Turkmen Halk İnancları
Turkmen Halk İnancları nelerdir
Halk inanclarına din sosyolojisi acısından bakabilmek icin once ırım(inanc) kelimesini bir
kavram olarak ele alıp tanımlamak gerekmektedir İnanc; dış dunyayı idrak etme sonucu zihinde oluşan bir
anlayış bicimidir
2
Konuya bu acıdan bakılırsa, inanc, ozellikle halk inanclarını toplumsal kabullenme,
benimseme demek olduğu anlaşılır Bu butun değerlere ait olan ust bilgi alanını aşan bir bağlanış ve
kabulleniştir Toplum hayatında ust bunyeyi gosteren inanclar sosyal normlar halinde kendini gosterirler
Toplumsal hayatın bunyesinde meydana gelen sosyal bir hadise, gecen tarihi surec icinde keyfiyet olarak
tamamen unutulmuş, gayba ait bir durum olarak kalmış ancak, onun zihinlerde ve vicdanlarda bıraktığı izler
daima yad edilmiş ve oylece kabul edilmiş ve zaman icinde halk inanclarını oluşturan bir motif olarak yerini almıştır Bu nedenle inanc kelimesini onun toplum hayatına yansıyan uygulamalarından kesin cizgilerle
ayırmak oldukca zordur
Sosyolojinin elde ettiği bulgular cercevesinde baktığımız zaman en ilkelinden en medenisine kadar
inancsız bir topluma rastlamak mumkun olmamıştır Her toplum mutlaka bir duşunceye ve bir inanca sahip
olarak karşımıza cıkmaktadır İnanc insanların ozunde olan bir şeydir Bu inanclar hak olur, batıl olur,
semavi olur veya olmaz, her toplumun kendine gore bir inanc sistemi vardır Dinler sosyal bir olay olarak
toplumlarda var olduğu icin her din mutlaka toplum kulturunden ve yapısından etkilenmiştir Bu nedenle
ilahi dinlerin hicbiri eski yerel inancların kalıntılarından kurtulamamıştır İlahi dinler ile halk inancları
surekli bir etkileşim icinde olmuştur
Din bir milletin kulturunun temel unsurlarından biridir Aynı zamanda din bir milleti millet yapan
değerlerin coğuna damgasını vurmuştur Turkmenistan'da ırımlar gecmişe dayalıdır Turkmenler, ırımlara,
orf ve adetlere, dinden daha fazla bağlılık gostermektedirler Turkmenistan bağımsız olmasıyla birlikte, milli
orf ve adetlerine onem vermeye başlamıştır Turkmen halkı, kendine ait toreleri miras yoluyla bugune kadar
getirmiş ve unutmamıştır
BIrım (İnanc)
Telkin yoluyla ortaya cıkan halk inanışları felsefi duşuncelerin, ideolojilerin belirlediği, halkın oyle
kabullenmesini istediği inanclardır Bunlar ahlak, doğruluk, hurriyet ve hayat felsefesi gibi goruşlerdir
Tebliğ yoluyla ortaya cıkan halk inanışları ise; ilahi dinlerin peygamberleri tarafından halka tebliğ edilen ve
onların buna inanmaları istenen inanclardır İlahi dinlerin iman esasları, bu tur inanclardır Ancak bunların
halk inancları icinde ele alınması, halkın inandıkları dinin esaslarını ozumseyip, hayatın ayrılmaz parcaları
halinde gorulmesi gerekmektedir
Anonim olarak ortaya cıkan inanclarda belli bir telkin ve propaganda vasıtası yoktur Coğu zaman
bu tur inanclar mechuliyet uzerine bina edilmiştir Yani bilinmeyen bir zaman icinde, keyfiyeti kesin olarak
bilinmeyen bir hadisenin ortaya cıkmasından sonra doğan bir inanc oğesi, belli bir zaman gectikten sonra,
toplumun genelinde kabul gorerek ortak inanc haline gelir Artık o, toplumun bunyesinde sosyal hayatı
şekillendiren normlar haline gelmiştir Halk inanclarının buyuk bir kısmı bu tur inanclardır Mesela,
uğursuzluk inancı gibi
3
Anonim olarak doğan inancların benimsenip yayılmasında, toplumun uzerinde
yaşadığı coğrafi şartların, gecmişten getirdikleri sosyal mirasın, grup tecrubesinin buyuk etkisi olduğu
gorulur Bu gruba giren inanclar tarafından tenkit edilebildiği gibi, toplumların birbirleriyle olan
munasebetleri sonucu mevcut inancların muhtevasına yenileri katılabilir Hatta zaman icinde alıştırma ve
telkin vasıtaları kullanılarak yabancı kultur unsurları hissettirilmeden toplumun ortak değerleri haline
getirilebilir
Butun bu acıklamalardan da anlaşılacağı gibi halk inancları gundelik yaşayışla, iktisadi ve ticari
davranış şekilleri ile guzel sanatlar ve edebiyatla benzeri yuzlerce konuyu ihtiva eden zenginliğiyle, bunların yer yer manevi ve dini inanclarla ilgi gostermesiyle elbette cok geniş bir alanı kapsamaktadır
4
Halk inancları iyisi ve kotusuyle, halkın oyle olduğuna inandığı, kulturunu o yonde geliştirdiği inanclardır
Halk inanclarının belirleyici ozelliklerinin başında millilik vasfı gelmektedir Halk inancları bir
yonuyle ahlak kuralları, diğer yonuyle de muaşeret kuralları ile benzerlik gostermektedir Halk inancları,
tarihin derinliklerinden suzulerek gelmiş, belli bir takım tecrubelerle şekillenmiş,bir birikim sonucu olarak
ortaya cıktığı icin değişmezlik ozelliği taşımaktadır Halk inancları genelde mechuliyet uzerine bina
edilmiştir İnanc oğesini oluşturan asıl etken unutulmuş, ama onun bıraktığı izler kendisini inanc olarak
toplumun bunyesinde korumuştur Herhangi bir inanca sahip olan fert, bu inancın nedenini ve nicin ini
bilmez, buna gerek de duymaz Onun icin onemli olan icinde yaşadığı toplumun fertlerinin, oyle olmasına
inanmış olmasını istemeleridir İnanc daha cok duşunce planında olup uygulama olarak hayata pek
yansımayan, ama hayatın oyle işlemesini duzenleyen muharrik bir guc olarak geri planda duran bir ozellik
gosterir Yani inanc bir duygu ve duşunce hareketi halinde insanın ic dunyasına hakim olmaktadır
C Din ve Halk İnancları İlişkisi
İnsan ilişkileri, gelenek ve gorenekleri, adetleri ve inanclarıyla din birbirlerine bağlıdır Her
toplumun kendine ozgu medeniyeti, sanatı, edebiyatı, gelenek ve gorenekleri, davranış kuralları ve dini
inancları vardır Butun inanclar asıl kokunu dinden alıp, her toplumda kendi milli karakteri icinde
gorulmektedir Orneğin, HzMuhammed vasiyetlerinin 105 faslında hicbir surette dovme yaptırmak, gece
aynaya bakmak, ağız ve burnundan cıkan sıvıyı suya atmak doğru değildirbuyurmuşlardır
5
Bu goruş,
Kazaklarda, gece aynaya bakıldığı zaman, şeytan insanın canıyla adeta dalga gecer Ozbek halkında ise, gece
aynaya bakıldığı zaman, insanın guzelliği gider Taciklerde ise, insanlar cabuk yaşlanır Kırgızlarda, insanın
ruhu kararır Turkmen halkında ise, gece aynaya bakıldığı zaman, insanın yuzunde nur kalmayacağına
inanılmaktadır Turkmenlerde suya tukurulduğunde, servetin ve mutluluğun gideceği inancı bu şekilde
yorumlanmış ve oyle inanılmaktadır
Turkmen halkı arasında, kapının eşiğine başını koyup yatmak, kapı ağzına oturmak ve elini yuzune
tutmak, uygun bir davranış olarak gorulmemektedir Halk inanışına gore, ayın ve guneşin insan uzerinde
buyuk tesiri vardır Turkmenlere gore, guneşe baktığın yerde oturduğun zaman, boynun ağrır, aya baktığın
zaman ise, sara hastalığına yakalanır, kriz geldiği zaman insanlara saldırır Guneşin ve ayın karşısında
olduğun zaman mahrem yerlerini acmak, pantolonunu ayakta durarak giymek uygun gorulmez
Turkmen atasozlerinde de Tanrıdan korkarsan ayak tırnaklarını, Tanrının yarattıklarından utanırsan
ellerindeki tırnakları kesersin denilmektedir Ayak tırnaklarının kesilmemesinin gunaha, el tırnaklarının
kesilmemesinin hastalığa neden olacağına inanılmaktadır Halk inanclarına gore, her işe başlarken sağ ile
başlamak gerektiği duşuncesi yaygındır Yeni gelen geline, eve girdiğinde sağ ayağı ile adım attırılması,
yemek yerken sağ elle yenilmesi, pantolon ve ayakkabının once sağ tarafının giyilmesi gibi
Turkmenlerde ekmeği tek elinle bolersen gunah olur, ayakta yersen şeytan rızkına ortak olur, ayın
ilk ve son gecesi hanımla ilişkide bulunmak doğru değil, cunku bu gecelerde cocuk olursa deli olur, carşamba akşamı hanımınızla ilişkide bulunmayın, eğer bu akşamdan cocuk kalırsa katil ve serseri olur,
aybaşı donemlerinde cinsel ilişkide bulunmayın, cocuk olursa bencil olur, pazartesi gecesi hanımla ilişkide
bulunun, cocuk olursa cesur olur, cumartesi gecesi hanım hamile kalırsa, cocuk gayretli ve calışkan olur gibi
inanclar vardır
Turkmenler, ırımların (inancların) coğunu dinden aldıklarını belirtmişlerdir Bu nedenle hayatlarına
ve davranışlarına tamamen ırımlar hakimdir Orneğin, dine gore telpeksiz (takkesiz) namaz kılınır, fakat
ırımlara gore kılınmadığı icin, onlar da telpeksiz namaz kılmamaktadırlar Bu nedenle Turkmenler
yapacakları her işi ırımlara gore ayarlamaktadırlar
D Irımların Gorulduğu Alanlar
1 Toy (Duğun) Irımları
Turkmenler duğun gunlerini ırımlara gore belirler Irımların Turkmenlerin toplumsal yaşantısında,
aile hayatında, evlenme ve duğun torenlerinin cok buyuk bir yeri vardır Duğunun başlamasından sonuna
kadar ilginc ırımlar yer almaktadır Bu ırımlarda Turkmen boyları (tiretayfaları) arasında değişiklikler
vardır
Turkmenler kız ve erkek cocuklarını evlendirirken, kız istemeye giden kişiler sahetli(uğurlu)
gunlerde giderler Kız istemeye gidenler başlarına beyaz yağlık (ortu) takarlar Bu dunurculere Turkmenler
savcı demektedirler Savcılar goz kapaklarına beyaz pamuk yapıştırırlar, bunlara gozleri pamuklu
denilmektedir Savcılar kız evine tuz goturur ve onların coreğine (ekmeğine) tuz batırarak yerler Savcılar kız
istemeye giderken şeker ve ekmek gotururler, ekmek rızkın bolluğuna, şeker ise tatlı ilişkiler kurmayı arzu
ettiklerine işarettir Teke boyunda kızın ailesi kızı vermek istemiyorsa, savcıların ayak izleri supurgeyle
temizlenmektedir Salır boyunda kız istemeye giden savcılar, sofrayı acarak yarım coreği değil de
kırılmamış olandan alır, tuzunu tadar Bunun anlamı, misafir olarak gelen sizinle akraba olmak istiyor
demektir Misafirin getirdiği şekeri, evin hanımı sofraya koyarsa kızı vermeye razı, koymazsa razı olmadığı
anlaşılmaktadır Ersari boyunda, erkeğin annesi kızın başına kırmızı eşarp takarsa bu kızın nişanlı olduğu
anlaşılır İlk defa kız istemeye gidildiğinde ev sahibinin dantelli yastıklarını misafir cevirirse, işin biteceği
anlaşılmaktadır Ersariler kız istemeye gittiklerinde kapı onunu baba başındaki telpeği ile anne de eşarbıyla
supurur Kız tarafı razı ise misafirleri ve hediyeleri iceri alır Eve ikinci sefer giderken pişmiş et goturulur, bu
işin bittiğinin işaretidir
Turkmenler kızın dokuzunu(ceyizini) gotururken onun eşarbının ucu ve gomleklik kumaşın
parcasını odada yakarlar, bu ırım gelinimiz ateş gibi olsun diye yapılmaktadır Kızın dokuzundaki kumaşlar
bicilirken, etrafında oturan insanlara birer parca kumaş kesilerek verilir Kızın ceyizine konulan her kumaş
ve takı dokuz tane olmak zorundadır Bu nedenle ceyize, kızın dokuzu denilmektedir Teke Turkmenlerinde
kız istemeye giderken yolun uzerine beyaz ipli iğne atılmaktadır Bunun anlamı, yolumuz ak olsun, işlerimiz
kolay olsun demektir Gelin almaya gidildiği vakit gelenlere tatlı su ikram edilir Erkeğin yengesi
caydanlığın ucuna para takmaktadır Gelin kızın yuzune ayna tutulur ki şansı acık olsun, kaynatılmış
yumurta yedirilir ki cok cocukları olsun Bir yerde iki duğun olsa birbirlerine ekmek verilmelidir, yoksa duğunun cileli olacağına inanılmaktadır Gelin taksiye bindirilirken hemen cabuk binmez, biner geri iner,
cabuk binerse kocayı cok istiyor diye alay edilmektedir
6
Gelin almaya gelenler geri donmeden, kızın şansı acık olsun diye yengesine gaz lambası
vermektedirler Kızın yengesi de gelin arabası evden ayrıldığı zaman testi kırmaktadır Gelin arabası ve
konvoy, yolun iki tarafına yakılan ateşin arasından gecirilmektedir Turkmen halk ırımlarına gore ateş butun
kotulukleri yok etmekte ve habis ruhları oldurmektedir Damadın akrabaları, kız tarafından bir şey alırsa,
kendi evlerinde de duğun veya başka bir toplantı olacak diye inanılmaktadır Geline nazar değmesin diye
arabasına, deve tuyunden yapılmış siyah, beyaz renkte ip bağlanmaktadır Damadın akrabaları, kız evinden,
ağactan yapılmış kazık getirirler ve erkeğin evinin kapısının onune cakarlar Bunu gelin kız geldiği eve bağlı
kalsın diye yapmaktadırlar
Gelin arabası eve geldiği zaman, damatla kız dışarı cıkarken, arkadaşları uzerlerine kucuk taş
atarlar Bunun anlamı, hayatın iyi gunleri olduğu gibi, kotu gunleri de var unutma, demektir Gelin eve
girerken ateş uzerinden gecirilmektedir ve ocağın cevresinde dolaştırılmaktadır Kayın valide, gelinin
başından şeker sacmaktadır Bunu yeni evlenenlerin hayatlarının tatlı ve mutlu olması icin yapmaktadırlar
Gelin eve girerken bir elini tere yağına, diğer elini tuza değdirirler Bunu yeni evli ciftler bolluk icinde
yaşasın diye yapmaktadırlar Gelin odaya girdiği zaman, kayın valide karşılar ve selam verir, elini gelinin
başına kor ve iyi dileklerde bulunur, gelinin ayağına yavaşca basar Bunun anlamı, gelin bu evde
bulunanların emri altına girmiştir demektir Gelinin yatak odasına cocuk beşiği koyarlar ve yatağın uzerine
erkek cocuk bırakırlar Bu gelinin cok cocuğu olması ve ilk cocuk erkek olsun diye yapılmaktadır
Turkmenlerde gelin kayın pederinin evine getirildiğinde dış kapıdan oturacağı yere kadar, yolu
uzerine beyaz halı serilmektedir Gelin beyaz halı uzerinden yurutulerek goturulmektedir Bu yolun ak olsun,
saflık duruluk ve temiz olarak kapıdan girsin demektir Gelini gormeye gelenler yuzunu acar ve tuveleme
tuveleme, Maşallah nazar değmesin, Huda nazardan korusun, diye dua ederler Ersari ve Teke
Turkmenlerinde nikah kıyılırken erkeğin yakını olan kadınlar surekli makas acıp kapatarak ses
cıkarmaktadırlar Boyle yapmalarının sebebi, evde şeytan ve kotu ruhlar varsa, iki gencin arasına girmemesi
icindir Nikah kıyıldıktan sonra, gelin kocasının botlarını cıkartır, kuşağını cozer ve gomleğinin duğmelerini
acar Bunun anlamı, geline omur boyu kocasının hizmetini yapması gerektiğini hatırlatır Turkmenlerde oğul
vermek kız cıkarmak (evlendirme) adeti ile ilgili bircok ırım vardır
1 Turkmenlerde duğun yapılacağı tarih, yıldızlara bakarak molla tarafından belirlenir
2 Nikahtan sonra, gelin ve damada cesur olsun diye yurek ve bobrek yedirirler
3 Gelinin eline un surulerek onun hayatta mutlu olması dilenir
4 Gelin evin avlusuna girdiğinde yuzerlikotu yakılarak tutsu yapılır
5 Hamile kadının ağrıları başladığı zaman kolay doğum yapsın diye silahla ateş acarlar
6 Doğumdan sonra uyuduğu zaman kadını al basmasın diye yanında erkek bulundurulur
7 Kadını al basmaması icin yanına demir, supurge ve ateş konulmaktadır
8 Doğum yapan kadının başında al ortu varsa erkek, sarı ortu varsa kızı olmuştur
9 Cocuğu ziyarete gelenler oğul devletin başı, kız da olursa gonul hoşu derler
10Doğumdan kırk gun sonra cocuk ve annesi kırk bir tane kaşığın suyu ile yıkanmaktadır
11Cocuk yıkandıktan sonra erkeği tazı, kızı at derisine sararlar ki cesaretli ve uysal olsun
12Yeni doğan bebeğin yıkanmış eşyalarının gunduz dışarı bırakılması uygun gorulmez
13Bir kadın hamileyken tavşan eti yerse cocuğun sakat olacağı inancı vardır
14Doğuma yakın anne adayı eşeğe binerse cocuğu aptal ve tembel olur
15Hamile kadın ata binerse cocuğun yiğit olacağı inancı vardır
16Hamileyken aya baksa cocuk guzel, yuzune elma surse yanakları kırmızı olur
17Hamile kadın cirkin adam, deve ve tavşan gorse cocuk cirkin olur
18Hamileyken yılan gorse cevik, kurt gorse kahraman, koyun gorse uslu olur
19Kadın ruyada buğday ve at gorse cocuğun rızkı bol ve kahraman olur
20Anne adayı ruyada sus eşyası gorse kız, para gorurse erkek cocuğu olur
21Yeni doğan cocuğun ağzında diş olursa, babasına kotu davranacağına inanılmaktadır
22Hamile bir kadın devenin altından gecerse cocuğu kuvvetli olur
23Yeni doğan cocuk zar icinde olursa, oksuz kalacağına inanılmaktadır
24Cocuğu ziyarete gelenler iyi işitsin diye kulağının uzerine para koyarlar
25Doğum anında cocuğu kotu ruhlardan korumak icin ateşte tutsu yapılmaktadır
26Cocuğun ilk cıkan tırnakları kesilerek eli una batırılır ki cocuk hırsız olmasın
27İlk sacı kesildiği zaman, altınla tartılarak karşılığı fakirlere verilir
28Cocuk doğduğu zaman erkeğe iki, kıza bir kurban kesilerek yemek ziyafeti verilir
29Cocuğun ismi molla kulağına ezan okuduktan sonra dedesi tarafından konulmaktadır
30Cocuk doğduğu zaman kırk gun beşikte değil, yerde yatırırlar
31Cocuğu doğduğu zaman tuzlu suyla yıkamaktadırlar
32Erkek cocuk doğduğu zaman oğul doğdu ak evin ustune gun doğdu derler
33Cocuğu olmayan kadınlar, cok cocuğu olan kadının gomleğini giyerler
Dine Bağlı Irımlar
Turkmenlerin İslam dinine girmezden onceki dini Gok Tanrı inancı idi Turkmencede gok; Asman,
direk ve mavi anlamına gelir Gok Tanrı butun canlı ve cansızların yaratıcısıdır Gok Tanrı inancında yerin
(toprağın) itibarı vardır Olunun defni anlamında yere cayladık şunu yer aldı, artık o kişinin hayatı yerde
devam ediyor diye inanılmaktadır Turkmencede cay ev demektir Merhumu caylamak oluyu gommektir
Olen adamı asıl ve devamlı olan evine koyduk orada ebediyen yaşasın denilmektedir
Turkmenlerde Tanrı Huda demektir Huda korusun ve saklasın diye dua edilmektedir Turkmen
halkında iki buyuk kutsiyet vardır Biri Huda, diğeri Hakan, Lider, Prezidenttir Orta Asyada ve
Turkmenler arasında cok gorulen eski dinlerden biri de Zaroastrizm inancıdır Bu dinin Orta Asyada
doğduğu ve memleketinin de Harezm olduğu bilinmektedir
7
Din; insanları yaratılıştaki sebep ve amaclardan
haberdar eden, insanlara aydınlık ve mutluluk yollarını gosteren, onları kendi tercihleri ve secme
hurriyetleriyle ozunde doğru ve guzel olan işlerin hal ve hareketlerine sevk eden ve Allah (cc) tarafından
konulan prensipler butunudur Bu prensipleri Peygamberler, Allah tarafından kendilerine vahiy yoluyla
gelenleri, insanlara duyurmuş, hak ve hakikati anlatmışlardır Dinle ilgili ırımlar şunlardır:
1 Elini yıkadıktan sonra sallama, şeytan eline yapışır
2 Mukaddes yerlere sağ ayakla girilmelidir
3 Parmaklarını kac defa cıtırdatırsan, şeytan o kadar omrunu kısaltır
4 Dişleri supurge copuyle temizlemek gunahtır
5 Ayakta yemek yersen, şeytan rızkını yer
6 Yalan soyleyenin evinden bereket gider
7 Sozunde durmayan adamın evinde huzur olmaz
8 Yeminini bozan kimsenin, sağlığı bozulur ve omru kısa olur
9 Tandırda corek pişerken erkek adamın orada durması doğru değildir
10İğde ağcının altında uyumak doğru değildir
11Ayak basılan yere kirli su ve ak zatları (un, sut, ayran gibi) dokmek gunahtır
12Ev supuruldukten sonra supurge duvara dik olarak bırakılmaz
13Akşam ev temizlendikten sonra copler dışarı atılmaz, evin bereketi gider
14Evden biri yolculuğa cıktığı zaman gideceği yere varıncaya kadar ev supurulmez
15Evden birisi vefat etmişse kırk gun radyo, televizyon ve teyp caldırılmaz
16Cenaze olan evdeki kadınlar siyah ortu takar, erkekler başına siyah telpek (takke) giyer
17Nazar değmesin diye ellerine, boynuna siyahbeyaz ip bağlamaktadırlar
18Hava karardıktan sonra hayvan kesmek gunahtır
19Ayakta defi hacet yapan kimse fakirleşir, kazancının bereketi olmaz
20Kurban bayram gunleri salıncakta sallanırsan gunahlar dokulur diye inanılmaktadır
21Kurban bayramından bir gun once ve bayramdan bir gun sonra kurban kesme inancı vardır
22Bayram gunu yola gidecekler, kurbanın kulağını keserek kan akıtmaktadır
23Turkmenlerde kadınlar kurban kesme veya kestirme hakkına sahip değildir
24Genc kızlar kısmetlerinin acılması icin gelinin başından atılan şekerden alırlar
25Kısmetlerinin acılması icin değirmene gidip kiremitleri ters cevirmektedirler
26Nevruz gunu gencler tekke ve turbeleri ziyaret ederek dilek ve temennide bulunurlar
27 Turkmenlerde nevruz gunu dini bayram olarak kabul edilmekte ve kutlanmaktadır
Turkmen Halk İnancları nelerdir
Halk inanclarına din sosyolojisi acısından bakabilmek icin once ırım(inanc) kelimesini bir
kavram olarak ele alıp tanımlamak gerekmektedir İnanc; dış dunyayı idrak etme sonucu zihinde oluşan bir
anlayış bicimidir
2
Konuya bu acıdan bakılırsa, inanc, ozellikle halk inanclarını toplumsal kabullenme,
benimseme demek olduğu anlaşılır Bu butun değerlere ait olan ust bilgi alanını aşan bir bağlanış ve
kabulleniştir Toplum hayatında ust bunyeyi gosteren inanclar sosyal normlar halinde kendini gosterirler
Toplumsal hayatın bunyesinde meydana gelen sosyal bir hadise, gecen tarihi surec icinde keyfiyet olarak
tamamen unutulmuş, gayba ait bir durum olarak kalmış ancak, onun zihinlerde ve vicdanlarda bıraktığı izler
daima yad edilmiş ve oylece kabul edilmiş ve zaman icinde halk inanclarını oluşturan bir motif olarak yerini almıştır Bu nedenle inanc kelimesini onun toplum hayatına yansıyan uygulamalarından kesin cizgilerle
ayırmak oldukca zordur
Sosyolojinin elde ettiği bulgular cercevesinde baktığımız zaman en ilkelinden en medenisine kadar
inancsız bir topluma rastlamak mumkun olmamıştır Her toplum mutlaka bir duşunceye ve bir inanca sahip
olarak karşımıza cıkmaktadır İnanc insanların ozunde olan bir şeydir Bu inanclar hak olur, batıl olur,
semavi olur veya olmaz, her toplumun kendine gore bir inanc sistemi vardır Dinler sosyal bir olay olarak
toplumlarda var olduğu icin her din mutlaka toplum kulturunden ve yapısından etkilenmiştir Bu nedenle
ilahi dinlerin hicbiri eski yerel inancların kalıntılarından kurtulamamıştır İlahi dinler ile halk inancları
surekli bir etkileşim icinde olmuştur
Din bir milletin kulturunun temel unsurlarından biridir Aynı zamanda din bir milleti millet yapan
değerlerin coğuna damgasını vurmuştur Turkmenistan'da ırımlar gecmişe dayalıdır Turkmenler, ırımlara,
orf ve adetlere, dinden daha fazla bağlılık gostermektedirler Turkmenistan bağımsız olmasıyla birlikte, milli
orf ve adetlerine onem vermeye başlamıştır Turkmen halkı, kendine ait toreleri miras yoluyla bugune kadar
getirmiş ve unutmamıştır
BIrım (İnanc)
Telkin yoluyla ortaya cıkan halk inanışları felsefi duşuncelerin, ideolojilerin belirlediği, halkın oyle
kabullenmesini istediği inanclardır Bunlar ahlak, doğruluk, hurriyet ve hayat felsefesi gibi goruşlerdir
Tebliğ yoluyla ortaya cıkan halk inanışları ise; ilahi dinlerin peygamberleri tarafından halka tebliğ edilen ve
onların buna inanmaları istenen inanclardır İlahi dinlerin iman esasları, bu tur inanclardır Ancak bunların
halk inancları icinde ele alınması, halkın inandıkları dinin esaslarını ozumseyip, hayatın ayrılmaz parcaları
halinde gorulmesi gerekmektedir
Anonim olarak ortaya cıkan inanclarda belli bir telkin ve propaganda vasıtası yoktur Coğu zaman
bu tur inanclar mechuliyet uzerine bina edilmiştir Yani bilinmeyen bir zaman icinde, keyfiyeti kesin olarak
bilinmeyen bir hadisenin ortaya cıkmasından sonra doğan bir inanc oğesi, belli bir zaman gectikten sonra,
toplumun genelinde kabul gorerek ortak inanc haline gelir Artık o, toplumun bunyesinde sosyal hayatı
şekillendiren normlar haline gelmiştir Halk inanclarının buyuk bir kısmı bu tur inanclardır Mesela,
uğursuzluk inancı gibi
3
Anonim olarak doğan inancların benimsenip yayılmasında, toplumun uzerinde
yaşadığı coğrafi şartların, gecmişten getirdikleri sosyal mirasın, grup tecrubesinin buyuk etkisi olduğu
gorulur Bu gruba giren inanclar tarafından tenkit edilebildiği gibi, toplumların birbirleriyle olan
munasebetleri sonucu mevcut inancların muhtevasına yenileri katılabilir Hatta zaman icinde alıştırma ve
telkin vasıtaları kullanılarak yabancı kultur unsurları hissettirilmeden toplumun ortak değerleri haline
getirilebilir
Butun bu acıklamalardan da anlaşılacağı gibi halk inancları gundelik yaşayışla, iktisadi ve ticari
davranış şekilleri ile guzel sanatlar ve edebiyatla benzeri yuzlerce konuyu ihtiva eden zenginliğiyle, bunların yer yer manevi ve dini inanclarla ilgi gostermesiyle elbette cok geniş bir alanı kapsamaktadır
4
Halk inancları iyisi ve kotusuyle, halkın oyle olduğuna inandığı, kulturunu o yonde geliştirdiği inanclardır
Halk inanclarının belirleyici ozelliklerinin başında millilik vasfı gelmektedir Halk inancları bir
yonuyle ahlak kuralları, diğer yonuyle de muaşeret kuralları ile benzerlik gostermektedir Halk inancları,
tarihin derinliklerinden suzulerek gelmiş, belli bir takım tecrubelerle şekillenmiş,bir birikim sonucu olarak
ortaya cıktığı icin değişmezlik ozelliği taşımaktadır Halk inancları genelde mechuliyet uzerine bina
edilmiştir İnanc oğesini oluşturan asıl etken unutulmuş, ama onun bıraktığı izler kendisini inanc olarak
toplumun bunyesinde korumuştur Herhangi bir inanca sahip olan fert, bu inancın nedenini ve nicin ini
bilmez, buna gerek de duymaz Onun icin onemli olan icinde yaşadığı toplumun fertlerinin, oyle olmasına
inanmış olmasını istemeleridir İnanc daha cok duşunce planında olup uygulama olarak hayata pek
yansımayan, ama hayatın oyle işlemesini duzenleyen muharrik bir guc olarak geri planda duran bir ozellik
gosterir Yani inanc bir duygu ve duşunce hareketi halinde insanın ic dunyasına hakim olmaktadır
C Din ve Halk İnancları İlişkisi
İnsan ilişkileri, gelenek ve gorenekleri, adetleri ve inanclarıyla din birbirlerine bağlıdır Her
toplumun kendine ozgu medeniyeti, sanatı, edebiyatı, gelenek ve gorenekleri, davranış kuralları ve dini
inancları vardır Butun inanclar asıl kokunu dinden alıp, her toplumda kendi milli karakteri icinde
gorulmektedir Orneğin, HzMuhammed vasiyetlerinin 105 faslında hicbir surette dovme yaptırmak, gece
aynaya bakmak, ağız ve burnundan cıkan sıvıyı suya atmak doğru değildirbuyurmuşlardır
5
Bu goruş,
Kazaklarda, gece aynaya bakıldığı zaman, şeytan insanın canıyla adeta dalga gecer Ozbek halkında ise, gece
aynaya bakıldığı zaman, insanın guzelliği gider Taciklerde ise, insanlar cabuk yaşlanır Kırgızlarda, insanın
ruhu kararır Turkmen halkında ise, gece aynaya bakıldığı zaman, insanın yuzunde nur kalmayacağına
inanılmaktadır Turkmenlerde suya tukurulduğunde, servetin ve mutluluğun gideceği inancı bu şekilde
yorumlanmış ve oyle inanılmaktadır
Turkmen halkı arasında, kapının eşiğine başını koyup yatmak, kapı ağzına oturmak ve elini yuzune
tutmak, uygun bir davranış olarak gorulmemektedir Halk inanışına gore, ayın ve guneşin insan uzerinde
buyuk tesiri vardır Turkmenlere gore, guneşe baktığın yerde oturduğun zaman, boynun ağrır, aya baktığın
zaman ise, sara hastalığına yakalanır, kriz geldiği zaman insanlara saldırır Guneşin ve ayın karşısında
olduğun zaman mahrem yerlerini acmak, pantolonunu ayakta durarak giymek uygun gorulmez
Turkmen atasozlerinde de Tanrıdan korkarsan ayak tırnaklarını, Tanrının yarattıklarından utanırsan
ellerindeki tırnakları kesersin denilmektedir Ayak tırnaklarının kesilmemesinin gunaha, el tırnaklarının
kesilmemesinin hastalığa neden olacağına inanılmaktadır Halk inanclarına gore, her işe başlarken sağ ile
başlamak gerektiği duşuncesi yaygındır Yeni gelen geline, eve girdiğinde sağ ayağı ile adım attırılması,
yemek yerken sağ elle yenilmesi, pantolon ve ayakkabının once sağ tarafının giyilmesi gibi
Turkmenlerde ekmeği tek elinle bolersen gunah olur, ayakta yersen şeytan rızkına ortak olur, ayın
ilk ve son gecesi hanımla ilişkide bulunmak doğru değil, cunku bu gecelerde cocuk olursa deli olur, carşamba akşamı hanımınızla ilişkide bulunmayın, eğer bu akşamdan cocuk kalırsa katil ve serseri olur,
aybaşı donemlerinde cinsel ilişkide bulunmayın, cocuk olursa bencil olur, pazartesi gecesi hanımla ilişkide
bulunun, cocuk olursa cesur olur, cumartesi gecesi hanım hamile kalırsa, cocuk gayretli ve calışkan olur gibi
inanclar vardır
Turkmenler, ırımların (inancların) coğunu dinden aldıklarını belirtmişlerdir Bu nedenle hayatlarına
ve davranışlarına tamamen ırımlar hakimdir Orneğin, dine gore telpeksiz (takkesiz) namaz kılınır, fakat
ırımlara gore kılınmadığı icin, onlar da telpeksiz namaz kılmamaktadırlar Bu nedenle Turkmenler
yapacakları her işi ırımlara gore ayarlamaktadırlar
D Irımların Gorulduğu Alanlar
1 Toy (Duğun) Irımları
Turkmenler duğun gunlerini ırımlara gore belirler Irımların Turkmenlerin toplumsal yaşantısında,
aile hayatında, evlenme ve duğun torenlerinin cok buyuk bir yeri vardır Duğunun başlamasından sonuna
kadar ilginc ırımlar yer almaktadır Bu ırımlarda Turkmen boyları (tiretayfaları) arasında değişiklikler
vardır
Turkmenler kız ve erkek cocuklarını evlendirirken, kız istemeye giden kişiler sahetli(uğurlu)
gunlerde giderler Kız istemeye gidenler başlarına beyaz yağlık (ortu) takarlar Bu dunurculere Turkmenler
savcı demektedirler Savcılar goz kapaklarına beyaz pamuk yapıştırırlar, bunlara gozleri pamuklu
denilmektedir Savcılar kız evine tuz goturur ve onların coreğine (ekmeğine) tuz batırarak yerler Savcılar kız
istemeye giderken şeker ve ekmek gotururler, ekmek rızkın bolluğuna, şeker ise tatlı ilişkiler kurmayı arzu
ettiklerine işarettir Teke boyunda kızın ailesi kızı vermek istemiyorsa, savcıların ayak izleri supurgeyle
temizlenmektedir Salır boyunda kız istemeye giden savcılar, sofrayı acarak yarım coreği değil de
kırılmamış olandan alır, tuzunu tadar Bunun anlamı, misafir olarak gelen sizinle akraba olmak istiyor
demektir Misafirin getirdiği şekeri, evin hanımı sofraya koyarsa kızı vermeye razı, koymazsa razı olmadığı
anlaşılmaktadır Ersari boyunda, erkeğin annesi kızın başına kırmızı eşarp takarsa bu kızın nişanlı olduğu
anlaşılır İlk defa kız istemeye gidildiğinde ev sahibinin dantelli yastıklarını misafir cevirirse, işin biteceği
anlaşılmaktadır Ersariler kız istemeye gittiklerinde kapı onunu baba başındaki telpeği ile anne de eşarbıyla
supurur Kız tarafı razı ise misafirleri ve hediyeleri iceri alır Eve ikinci sefer giderken pişmiş et goturulur, bu
işin bittiğinin işaretidir
Turkmenler kızın dokuzunu(ceyizini) gotururken onun eşarbının ucu ve gomleklik kumaşın
parcasını odada yakarlar, bu ırım gelinimiz ateş gibi olsun diye yapılmaktadır Kızın dokuzundaki kumaşlar
bicilirken, etrafında oturan insanlara birer parca kumaş kesilerek verilir Kızın ceyizine konulan her kumaş
ve takı dokuz tane olmak zorundadır Bu nedenle ceyize, kızın dokuzu denilmektedir Teke Turkmenlerinde
kız istemeye giderken yolun uzerine beyaz ipli iğne atılmaktadır Bunun anlamı, yolumuz ak olsun, işlerimiz
kolay olsun demektir Gelin almaya gidildiği vakit gelenlere tatlı su ikram edilir Erkeğin yengesi
caydanlığın ucuna para takmaktadır Gelin kızın yuzune ayna tutulur ki şansı acık olsun, kaynatılmış
yumurta yedirilir ki cok cocukları olsun Bir yerde iki duğun olsa birbirlerine ekmek verilmelidir, yoksa duğunun cileli olacağına inanılmaktadır Gelin taksiye bindirilirken hemen cabuk binmez, biner geri iner,
cabuk binerse kocayı cok istiyor diye alay edilmektedir
6
Gelin almaya gelenler geri donmeden, kızın şansı acık olsun diye yengesine gaz lambası
vermektedirler Kızın yengesi de gelin arabası evden ayrıldığı zaman testi kırmaktadır Gelin arabası ve
konvoy, yolun iki tarafına yakılan ateşin arasından gecirilmektedir Turkmen halk ırımlarına gore ateş butun
kotulukleri yok etmekte ve habis ruhları oldurmektedir Damadın akrabaları, kız tarafından bir şey alırsa,
kendi evlerinde de duğun veya başka bir toplantı olacak diye inanılmaktadır Geline nazar değmesin diye
arabasına, deve tuyunden yapılmış siyah, beyaz renkte ip bağlanmaktadır Damadın akrabaları, kız evinden,
ağactan yapılmış kazık getirirler ve erkeğin evinin kapısının onune cakarlar Bunu gelin kız geldiği eve bağlı
kalsın diye yapmaktadırlar
Gelin arabası eve geldiği zaman, damatla kız dışarı cıkarken, arkadaşları uzerlerine kucuk taş
atarlar Bunun anlamı, hayatın iyi gunleri olduğu gibi, kotu gunleri de var unutma, demektir Gelin eve
girerken ateş uzerinden gecirilmektedir ve ocağın cevresinde dolaştırılmaktadır Kayın valide, gelinin
başından şeker sacmaktadır Bunu yeni evlenenlerin hayatlarının tatlı ve mutlu olması icin yapmaktadırlar
Gelin eve girerken bir elini tere yağına, diğer elini tuza değdirirler Bunu yeni evli ciftler bolluk icinde
yaşasın diye yapmaktadırlar Gelin odaya girdiği zaman, kayın valide karşılar ve selam verir, elini gelinin
başına kor ve iyi dileklerde bulunur, gelinin ayağına yavaşca basar Bunun anlamı, gelin bu evde
bulunanların emri altına girmiştir demektir Gelinin yatak odasına cocuk beşiği koyarlar ve yatağın uzerine
erkek cocuk bırakırlar Bu gelinin cok cocuğu olması ve ilk cocuk erkek olsun diye yapılmaktadır
Turkmenlerde gelin kayın pederinin evine getirildiğinde dış kapıdan oturacağı yere kadar, yolu
uzerine beyaz halı serilmektedir Gelin beyaz halı uzerinden yurutulerek goturulmektedir Bu yolun ak olsun,
saflık duruluk ve temiz olarak kapıdan girsin demektir Gelini gormeye gelenler yuzunu acar ve tuveleme
tuveleme, Maşallah nazar değmesin, Huda nazardan korusun, diye dua ederler Ersari ve Teke
Turkmenlerinde nikah kıyılırken erkeğin yakını olan kadınlar surekli makas acıp kapatarak ses
cıkarmaktadırlar Boyle yapmalarının sebebi, evde şeytan ve kotu ruhlar varsa, iki gencin arasına girmemesi
icindir Nikah kıyıldıktan sonra, gelin kocasının botlarını cıkartır, kuşağını cozer ve gomleğinin duğmelerini
acar Bunun anlamı, geline omur boyu kocasının hizmetini yapması gerektiğini hatırlatır Turkmenlerde oğul
vermek kız cıkarmak (evlendirme) adeti ile ilgili bircok ırım vardır
1 Turkmenlerde duğun yapılacağı tarih, yıldızlara bakarak molla tarafından belirlenir
2 Nikahtan sonra, gelin ve damada cesur olsun diye yurek ve bobrek yedirirler
3 Gelinin eline un surulerek onun hayatta mutlu olması dilenir
4 Gelin evin avlusuna girdiğinde yuzerlikotu yakılarak tutsu yapılır
5 Hamile kadının ağrıları başladığı zaman kolay doğum yapsın diye silahla ateş acarlar
6 Doğumdan sonra uyuduğu zaman kadını al basmasın diye yanında erkek bulundurulur
7 Kadını al basmaması icin yanına demir, supurge ve ateş konulmaktadır
8 Doğum yapan kadının başında al ortu varsa erkek, sarı ortu varsa kızı olmuştur
9 Cocuğu ziyarete gelenler oğul devletin başı, kız da olursa gonul hoşu derler
10Doğumdan kırk gun sonra cocuk ve annesi kırk bir tane kaşığın suyu ile yıkanmaktadır
11Cocuk yıkandıktan sonra erkeği tazı, kızı at derisine sararlar ki cesaretli ve uysal olsun
12Yeni doğan bebeğin yıkanmış eşyalarının gunduz dışarı bırakılması uygun gorulmez
13Bir kadın hamileyken tavşan eti yerse cocuğun sakat olacağı inancı vardır
14Doğuma yakın anne adayı eşeğe binerse cocuğu aptal ve tembel olur
15Hamile kadın ata binerse cocuğun yiğit olacağı inancı vardır
16Hamileyken aya baksa cocuk guzel, yuzune elma surse yanakları kırmızı olur
17Hamile kadın cirkin adam, deve ve tavşan gorse cocuk cirkin olur
18Hamileyken yılan gorse cevik, kurt gorse kahraman, koyun gorse uslu olur
19Kadın ruyada buğday ve at gorse cocuğun rızkı bol ve kahraman olur
20Anne adayı ruyada sus eşyası gorse kız, para gorurse erkek cocuğu olur
21Yeni doğan cocuğun ağzında diş olursa, babasına kotu davranacağına inanılmaktadır
22Hamile bir kadın devenin altından gecerse cocuğu kuvvetli olur
23Yeni doğan cocuk zar icinde olursa, oksuz kalacağına inanılmaktadır
24Cocuğu ziyarete gelenler iyi işitsin diye kulağının uzerine para koyarlar
25Doğum anında cocuğu kotu ruhlardan korumak icin ateşte tutsu yapılmaktadır
26Cocuğun ilk cıkan tırnakları kesilerek eli una batırılır ki cocuk hırsız olmasın
27İlk sacı kesildiği zaman, altınla tartılarak karşılığı fakirlere verilir
28Cocuk doğduğu zaman erkeğe iki, kıza bir kurban kesilerek yemek ziyafeti verilir
29Cocuğun ismi molla kulağına ezan okuduktan sonra dedesi tarafından konulmaktadır
30Cocuk doğduğu zaman kırk gun beşikte değil, yerde yatırırlar
31Cocuğu doğduğu zaman tuzlu suyla yıkamaktadırlar
32Erkek cocuk doğduğu zaman oğul doğdu ak evin ustune gun doğdu derler
33Cocuğu olmayan kadınlar, cok cocuğu olan kadının gomleğini giyerler
Dine Bağlı Irımlar
Turkmenlerin İslam dinine girmezden onceki dini Gok Tanrı inancı idi Turkmencede gok; Asman,
direk ve mavi anlamına gelir Gok Tanrı butun canlı ve cansızların yaratıcısıdır Gok Tanrı inancında yerin
(toprağın) itibarı vardır Olunun defni anlamında yere cayladık şunu yer aldı, artık o kişinin hayatı yerde
devam ediyor diye inanılmaktadır Turkmencede cay ev demektir Merhumu caylamak oluyu gommektir
Olen adamı asıl ve devamlı olan evine koyduk orada ebediyen yaşasın denilmektedir
Turkmenlerde Tanrı Huda demektir Huda korusun ve saklasın diye dua edilmektedir Turkmen
halkında iki buyuk kutsiyet vardır Biri Huda, diğeri Hakan, Lider, Prezidenttir Orta Asyada ve
Turkmenler arasında cok gorulen eski dinlerden biri de Zaroastrizm inancıdır Bu dinin Orta Asyada
doğduğu ve memleketinin de Harezm olduğu bilinmektedir
7
Din; insanları yaratılıştaki sebep ve amaclardan
haberdar eden, insanlara aydınlık ve mutluluk yollarını gosteren, onları kendi tercihleri ve secme
hurriyetleriyle ozunde doğru ve guzel olan işlerin hal ve hareketlerine sevk eden ve Allah (cc) tarafından
konulan prensipler butunudur Bu prensipleri Peygamberler, Allah tarafından kendilerine vahiy yoluyla
gelenleri, insanlara duyurmuş, hak ve hakikati anlatmışlardır Dinle ilgili ırımlar şunlardır:
1 Elini yıkadıktan sonra sallama, şeytan eline yapışır
2 Mukaddes yerlere sağ ayakla girilmelidir
3 Parmaklarını kac defa cıtırdatırsan, şeytan o kadar omrunu kısaltır
4 Dişleri supurge copuyle temizlemek gunahtır
5 Ayakta yemek yersen, şeytan rızkını yer
6 Yalan soyleyenin evinden bereket gider
7 Sozunde durmayan adamın evinde huzur olmaz
8 Yeminini bozan kimsenin, sağlığı bozulur ve omru kısa olur
9 Tandırda corek pişerken erkek adamın orada durması doğru değildir
10İğde ağcının altında uyumak doğru değildir
11Ayak basılan yere kirli su ve ak zatları (un, sut, ayran gibi) dokmek gunahtır
12Ev supuruldukten sonra supurge duvara dik olarak bırakılmaz
13Akşam ev temizlendikten sonra copler dışarı atılmaz, evin bereketi gider
14Evden biri yolculuğa cıktığı zaman gideceği yere varıncaya kadar ev supurulmez
15Evden birisi vefat etmişse kırk gun radyo, televizyon ve teyp caldırılmaz
16Cenaze olan evdeki kadınlar siyah ortu takar, erkekler başına siyah telpek (takke) giyer
17Nazar değmesin diye ellerine, boynuna siyahbeyaz ip bağlamaktadırlar
18Hava karardıktan sonra hayvan kesmek gunahtır
19Ayakta defi hacet yapan kimse fakirleşir, kazancının bereketi olmaz
20Kurban bayram gunleri salıncakta sallanırsan gunahlar dokulur diye inanılmaktadır
21Kurban bayramından bir gun once ve bayramdan bir gun sonra kurban kesme inancı vardır
22Bayram gunu yola gidecekler, kurbanın kulağını keserek kan akıtmaktadır
23Turkmenlerde kadınlar kurban kesme veya kestirme hakkına sahip değildir
24Genc kızlar kısmetlerinin acılması icin gelinin başından atılan şekerden alırlar
25Kısmetlerinin acılması icin değirmene gidip kiremitleri ters cevirmektedirler
26Nevruz gunu gencler tekke ve turbeleri ziyaret ederek dilek ve temennide bulunurlar
27 Turkmenlerde nevruz gunu dini bayram olarak kabul edilmekte ve kutlanmaktadır