,94,95,96,97,98otuken Yayınları
Turklerin İslamiyeti kabulunden sonra kurulan devletler şunlardır;
AKKOYUNLU DEVLETİ
Akkoyunlu Turkmenleri Oğuzlar' ın Bayındır kolundandır Gerek bunların, gerek Karakoyunlular' ın bayraklarında koyun resmi bulunması ve mezarlarında koyun heykellerinden taş diktirmeleri, bunların eski Hunlar'dan kalma oldukları fikrini veriyor Anadolu' ya ne zaman geldikleri pek belli değildir; İlhanlılar' dan Argun Han zamanında gelmiş oldukları rivayet edilir Bunlar onceleri Diyarbekir bolgesine hakim olan Soyatoğulları' nın hizmetinde bulundular, onların cekilmesi uzerine Artukoğulları ile calıştılar
Akkoyunlular tarih sahnesinde ilk defa Ondorduncu Yuzyıl ortasına doğru Tur Ali Beğ' in idaresi altında cıkmışlardır Tur Ali Bey civarda fetih ve yağma hareketlerine girişip başarı gosterdikce Bayat, Doğer, cepni, İnallı, ozerli boy ve oymaklarını, daha sonra Avşar, Kacar ve Ağaceri boylarından bazı oymakları da etrafında topladı Fakat merkezleri once Diyarbekir iken sonradan Tebriz' e taşımaları pekcok Turk boy ve oymağının da batıdan tekrar doğuya gocmesine sebep olmuş, boylece Kakoyunlular gibi Akkoyunlular da Doğu Anadolu' da Turk nufus yoğunluğunun zayıflamasına yol acmışlardır
Tur Ali Beğ 1348' de yanında başka bazı Turk beyleri de olduğu halde Trabzon' u kuşatmış, fakat şehri almadan Rumlar' la anlaşmıştır Bu anlaşmada oğlu Kutlu Beğ' e Trabzon prensesi Despina' yı aldığını biliyoruz
Kutlu Beğ babasından sonra Akkoyunlular' ın başına gecti Akrabası olan Trabzon Rum İmparatoru ile iyi geciniyor ve dostluklarını yeni akrabalıklarla percinliyordu Onun Huseyin, Ahmed, Pir Ali ve Karayuluk Osman adlarındaki oğullarının herbiri bir şehir veya kasabada hukum suruyorlardı Fakat bu devirde Akkoyunlular devlet olmaktan ziyade, daha kuvvetli devlet ve beyliklere bağlanarak onlara hizmet etme durumundadırlar Bu arada onları Karaoyunlular' a karşı Kadı Burhaneddin' in hizmetinde goruyoruz Kutlu Beğ' in 1389' da olumunden sonra bir muddet oğlu Ahmed Beğ Akkoyunlular' ın başında bulundu Gerek o,gerek kardeşi Karayuluk Osman uzun muddet Kadı Burhaneddin' e hizmet ettiler, fakat sonraları Karayuluk Osman kendi durumunu guvenli gormeyerek Kadı Burhaneddin' den ayrıldı Kadı' nın kendisini takip ettiği sırada ise birgece baskını ile yakalayıp onu oldurttu Ancak Akkoyunlular bu hadiseden faydalanamadılar Kadı Burhaneddin' in merkezi olan Sivas' ı kuşattıkları zaman halk, Burhaneddin' in oğlu Ali celebi' yi hukumdar yaptı ve Karayuluk Osman' a karşı direndi Bu direnişin sebebi korku idi cunku Akkoyunlular devlet ve ordu sahibi insanlar değillerdi; başlarına topladıkları gocebe Turkmenler' le bir ceşit paralı asker gibi calışıyorlar ve asıl gecimlerini yağmadan sağlıyorlardı Sivas' ı alsalardı elbette şehirde ne bulursa yağmalayacak, karşılarına cıkanları oldureceklerdi Sivas halkı Yıldırım B?yezid' e haber salarak şehri ona vermek istediklerini bildirdiler Boylece Yıldırm' ın oğlu Suleyman celebi, yanında Osmanlı askeriyle gelip Karayuluk' un kuvvetlerini dağıttı, Sivas' ı teslim aldı
Karayuluk Osman Bey bu taraflarda yapacak bir işi kalmayınca Mısır Sultanı Berkuk' a muracaat ederek onun hizmetine girdi ve kabul edildi Ama Berkuk kısa bir zaman sonra olunce, Karayuluk kendine bir başka koruyucu arayarak yeni maceralara başladı; o sırada Batı seferine cıkarak Karabağ' da kışlayan Timur' un yanına gidip onun hizmetine girdi Timur buları ciddi bir rakip olan Karakoyunlular' a karşı kullanmak niyetindeydi Timur Anadolu' ya girince yanındaki askerleriyle birlikte ona iltihak etti Sivas' ın Osmanlılar' dan alınması ve şehirdeki asker ve halkın toptan oldurulmesinde ona yardımcı oldu Timur Malatya' yı, daha sonra da Diyerbekir' i alınca Karayuluk' e verdi
Timur' un Anadolu' ya tekrar gelişinde Karayuluk yine onun hizmetine girerek Ankara savaşında Osmanlı ordusuna karşı carpıştı Timur o yıl Anadolu şehirlerinin zenginliklerini toplayıp kendi memleketine gonderirken, Akkoyunlular da ne buldularsa yağma etmekten geri durmadılar Fakat bu mallar kervanlar halinde giderken pay konusunda aralarında anlaşmazlıklar cıkıyor, birbirleriyle kavga ediyorlardı
Akkoyunlular Timur' un Diyerbekir' i kendilerine vermesi uzerine artık belli bir yeryurt sahibi olmuşlar ve eski yağmacılıklarından yavaş yavaş vazgecerek muntazam bir devlet hayatı yaşamaya başlamışlardır Bu devirde onlar, gerek Osmanlılar' la gerek Mısır Memlukleriyle iyi gecindiler; esas itibariyle Karakoyunlular' la mucadele ediyorlardı Karakoyunlu hukumdarı Kara Yusuf ve oğlu İskender zamanında Karakoyunlular' ın duşmanı şahruh tarafını tutarak ceşitli savaşlara girdiler, fakat cok defa yenildiler Nihayet Karayuluk Osman Bey bir defasında Karakoyunlu İskender' in şahruh' tan aldığı emirle onunu kesmeye kalktığı zaman yenildi ve iki oğlu ile birlikte savaşta oldu Başı kesilerek Mısır sultanına gonderildi
Karayuluk Osman Bey' in olumu uzerine oğulları ulkenin ceşitli yerlerinde hukum surmeye başladılar Bunlardan Ali Bey kısa bir zaman babasının yerine hukumdar oldu Onun yerine gelen Hamza daha başarılı oldu ve memleketin birliğini sağladı Hamza Bey'in yerine gelen Cihangir ise kucuk kardeşi Hasan Bey tarafından bertaraf edildi
Akkoyunlular' ın en onemli hukumdarı işte bu Hasan Bey' dir Uzun Hasan diye tanınan Hasan Bey kendilerinin en yakın ve buyuk hasmı olan Karakoyunlular' a karşı cok başarılı savaşlar verdikten sonra, gerek onların elindeki, gerek Anadolu' nun Gerger, Koyulhisar, Harput gibi yerlerini Akkoyunlu ulkesine kattı Gurcistan' a arka arkaya seferler seferler yaptı, Karakoyulular' ı kesin şekilde yenip onların butun topraklarını eline gecirdiTimurlular' la anlaşma yaptı ve boylece Doğu tarafını guven altına aldıktan sonra gozunu Mısır ve Osmanlı ulkesine dikti
Hasan Bey boylece kuvvetli bir imparatorluk kurmuş bulunuyordu Hem asker, hem devlet adamı olarak fevkalade yuksek meziyetlere sahipti Doğuya donerek Karakoyunlular' ın duştuğu hataya kapılmamış, istikbalini Batı' da aramak suretiyle gercekten ileri goruşlu bir cihangir olduğunu ispat etmiştir Fakat tarih ona burada gulmedi Suriye uzerinde giriştiği askeri harekat başarısız kaldığı gibi, Osmanlılar' a karşı da varlık gosteremedi1473' te Fatih Sultan Mehmed' e karşı Otlukbeli' nde yaptığı meydan savaşı mağlubiyetle sonuclandı Bundan sonra talihini Doğu' da aramaya kalkan Uzun Hasan, devlet merkezini Diyarbekir' den (o zamanki adıyla Amid) Tebriz' e taşıyınca, Akkoyunlu birliğine bağlı pekcok Turkmen oymağını da o tarafa goturdu, boylece kalabalık bir Turk nufusu o bolgeyi boş bırakarak Tebriz ve havalisinde daha sonra kurulacak olan şii hakimiyetinin temel unsurunu teşkil etmiş oldu
Tebriz' e yerleştikten sonra medeniyet, ilim ve sanat yolunda pek değerli calışmaların teşvikcisi ve dayanağı olan Uzun Hasan 1478' de oldu Onun olumuyle oğulları arasında saltanat kavgası başladı Bunlardan Yakup Bey bir muddet devleti eski gucuyle devam ettirmeyi başardıysa da, Akkoyunlu Devleti siyasi ve sosyal teşkilatının yetersizliği yuzunden cokmeye yuz tuttu İktidar kargaşalıkları icinde sarsılan ulkeye Erdebil şiileri'nin başına gecen Safevi şah İsmail hakim oldu
KAYNAK: Tarihte TurklerProfDrErol Gungor
Sayfa:149153, otuken Yayınları
ANADOLU BEYLİKLERİ
Anadolu Selcuklu Sultanlığı Ondorduncu Yuzyıl' ın başında dağıldığı zaman, onun toprakları uzerinde beylikler hukum suruyordu Bu beyliklerin bir kısmı daha devlet dağılmadan once kurulmuş, ic işlerinde bağımsız birer eyalet manzarası almıştı Fakat devlet ortadan kalktıktan sonra her bolgede nufuz sahibi vali veya kumandanlar oralarda hukumdar olmuşlar, hukumdarlıkları kendilerinden sonra evlatlarına gecmeye başlamıştır İşte Karamanoğulları, Dulkadiroğluları, Candaroğulları ilh dediğimiz beylikler boyle birer devletcik halinde teşekkul ettiler
Selcuklu Sultanlığı son zamanlarda İran' daki İlhanlı Devleti' ne iyice bağlanmış, hatta en sonunda doğrudan doğruya oradan gonderilen valilerle idare edilir olmuştu Anadolu'daki beylikler de İlhanlı Devleti' ne bağlı oldular Fakat 1335' te son İlhanlı Hukumdarı Muhammed Hud?bende Han olunce İlhanlı Devleti de dağılmaya yuz tuttu ve boylece beylikler istiklal kazandılar İlk mustakil beylik ise İlhanlı valilerinin idaresindeki bolgede kuruldu
KAYNAK: Tarihte Turkler ProfDrErol Gungor
Sayfa:214140otuken Yayınları
ANADOLU SELCUKLU DEVLETİ
Turkler' e Anadolu' nun kapılarını kesin olarak acan hadise Malazgirt' teki zafer olmuştur Fakat Turk akıncı birlikleri daha onceden Anadolu' da adeta serbest dolaşır hale gelmişlerdi Diogenes iki yuz bin kişiyle Malazgirt' e gelirken bile ordunun gerisini guvenlik altına alamamıştı cunku Turk akıncıları her yerde gorunuyor, hicbir zaman yakalanamıyorlardı
Diogenes' le yapılan anlaşmanın yeni Bizans İmparatoru tarafından tanınması uzerine Sultan Alp Arslan, Kutalmışoğlu Suleyman şah' ı Anadolu' nun fethine gonderdi Suleyman şah' ın emrinde Artuk, Afşın, Porsuk, Danişmend, Saltuk gibi pek meşhur Turk kumandanları vardı Bunlar kısa zamanda Sivas otesine gecerek uzerlerine gelen bir Bizans ordusunun Kayseri yakınında yendiler, Bizans kumandanını esir aldılar İzmit civarında Bizanslılar tekrar bir orduyla gorunduler, bu orduyu Artuk Bey bozguna uğrattı Ardından guney bolgelerine sarkan Suleyman şah' ı durdurmak uzere buyuk bir ordu gonderdiler, bu orduyu da Kutalmışoğlu 1074' te yapılan bir meydan savaşında dağıttı Bu savaşlar sonunda Bizans' ın artık Turkler' e askerle karşı koyması pek zorlaşmıştı Kutalmışoğlu' nun beyleri bunun uzerine Anadolu şehirlerini, yerleşmek uzere tek tek fethetmeye başladılar 1084 yılına gelindiği zaman Marmara' ya kadar olan Anadolu toprakları Turkler' in eline gecmiş bulunuyordu
1077' de Buyuk Sultan Melikşah, Kutalmışoğlu Suleyman' a bir ferman gondererek kendisini Anadolu Hukumdarıilan etti, ardından Abbasi Halifesi de Kutalmışoğlu' nu hukumdar olarak tanıdı Ma' mafih Suleyman şah 1075' te devleti kurmuş durumdaydı Yeni Turk Devleti' nin merkezi İznik şehri oldu Erzurum' dan İznik' e kadar Turk hakimiyeti kurulmakla birlikte, bazı şehirler ve kaleler hala Bizanslılar' ın elide idi; buralar birer birer temizlendi 1085' te Kutalmışoğlu Antakya' yı fethetti Beylerinden Buldacı Maraş bolgesini, cubuk ve Mehmed Beyler Elazığ bolgesini, Karatekin Bey Sinop' u caka Bey İzmir' i fethettiler Suleyman şah, her kumandan fethettiği bolgenin idaresini veriyordu Boylece Anadolu beylikler halinde idare edilmeye başlanmıştı
Bu fetihler olurken bir yandan da Doğudan Batı' ya buyuk kitleler halinde bir Oğuz akını oluyordu Yuz binlerce insan, atları ve koyun suruleriyle birlikte yeni acılan ulkelerde yurt tutmak uzere uc buyuk koldan Anadolu' ya girmeye başlamıştı Suleyman şah bunları sistemli bir şekilde yerleştirmeye calıştı, ordusunu da esas itibariyle bunlardan teşkil ediyordu Halbuki o tarihte Buyuk Sultanlığın ordusu, Turkmen suvarileri haric, bir devşirme ordusu halinde teşkilanmıştı
Suleyman şah, devletinin her teşkilatında Turkler' e dayandı Zaten Anadolu fethedildiği zaman orada yaşayan Rum halkın buyuk bir kısmı, kalabalık kitleler halinde Trakya' ya gecerek Balkanlar' a gitmiş, orada yerleşmişlerdi cunku adeta karınca suruleri halinde Anadolu' yu istila eden Oğuz kitlelerinden bunlara nefes alacak yer kalmıyordu Yerli halktan pek azı Musluman oldular, Suleyman şah butun Turk hukumdarları gibi herkesi kendi dininde serbest bırakıyor, kimseyi zorlamıyordu Hıristiyan halk devlete cizye vermek suretiyle barış icinde rahat yaşamaya başladı
O yıllarda Anadolu kaynayan bir kazan gibiydi Turkmenler (Oğuzlar) boylar halinde gelerek yurt tutuyor ve Orta Asya' daki sosyaliktisadi duzenlerini aynı şekilde devam ettirmeye calışıyorlardı Bir taraflarında kendi soylarından fakat başka kabilelerden insanlar, bir taraflarında ilk defa karşılaştıkları ve bambaşka hayat tarzına, dine sahip olan insanlar vardı Yeni gelenler fatih millet olarak geldikleri icin, kendilerini ustun goruyorlar ve inanc konusunda yerlilerden hicbirşey almıyorlardı Buna karşılık yerleşik hayata aid bazı kultur unsurlarının (kap kacak, yapı bicimi vs) Muslumanlık bakımından da oldukca karışık bir durumdaydılar Buyuk Selcuklu Sultanlığı' nda İslamiyet' in Hanefi mazhebi hakimdi, devletin ileri gelenleri bu hususta eğitim goruyorlar ve hic değilse ust tabaka arasında inanc ve ibadet birliği sağlanmış oluyordu Anadolu' ya gelen ve coğu gocebe olan Oğuzlar' da Muslumanlık eski dinleriyle karma karışık bir haldeydi, ustelik kabileler halinde yaşadıkca aralarında bu konuda bir birlik kurulması da cok zordu
Anadolu' da Turk birliğinin kurulması veya Anadolu' nun Turkleşmesi herşeyden once arınmış bir İslam inancının ve kulturunun her tarafa yayılması, insanları bu konularda birbirine benzetmesiyle mumkun olmuştur İşte bizim vatanımızın maddi kurucuları Suleyman şah ve onun beyleri ise, manevi kurucuları da Mevlana Celaleddin, Yunus Emre, Hacı bektaş, Ahi evren, aşık Paşa, Suleyman Turkmani ve daha pekcokları gibi İslam kulturunun ulularıdır Bunları ileride ayrıca anlatacağız
şunu da belirtelim ki, bizim vatanımız buraya gelen Turkler' le yerli halkların kaynaşmasından meydana gelmiş, yani melez bir halk değildir Yukarıda soylediğimiz gibi, biz Anadolu' ya geldiğimiz zaman burada Etiler, Sumerler vs gibi Milad oncesi kavimler yoktu; rumlar, Ermeniler, Suryaniler vs vardı Bunların pek azı Musluman olarak bize karıştı, geri kalanların coğu (Rumlar) Balkanlar' a gecti; gitmeyenler ise Cumhuriyet devrine kadar yerlerinde kaldılar Bugun bile Turkiye' de Rum, Ermeni ve Suryani aslından Hıristiyan vatandaşlarımız yaşıyorlar
Anadolu Fatihi Kutalmışoğlu Suleyman şah kendi yanında bulunan bazı beylere anlaşmazlığa duşmuştu ozellikle Artuk Bey onun durumunu Buyuk Sultan melikşah' a bildirmiş ve kendisini Anadolu' dan uzaklaştırmıştı Artuk bey Umman ordusu komutanlığına tayin edildi, oradan da Suriye Sultanı Meliktutuş' un yanına geldi Daha sonra Afşin Bey gibi bazı buyuk kumandanlar, Suleyman şah' ın sert tutumundan şikayet edip onlarda Tutuş' un yanına gitti Tutuş, Melikşah' ın kardeşi idi ve Atsız Bey' den sonra Suriye valiliğine gonderilerek Mısır' ın fethi ile gorevlendirilmişti Suriye' de Kutalmışoğlu' nun Anadolu' da yaptığı gibi bir devlet kuran Tutuş onun guneye doğru daha fazla ilerlemesinden cekindiği icin, bu kumandanları da yanına alarak Kutalmışoğlu' na karşı cıktı O sırada Suleyman şah Haleb' i muhasara ediyordu
Selcuklu ailesinin iki değerli avladı, iki Turk ordusunun başında birbirleriyle Haleb civarında savaşa tutuştular Nice Yıllar hep birlikte kafir ulkelerinde gaza yapıp İslam' ın ve Turkluğun hakimiyeti icin vuruşan bu insanların birbirlerini yemeleri tatsız bir olaydı Suleyman şah Tutuş' un ordusuna taarruz etti Fakat bu orduda Suleyman şah' ın savaş taktiklerini ve Anadolu ordusunu iyi bilen buyuk kumandanlar vardı Bu yuzden hucum başarılı olamadı Tutuş' un safında bulunan Artuk Bey karşı hucuma gecti Artuk Bey butun omrunu savaşlarda gecirmiş dahi denecek kadar ustun bir askerdi Suleyman şah' ın ordusunu bozguna uğrattı Bu bozgun Kutalmışoğlu' nun da sonu oldu Anadolu Turk Devleti' nin, yani bizim devletimizin kurucusu olan buyuk kumandan ve sultan, hyatında ilk defa yeniliyordu Mağlubiyete dayanamadığı icin, kacıp kurtulmaktansa kendini oldurmeyi tercih etti
Melikşah bu olanları duyunca Tutuş' u cezalandırmak icin uzerine yurudu, fakat onun af dileyip ayaklarına kapanması uzerine dokunmadı Suleyman şah' ın kucul cocuklarını Isfahan' daki Selcuklu Devleti' nin başına gecici olarak Suleyman şah' ın kardeşlerinden Davud' u getirdi (1086)
Suleyman şah' ın buyuk oğlu şehzade Kılıc Arslan Buyuk Sultan' ın sarayında mukemmel bir eğitim gordu 1096 yılında Isfahan' dan cıkarak İznik' e geldi ve buyuk merasimle Selcuklu tahtına oturdu Fakat o sırada Anadolu Turkluğunu ve İslam Dunyası' nı buyuk bir tehlike bekliyordu: Hıristiyan dunyası Boğazlar' dan otesinin artık tamamen kaybolduğunu gormuştu; ustelik Hıristiyanlar icin mukaddes sayılan topraklar (kudus ve civarı) Muslumanlar' ın elinde idi Papazların kışkırttığı Hıristiyan halk bircok Avrupa ulkesinde hukumdarları kutsal bir savaş icin zorlamaya başladı Avrupa o tarihlerde sefalet icinde idi İslam ulkelerinde tıpkı masallardaki gibi bir hayat yaşandığını duşunuyorlar, bu serveti yağmalamak icin fırsat arıyorlardı Nitekim işte bu kutsal savaşa katılanların buyuk coğunluğu yağma ve capul niyetiyle gelmiş insanlardı
Tarihlerde Haclı Seferleri diye bilinen (cunku hac, Hıristiyanlığın semboludur) bu seferlerden birincisi 1096 yılında başladı Bir taraftan Avrupa kralları ve derebeyleri ordularını toplarken, bir yandan mutaassıp papazların topladığı yuz bin kişilik bir serseri capulcu ordusu meydana gelmişti Sefil, perişan insanlardan meydana gelen ve butun emeli mal yağmalamak olan bu yuz bin kişilik ordu İstanbul' a gelerek oradan Yalova' ya gecti ve Turk başşehri İznik' e doğru yurudu Sultan Kılıc Arslan 1096 Eylulu' nde bunların İznik yakınında onlerine cıkarak tamamına yakın bir kısmını yok etti, geri kalan pek azı da esir edildi Bunların ardından asıl Haclı ordusu, yarım milyonu aşkın bir kalabalık halinde ilerliyordu
Haclılar İznik' i muhasara ettiler Sultan Kılıc Arslan İznik' te kucuk bir garnizon bırakarak ordusuyla birlikte cekilmişti Muhasara sırasında Haclı ordusunun uzerine hucum etti Fakat Turk ordusunun butun mevcudu ellialtmış bini gecmiyordu 60000 kişilik Haclı kuvveti karşısında bunlar colde bir avuc kum gibi kalmışlardı Haclılar' ın hepsini birden tek bir savaşta yok edemeyeceklerini anlayınca cete harbi yapmaya karar verdiler iznik, Haclılar' a gore cok medeni olan Bizanslılar' a teslim edildi ve boylece oradaki Turkler katliamdan kurtuldu
Haclı Ordusu Eskişehir Konya uzerinden Antakya' ya ve oradan Kudus' e inmek uzere yola cıktı Kılıc Arslan ordusunu kumandanları arasında bolerek bunları takip etmeye başladı Turkler yol boyunca buyuk Haclı surusunun yan ve arkalarına dalıyorlar, gucleri tukenene kadar Haclı ordusu Antakya' ya geldiği zaman yuz bine indi, yani beş yuz bin kişi Turk kılıcları ve okları ile Anadolu bozkırında toprağa karışığ kayboldu
Turk ordusunun onlarla uğraşmasını fırsat bilen Anadolu Hıristiyanları yer yer ayaklanmaya başladılar Ermeniler Kilikya' da bir krallık kurdular; Bizans İmparatoru İzmir' i geri aldı Haclı ordusu Antakya kalesini yedi ay kuşattığı halde alamadı, tam cekilmek uzere iken Kale Kumandanı Yağıbasan Bey' e yerli Hıristiyanlar' ın ihanet etmesi uzerine Antakya duştu Oradan Kudus' e gittiler Kudus Turkler' de değil, Mısır Fatımileri' nin elinde idi fatımiler şehri savunamadılar Haclı ordusu şehirdeki butun Musluman ve Yahudiler' i, kadın ve cocuklar olmak dahil olmak uzere, oldurduler Bunların sayısı yetmiş bini buluyordu
Kılıc Arslan binlere şehid vererek yarım milyon Haclı askerini imha etmiş, geri kalan suruyu de Anadolu' dan uzaklaştırmıştı fakat henuz taze olan Anadolu Selcuklu Devleti uzun suren bu savaşlardan yorgun duştu Bazı topraklar Bizanslılar' a geri kaptırıldı, devletin kendi beylikleri uzerindeki otoritesi de zayıfladı danışmendiler, Mengucekoğulları ve Saltukoğulları artık Konya' yı merkez yapmış olan Sultan' a boyun eğmeyecek kadar kuvvetlendiler Kılıc Arslan devleti yeniden eski kudretine ulaştırmak icin gece gunduz calışıyordu Turk tarihinin en buyuk devlet reislerinden biri olan bu Selcuklu Sultanı, yuksek bir diplomatlık kaabiliyetine sahip olduğu gibi aynı zamanda buyuk bir savaş ustası, emsalsiz bir kahramandı fakat omru yetmedi 1107 yılında Musul ve civarına yaptığı bir seferden donerken Habur Irmağı' nı gectikleri sırada atı ile birlikte bir anarofa kapılarak boğuldu
Kılıc Arslan' ın yerine oğlu 2 Melikşah gecti Onun 1116' da yirmi yaşında iken olumu uzerine de kardeşi Mes' ud, Selcuklu tahtına oturdu
Sultan Mes' ud' un hukumdarlık devri Anadolu' daki Haclılar ve Danişmendiler' le mucadeleyle gecti Danişmendiler Selcuk Sultanlığı ile rekabet halindeydiler ve her fırsatta kendi beylik topraklarını onların aleyhine genişletiyorlardı Mes' ud bunların elinden Elbistan ve havalisini aldı O sırada Avrupa' da yeni bir Haclı seferi tertiplenmişti Alman imparatoru ucuncu Konrad, buyuk bir ordu ile Eskişehir uzerinden Konya' ya kadar gelmek uzereydi Mes' ud sayısı 7080 bin civarında olan bu orduyu Eskişehir' de karşıladı ve yapılan meydan savaşında (1147) Haclılar' ın tamamına yakın kısmını orada yoketi Alman İmparatoru zor kacıp kurtulmuş, İznik' e gelmişti Burada Fransa Kralı' nın getirdiği 150 bin kişilik yeni bir Haclı ordusu ile birleşip tekrar Selcuklular' ın uzerine geldi Sultan Mes' ud bu kadar kalabalık bir orduya karşı meydan savaşına girmeyi uygun bulmayarak yıpratma yoluna gitti Haclı, Toroslar' ı aştıkları zaman artık yola bile devam edemeyecek haldeydiler Antalya' ya sığınıp canlarını kurtardılar Sultan Mes' ud bundan sonra Maraş' ı, arkasından Behısını ve havalisini Haclılar' dan kurtardı urfa haclı Kontu tehlikeyi gorunce Sultan' a bağlılığını arzetti
Sultan Mes' ud, olumune yakın bir zamanda eski Turk ve Selcuklu geleneğine uyarak devletin topraklarını oğulları arasında paylaştırdı Konya' da yapılan bir merasimle buyuk oğlu 2 Kılıc Arslan' a tac giydirdi ve onu Konya Sultanıilan etti, diğer iki oğluna da Konya' ya bağlı olmak uzere iki eyalet verdi 1155' te oldu
KAYNAK: Tarihte TurklerProfDr Erol Gungor
Sayfa:91,92,93,94,95,96,97,98otuken Yayınları