Rusya'nın Ukrayna işgali ile ülkede işsizlik artarken, Batı'nın yaptırımlarla Sovyetler Birliği devri iktisadına dönüş planları ise suya düşebilir.
Rusya'ya uygulanan yaptırımlar, döviz cinsi ödemelerde sorun yaşanma riski ile Batılı ülkelerin hedeflediği üzere temerrüt mümkünlüğünü artırıyor.
ABD Hazine Bakanlığı'nın Rusya'nın ödemelerini bankalar aracılığıyla engellemeye çalıştığı biliniyor. İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss, yaptırımların Rusya'yı Sovyetler periyoduna geri döndürmeyi amaçladığını açıkladı.
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ise Sovyetlerin dağıldığı 90'ların sonunda temerrüde düşme ve sabit kur rejiminden çıkış sonrası mali krizde vazifeye gelen bir isim olarak bu süreçleri yakından biliyor.
Rusya iktisadının dünyaya açıldığı devir olan 90'lar sonu, ülkenin kapıları gerisine kadar kapitalizme açılıp, ABD'li şirketleri kabul etmişti.
Bugün Rusya 90'ların karşıtı bir devir yaşıyor
Özellikle son yıllarda dünyadaki en büyük iktisatların içinde bulunan Rusya, Ukrayna'yı işgal etmesiyle uğradığı yaptırımlar sonucu gerçekten Sovyetler devrine geri mi dönecek?
Pensilvanya Eyalet Üniversitesi'nin milletlerarası finans ve güç güvenliği merkezi yöneticisi iktisat profesörü Barry W. Ickes, BBC Türkçe'den Özge Özdemir haberine göre, İngiltere Dışişleri Bakanı Truss'ın kelamlarını 'abartılı' bulurken, Rusya'nın son yıllarda ekonomik gelişmeyi kaybettiğini belirterek şöyle söyledi:
Rusya, merkezi planlamaya geri dönmüyor ve özel kesim hala işler bir halde. Rusya olağan ki yaptırımlar tarafından yıpranıyor lakin bu Sovyet vaktine dönüş manasına gelmiyor.
Ekonomik yaptırımların tesiri bazen çok abartılabiliyor
İngiltere'nin Warwick Üniversitesi'nin Ekonomist Emeritus Profesör Mark Harrison, Rusya'nın Sovyetler'e dönmesi için Rusların gerçek gelirinin üçte biri oranında erimesi gerektiğini belirtirken, 1990'lardan bu yana artan gelirlere dikkat çekiyor. Batı'nın yaptırımlarının ise bu oranda bir gelir kaybına yol açmayacağını söylerken, şunları vurguluyor:
Ekonomik yaptırımların tesiri bazen çok abartılabiliyor. Beşerler şayet bir ülkeyi X'ten yoksun ederseniz X ile bağlantılı bütün aktifliklerin duracağını düşünüyor. Lakin çoğunlukla gerçekleşen bu değil, zira yaptırımlardan etkilenenler arzı kısıtlanan malların ya da aktivitelerin muadilini bulmak için çok uğraşıyor.
Harrison, Rusya iktisadının Sovyet iktisadından çok daha varlıklı olduğunu belirtirken, yapının da yıllar içinde değiştiğine dikkat çekiyor. Ülkenin geliri, tarım ve imalattan, petrol, gaz satışı ve hizmetlere dönerken, bunlar gelirin yüzde 60'ını oluşturuyor.
Rus iktisadı, Sovyet devrinden farklı olarak çok daha dışa dönük bir yapıda. İthalat ve ihracat toplamı, Sovyet iktisadının iki katı olurken, Harrison'a nazaran, 'Batı'nın uyguladığı yaptırımların temeli de esasen bu. İktisadın bu kadar açık olmadığı Sovyet periyodunda bu yaptırımları uygulamanın bir manası olmazdı.'
Rusya iktisadının ise bu dışa dönüklüğe rağmen Sovyet periyodundan avantajlı yanı merkezi bir iktisadı olmadığı için dış şoklara karşı daha güçlü olması.
Hükümet kimi eserleri karneye bağlasa bile Ruslar Putin'den vazgeçmeyebilir
Ekonomist Richard Parker, 1991'de dağılan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği SSCB'nin son başkanı Mihail Gorbaçov'dan sonra Rusların 'son derece acı verici ve berbat ekonomik iniş çıkışlar' yaşadığını vurguluyor ve '1990'lı yıllar sıradan bir Rus için o kadar vahimdi ki 10 yıl içinde bir Rus erkeğinin ortalama hayat mühleti 3-4 yıl ortasında düştü' diyor.
Parker, Rus'ların birçoklarının 1990'lardaki makûs şartlardan sonra Putin'den öbür bir başkan görmediğini vurgularken, hükümetin kimi eserleri karneye bağlaması, arz kısıntısıyla ve enflasyonla uğraşta fiyatları manipüle etmek üzere uygulamaları hayata geçirse bile 'Savaştaki bir Batı ülkesi üzere görüneceğini, 1930'lardaki Stalin periyodunun iktisadına geri dönmeyeceğini' düşünüyor.
Sovyetler Birliği'nin 69 yıllık tarihini ekonomik olarak tek bir devirde incelemek mümkün değil
Ancak üretim tek bir merkezden yönetilip piyasa iktisadı yok denilebilir. O devirde dünyanın en büyük ikinci iktisadı olan Sovyetler, 1928 ve 1970 yılları ortasında tarım istihdamını endüstriye kaydırarak çok süratli bir biçimde büyürken, 1928-1940 yılları ortasında yıllık ortalama yüzde 5,8, 1940-1950 ortasında yüzde 2,2 ile tabanı görürken, 1950-1960 ortasında da yüzde 5,2 oranında büyüdü.
Tek merkez idaresi, ekonomik aktiviteyi ölçümleyemeyerek verimsizlikleri ortaya çıkardı
Merkezi planlama, alana uzak kaldığı için birden fazla vakit kıtlıklar ve birtakım eserlerde eksikliklere neden oldu.
1970'ten sonra ise Soğuk Savaş devrinde ar-ge'nin askeriyeye kaydırılması da büyümede azalmaya neden oldu. Yüksek süratte endüstrileşme ve kentleşme sonrası Sovyetler, Batı ile rekabette ve teknolojilere yetişmekte zorluk çekti.
Büyüme, 1970-1975 ortasında yüzde 3,7, 1975-1980 ortasında da yüzde 2,6'ya düşerken, Gorbaçov 1980'li yıllarda hayata geçirdiği perestroyka adlı ıslahatlarla sosyalizm çerçevesinde iktisadın merkezileşmesine son verilerek yabancı ticarete açıldı. Özel işletmelere müsaade verilirken, toplumsal hayatın da dışarıya açılması 1991'de Sovyetlerin dağılmasına neden oldu ve iktisat önemli bir halde daraldı.
Rusya Merkez Bankası ve Rus hükümeti, rublenin çöküşünün önüne geçmek için döviz alışını kısıtlayan bir dizi tedbir aldı.
Atlantic mecmuasına yazdığı 'Çöken Sovyet iktisadının içinden' başlıklı 1 Haziran 1990 tarihli uzun makale ile Richard Parker, bugün Rusya'nın Gorbaçov'un çıkmaya çalıştığı merkezi ekonomik sisteme dönmeyeceğini söylerken, Merkez Bankası önlemleri ile yaptırım uygulanan bir ülke olmasına karşın Rusya'nın para ünitesi ruble, savaş öncesi düzeylerine 1 ayda geriledi.
Parker'a nazaran rublenin tekrar yükselmesi, iktisadın yapısına dair değerli bir gösterge olurken, şöyle açıklıyor:
Büyük petrol şirketleri üzere oligopolistik dev şirketlerin altındaki ekonomik yapı, kendine mahsus bir piyasa iktisadına işaret ediyor. Ben bundan bir geri dönüş olacağını düşünmüyorum.
Ekonomistler yatırımların tesirinin ne olacağını görmenin sıkıntı olduğunu söylüyor.
Müzakerelerin nereye evirileceği ve Putin'in nerede duracağı kestirilemezken, yaptırımların izini sürmek de güç. Ayrıca Rusya yaptırımlarla global ekonomik sistemden dışlanmış üzere gözükse de ticaret ortağı Batı'nın yerine Çin, Hindistan ya da Pakistan üzere öteki ülkeler gelebilir. Bu yüzden yaptırımların siyasi tesirinin ne olacağını da kestirmek sıkıntı.
Warwick Üniversitesi'nden Mark Harrison, 'Bazı Ruslar ülkedeki ekonomik problemlerin kaynağını Putin olarak görse de bu şahısların azınlık olduğunu varsayabiliriz. Kimi oligarklar Putin'e geçmişte verdikleri dayanaktan pişman olsa da öteki bir önderde daha yeterli bir gelecek görmekte zorlanacaktır' diyor.
Yaptırımlar, 'Rus kimliğine' karşı algılanarak toplumu daha da birleştirebilir.
Harrison'a nazaran işgalin gidişatında savaş alanında yaşanacaklar belirleyici olacak olurken, Richard Parker'a nazaran de üç boyutlu bir satranç oyununda her atakta yeni bir hesaplamanın yapıldığı olağan dışı ve çağdaş bir 21'inci yüzyıl savaşının içindeyiz. Parker kelamlarını şöyle bitiriyor:
Benim kuşağım ve ondan evvelki kuşak savaşın cephede, uçaklarla ve gemilerle yapıldığını düşünürdü. Şimdi de savaşın füzelerle sürdürüldüğünü söylemek mümkün, lakin asıl operasyon askeri ordularla değil, Wall Street'te, Londra'da ve siber alanda finansal ordularla düzenleniyor.
Yabancı şirketlerin ayrıldığı Moskova’da 200 bin kişi işsiz kaldı
Euronews'in haberine göre de, işgal sonrası Batılı şirketlerin Moskova’dan çıkmasıyla başkentte en az 200 bin kişi işini kaybetti.
Moskova Belediye Lideri Sergey Sobianine, işini kaybedenlere 3,6 milyar ruble (38 milyon Euro) mali dayanak sağlanmasını öngören yardım planının kabul edildiğini duyururken, “Bu yardım planı, işlerini süreksiz olarak durduran yabancı şirketlerde çalışan vatandaşlarımıza yönelik olacak. Onların sayısının 200 bin civarında olduğunu varsayım ediyoruz.” dedi.