Bilgisayarların binlerce yıllık düşünsel ve 2000 yılı aşkın fizikî tarihe sahip olduklarını söyleyebiliriz. Sonuç olarak insanlık, bilginin peşindeki hiç bitmeyen koşusunda ipi asla göğüsleyemeyecek. Fakat bilgisayarlar, bu süreçte yalnızca daha süratli adımlar atılmasını sağlayacak. Bu türlü niyet "bilgisayar" sözü ne çok şeyi tanımlıyor değil mi?
Aslında bilgisayar, temel olarak hesap yaparken işimizi kolaylaştıran tüm aygıtlar için kullanılan bir tarif. 1901'de Girit ve Mora ortasındaki Çuha Adası'nın yakınlarında keşfedilen antik bilgisayar Antikythera üzere... Doğal 1901 yılında bu türlü bir kalıntıyı anlamak için kâfi teknik ve teknolojiye sahip değildik. Gizemli obje, bütünüyle su altında olduğu için vakitle çürümüş ve aşınmış haldeydi.
Bundan 120 yıl evvel, Akdeniz'de bulunan birinci bilgisayar "Antikythera":
Bilim insanları, Antikythera düzeneğinin astronomik olaylar ve gök cisimlerinin pozisyonları hakkında daha net iddialarda bulunmak emeliyle yapıldığını düşünüyorlar. Yeniden de hâlâ net bir formda maksadı tespit edilebilmiş değil. Sistem, gök cisimlerinin pozisyon bilgilerini; M.Ö. 205 yılına kadar yanlışsız biçimde gösterebiliyor.
Pekala asırlar boyunca su altında kalan bu sistemin ne işe yaradığı konusunda nasıl çıkarımda bulunabildik? Sisteme mana vermek için hangi teknolojilerden faydalandık? Daha da kıymetlisi bugüne kadar Antikythera hakkında ulaşılmış en tuhaf ayrıntılar neler? Gelin daima birlikte daha yakından bakalım.
Antikythera, temel olarak "analog bilgisayar" sınıfında yer alan sisteme sahip. Çürümemiş hali varsayımlara nazaran şöyleydi:
Karmaşık yapısı, bilim beşerlerine Helenistik devir hakkında çok fazla ipucu veriyor. En nihayetinde, o periyot yaşayan toplumların uzaya merak salmakla kalmayıp, otomasyon teknolojileri için çalıştıklarını da biliyoruz. Bu da bir başka kıymetli ayrıntısı gözler önüne seriyor: Antik Yunan’da toplum, bilimle uğraşıp, teknoloji geliştirecek kadar refah bir sistemde yaşıyordu. Neyse bu ayrıntı bir öbür yazının konusu, bilgisayara dönelim...
Matematiksel hesaplamalarda da kullanıldığına dair kuşkular var. Birtakım bulgulara nazaran Yunan astronomlar, bu aygıta sıklıkla başvuruyorlardı:
Fizikçi Derek de Solla Price, sistem hakkında en ayrıntılı araştırmaları yapan bilim insanlarından birisiydi. Kendisinin tespitlerine nazaran Antikythera, M.Ö. 87 yılında üretilmişti. Yakaladığı en enteresan ayrıntı ise üretiminden kısa mühlet sonra kaybolduğuna dair deliller sunmasıydı. Bu türlü bir sistem geliştirip, onu hangi nedenle kaybedersiniz ki?
1976’da işler tuhaflaşmaya başladı: Kestirimleri doğrulayan deliller bulundu:
Deniz subayı ve sinemacı Jacques Cousteau, 1976'da düzenek ile birebir ismi taşıyan Antikythera kalıntılarına dalış düzenledi. Bu dalışı sırasında M.Ö. 76 ve 67 yıllarına tarihlenen kimi sikkeler buldu. Yani bilgisayarın bulunduğu alanda, olağanda karada olması gereken metal paralar da vardı. Yani bölgede hiç beklenmedik bir şey yaşanmış; güya her şey istenmeden denizin tabanını boylamıştı.
Bulunduğunda tek modül olan Antikythera, incelemeler sırasında 3 ana kesime ayrıldı:
Antikythera’nın ön yüzündeki sabit halka, Dünya’nın ekliptik tertibini, yani Güneş etrafındaki yörünge hareketini temsil ediyordu:
2000 yıl evvel, yaşadığımız Dünya’yı dışarıdan görmeden ekliptik nizamı bir analog bilgisayara aktarmak... Bugün hala gezegenimizin halini tartışanlara en hoş yanıtlardan birisi Antikythera olsa gerek. Ayrıyeten sabit olan halka, 30’ar derecelik 12 dilime ayrılmış durumda. Bugün dünyada, 12 yerine 24 farklı saat dilimi kullanılıyor. Fakat o halka saat dilimlerini mi temsil ediyor, bu husus şimdi net değil.
Sabit olan halkanın altından yapıldığı anlaşıldı. Üzerinde yer aldığı düşünülen hareketli halka ise 12 modüle bölünmüştü, her bir kesimde ise 30 küçük kesim yer alıyordu:
Şayet toplamda 360 gün ettiğini fark ettiyseniz, meraklanmayın. Kalan 5 gün için de küçük bir bölme ayrılmış durumdaydı.
Sistemi çalıştırmak için kol gücü gerekiyordu:
Düzeneğin çalıştırılması için elle çevrilmesi gereken, kriko koluna benzeri bir kol bulunuyordu. Kol dönünce en büyük dişliye bağlı olan 30 ufak dişli harekete geçiyor, sistem içerisindeki halkalar, hesaplama yapmak için çeşit atıyorlar.
Antik Yunan’a ilişkin bir kalıntıda Antik Mısır’ın izlerine rastlandı:
Antikythera’nın dış halkasının hala sağlam olan kısmında, Antik Mısır takvimine ilişkin olan üç ay ismi var. Bu aylar sırasıyla Pachon, Payn, ve Epiphi. Bu da her iki toplumun kültürel bir ahenk içerisinde olduğunu gösteriyor.
Burçlar... Bir dakika burçlar ne alaka?
Astronomi tamam da bilimsel olarak pek de temeli olmadığı düşünülen astroloji ne alaka? Antikythera’nın üzerinde, 12 burcu temsil eden bir zodyak kadranı bulunuyor. Tıpkı vakitte bu kadran üzerinde çeşitli göksel olayları temsilen bir almanak da var.
Olimpiyat oyunlarını vaktinde yapmak için kullanılan birinci bilgisayar...
Bir öbür teoriye nazaran Antik Yunanlar, olimpiyat oyunlarının tarihlerini hesaplamak, her yıl yanlışsız vakitte ve sistemli olarak aktiflikleri gerçekleştirmek için Antikythera’ya güveniyorlardı.
Julius Caesar, Antikythera’nın peşindeydi:
Roma İmparatorluğu’nun en güçlü devirlerinde tahtın sahibi olan Julius Caesar, kimi bilim insanlarının çalışmalarına nazaran Antikythera’yı duymuştu. Nedeni bilinmese de Caesar’un bu sistemi ele geçirmek için farklı yollar denediği söylendi. Bu da 2. hususumuzda yer alan kaybolma savlarını doğruluyor. Çünkü mekanizmayı Caesar’a götüren bir teknenin battığı, Antikythera’nın bu formda denizin tabanını boyladığı düşünülüyor.
Devrin en güçlü imparatorluklarından birisinin önderi, yalnızca matematiksel ve göksel hesaplamalar için icat edilen bir sistemin peşine neden düşmüş olabilir? Antikythera, bugün tespit edilenden daha çok şey vadeden bir şey olursa, Caesar’ın bu maksadına bir açıklama buluyor. Hakikaten bu etapta, komplo teorisi üretmekten öteye geçemiyoruz. Bu ortada Caesar’ın Kleopatra ile olan ilgisi de bu savların temelini oluşturuyor.
BONUS: Antikythera’nın mucidi, Yunan gökbilimci Hipparkos olabilir. Çünkü kendisini bir öteki icadını yakından tanıyoruz: Trigonametri
