Osmanlıda Yenileşme Hareketleri Ve Tanzimat
Turkiyenin yenileşme tarihini Tanzimat (1839) ile başlatmak tamamen yanlıştır Bu tarihi 13 yıl oncesine, Vakai Hayriyyeye (1826) almak cok daha doğrudur Zira radikal inkılapları II Mahmut, 18261839 arasında yapmıştır
Tanzimat, bu inkılapların neticesidir ve esasen II Mahmut tarafından duşunulmuş, onun olumu uzerine, onun adamı olan Reşit Paşa tarafından tatbik mevkiine konulmuştur Butun muesseselerde asırlardan beri suregelen duzenin değiştirildiği bu 18261839 devresinde II Mahmut, aynı zamanda cok buyuk dış zorluluklar icindeydi Hatta Turkler, butun tarihleri boyunca maruz kaldıkları en kritik birkac devreden birinde idiler
Yunan ihtilalini yeniden başlatmak icin İngiliz, Fransız, Rus muttefik donanmaları, Turk donanmasını, Navarin limanında basıp yakarlar (20 Ekim 1827) Rusya, resmen harp ilan eder ve Prutu aşarak Turk topraklarına girer (8 Mayıs 1828) II Mahmutun donanması yakılmıştır Kapıkulu ocaklarını ilga ettiği icin ordusu da yoktur Avrupa usulunde yeni ordusunu yetiştirmek icin bir kış Rami kışlasında taş odada yatıp kalkar; basit bir albay gibi camur icinde yeni birliklerin yetişmesine nezaret eder ve talimlere cıkar Bir bucuk yıldan az suren Rusya harbine Edirne Anlaşması (15 Eylul 1829) son verilir Turkiyenin dostu yoktur İngiltere ve Fransaca da tazyik edilmektedir Mesela Fransa, Yunan asilerini desteklemek uzere Moraya bir ordu gonderir
Edirne Anlaşmasının şartları ağır olur ve Turk İmparatorluğu ağır kayıplara uğrar: Kafkasyada Kuban ırmağından Batuma kadar olan butun Doğu Karadeniz kıyı şeridi (Batum haric), Rusyaya bırakılır Bu suretle Rusya, Karadenizin kuzey kıyılarından sonra doğu kıyılarını da elde etmiş olur Turkiye ancak guney ve batı kıyılarını da elde etmiş olur Turkiye ancak guney ve batı kıyılarını elde tutabilir Babıali, Gurcistanın Rusyaya ait bulunduğunu kabul ederek bu ulke uzerindeki haklarından vazgecer Eflak (Guney Romanya), Boğdan (Moldovya), Sırbistan prensliklerinin ic muhtariyetleri yeni imtiyazlarla genişletilir ve adeta Rusyanın kefilliğine verilir Turkiye, cok buyuk bir savaş tazminatı oder (11,500,000 altın)
Bunun karşılığında Ruslar, ordusuz ve donanmasız Turkiyeden ilk defa işgal ettikleri Romanya, Bulgaristan, Edirne, Kars, Erzurum gibi yerleri boşaltıp iade ederler Bu ağır tazminatla Turkiye sarsılır Bu suretle Car, cok mutaassıp bir Turk duşmanı olan I Nikolay, şahsiyetini cok kıskandığı Sultan Mahmudu bircok reform projesini maddi şekilde gercekleştirebilmek imkanlarından mahrum eder Bir Yunanistan kurulması da bu anlaşma ile temin edilir ve 24 Nisan 1830da II Mahmut, butun varlığıyla karşı koyduğu Yunan istiklalini tanımak zorunda kalır Kurulan Yunanistan, Balkanların ilk mustakil devletidir
Bu gunku Yunanistanın ucte biri kadar buyuklukte (49,424 km2), 1,000,000 nufuslu fakir bir krallık olarak ortaya cıkar Kendisini yaratan Rusya, İngiltere ve Fransaya sığınıp onları kışkırtarak buyumek idealini, kurulduğu andan beri yurutmeye başlar Once Mora ve Kiklad adalarından muteşekkil ve Sırbistan gibi Turkiyeye tabi bir Yunanistan yapmak isteyen Buyuk Devletler, sonradan Babıaliyi Attika yarımadası ile Eğriboz adasını da bu devlete vermeye ve yeni devletin tamamen mustakil olmasına zorlarlar
Sultan Mahmut, cok merkeziyetci bir idare kurar Eyaletlerde, sancaklarda, şurada burada, nufuz kazanmış aile ve şahısların, feodallerin, amansız duşmanıdır Haklarında merhametsiz davranır Zira onlar, uzunca bir muddetten beri devleti somurmekte ve merkezi dinlememektedirler Modern ordusunu ve donanmasını kurar Harbiye ve Tıbbiye başta olmak uzere, Fransızca tedrisat yapan ve Batı medeniyetine ilk defa icinden bakabilen ilk modern buyuk okullar kurar Buyuk bayındırlık işlerine girişir Saray ve hukumet teşkilatını temelinden değiştirir; butun gelenekleri yıkarak Avrupa tarzında teşkilatlandırır Bunları, cok buyuk muhalefetler icinde gercekleştirir Halk kendisine gavur padişahder
Fransa, Turkiyenin gucsuzluğunu hesaplayarak Cezayir şehrini (5 Temmuz 1830) işgal eder ve birkac yıl icinde Osmanlıları butun Cezayirden kovar Son yıllarında II Mahmut, yeni bir talihsizlikle, Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşanın isyanı ile karşılaşır Bu, Osmanlı İmparatorluğunun, butun tarihi boyunca, gorduğu en buyuk isyandır İsyan, 18311833 arasında gecer Bir denge devresi gecirir ve 1839da ikinci safhası başlar Mısır valisinin tamamen Turklerden muteşekkil ordusu, Kutahyaya kadar ilerler (2 Şubat 1833) Osmanlı birlikleri bozulur Nihayet Nizipte Osmanlı ordusu, 2 saat icinde bozulur (24 Haziran 1839) Bu buyuk felaket, olum doşeğinde yatan ve 7 gun sonra olecek olan buyuk hukumdardan saklanır
Kanuniden (1566) sonra gelen padişahların en buyuğu olan II Mahmud, modern Turkiyenin kurucusudur 31 yıl saltanat surmuş, 54 yaşında, daha cok Rus belasının verdiği sıkıntı ile kahrolarak olmuştur Kendisinden sonra gelen butun Osmanoğulları, II Mahmutun izinden gitmişlerdir
Tanzimatın eşiğinde, 1839da Turkiye, tarihinin en kritik anlarından birini yaşıyordu Vakai Hayriyye ile Tanzimatı Hayriyye arasında gecen 13 yıl (18261839), Turkiye İmparatorluğunun bunyesini buyuk olcude değiştirmişti Fatih devri muesseseleri ile II Mahmutun devraldığı muesseseler arasında, şekil bakımından buyuk fark yoktu Yalnız vaktiyle devrinin en yuksek ve iyi muesseseleri, gittikce bozularak, II Mahmut zamanında, cokuntunun eşiğine gelmişti II Mahmut, imparatorluğu cağdaş muesseselerle donattı Eski orduyu ortadan kaldırıp modern ordu ve donanmayı kurdu Batı medeniyeti ile sıkı temasa geldi Bu medeniyetten bircok şeyi almak suretiyle, ilk defa olarak acıkca, Batının Turkiyeden ustun olduğunu ilan etti Turkiye, pek azametli bir gecmişin mirası idi Bir yerde bu miras, devletin kalkınmasında bir yuk, hatta bir engel oluyordu
II Mahmut, Mehmet Ali haric, butun serkeş valiler ve ayandenen bir ceşit derebeylerinin coğunu merkeze bağladı yahut ortadan kaldırdı 17891826 arasında gittikce zayıflayan devletin eyaletler uzerindeki otoritesini yeniden kurdu Olduğu zaman Mehmet Ali meselesi, imparatorluğun istikbalini tehdit edecek bir ehemmiyet kazanmıştı Fakat Mustafa Reşit Paşanın dehası, bu tehdidi bertaraf edecektir Gercekte Tanzimat, II Mahmutun eseri sayılabilir
1848 İhtilalleri, Avrupayı sarsarken, Turkiye, şan ve şerefle atlatır XIX Asrın 2, yarısının eşiğinde Buyuk Devletlerin durumu şoyledir: Dunyanın 1825te 955 milyon tahmin edilen nufusu, 1850de 1137 milyona yukselmiştir 1825te Buyuk Devletler dunya nufusunun 654 milyonunu ellerinde tutarlarken 1850de bu 902 milyona yukselir 1825te 235 milyona duşer Emperyalizm cağı başlamış, İngiltere, dunyanın buyuk parcalarını eline gecirerek, Roma ve Osmanlı imparatorluklarından sonra, tarihin 3 en buyuk imparatorluğunu kurmuştur
Muttefikler, Kırıma cıkar (14 Eylul 1854) Cok mustahkem Sivastopolun duşmesi (9 Eylul 1855) ile, pek ağır zayiat veren Rusya pes eder Paris Antlaşması (30 Mart 1856), savaşa son verir Rusyanın Karadenizde savaş gemisi ve tersane bulundurmaması gibi son derece ağır bir madde, Turkiyeye nefes aldırır Bu arada Ali Paşa, 1272 Islahat Hattı Humayunu (18 Şubat 1856) ile, kağıt uzerinde de kalsa gayrimuslim tebeaya her turlu hakkı bahşeder Hıristiyanlardan Osmanlı tarihinde ilk defa olarak en yuksek devlet gorevlerine, eyalet valiliklerine, buyukelciliklere, vezirliğe, hatta nazırlığa yukselenler gorulur
Turkiyenin yenileşme tarihini Tanzimat (1839) ile başlatmak tamamen yanlıştır Bu tarihi 13 yıl oncesine, Vakai Hayriyyeye (1826) almak cok daha doğrudur Zira radikal inkılapları II Mahmut, 18261839 arasında yapmıştır
Tanzimat, bu inkılapların neticesidir ve esasen II Mahmut tarafından duşunulmuş, onun olumu uzerine, onun adamı olan Reşit Paşa tarafından tatbik mevkiine konulmuştur Butun muesseselerde asırlardan beri suregelen duzenin değiştirildiği bu 18261839 devresinde II Mahmut, aynı zamanda cok buyuk dış zorluluklar icindeydi Hatta Turkler, butun tarihleri boyunca maruz kaldıkları en kritik birkac devreden birinde idiler
Yunan ihtilalini yeniden başlatmak icin İngiliz, Fransız, Rus muttefik donanmaları, Turk donanmasını, Navarin limanında basıp yakarlar (20 Ekim 1827) Rusya, resmen harp ilan eder ve Prutu aşarak Turk topraklarına girer (8 Mayıs 1828) II Mahmutun donanması yakılmıştır Kapıkulu ocaklarını ilga ettiği icin ordusu da yoktur Avrupa usulunde yeni ordusunu yetiştirmek icin bir kış Rami kışlasında taş odada yatıp kalkar; basit bir albay gibi camur icinde yeni birliklerin yetişmesine nezaret eder ve talimlere cıkar Bir bucuk yıldan az suren Rusya harbine Edirne Anlaşması (15 Eylul 1829) son verilir Turkiyenin dostu yoktur İngiltere ve Fransaca da tazyik edilmektedir Mesela Fransa, Yunan asilerini desteklemek uzere Moraya bir ordu gonderir
Edirne Anlaşmasının şartları ağır olur ve Turk İmparatorluğu ağır kayıplara uğrar: Kafkasyada Kuban ırmağından Batuma kadar olan butun Doğu Karadeniz kıyı şeridi (Batum haric), Rusyaya bırakılır Bu suretle Rusya, Karadenizin kuzey kıyılarından sonra doğu kıyılarını da elde etmiş olur Turkiye ancak guney ve batı kıyılarını da elde etmiş olur Turkiye ancak guney ve batı kıyılarını elde tutabilir Babıali, Gurcistanın Rusyaya ait bulunduğunu kabul ederek bu ulke uzerindeki haklarından vazgecer Eflak (Guney Romanya), Boğdan (Moldovya), Sırbistan prensliklerinin ic muhtariyetleri yeni imtiyazlarla genişletilir ve adeta Rusyanın kefilliğine verilir Turkiye, cok buyuk bir savaş tazminatı oder (11,500,000 altın)
Bunun karşılığında Ruslar, ordusuz ve donanmasız Turkiyeden ilk defa işgal ettikleri Romanya, Bulgaristan, Edirne, Kars, Erzurum gibi yerleri boşaltıp iade ederler Bu ağır tazminatla Turkiye sarsılır Bu suretle Car, cok mutaassıp bir Turk duşmanı olan I Nikolay, şahsiyetini cok kıskandığı Sultan Mahmudu bircok reform projesini maddi şekilde gercekleştirebilmek imkanlarından mahrum eder Bir Yunanistan kurulması da bu anlaşma ile temin edilir ve 24 Nisan 1830da II Mahmut, butun varlığıyla karşı koyduğu Yunan istiklalini tanımak zorunda kalır Kurulan Yunanistan, Balkanların ilk mustakil devletidir
Bu gunku Yunanistanın ucte biri kadar buyuklukte (49,424 km2), 1,000,000 nufuslu fakir bir krallık olarak ortaya cıkar Kendisini yaratan Rusya, İngiltere ve Fransaya sığınıp onları kışkırtarak buyumek idealini, kurulduğu andan beri yurutmeye başlar Once Mora ve Kiklad adalarından muteşekkil ve Sırbistan gibi Turkiyeye tabi bir Yunanistan yapmak isteyen Buyuk Devletler, sonradan Babıaliyi Attika yarımadası ile Eğriboz adasını da bu devlete vermeye ve yeni devletin tamamen mustakil olmasına zorlarlar
Sultan Mahmut, cok merkeziyetci bir idare kurar Eyaletlerde, sancaklarda, şurada burada, nufuz kazanmış aile ve şahısların, feodallerin, amansız duşmanıdır Haklarında merhametsiz davranır Zira onlar, uzunca bir muddetten beri devleti somurmekte ve merkezi dinlememektedirler Modern ordusunu ve donanmasını kurar Harbiye ve Tıbbiye başta olmak uzere, Fransızca tedrisat yapan ve Batı medeniyetine ilk defa icinden bakabilen ilk modern buyuk okullar kurar Buyuk bayındırlık işlerine girişir Saray ve hukumet teşkilatını temelinden değiştirir; butun gelenekleri yıkarak Avrupa tarzında teşkilatlandırır Bunları, cok buyuk muhalefetler icinde gercekleştirir Halk kendisine gavur padişahder
Fransa, Turkiyenin gucsuzluğunu hesaplayarak Cezayir şehrini (5 Temmuz 1830) işgal eder ve birkac yıl icinde Osmanlıları butun Cezayirden kovar Son yıllarında II Mahmut, yeni bir talihsizlikle, Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşanın isyanı ile karşılaşır Bu, Osmanlı İmparatorluğunun, butun tarihi boyunca, gorduğu en buyuk isyandır İsyan, 18311833 arasında gecer Bir denge devresi gecirir ve 1839da ikinci safhası başlar Mısır valisinin tamamen Turklerden muteşekkil ordusu, Kutahyaya kadar ilerler (2 Şubat 1833) Osmanlı birlikleri bozulur Nihayet Nizipte Osmanlı ordusu, 2 saat icinde bozulur (24 Haziran 1839) Bu buyuk felaket, olum doşeğinde yatan ve 7 gun sonra olecek olan buyuk hukumdardan saklanır
Kanuniden (1566) sonra gelen padişahların en buyuğu olan II Mahmud, modern Turkiyenin kurucusudur 31 yıl saltanat surmuş, 54 yaşında, daha cok Rus belasının verdiği sıkıntı ile kahrolarak olmuştur Kendisinden sonra gelen butun Osmanoğulları, II Mahmutun izinden gitmişlerdir
Tanzimatın eşiğinde, 1839da Turkiye, tarihinin en kritik anlarından birini yaşıyordu Vakai Hayriyye ile Tanzimatı Hayriyye arasında gecen 13 yıl (18261839), Turkiye İmparatorluğunun bunyesini buyuk olcude değiştirmişti Fatih devri muesseseleri ile II Mahmutun devraldığı muesseseler arasında, şekil bakımından buyuk fark yoktu Yalnız vaktiyle devrinin en yuksek ve iyi muesseseleri, gittikce bozularak, II Mahmut zamanında, cokuntunun eşiğine gelmişti II Mahmut, imparatorluğu cağdaş muesseselerle donattı Eski orduyu ortadan kaldırıp modern ordu ve donanmayı kurdu Batı medeniyeti ile sıkı temasa geldi Bu medeniyetten bircok şeyi almak suretiyle, ilk defa olarak acıkca, Batının Turkiyeden ustun olduğunu ilan etti Turkiye, pek azametli bir gecmişin mirası idi Bir yerde bu miras, devletin kalkınmasında bir yuk, hatta bir engel oluyordu
II Mahmut, Mehmet Ali haric, butun serkeş valiler ve ayandenen bir ceşit derebeylerinin coğunu merkeze bağladı yahut ortadan kaldırdı 17891826 arasında gittikce zayıflayan devletin eyaletler uzerindeki otoritesini yeniden kurdu Olduğu zaman Mehmet Ali meselesi, imparatorluğun istikbalini tehdit edecek bir ehemmiyet kazanmıştı Fakat Mustafa Reşit Paşanın dehası, bu tehdidi bertaraf edecektir Gercekte Tanzimat, II Mahmutun eseri sayılabilir
1848 İhtilalleri, Avrupayı sarsarken, Turkiye, şan ve şerefle atlatır XIX Asrın 2, yarısının eşiğinde Buyuk Devletlerin durumu şoyledir: Dunyanın 1825te 955 milyon tahmin edilen nufusu, 1850de 1137 milyona yukselmiştir 1825te Buyuk Devletler dunya nufusunun 654 milyonunu ellerinde tutarlarken 1850de bu 902 milyona yukselir 1825te 235 milyona duşer Emperyalizm cağı başlamış, İngiltere, dunyanın buyuk parcalarını eline gecirerek, Roma ve Osmanlı imparatorluklarından sonra, tarihin 3 en buyuk imparatorluğunu kurmuştur
Muttefikler, Kırıma cıkar (14 Eylul 1854) Cok mustahkem Sivastopolun duşmesi (9 Eylul 1855) ile, pek ağır zayiat veren Rusya pes eder Paris Antlaşması (30 Mart 1856), savaşa son verir Rusyanın Karadenizde savaş gemisi ve tersane bulundurmaması gibi son derece ağır bir madde, Turkiyeye nefes aldırır Bu arada Ali Paşa, 1272 Islahat Hattı Humayunu (18 Şubat 1856) ile, kağıt uzerinde de kalsa gayrimuslim tebeaya her turlu hakkı bahşeder Hıristiyanlardan Osmanlı tarihinde ilk defa olarak en yuksek devlet gorevlerine, eyalet valiliklerine, buyukelciliklere, vezirliğe, hatta nazırlığa yukselenler gorulur