Koronavirüs aşılarındaki patent haklarının süreksiz olarak kaldırılması daveti bilim insanlarını ikiye böldü. Aşı üretimi önündeki en büyük mahzurun ‘patent’ olduğunu söyleyenler kadar asıl derdin, üretim ve saklama kapasitesinden kaynaklı olduğunu düşünenler de var.
Hürriyet'ten Fulya Soybaş koronavirüs aşısında patent tartışmasını uzmanlarına sordu:
"İnsanlığın ortak malı"
İç Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Osman Müftüoğlu:
“Meseleyi daha yanlışsız yorumlayabilmek için çocuk felci aşısının bulunuş öyküsüne bakmak lazım. Dr. Jonas Edward SALK 1952’de birinci aşıyı geliştirdi. Bu Sinovac üzere, meyyit virüs aşısıydı. Dr. Salk’a ‘Patentini aldınız mı?’ diye sorduklarında, ki o dönem patent yaklaşık 8 milyar dolar, ‘Güneşin patenti mi var?’ diye cevap vermiş. Yani bu tip aşılar insanlığın ortak malıdır. Bu işte para, pul, hesap, kitap olmaz. Şayet bugün aşı eşitsizliğini çözemezsek bu işten kurtulmamız mümkün değildir. Koronavirüsün Fransa’da, ABD’de, İngiltere’de bitmesi lakin Gana’da, Nijerya’da devam etmesi başınızın beladan kurtulamayacağı manasına gelir. Yoksul ülkelerin bu aşıya ulaşması koşuldur. BioNTech’in bugüne kadar elde ettiği gelir 20 milyar doların üzerindedir. Kaldı ki bu şirketler aşının araştırılması, geliştirilmesi için zati kamu kaynaklarını kullandılar.”
"Patentin üzerine oturmasınlar"
Halk sıhhati uzmanı Prof. Dr. Nuriye Ortaylı:
“Elbette ‘patent’ çözülse aşılar iki günde çoğalmayacak lakin değerli olan adım atılması. Uzmanlar gerekli yatırım ve “know- how” transferiyle birçok ülkede 10- 12 ayda üretime başlanabileceğini kestirim ediyor. Bu üretim kapasitesi ile açık ki 2023’e kadar dünyanın geri kalanını aşılamak mümkün değil. Artık Pfizer ‘3. doz gerekiyor’ da dedi. Dönüp dönüp tüm üretimi varlıklı ülkelere mi satacaklar? Patentin üzerine oturmasınlar.”
"En az sorun patent"
Enfeksiyon Hastalıkları Derneği Lideri Prof. Dr. Mehmet Ceyhan:
“Aşılama suratındaki sorun patent değil ki! Dünya genelinde kapasitesinin altında üretim yapan tesis yok şu anda. Hepsi harıl harıl çalışıyor. Siz sanıyorsunuz ki yalnızca Almanya, ABD, İngiltere aşı üretiyor. Hayır. Hindistan, şu an dünyada en çok pandemi aşısı üreten ülke ve hiçbiri kendi markası değil. Aşıyı bulan firma kapasitesi yetmiyorsa diğer bir ülke ile anlaşır, orada da üretime geçilir. Beşerler da zannediyor ki ‘formül sır üzere saklanıyor’ da ondan aşı yetişmiyor. Diyelim daha fazla aşı üretildi. Bu aşıları saklayacak depo yok, soğuk zincirin yok! Gönderdiğin ülkede de bunları itimatla saklayacak teknik altyapı yok. Yani ‘patent’ en az sorun olan şey burada.”
"Popülist yaklaşım"
ABD Jackson Laboratuvarı Baş Araştırmacısı Prof. Derya Unutmaz patent konusunda popülist bir yaklaşım olduğunu düşünüyor: “Çin’in ürettiği Sinovac’ın bir patenti yok. Neden öteki bir ülkede üretilmiyor? Rusya ‘Gelin üretin Sputnik-V aşısını veriyorum’ dedi. 50 ülkeye teklif ettiler. Kimse yanaşmadı. Neden? Aşı üretmek kolay iş değil. Büyük yatırımlar yapmak lazım. Milyar dolarlar yatırsanız dahi en erken lakin 6 ay sonra aşı üretebilirsiniz.”