Hislerini kapattığınızı hayal edin. Romantik bir buluşmada hoş bir kelamın ağızınızdan çıkmadığını. Sonlu olduğunuz bir durumda hiçbir şey söylemeden öylece pişman olduğunuzu. Sıfır dert ile yapabileceğiniz en âlâ şeyi yapamadığınızı.
200 yılı aşkın bir müddettir bir çok düşünür, hislerimizin mevzu bazlı ve aslında yıkıcı bir tesire sahip olduğunu savunmuşlardır. Ayrıyeten, insanın tabiatı gereği nedenler içinde hislerini denetim edebildiklerini zira hislerimizin yıkıcı yapısı gereği onları denetim edebilmeyi öğreniyoruz, formunda bahsetmişlerdir.
Hisler epeyce kıymetli işlevlere sahiptir özelliklede toplumsal yaşantımızda. Hislerimizin çıkış noktasının zihin ve beyin odaklı olduğu ve insanların yüz sözleri, fizyolojik karşılıkları ve tecrübeleri ile şekillendiğini vurgulamaktadırlar.
Darwin, evrimsel açıdan hisleri, olaylar karşısındaki yanıtlar olarak yorumlamıştır ve insanlığın hangi durumda hangi hisleri açığa çıkarması gerektiğini deneme/yanılma tekniği ile bulduklarını savunmuştur.
James, fizyolojik açıdan hisleri, vücudun dehşet ya da telaş anında ömrü sürdürmede dayanak noktalar olduğunu ve insanı kolay fizyolojik muhtaçlığı olan “savaş ya da kaç” taktiğine hazırlayan ögeler olarak tanımlamıştır. Örneğin, dehşet, heyecan, korku üzere hislerin, bedende kalp ritmini arttırdığı, kas gerginliğini arttırdığı ve buna bağlı yüzde çene ve alın kaslarının kasılması, dişlerin kenetlenmesi ve bedeni savaş ya da kaça hazırlamak için beden ısısının yükselmesini sağlayan hudut sisteminin aktive olmasını sağladığını vurgulamıştır.
Freud ise psikoteröpotik açıdan hisleri, bilinçaltına yerleşen travmatik olayların, acının, değerlendirilme ile “his” olarak açığa çıkımı olarak kıymetlendirmektedir.
Kültürel açıdan ele alındığında ise, hislerin üniversal fakat manalarının üniversal olmadığı bilinmektedir. Şöyle ki, Batı kültürlerinde “utanç” kaçınma ya da şahsa ziyan veren bir his olarak değerlendirilirken; Doğu kültürlerinde “utanç” daha bedelli ve müspet bir his olarak ele alınır ve takdir edilebilir. Bir öteki örnek ise, “öfke” ferdî toplumlarda bireylerin kendini söz etmesi ve yanlışlıklar karşısında olması gereken olarak ele alınırken, “öfke” kollektivist toplumlarda yapılmaması gereken, bastırılması gereken ve topluma yansıtılmaması gereken bir his olarak ele alınmaktadır.
Hislerin bir öteki faydası ise kelamsız irtibatta bizlere takviye olmalarıdır fakat her vakit tek bir hareketin birebir manaya denk gelmediğini de gözden kaçırmamak gerekir. Örneğin “gülmek” birinci bakışta olumlu algılanabilir lakin bazen “gülmek” karşımızdaki bireyle dalga geçtiğimiz, onu aşağıladığımız manasına da gelebilir.
Pekala hislerimiz, bedenimiz da ne üzere değişimlere yol açıyor? Örneğin, gerilim yaratan bir olay karşısında Amygdala”mız sinyali alıyor, Hypothalamus’a gönderiyor, buradan açığa çıkan kimsayal iletiler böbrek üstü bezlerini aktive ediyor ve kortizol salgılanmaya başlıyor. Yani beden bir tehdit ile karşı karşıya olduğunu ve bununla baş etmeye kendini hazırlamış oluyor. “sinir” ve “utanç” karşısında ise bağışıklık sistemimizin bir kesimi olan cytokine sisteminin aktivitesini arttırmakta. Bu sistem, bu baskın hisleri bir “hastalık patojeni” olarak ele alıyor ve uykululuk halinin artmasına yani bedeni güzelleştirebilmek ismine beden aktivitesini asgarî seviyeye almaya çalışıyor.
Özet bilgiler ile hislerimizin toplumsal hayatımızda, ikili bağlarımızda ve hatta bedenimizde ne üzere değişikliklere yol açtığını görüyoruz. Negatif hislerin, olumlu hisler kadar gerekli olduğunu lakin sürdürülmesi durumunda ne üzere ziyanları olabileceğini görüyoruz. Buradaki kilit noktalar ise “farkındalık ve kendimizi tanımak”. Şayet hangi hissin hangi müddette bize olumlu ya da olumsuz tesiri olduğunu fark edebilirsek, bunları denetim sürecimiz çok daha kolay olacaktır. Antonio Damasio’nun bir kelamı ile tamamlayalım “Her şeyin başlangıcı histi. Öyleyse, hissetmek pasif bir süreç değildir.”
Sevgilerle,