Urartuların İnancları
Urartu Devleti feodal bir devletti ve şehirler merkezden gelen memurlarla yonetilirdi Yonetim boyle olmakla birlikte merkesi din de buyuk onem taşımakta devlete dini bir karakter vermekteydi Urartuların dinleri ve inancları hakkında bilgimiz oldukca sınırlıdır Civi yazısı belgelerin icinden derlenebilenler ve kabartma resimlerden oğrenilenler ile sınırlı bir resim oluşturulabilir Orneğin Uratular da buyu ve diğer benzer inanaclar hakkında bilgimiz yoktur Urartular ın en onemli tanrısı Haldi dir Haldi savaşa cıkan kralı kutsayan savaş tanrısı idi Koken olarak bu tanrının, ilk Urartu Devleti oluşurken en guclu olan boyun tanrısı olduğu duşunulmektedir Kralalr savaşı kazanmak icin haldi ye yakarır, kazanırlarsa da diktikleri yazıtlarda ilk Haldi nin adını anarlardı Yapılan binaların coğu Haldi adına yapılırdı Haldi nin karısı ise Arubani idi Ancak Arubani bir ana tanrıca kadar onemli değildi Panteonda Haldi den sonra gelen tanrı fırtına tanrısı olan Teişeba idi Bunun HurriHitit tanrısı Teşup ile bir olduğu duşunulmektedir Urartu sanatında boğa uzerinde gosterilmiştir Karısı Huba ise Hepat ın karşılığı olarak duşunulmektedir Ucuncu sırada ise Guneş Tanrısı Şivini vardır Bu tanır da Asur Guneş tanrısı Şamaş ve Hurri tanrısı Şimigi ile aynı tanrı olarak kabul edilir Buradan gorulduğu gibi Urartu panteonu en onemli tanrılar itibarı ile, başta Hurri olmak uzere yabancı kavimlerin etkisindedir Devlet dini yaratma cabalarının yanında her kavme de dini ozgurluk verilerek birlik korunmuştur Hurri tanrı listelerinde seksen civarında tanrı ve tanrıca ismi tespit edilmiştir Bunlar arasında yabancı tanrıtanrıcalar olduğu gibi doğa olaylarını temsile den tanrıtanrıcalar da vardır Yurt ve toprak tanrısı Ebani, deniz ve sular tanrısı Suinina, tepeler ve dağlar tanrısı Arni gibi Kurban torenleri Urartular tarafından sık uygulanırdı Hatta hangi tanrıya nasıl ve ne kadar kurban verileceğine dair yazılar da vardır Bunların dışında ceşitli fırsatlarda , kuraklık, kıtlık,savaş gibi olaylarda kurbanlar sunulmuştur
Urartu tanrı kultlerinde tapınaklar onem kazanmışlardır Tapınaklar icinde tanrı figurunun bulunduğu bir oda, avlu ve yan odalardan oluşmaktaydı Coğu tapınak birbirine benzemektedir Cavuştepe de , Aşağı kaledeki tapınağı Erzen şoyle anlatmaktadır : (Cavuştepe I , bkz Kaynakca) Aşağı kalenin orta kesiminde geniş bir alana yayılmış durumdadır Cavuştepe tapınağı, Altıntepe ve ArinBerd te de olduğu gibi, yalnızca bir cella dan61 ibaret olmayıp, depoalrı ve geniş kabul salonuyla T Ozguc un mabetsaray olarak nitelendirdiği yapı kompleksini meydana getirmektedir Oteki Urartu tapınakları gibi cella, koşeleri rizalitli, kalın duvarlı ve kare bir plana sahip olup, dıştan 10x10 m, icten ise 450 x 450 m boyutlarındadır Cella nın cephesi kuzeydoğuya bakmakta, onunde 2150 x 2150 m boyutlarında ve muhtemelen uc tarafı galerili, zemini duzgun ve dortgen yassı taşlarla doşeli bir avlu; avlunun doğu sınırında uzeri beyaz badanalı kerpic sekiler, kurban masası ve kuzeyde de yuvarlak bir taş sunak yer almaktadır Cavuştepe tapınağının kutsal alanı icinde, aynen Altıntepe de olduğu gibi, muhtemelen farklı seremonilerin sahnelendiği uc adet kurban alanı mevcuttur Ayrıca Urartular tapınakların duvarlarını da ceşitli levhaklarla susluyorlardı Tapınakların icinde, avluda uc ayaklı kazanlar ve tanrı armağanlarının konulduğu masalar, altarlar da bulunuyordu Urartular icin acık hava tapınakları da onemliydi Tuşpa (Van Kalesi) ve Altıntepe de bulunan acık hava tapınakları bunlara en iyi orneklerdir Tuşpa daki acık hava tapınağında kayalara oyulmuş nişler icinde IISarduri nin askeri eylemlerini anlata iki civi yazılı stel vardı Bu tur stellere de tapınıldığı duşunulmektedir Altıntepe deki acık hava tapınağı ise olu kultu ile alakalı bir steller sahasıdır Tapınaklar aynı zamanda ekonomik merkezler de olmuşlar ve tanrı adına hayvan beslenmiş, ekin ekilmiştir Urartular da Doğa Kultleri Daha once de belirttiğimiz gibi , Urartular doğa olaylarına, doğal varlıklara buyuk onem vermişler hatta tanrılaştırmışlardır Bunun dışında urartuların su kaynaklarını, mağaraları, dağları, buyuk ağacları ve kayalıkları kutsal saydıklarını biliyoruz
Kutsal oda
Su kanaklarına yapılan balık figurleri, mağaralara yapılan resimler, hayat ağacı fgurleri ve kaya resimleri bu doğal varlıkların kutsallığını gostermektedir Ozellikle kayalara oyulan kapı figuleri de ilginctir Buralarda kurban listeleri olması bu kapıların tanrılar ile aakalı olduğunu duşundurtmektedir Urartularda ayrıca hayvan tanrılar, yarı hayvan yarı insan canlılar da resimlenmiştir Ozellikle boğa figurleri onemlidir Urartular da Olu Kultleri Urartular da , diğer kulturler gibi olumden sonra hayata inanmışlardı Urartular dan olu gomme ile ilgili belge bize ulaşmamıştır Ancak arkeolojik bulgulardan hem yakarak hem de yakmadan olu gomduklerini, anıtsal mezar yaptıklarını ve olu hediyesi bıraktıklarını biliyoruz Acık hava tapınaklarının da olu kultu ile olan ilşkisini Altıntepe acık hava tapınağı icin Ozguc şoyle anlatmaktadır: Bu acık hava mabedinin olu kultu ile ilişkili olduğundan ve muayyen zamanlarda burada toplanıldığından, dini merasimler yapıldığından şuphe edilmemelidir Acık hava mabedinin mana ve plan bakımından paraleli Urartuda, hatta butun Anadolu da mevcut değildir Bu bakımdan buna Uratuların ortaya koyduğu bir yenilik gozu ile bakılmalıdır
Urartu Devleti feodal bir devletti ve şehirler merkezden gelen memurlarla yonetilirdi Yonetim boyle olmakla birlikte merkesi din de buyuk onem taşımakta devlete dini bir karakter vermekteydi Urartuların dinleri ve inancları hakkında bilgimiz oldukca sınırlıdır Civi yazısı belgelerin icinden derlenebilenler ve kabartma resimlerden oğrenilenler ile sınırlı bir resim oluşturulabilir Orneğin Uratular da buyu ve diğer benzer inanaclar hakkında bilgimiz yoktur Urartular ın en onemli tanrısı Haldi dir Haldi savaşa cıkan kralı kutsayan savaş tanrısı idi Koken olarak bu tanrının, ilk Urartu Devleti oluşurken en guclu olan boyun tanrısı olduğu duşunulmektedir Kralalr savaşı kazanmak icin haldi ye yakarır, kazanırlarsa da diktikleri yazıtlarda ilk Haldi nin adını anarlardı Yapılan binaların coğu Haldi adına yapılırdı Haldi nin karısı ise Arubani idi Ancak Arubani bir ana tanrıca kadar onemli değildi Panteonda Haldi den sonra gelen tanrı fırtına tanrısı olan Teişeba idi Bunun HurriHitit tanrısı Teşup ile bir olduğu duşunulmektedir Urartu sanatında boğa uzerinde gosterilmiştir Karısı Huba ise Hepat ın karşılığı olarak duşunulmektedir Ucuncu sırada ise Guneş Tanrısı Şivini vardır Bu tanır da Asur Guneş tanrısı Şamaş ve Hurri tanrısı Şimigi ile aynı tanrı olarak kabul edilir Buradan gorulduğu gibi Urartu panteonu en onemli tanrılar itibarı ile, başta Hurri olmak uzere yabancı kavimlerin etkisindedir Devlet dini yaratma cabalarının yanında her kavme de dini ozgurluk verilerek birlik korunmuştur Hurri tanrı listelerinde seksen civarında tanrı ve tanrıca ismi tespit edilmiştir Bunlar arasında yabancı tanrıtanrıcalar olduğu gibi doğa olaylarını temsile den tanrıtanrıcalar da vardır Yurt ve toprak tanrısı Ebani, deniz ve sular tanrısı Suinina, tepeler ve dağlar tanrısı Arni gibi Kurban torenleri Urartular tarafından sık uygulanırdı Hatta hangi tanrıya nasıl ve ne kadar kurban verileceğine dair yazılar da vardır Bunların dışında ceşitli fırsatlarda , kuraklık, kıtlık,savaş gibi olaylarda kurbanlar sunulmuştur
Urartu tanrı kultlerinde tapınaklar onem kazanmışlardır Tapınaklar icinde tanrı figurunun bulunduğu bir oda, avlu ve yan odalardan oluşmaktaydı Coğu tapınak birbirine benzemektedir Cavuştepe de , Aşağı kaledeki tapınağı Erzen şoyle anlatmaktadır : (Cavuştepe I , bkz Kaynakca) Aşağı kalenin orta kesiminde geniş bir alana yayılmış durumdadır Cavuştepe tapınağı, Altıntepe ve ArinBerd te de olduğu gibi, yalnızca bir cella dan61 ibaret olmayıp, depoalrı ve geniş kabul salonuyla T Ozguc un mabetsaray olarak nitelendirdiği yapı kompleksini meydana getirmektedir Oteki Urartu tapınakları gibi cella, koşeleri rizalitli, kalın duvarlı ve kare bir plana sahip olup, dıştan 10x10 m, icten ise 450 x 450 m boyutlarındadır Cella nın cephesi kuzeydoğuya bakmakta, onunde 2150 x 2150 m boyutlarında ve muhtemelen uc tarafı galerili, zemini duzgun ve dortgen yassı taşlarla doşeli bir avlu; avlunun doğu sınırında uzeri beyaz badanalı kerpic sekiler, kurban masası ve kuzeyde de yuvarlak bir taş sunak yer almaktadır Cavuştepe tapınağının kutsal alanı icinde, aynen Altıntepe de olduğu gibi, muhtemelen farklı seremonilerin sahnelendiği uc adet kurban alanı mevcuttur Ayrıca Urartular tapınakların duvarlarını da ceşitli levhaklarla susluyorlardı Tapınakların icinde, avluda uc ayaklı kazanlar ve tanrı armağanlarının konulduğu masalar, altarlar da bulunuyordu Urartular icin acık hava tapınakları da onemliydi Tuşpa (Van Kalesi) ve Altıntepe de bulunan acık hava tapınakları bunlara en iyi orneklerdir Tuşpa daki acık hava tapınağında kayalara oyulmuş nişler icinde IISarduri nin askeri eylemlerini anlata iki civi yazılı stel vardı Bu tur stellere de tapınıldığı duşunulmektedir Altıntepe deki acık hava tapınağı ise olu kultu ile alakalı bir steller sahasıdır Tapınaklar aynı zamanda ekonomik merkezler de olmuşlar ve tanrı adına hayvan beslenmiş, ekin ekilmiştir Urartular da Doğa Kultleri Daha once de belirttiğimiz gibi , Urartular doğa olaylarına, doğal varlıklara buyuk onem vermişler hatta tanrılaştırmışlardır Bunun dışında urartuların su kaynaklarını, mağaraları, dağları, buyuk ağacları ve kayalıkları kutsal saydıklarını biliyoruz
Kutsal oda
Su kanaklarına yapılan balık figurleri, mağaralara yapılan resimler, hayat ağacı fgurleri ve kaya resimleri bu doğal varlıkların kutsallığını gostermektedir Ozellikle kayalara oyulan kapı figuleri de ilginctir Buralarda kurban listeleri olması bu kapıların tanrılar ile aakalı olduğunu duşundurtmektedir Urartularda ayrıca hayvan tanrılar, yarı hayvan yarı insan canlılar da resimlenmiştir Ozellikle boğa figurleri onemlidir Urartular da Olu Kultleri Urartular da , diğer kulturler gibi olumden sonra hayata inanmışlardı Urartular dan olu gomme ile ilgili belge bize ulaşmamıştır Ancak arkeolojik bulgulardan hem yakarak hem de yakmadan olu gomduklerini, anıtsal mezar yaptıklarını ve olu hediyesi bıraktıklarını biliyoruz Acık hava tapınaklarının da olu kultu ile olan ilşkisini Altıntepe acık hava tapınağı icin Ozguc şoyle anlatmaktadır: Bu acık hava mabedinin olu kultu ile ilişkili olduğundan ve muayyen zamanlarda burada toplanıldığından, dini merasimler yapıldığından şuphe edilmemelidir Acık hava mabedinin mana ve plan bakımından paraleli Urartuda, hatta butun Anadolu da mevcut değildir Bu bakımdan buna Uratuların ortaya koyduğu bir yenilik gozu ile bakılmalıdır