En yalın tarifi ile vitamin insan organizmasının sağlıklık gelişebilmesi kendini onarabilmesi için dışarıdan eser ölçüde alınması gereken organik bileşiklerdir.
Beşerde vitamin eksiklikleri gayrikâfi alış, barsak absorbsiyonunundaki bozukluk yada alışa orantıyla muhtaçlığın artması sonucu meydana gelmektedir.
Vitaminler yağda ve suda eriyenler olarak ikiye ayrılır;
YAĞDA ERİYEN VİTAMİNLER:
A VİTAMİNİ: Yağda erir. Şalgam, ıspanak ve karnabahar üzere bitkilerin yeşil pigmentlerinde bulunur. A Vitaminin eksikliği kemik ve diş büyümesini yavaşlatır. Tükrük salınımı azalır yahut külliyen ortadan kalkar. Ağız kuruluğu sonucunda diş etleri ve ağız mukozasında çatlamalar meydana gelir. Ağız sıhhatine ihtimam gösterilmediğinde mikroorganizmalar bu çatlaklara yerleşerek enfeksiyonlara neden olur. Bu nedenle ağız dokusunda meydana gelen iyileşmelerde gecikir.
A Vitaminin eksikliğinde: Kollejen liflerde dejenerasyon meydana gelir ve periodontal aralık genişler. Tekrar bu vitaminin eksikliğinde hipersementoz ve diş sürmesinde gecikme meydana gelebilir.
A Vitamininin fazlalığında: Hipervitaminozunda epitelde dejenerasyon, güzelleşmede gecikme, osteopöröz(kemik erimesi) , alveol kemiğinde sarih kemik rezorbsiyonları, deride pigmentasyon, soyulmalar ve kaşıntılar, menstürasyon bozuklukları meydana gelir.
D VİTAMİNİ: Kemiğin sıradan mineralizasyonunu sağlar. Büyüme çağındaki çocuklarda, gebelerde ve emzikli hatunlarda vitamin D'nin günlük dozu 400 UI'dır. Bu dozun büyük bir kısmı güneş ışınından sağlanmaktadır. Vitaminin kalsiyumdan ve bağırsaktan emilimi ile hizmet verir. Vitaminde kemik oluşumunda gereklidir.
Vitamin D'nin eksikliğinde: Çocuklarda raşitizme, erişkinlerde osteomalezi illetine neden olur.
E VİTAMİNİ: Soya fasulyesi, mısır, pamuk yağı, taze yeşillikler ve sebzelerde bulunur. Günlük gereksinme duyulan ölçü 12-12 IU'dır. Yumurta ve ette de bulunur. Vitamin E bir antioksidantdır. Vitamin E hücre elemanları için esas olan oksidasyonu oksidasyonunun toksik eserlerini önler.
E Vitaminin eksiliği: Hücre epitelinde dejerasyon meydana getirebilmektedir. E vitaminin eksikliğinde çocuklarda kas gelişiminde düzensizlik meydana getirir. Diş eti marazı olan insanlarda E vitamini pratiğinin iltihap hadisesini etkilemediği gözlenmiştir.
VİTAMİN K: Karaciğerde protrombin yapılmasında kullanılır. Yokluğunda kan ile ilgili belirtiler ortaya çıkar. Olağan olarak barsaklarda bulunan bakteriler tarafından sentezlenir.
Vitaminin K eksikliğinde: Kanama pırtılaşma ile ilgili meseleler ortaya çıktığından bu vitamin vücut için çok gereklidir.
SUDA ÇÖZÜLEN VİTAMİNLER
PRİDOSİN (Vitamin B6): Bira mayası, karaciğer, pirinç, kepek ve buğdayda, çeşitli sebzelerde bulunur. Erişkinlerde günlük gereksinme duyulan B6 vitamini 2 miligramdır.
Vitamin B6 eksikliğinde: Yetişkin bir kimsede çeşitli belirtiler ortaya çıkar. Birinci gözlenen adele güçsüzlüğü, yorgunluk ve uykuya eğilimdir. Dudak, burun kıvrımlarında, göz etrafında, yanakların etrafında alında, kulak gerisinde ve ensenin aşağı kısımlarında deri illetleri görülür. Lisanda ve ağızda iltaplar çıkar. Dudak kenarında çatlaklar olur.
TİAMİN (Vitamin B1): Yeşil sebzeler, balık, et, meyve ve sütte, baklagillerde ve mahsusen bezelyede bulunur. Yemek pişirme durumunda ısı 100 kademenin üzerine çıkarsa vitamin özelliğini yitirir. Soğukta ve dondurularak saklanan yiyecekler B1 vitamini cephesinden kayba uğramazlar. Yetişkin bir insan günde bir miligram Tiamin'e gereksinim duyar.
Tiamin B1 eksikliğinde: Beriberi marazı görülür. Ağızda görülen meseleler arasında lisanda yanma, tat kaybı, ağız mukozasında şiddetli hassaslık. Tiamin ve öteki B1 vitaminleri insan tükrüğünde bulunan bakterilerin büyümesini inhibe eder.
RİBOFLAVİN (B2 Vitamini):Süt ve et eserleri bu vitaminin asıl kaynağıdır. Isıya nispeten dayanıklıdır. Yemeklerin pişirilmesi sırasında tesirini kaybetmez. Güneş ışığı tarafından bozulur. Erişkinler günde 1 .2 miligram almalıdır.
Riboflovin eksikliği: Ekseriyetle dudaklar, lisan, gözler ve deride görülür. Dudak kenarında iltihap meydana gelir. Lisan üzerinde pırtıklı ve granürlü bir görünüm vardır. Lisan üzerine yiyecek ve içeceklerin değmesi ağrı ve yanma hissi meydana getirir. Kimi olgularda lisan morumsu, al ya da erguvani bir renk alır.
NİKOTİNİK ASİT VE MİKOTİNAMİD: Niasin karbonhidrat ve lipid metabolizmasında mitokondrilerdeki elekkron transportunun sağlayarak katılırlar. Vitamin et, karaciğer, bira mayası ve mahal fıstığı bulunur.
Nikotinik asit ve mikotinamid eksikliğinde: Pellegra ismi verilen bir hastalık meydana geliyor. Pellegra illetinde en önemli bulgulara ağız kavitesinde rastlanır. Ağız mukozasında yanma hissi, dudak ve lisanın yan kısmı al ve şiştir. Daha sonraki devirlerde lisanın üstü al ve şiş olarak devam eder. Diş eti epitelinde de dejarasyonlar görülür. Diş eti iltihabı dişetleri arasındaki papillalarda ülserler tükrük bezlerinin büyümesi tükrük salgısında artış gelir
Vitamin B12 (Siyanokobalamin): Hayvansal orjinli azıklar Vitamin B12 deposudur. Bunlar, karaciğer ve böbrek, süt peynirdir.Günlük gereksinme duyulan ölçü 2-5 mikrogramdır.
Vitamin B12 eksikliğininde: Semptomları içerisine zayıf hemotopoiesis, gastroentestinal kanal bozuklukları, iyi olmayan miyelin sentezi ve umumî güçsüzlük girer. Anemi meydana gelir. Sindirim kanalında atrofik değişiklikler görülür. Deride limon sarısı bir renk görülür. Gayri bir sonucu pernisiyöz anemidir. Pernisiyöz anemide pek çok ağziçi semptomları bulunur. Bunlar lisanda yanma ve acımayla birlikte bulunan ve tekrarlanarak çıkan al lekelerdir. Lisandaki papillalar atrofiye uğramıştır. Yanak, boğaz mukozasında ve lisanın art tarafında al lezyonlar vardır.
Folik asit (Pterolglutamitik asit) : Folik asit karaciğer, yapraklı yeşil sebzelerde ve bira mayasında bulunur. Yerküre sıhhat örgütü erişkin için 200 gama gram, evlat için 50-100 gama gram, gebelik ve süt verme sırasında ise 400 gama gram dozunda alınmasını önermektedir.
Folik asit eksikliğinde: Megaloblastik anemi tablosu meydana çıkar. Ağızdaki belirtileri ise glossitis, angular chellitis ve gingivitistir. Glossitis, lisanda şişme, kırmızılık ile başlar bunu takiben lisan papillalarında dökülme görülür ve al bir halka ile sınırlanmış ülserler bulunur. Angular chellitis; dudak kenarlarında çatlaklar ve kırmızılık ile karakterizedir.(Gingivitise daha evvelki metinlerimizde değinmiştik).
Askorbik Asit (Vitamin C) : Askorbik asit, turunçgiller, yeşil biber, domates, meyveler ve umumiyetle sebzelerde büyük ölçülerde bulunur. Pişirme süreci sırasında besinlerde bulunan askorbik asitin yüzde 50 sinden ziyadesi parçalanır. Günlük alınması önerilen ölçü 45-80 miligramdır.
Vitamin C eksikliğinde: Ortaya çıkan esas hastalık skorbüttür.Günümüzde görülmemektedir.
Sağlıklı ve mesut günlerde hoş gülüşleriniz eksik olmasın.