İslam'ın Altın Çağı ya da İslam Rönesansı olarak isimlendirilen 8. yüzyıldan 13. yüzyıla hatta 14. ve 15. yüzyıllara kadar uzanan İslâm dünyasının yükselişini söz eden periyot esnasında Müslüman bilim insanları, mühendisler, alımlar, tüccarlar; sanata, tarıma, iktisada, endüstriye, hukuka, edebiyata, gemiciliğe, ideolojiye ve alışılmış ki bilim ve teknolojiye büyük katkı vermiştir.
Not: Liste oluşturulurken din alımları değil, müspet ve toplumsal bilimler ile ideolojiye katkı vermiş isimler göz önünde bulundurulmuştur. Sıralama kronolojik olarak gerçekleştirilmiştir.
1. İbn-i Hayyan (721-815)
Ebû Mûsa Câbir bin Hayyân, Batı dünyasında Latince Geber ya da Geberus ismiyle bilinir. Abbâsîler döneminde yaşamış ve İslâmiyet'te fen bilimlerinin temelini atmış çok istikametli bir alımdır.
Kimya, fizik, tıp, astronomi, fizik tedavi, mühendislik, ideoloji üzere alanların yanı sıra, astroloji ve simya ile de ilgilenmiştir. Ayrıyeten bir sufidir.
2. El-Hârizmî (780-850)
Hârizmî ya da tam adıyla Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî, matematik, gökbilim, coğrafya ve algoritma ]alanlarında çalışmış Fars bilim insanıdır.
Matematik alanındaki çalışmaları cebirin temelini oluşturmuştur. Bir devir bulunduğu Hindistan’da sayıları tabir etmek için harfler ya da heceler yerine basamaklı sayı sisteminin kullanıldığını saptamıştır.
Cebir sözcüğü de Harezmi'nin "El’Kitab’ül-Muhtasar fi Hısab’il Cebri ve’l-Mukabele” (Cebir ve Denklem Hesabı Üzerine Özet Kitap) isimli yapıtından gelmektedir. Bu eser tıpkı vakitte doğu ve batının birinci cebir kitabı olma özelliğini taşımaktadır.
"Hesab-ül Cebir vel-Mukabele" adlı kitabı, matematik tarihinde, birinci ve ikinci dereceden denklemlerin sistematik tahlillerinin yer aldığı birinci yapıttır. Bu nedenle Harezmî (Diophantus ile birlikte) "cebirin babası" olarak da bilinir.
İngilizce'deki "algebra" ve bunun Türkçe'deki karşılığı olan "cebir" sözcüğü, Harezmî'nin kitabındaki ikinci dereceden denklemleri çözme usullerinden biri olan "el-cebr"den gelmektedir.
3. El-Kindî (801-873)
Kindî veya tam adıyla Ebu Yusuf Yakub bin İshak el-Sebbah el-Kindî, felsefe, tıp, matematik astronomi, ilahiyat, psikoloji, fizik, kimya ve müziğe kadar pek çok bilim kısmında eser yazan Arap âlimdir.
Ortaçağ Avrupası'nda tanınan, ilk İslâm filozofudur. Alkindus ismiyle bilinir. Felsefesinde, Platon, Aristoteles ve Plotinus'un görüşlerinin bir sentezini yapmıştır.
4. Zekeriyyâ er Râzî (865-925)
Zekeriyyâ er Râzî ya da tam adıyla Ebû Bekir Muhammed bin Zekeriyyâ er-Râzî, Fars simyacı, kimyager, hekim ve filozoftur. Gençlik yıllarında edebiyat ve musiki ile ilgilenmiştir ve geçimini kuyumculuk yaparak sağlamıştır.
Râzî doğduğu kent olan Rey'de felsefe, matematik, doğa bilimleri ve astronomi eğitimi aldıktan sonra Bağdat ve öbür İslâm kentlerinde tahsilini tamamladı. Daha sonrasında da tıp tahsili gördü.
Rey ve Bağdat hastanelerinde başhekim olarak çalışan Râzî'nin yapıtlarının çabucak hemen hepsi Latinceye çevrilmiştir. Tıp alanında yazdığı "Hâvî" adlı ansiklopedi 17. yüzyıl'a kadar alanında en değerli müracaat kaynaklarından biri olmuştur.
Râzî'nin tıp bilimine yaptığı en değerli katkılardan biri de birinci defa kimyayı tıbbın hizmetine sunmuş olmasıdır.
5. El-Battanî (858-929)
Ebu Abdullah Muhammed bin Cabir bin Sinan er-Rekki es-Sabi el-Battanî, Latince olarak da Albategnius, Albategni ya da Albatenius isimleriyle bilinen, Arap astronom, astrolog ve matematikçi'dir. Urfa'nın Harran'da doğmuştur.
Battanî'nin astronomideki en çok bilinen başarılarından biri Güneş Yılını 365 gün, 5 saat, 46 dakika ve 24 saniye olarak ölçmüş olmasıdır.
Battani'nin Zij ismi verilen çalışması Johannes Kepler, Tycho Brahe gibi Avrupalı astronomlar üzerinde büyük bir tesir yaratmıştır.
6. Farabî (872-950)
Farâbî ünlü filozof, bilim adamı, gökbilimci, mantıkçı ve müzisyendir. Etnik kimliği tartışmalıdır. Kimi kaynaklara nazaran Fars bazılarına nazaran Türk kökenlidir. Lakin Farâbî, bütün eserlerini Arapça yazmıştır.
Aristoteles'in temel yapıtlarının birçoğunu Arapçaya tekrar çevirmiş, bu yapıtların daha düzgün anlaşılabilmesini sağlayan şerhler yazmıştır. Bu yanıyla hem İslâm dünyasında antik ideolojinin anlaşılmasını sağlamış, hem de Arapçanın bir ideoloji lisanı haline gelmesine büyük bir katkı yapmıştır
7. İbn-i Heysem (965-1040)
İbn-i Heysem, Hasan ibn al-Hasan ibn al-Haytham, Latince Alhacen ya da Alhazen isimleriyle tanınmıştır. Arap fizikçi, matematikçi ve filozoftur.
İbn-i Heysem 965'te Basra'da doğdu, 1038-1040 yılları arasında Kahire'de öldü. Fizik, matematik ve ideoloji alanlarında çalışmalar yapmıştır.
Öğrenimine Basra'da başladı. Vaktinin yüksek din ve fen ilimlerini de burada öğrendi. Tahsilinin bir kısmını tamamladıktan sonra, Bağdat'a giderek bilhassa; matematik, fizik, mühendislik, astronomi, metalurji gibi olumlu bilimleri öğrenip, şöhrete kavuştu.
8. El - Birunî (973-1048)
Bîrûnî ya da tam adıyla Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Birûnî, Batı lisanlarında Alberuni veya Aliboron olarak tanınır.
Gökbilim, matematik, doğa bilimleri, coğrafya ve tarih alanındaki çalışmalarıyla tanınır.
Çok taraflı bir bilim adamı olan El-Birûnî, birinci öğrenimini Yunan bir alımdan aldı. Tanınmış ve seçkin bir aileden gelen Harezmli matematikçi ve gökbilimci Ebu Nasr Mansur tarafından kollanan El-Birûnî, birinci çalışmalarını bu alimin yanında yaptı. Birinci yapıtı, "Asar-ül Bakiye"dir.
El-Bîrûnî’nin yapıtlarının sayısı yüz seksen civarındadır. Yetmiş adet astronomi ve yirmi adet de matematik kitabı bulunmaktadır.
Tıp, biyoloji, bitkiler, madenler, hayvanlar ve faydalı otlar üzerinde bir dizin oluşturmuştur. Lakin bu yapıtlardan yalnızca yirmi yedisi günümüze kadar gelebilmiştir.
9. İbn-i Sînâ (980-1037)
İbn-i Sina, ya da tam ismiyle, Abû ʿAlî al-Ḥusayn ibn ʿAbd Allah ibn Al-Hasan ibn Ali ibn Sînâ'dır. Fars kökenli tıp adamı, fizikçi, yazar, filozof ve âlimdir.
Buhara yakınlarındaki Afşana köyünde (Özbekistan) yılında dünyaya gelmiş ve Hamedan şehrinde (İran) vefat etmiştir. Tıp ve Felsefe alanına yük verdiği değişik alanlarda 200 kitap yazmıştır.
Batılılarca, Orta Çağ Çağdaş Biliminin kurucusu,hekimlerin lideri olarak bilinir ve "Büyük Üstad" ismi ile tanınır. Tıp alanında yedi asır boyunca temel kaynak eser olarak mühlet gelen El-Kanun fi't-Tıb (Tıbbın Kanunu) isimli kitabı ile ünlenmiş ve bu kitap Avrupa üniversitelerinde 17. asrın ortalarına kadar tıp biliminde temel eser olarak okutulmuştur.
10. Ömer Hayyam (1048-1131)
Gıyaseddin Eb'ul Feth Ömer İbni İbrahim el-Hayyam veya kısaca Ömer Hayyam İranlı şâir, filozof, matematikçi ve astronomdur.
Ömer Hayyam, birçok bilim insanınca Bâtınî ve Mu'tezile anlayışlarına dâhil görülür. Evreni anlamak için, içinde yetiştiği İslam kültüründeki hâkim anlayıştan ayrılmış, kendi içinde yaptığı akıl yürütmeleri eşine az rastlanır bir edebi muvaffakiyet ile dörtlükler halinde dışa aktarmıştır.
11. İbn-i Zühr (1072-1162)
İsmi aslen Abdülmelik bin Ebi’l-Alâ Zühr'dür lakin İbn-i Zühr ismiyle tanınmıştır. Batıda ise Avenzoar ismiyle tanındı.
Fıkıh, edebiyat ve öbür din ilimlerini yanı sıra tıp eğitimi aldı. Yazdığı eserler Avrupa’da asırlarca ders kitabı olarak okutuldu.
12. İbn-i Rüşd (1126-1198)
İbn-i Rüşd ya da tam adıyla Ebū 'l-Velīd Muḥammed ibn Aḥmed ibn Muḥammed ibn Rüşd. Batıda Latince Averroes ismiyle bilinir.
Arap felsefeci, hekim, fıkıhçı, matematikçidir. Kurtuba'da doğdu ve Marakeş, Fas'ta öldü. İslâm dünyasındaki akılcı filozoflardan biriydi.
13. İbn-i Arabî (1165-1240)
Muhyiddin Muhammed bin Ali bin Muhammed el-Arabî et-Tâî el-Hâtimî, ünlü İslam düşünürü, mutasavvıf, yazar ve şair. Şeyhü'l Ekber unvanı ile de bilinir.
Varlık birliği (Vahdet-i Vücud) öğretisinin en değerli temsilcilerinin başında gelmektedir.
14. İbn-i Battuta (1304-1368)
İbn-i Battuta, Orta Çağın en büyük seyyahı ve Rıhlet-ü İbn Battuta diye bilinen seyahatnâmenin müellifidir. Tam ismi Ebû Abdullah Muhammed bin Abdullah bin Muhammed bin İbrahim Levâtî Tancî'dir.
İbn-i Battuta, 1325'te Mekke'ye hacca giden varlıklı, Faslı bir Müslümandı. Bu esnada yaşadığı maceralar onu daha uzaklara seyahat etmeye sevk etti.
İbn-i Battuta, o periyotta Avrupalılarca çok az bilinen Afrika, Ortadoğu ve Uzak Doğu'ya yiğit seyahatler yaptı.
15. İbn-i Haldun (1332-1406)
Ebu Zeyd Abdurrahman bin Muhammed bin Haldun el Hadramî veya tanınan kısa adıyla İbn-i Haldun, modern historiyografinin, sosyolojinin ve iktisatın öncülerinden kabul edilen 14. yüzyıl düşünürü, devlet adamı ve tarihçisidir.
Esaslı bir aileden geldiği için uygun bir eğitim aldı. Tunus ve Fas'ta devlet misyonlarında bulunduktan sonra Gırnata ve Mısır'da çalıştı. Kuzey Afrika'nın o devir istikrarsız ve entrikalarla dolu siyasal hayatı 2 yıl mahpusta yatmasına neden oldu. Bedevi kabilelerini çok güzel tanımasından ötürü aranan bir devlet adamı ve danışman oldu. Mısır'da 6 defa Maliki kadılığı yaptı. Şam'ı işgal eden Timur ile görüşmesi bir fatih ile bir bilginin ilginç buluşması olarak tarihe geçti.
Siyasal ömürden çekildiği periyotlarda ismini tarihe geçiren 7 ciltlik dünya tarihi "Kitâbu’l-İber" ve onun giriş kitabı olarak düşündüğü "Mukaddime"yi yazdı. Yapıtı, Arap dünyasında tesir yaratmasa da Osmanlı tarih anlayışını derinden etkiledi. Başta Katip Çelebi, Naima ve Ahmet Cevdet Paşa olmak üzere Osmanlı tarihçileri Osmanlı Devleti'nin yükseliş ve çöküşünü pek çok sefer onun teorileriyle tahlil etti.
Arap dünyasında keşfedilmesi lakin Arap milliyetçiliğinin gelişmeye başlaması ile oldu. 19. yüzyıldan itibaren ise Avrupalı tarihçiler tarafından keşfedildi ve yapıtları büyük takdir gördü.
16. Pîrî Reis (1465/1470 -1554)
Pîrî Reis Osmanlı Türk'ü denizci ve kartografıdır. Asıl adı Muhyiddin Pîrî Bey'dir. Amerika'yı gösteren meşhur haritası ve "Kitab-ı Bahriye" isimli denizcilik kitabıyla tanınmıştır.
17. Kâtip Çelebi (1609-1657)
Kâtip Çelebi ya da Hacı Halife, tarih, coğrafya, bibliyografya ve biyografya ile ilgili çalışmalar yapmış Türk-Osmanlı âlimdir.
Dünya bilim edebiyatında en ünlü ve bilinen eseri; İslam dünyasının en pahalı yapıtlarını içeren 15.000 kitabı ve 10.000 müellifi (yazar) alfabetik dizin sistemine nazaran tanıtan "Keşf ez-zunûn 'an esâmî el-kutub ve-l-fünûn"dur.
Ayrıyeten daha sonra İbrahim Müteferrika tarafından basılan meşhur coğrafya ansiklopedisi "Cihannüma" ile tanınır.
