Ziya Gökalp
Doğum 23 Mart 1876Diyarbakır
Ölümü 25 Ekim 1924İstanbul
Iş Yazan, şair, siyasetçi
Türk, şair, yazan ve siyasetçidir Ziya Gökalp, 23 Mart 1876'da Diyarbakır'da dünyaya geldi Ana ismi Mehmet Ziya ’dır Babası, aslen Çermikli olan Vilayet Arşivci Mehmet Tevfik Efendi, annesi Zeliha Hanım ’dır Babasını demin lisedeyken 1890 senesinde, annesini ise 1923 senesinde kaybetmiştir 1900 senesinde Diyarbakır ’da amcasının kızıyla evlenmiş ve üç çocuk sahibi olmuştur
EĞİTİM HAYATI
Eğitimine doğduğu yer olan Diyarbakır ’da başladı 1886 ’da Mektebi Rüştiyei Askeriyye ’ye (Askeri Lise) girdi; özgür düşüncesini ilk kere bu okuldaki hocası Kolağası (Önyüzbaşı) İsmail Hakkı Bey aşıladı Askeri rüştiyenin son sınıfında iken babasını kaybetti 1890 ’da amcası Müderris Hacı Hasip Bey ’den geleneksel İslâm ilimleri ile ilgili ders almaya başladıÖğrenimine İstanbul ’da devam etmek istediyse de bu imkânı bulamayınca 1891 ’de Diyarbakır ’da İdadi Mülkiye ’nin(Sivil Lise) ikinci sınıfına kaydoldu O sırada mektep süresinin beş yıldan yedi yıla çıkması üstüne 1894 ’te okuldan ayrıldıLiseden ayrıldıktan sonradan amcasından Arapça ve Farsça dersleri aldı Tasavvufla ilgilendi Fransızca öğrenmeye başladı Diyarbakır ’daki kolera salgını nedeniyle bu şehirde görevli olan Hekim Abdullah Cevdet Bey ile tanıştı, fikirlerinden etkilendi Hesaplı sıkıntılar sebebiyle öğrenimine devam etmek için İstanbul ’a gidememesi ve ailesinin evlenmesi için zorlama yapması üzerine Ziya Gökalp az önce 18 yaşındayken intihara kalkıştı İntihar girişiminin sebebi olarak idadideki hocası Dr Yorgi Efendi ’den aldığı felsefe eğitimi ve ailesinin verdiği dini eğitim aralarında yaşadığı çatışma da gösterilmektedir Kafasına sıktığı kurşun, morfinsiz bir ameliyatla çıkarıldı Ameliyatı gerçekleştiren Dr Abdullah Cevdet Bey ve Diyarbakır ’da bulunan genç bir Rus operatördü İntihar girişiminden sonradan kendisini bitmiş okumaya verdi Özgürlüğe düşman olanlara çatan böylece çok şiir yazdı1896'da , Erzincan Askeri Lisesi ’nde öğrenci olan kardeşi Nihat doğru Harp Okulu öğrencileriyle birlikte İstanbul'a giden Gökalp, bedava olduğu için Veteriner Mektebi'ne kaydını yaptırdıBuradaki öğrenimi esnasında ülkedeki özgür hareketine katılmış insanlarla tanışmaya çalıştı; İbrahim Temo ve İshak Sükûti ile görüştü Jön Türkler ’den etkilendi İttihat ve Terakki Cemiyeti ’ne katıldı “Yasaklanmış yayınları okumak ve karşı taraf derneklere abone olmak nedeniyle 1898 ’de tutuklandı Bir sene cezaevinde kaldı Bu sebeple yüksek öğrenimini tamamlayamadı
MESLEK YAŞAMSAL
1912 ’de İttihat ve Terakki Derneği Merkezi ’nin İstanbul ’a taşınmasıyla birlikte Ziya Gökalp de İstanbul ’a döndü Mart ayında ErganiMaden mebusu olarak Meclisi Mebusan'a seçildi Meclis dört ay sonra kapatılınca Edebiyat Fakültesi ’nde öğretim görevlisi oldu Kurumda onun eğitimle ilgili görüşleri kabul gördü; Darülfünun ve Eğitim Fakültesi ’nde ders programları, okutulacak kitaplar onun önerileri doğrultusunda kararlaştırıldı 191314 yıllarında kendisine önerilen Maârif Nazırlığı görevini kabul etmedi, üniversitedeki görevini sürdürdü 1915 ’te İstanbul Üniversitesi ’nin Felsefe bölümünde İçtimâiyyât müderrisi (Sosyoloji öğretim görevlisi) olarak atandı İstanbul Üniversitesi ’ndeki ilk sosyoloji profesörü idi; üniversitelerimize sosyoloji, onun doğru girdi 1923'te Maarif Vekaleti Telif ve Tercüme Heyeti Başkanlığı'na atandı, Ankara'ya gitti
SİYASİ YAŞAMSAL
O dönemde bölgenin güvenliği nedeniyle kurulan ve başında İbrahim Paşa'nın bulunduğu Hamidiye Alayları hırsızlık ve soygun olaylarına karışınca halkı örgütleyerek eyleme yöneltti 3 gün her tarafında Diyarbakır Telgrafhanesini işgal ederek buradan saraya İbrahim Paşa ve adamlarının cezalandırılmaları için telgraflar çekmeye başladıDoğu ile Batı arasındaki kilit temas noktalarından olan Diyarbakır Telgrafhanesi ’nin işgali işin içine Batılı devletlerin de karışmasına neden oldu Onların da saraya yaptığı baskı neticesinde bölgeye araştırma heyeti gönderildi Bir zaman için sinen İbrahim Paşa ve adamları sonraları benzer kanunsuzluklara her yerde başlayınca Ziya Gökalp ve arkadaşlarının önderliğindeki ahali bu sefer 11 gün baştan başa telgrafhaneyi bitmiş işgal ettiler Bu direnişin sonunda İbrahim Paşa ve adamları bölgeden uzaklaştırılmıştırII Meşrutiyet ’ten sonra İttihat ve Terakki'nin Diyarbakır şubesini kurdu ve temsilcisi olduMehmet Ziya, 1909'da Selanik'te toplanan İttihat ve Terakki Kongresi'ne Diyarbakır delegesi olarak katıldı ve örgütün Selanik ’teki merkez idare kuruluna aza olarak seçildiSelanik ’te kalmayı sürdürerek çevresinde bir kültür hareketi oluşturmaya çalıştı Lise programlarına sosyal bilimler dersi koydurtarak bu disiplinin okullarımıza girmesini sağladıİttihat ve Terakki Selanik Şubesi ’nin gençlik kolunun başına geçen Mehmet Ziya, gençlere sosyoloji ve felsefe dersleri verdi Tevfik Sedat, Demirtaş, Gökalp gibi takma adlarla Selanik ’te yayımlanan bir felsefe dergisinde yazılar yazdı1912'de Derneğin merkezi İstanbul ’a taşınınca, Ziya Gökalp de İstanbul ’a geldi, Cerrahpaşa semtine yerleşti Düşüncelerini Türkçülük etrafında şekillendiren Mehmet Ziya, İstanbul ’a kazanç gelmez Türk Ocağı'nın kurucuları aralarında yer almıştı İkinci Dönem Türkiye Büyük Irk Meclisi'ne Atatürk kadar Diyarbakır mebusu olarak seçildi
YAZINSAL HAYATI
Mehmet Ziya, Türk Yurduilk olarak olmak üzere Halka Içten, İslâm Mecmuası, Millî Tetebbûlar Mecmuası, İktisadiyat Mecmuası, İçtimaiyat Mecmuası, Yeni Mecmua'da yazılar yazdı Balkan Savaşı öncesinden I Dünya Savaşı başlarına kadar Türk Yurdu dergisinin yönetim kurulunda kaldı, derginin her sayısına bir şiir bundan başka yazı yazdı TürkleşmekİslâmlaşmakMuasırlaşmak başlıklı yazı dizisini kaleme aldı1904 1908 aralarında Diyarbakır Gazetesi ’nde şiir ve yazılarını yayımladı İbrahim Paşa ’nın halka yaptığı zulümleri Şaki İbrahim Destanıadlı yapıtında anlattı Ziya Gökalp, bir yanlamasına da eser vermeyi sürdürüyordu 1914 ’te Kızıl Elma; 1918 ’de ise “Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmakadlı eseri ile Yeni Hayatisimli şiir kitabını yayımladı
MALTA'YA SÜRGÜN VE SON YILLARI
I Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti'nin yenilmesinden sonradan tüm görevlerinden alındı 1919'da üniversite içinde İngilizler tarafından tutuklandı; dört ay Bekirağa Bölüğü ’nde tutsak kaldıktan sonradan Ermeni soykırımı iddiaları ile ilgili işgal mahkemesi göre yargılandı Mahkemede soykırım iddialarını elbette reddetmiş ve Mukatele (müşterek öldürme) tezini savunmuştur Yargılama sonucu öteki İttihatçılarla birlikte Malta ’ya sürgüne gönderilen Ziya Gökalp, orada arkadaşlarına toplumbilim ve felsefe dersleri verdi Malta sürgünlüğü döneminde ailesiyle yaptığı mektuplaşmalar sonra “Limni ve Malta Mektupları adıyla kitaplaştırılmıştır; sözkonusu kitap orada geçirdikleri hayat şartlarıyla ilgili elimizdeki tek eserdirMustafa Kemal göre Mebus seçildiği yıl Türkçülüğün Esasları isimli meşhur eserini yayımladı Ankara ’ya yerleşen Ziya Gökalp, kültürel ve düşünsel çalışmalarına hiç ara vermedi; dünya klasiklerinin Türkçeye çevrilip yayımlanmasına çalıştı1924'te kısa süren bir hastalığın peşinde dinlenmek için gittiği İstanbul'da 25 Ekim 1924 günü hayatını kaybetti Fatih'teki II Mahmud Türbesi hazîresine defnedildi *
Doğum 23 Mart 1876Diyarbakır
Ölümü 25 Ekim 1924İstanbul
Iş Yazan, şair, siyasetçi
Türk, şair, yazan ve siyasetçidir Ziya Gökalp, 23 Mart 1876'da Diyarbakır'da dünyaya geldi Ana ismi Mehmet Ziya ’dır Babası, aslen Çermikli olan Vilayet Arşivci Mehmet Tevfik Efendi, annesi Zeliha Hanım ’dır Babasını demin lisedeyken 1890 senesinde, annesini ise 1923 senesinde kaybetmiştir 1900 senesinde Diyarbakır ’da amcasının kızıyla evlenmiş ve üç çocuk sahibi olmuştur
EĞİTİM HAYATI
Eğitimine doğduğu yer olan Diyarbakır ’da başladı 1886 ’da Mektebi Rüştiyei Askeriyye ’ye (Askeri Lise) girdi; özgür düşüncesini ilk kere bu okuldaki hocası Kolağası (Önyüzbaşı) İsmail Hakkı Bey aşıladı Askeri rüştiyenin son sınıfında iken babasını kaybetti 1890 ’da amcası Müderris Hacı Hasip Bey ’den geleneksel İslâm ilimleri ile ilgili ders almaya başladıÖğrenimine İstanbul ’da devam etmek istediyse de bu imkânı bulamayınca 1891 ’de Diyarbakır ’da İdadi Mülkiye ’nin(Sivil Lise) ikinci sınıfına kaydoldu O sırada mektep süresinin beş yıldan yedi yıla çıkması üstüne 1894 ’te okuldan ayrıldıLiseden ayrıldıktan sonradan amcasından Arapça ve Farsça dersleri aldı Tasavvufla ilgilendi Fransızca öğrenmeye başladı Diyarbakır ’daki kolera salgını nedeniyle bu şehirde görevli olan Hekim Abdullah Cevdet Bey ile tanıştı, fikirlerinden etkilendi Hesaplı sıkıntılar sebebiyle öğrenimine devam etmek için İstanbul ’a gidememesi ve ailesinin evlenmesi için zorlama yapması üzerine Ziya Gökalp az önce 18 yaşındayken intihara kalkıştı İntihar girişiminin sebebi olarak idadideki hocası Dr Yorgi Efendi ’den aldığı felsefe eğitimi ve ailesinin verdiği dini eğitim aralarında yaşadığı çatışma da gösterilmektedir Kafasına sıktığı kurşun, morfinsiz bir ameliyatla çıkarıldı Ameliyatı gerçekleştiren Dr Abdullah Cevdet Bey ve Diyarbakır ’da bulunan genç bir Rus operatördü İntihar girişiminden sonradan kendisini bitmiş okumaya verdi Özgürlüğe düşman olanlara çatan böylece çok şiir yazdı1896'da , Erzincan Askeri Lisesi ’nde öğrenci olan kardeşi Nihat doğru Harp Okulu öğrencileriyle birlikte İstanbul'a giden Gökalp, bedava olduğu için Veteriner Mektebi'ne kaydını yaptırdıBuradaki öğrenimi esnasında ülkedeki özgür hareketine katılmış insanlarla tanışmaya çalıştı; İbrahim Temo ve İshak Sükûti ile görüştü Jön Türkler ’den etkilendi İttihat ve Terakki Cemiyeti ’ne katıldı “Yasaklanmış yayınları okumak ve karşı taraf derneklere abone olmak nedeniyle 1898 ’de tutuklandı Bir sene cezaevinde kaldı Bu sebeple yüksek öğrenimini tamamlayamadı
MESLEK YAŞAMSAL
1912 ’de İttihat ve Terakki Derneği Merkezi ’nin İstanbul ’a taşınmasıyla birlikte Ziya Gökalp de İstanbul ’a döndü Mart ayında ErganiMaden mebusu olarak Meclisi Mebusan'a seçildi Meclis dört ay sonra kapatılınca Edebiyat Fakültesi ’nde öğretim görevlisi oldu Kurumda onun eğitimle ilgili görüşleri kabul gördü; Darülfünun ve Eğitim Fakültesi ’nde ders programları, okutulacak kitaplar onun önerileri doğrultusunda kararlaştırıldı 191314 yıllarında kendisine önerilen Maârif Nazırlığı görevini kabul etmedi, üniversitedeki görevini sürdürdü 1915 ’te İstanbul Üniversitesi ’nin Felsefe bölümünde İçtimâiyyât müderrisi (Sosyoloji öğretim görevlisi) olarak atandı İstanbul Üniversitesi ’ndeki ilk sosyoloji profesörü idi; üniversitelerimize sosyoloji, onun doğru girdi 1923'te Maarif Vekaleti Telif ve Tercüme Heyeti Başkanlığı'na atandı, Ankara'ya gitti
SİYASİ YAŞAMSAL
O dönemde bölgenin güvenliği nedeniyle kurulan ve başında İbrahim Paşa'nın bulunduğu Hamidiye Alayları hırsızlık ve soygun olaylarına karışınca halkı örgütleyerek eyleme yöneltti 3 gün her tarafında Diyarbakır Telgrafhanesini işgal ederek buradan saraya İbrahim Paşa ve adamlarının cezalandırılmaları için telgraflar çekmeye başladıDoğu ile Batı arasındaki kilit temas noktalarından olan Diyarbakır Telgrafhanesi ’nin işgali işin içine Batılı devletlerin de karışmasına neden oldu Onların da saraya yaptığı baskı neticesinde bölgeye araştırma heyeti gönderildi Bir zaman için sinen İbrahim Paşa ve adamları sonraları benzer kanunsuzluklara her yerde başlayınca Ziya Gökalp ve arkadaşlarının önderliğindeki ahali bu sefer 11 gün baştan başa telgrafhaneyi bitmiş işgal ettiler Bu direnişin sonunda İbrahim Paşa ve adamları bölgeden uzaklaştırılmıştırII Meşrutiyet ’ten sonra İttihat ve Terakki'nin Diyarbakır şubesini kurdu ve temsilcisi olduMehmet Ziya, 1909'da Selanik'te toplanan İttihat ve Terakki Kongresi'ne Diyarbakır delegesi olarak katıldı ve örgütün Selanik ’teki merkez idare kuruluna aza olarak seçildiSelanik ’te kalmayı sürdürerek çevresinde bir kültür hareketi oluşturmaya çalıştı Lise programlarına sosyal bilimler dersi koydurtarak bu disiplinin okullarımıza girmesini sağladıİttihat ve Terakki Selanik Şubesi ’nin gençlik kolunun başına geçen Mehmet Ziya, gençlere sosyoloji ve felsefe dersleri verdi Tevfik Sedat, Demirtaş, Gökalp gibi takma adlarla Selanik ’te yayımlanan bir felsefe dergisinde yazılar yazdı1912'de Derneğin merkezi İstanbul ’a taşınınca, Ziya Gökalp de İstanbul ’a geldi, Cerrahpaşa semtine yerleşti Düşüncelerini Türkçülük etrafında şekillendiren Mehmet Ziya, İstanbul ’a kazanç gelmez Türk Ocağı'nın kurucuları aralarında yer almıştı İkinci Dönem Türkiye Büyük Irk Meclisi'ne Atatürk kadar Diyarbakır mebusu olarak seçildi
YAZINSAL HAYATI
Mehmet Ziya, Türk Yurduilk olarak olmak üzere Halka Içten, İslâm Mecmuası, Millî Tetebbûlar Mecmuası, İktisadiyat Mecmuası, İçtimaiyat Mecmuası, Yeni Mecmua'da yazılar yazdı Balkan Savaşı öncesinden I Dünya Savaşı başlarına kadar Türk Yurdu dergisinin yönetim kurulunda kaldı, derginin her sayısına bir şiir bundan başka yazı yazdı TürkleşmekİslâmlaşmakMuasırlaşmak başlıklı yazı dizisini kaleme aldı1904 1908 aralarında Diyarbakır Gazetesi ’nde şiir ve yazılarını yayımladı İbrahim Paşa ’nın halka yaptığı zulümleri Şaki İbrahim Destanıadlı yapıtında anlattı Ziya Gökalp, bir yanlamasına da eser vermeyi sürdürüyordu 1914 ’te Kızıl Elma; 1918 ’de ise “Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmakadlı eseri ile Yeni Hayatisimli şiir kitabını yayımladı
MALTA'YA SÜRGÜN VE SON YILLARI
I Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti'nin yenilmesinden sonradan tüm görevlerinden alındı 1919'da üniversite içinde İngilizler tarafından tutuklandı; dört ay Bekirağa Bölüğü ’nde tutsak kaldıktan sonradan Ermeni soykırımı iddiaları ile ilgili işgal mahkemesi göre yargılandı Mahkemede soykırım iddialarını elbette reddetmiş ve Mukatele (müşterek öldürme) tezini savunmuştur Yargılama sonucu öteki İttihatçılarla birlikte Malta ’ya sürgüne gönderilen Ziya Gökalp, orada arkadaşlarına toplumbilim ve felsefe dersleri verdi Malta sürgünlüğü döneminde ailesiyle yaptığı mektuplaşmalar sonra “Limni ve Malta Mektupları adıyla kitaplaştırılmıştır; sözkonusu kitap orada geçirdikleri hayat şartlarıyla ilgili elimizdeki tek eserdirMustafa Kemal göre Mebus seçildiği yıl Türkçülüğün Esasları isimli meşhur eserini yayımladı Ankara ’ya yerleşen Ziya Gökalp, kültürel ve düşünsel çalışmalarına hiç ara vermedi; dünya klasiklerinin Türkçeye çevrilip yayımlanmasına çalıştı1924'te kısa süren bir hastalığın peşinde dinlenmek için gittiği İstanbul'da 25 Ekim 1924 günü hayatını kaybetti Fatih'teki II Mahmud Türbesi hazîresine defnedildi *
