Kantcılık (Kantizm) Ne Demektir?
Kant'ın oğretisi XVIII yyın sonlarından gunumuze kadar bircok duşunur, kendi felsefelerini Kant'ın oğretirini gozonunde tutarak kurdular:
1 1786'dan sonra, Kant'ın gerek yorumcuları, gerek comezleri Almanya'da calışmalar yapmaya başladı XVIII yy sonlarında başlıca Kant'cılar, bunların er bellibaşlıları şunlardı: Chr E Schimid, L H Jakob, Tittel ve S Beck (Grundriss der Kritische Philosophie Tenkidi Felsefenin Temeli 1796) Aynı tarihlerde, ceşitli filozoflar, Kant'a karşı bir tutum almaya ve onun oğretisini aşmaya calıştılar
Bunlar arasında şu duşunurleri saymak gerekir: Weishaupt (Zweifel uber die Kantischen Begriffe von Zeit und Raum Kant'ın Zaman ve Mekan Kavramı Ustune Şupheler, 1788); KL Reinhold (Briefe uber die Kantische Philosophie Kant Felsefesi Ustune Mektuplar); Salomon Maimon (Versuch uber Transzendentalphilosophie Transandantal Felsefe Ustune Deneme); Schulze (Aenesidemus oder uber die Fundamente der von hem Herrn Prof Reinhold in Jena gelieferten Elementarischephilosophie Aenesidemus veya Profesor Reinhold Tarafından Jena'da Acıklanan ilk Felsefenin Temelleri Ustune); FH Jacobi; Bardili (Grundriss der ersten Logik, gereinigt von der İrtumern der bisherigen Logiken Daha Onceki Mantıkların Yanlışlarından Arındırılmış Olarak ilk Mantığın Temelleri); Herder (Metakritik zur kritik der reinen Vernunft Saf Aklın Tenkidi Ustune Metakritik);
2 Kant'a karşı gelme, tenkidi felsefeyi aşma eğilimi ve ozellikle nesnenin a priori olarak kurulmasına yonelme, Fichte, Schelling ve Hegel'in Kantsonrası buyuk metafiziklerini doğurdu, ote yandan, Schelling'in «tabiat felsefesi», daha sonraları Alman romantizmini etkiledi (F Holderlin, Novalis, Schlegel, L Tieck, G H Schubert, Kerner, CG Carus, H Stefens, FX von Baader, KF Solger, FE Schleiermacher) ve Hegel'in «diyalektik idealizmi» de, once Hegel'ciliği, sonra da, karşıtı olarak marksizmi ortaya cıkardı;
3 XIX yyın ikinci yarısı ile XX yyın başlarında, gercek kantcı eleştirmeye yonelen bir donuş ortaya cıktı Bu akım icinde, Renouvier (1851'den sonra Essais de Critique Generale Genel Tenkit Denemesi), Cournot (probabilizm) ve Auguste Comte (pozitivizm) yer aldı;
4 aynı donemde, geniş bir gorecelik ve idealizm akımı, yani yenikant'cılık doğdu Bu akımın Almanya'daki bellibaşlı temsilcileri şunlardır: O Liebman (Kant und die Epigonen Kant ve Comezleri, 1965); F A Lange (Geschichte deş Materialismus Maddeciliğin Tarihi); A, Riehl (Der Philosophische Kritizismus Felsefi Tenkit); Marburg okulu filozofları (H Cohen, P Natorp, E Cassirer); Baden okulu filozofları (W Windelband, H Rickert, E Troltsch, B Bauch) ve goreciler (G Simmel, J Volkelt, L Klages), YeniKant'cılık, İngiltere'de Thomas Hill Green (18361882) tarafından yayıldı F H Bradley, B Bosanquet ve J Mc Taggart gibi idealistler de bu akımın etkisi altında kaldılar, İtalya'da, aynı akımın bellibaşlı temsilcileri, C Cantoni, G Barzelotti, A Chiappeli, Danimarka'da ise Harald Hoffding'dir
R Avenarius ve E Mach'ın ampriokritisizm'i ve Fransa'daki «bilimlerin tenkidi» akımı (J Lachelier, E Boutroux, H Bergson, H Poincare, P Duhem) Yeni Kant'cılığın etkisinde kaldılar
«Acık felsefe» adını alan goruş (Bachelard, Gonseth) bilimlerin elde ettiği en son sonucları butunlemek yoluyla Kant'ın a priori'sinin nasıl tenkit edilebileceğini gosterdi ve bu a priori'yi aşmaya calıştı
Kimileri Kant ’ı eleştirerek yola cıkmakla beraber Kant ’ın izinden yuruyerek yeni sistemlere varmışlardır Fichte, Schelling, hegel bu yoldadırlar Kimileri de Kant ’ı yeni bicimlerde yorumlayarak cağdaş duşunceyle bağdaştırmaya calışmışlardır (yeni Kantcılık)
Kant, ilerici duşunceyle gerici duşunceyi birlikte iceren, bircok celişmelere duştuğu halde bircok doğruları da meydana koyabilen, temelde utangac ozdekci ve eytişimci ilginc bir duşunurdur Olguculuk, varoluşculuk, uygulayıcılık vb gibi bircok felsefe akımları belli birer acıdan Kant temeline dayanırlar
Kant'ın oğretisi XVIII yyın sonlarından gunumuze kadar bircok duşunur, kendi felsefelerini Kant'ın oğretirini gozonunde tutarak kurdular:
1 1786'dan sonra, Kant'ın gerek yorumcuları, gerek comezleri Almanya'da calışmalar yapmaya başladı XVIII yy sonlarında başlıca Kant'cılar, bunların er bellibaşlıları şunlardı: Chr E Schimid, L H Jakob, Tittel ve S Beck (Grundriss der Kritische Philosophie Tenkidi Felsefenin Temeli 1796) Aynı tarihlerde, ceşitli filozoflar, Kant'a karşı bir tutum almaya ve onun oğretisini aşmaya calıştılar
Bunlar arasında şu duşunurleri saymak gerekir: Weishaupt (Zweifel uber die Kantischen Begriffe von Zeit und Raum Kant'ın Zaman ve Mekan Kavramı Ustune Şupheler, 1788); KL Reinhold (Briefe uber die Kantische Philosophie Kant Felsefesi Ustune Mektuplar); Salomon Maimon (Versuch uber Transzendentalphilosophie Transandantal Felsefe Ustune Deneme); Schulze (Aenesidemus oder uber die Fundamente der von hem Herrn Prof Reinhold in Jena gelieferten Elementarischephilosophie Aenesidemus veya Profesor Reinhold Tarafından Jena'da Acıklanan ilk Felsefenin Temelleri Ustune); FH Jacobi; Bardili (Grundriss der ersten Logik, gereinigt von der İrtumern der bisherigen Logiken Daha Onceki Mantıkların Yanlışlarından Arındırılmış Olarak ilk Mantığın Temelleri); Herder (Metakritik zur kritik der reinen Vernunft Saf Aklın Tenkidi Ustune Metakritik);
2 Kant'a karşı gelme, tenkidi felsefeyi aşma eğilimi ve ozellikle nesnenin a priori olarak kurulmasına yonelme, Fichte, Schelling ve Hegel'in Kantsonrası buyuk metafiziklerini doğurdu, ote yandan, Schelling'in «tabiat felsefesi», daha sonraları Alman romantizmini etkiledi (F Holderlin, Novalis, Schlegel, L Tieck, G H Schubert, Kerner, CG Carus, H Stefens, FX von Baader, KF Solger, FE Schleiermacher) ve Hegel'in «diyalektik idealizmi» de, once Hegel'ciliği, sonra da, karşıtı olarak marksizmi ortaya cıkardı;
3 XIX yyın ikinci yarısı ile XX yyın başlarında, gercek kantcı eleştirmeye yonelen bir donuş ortaya cıktı Bu akım icinde, Renouvier (1851'den sonra Essais de Critique Generale Genel Tenkit Denemesi), Cournot (probabilizm) ve Auguste Comte (pozitivizm) yer aldı;
4 aynı donemde, geniş bir gorecelik ve idealizm akımı, yani yenikant'cılık doğdu Bu akımın Almanya'daki bellibaşlı temsilcileri şunlardır: O Liebman (Kant und die Epigonen Kant ve Comezleri, 1965); F A Lange (Geschichte deş Materialismus Maddeciliğin Tarihi); A, Riehl (Der Philosophische Kritizismus Felsefi Tenkit); Marburg okulu filozofları (H Cohen, P Natorp, E Cassirer); Baden okulu filozofları (W Windelband, H Rickert, E Troltsch, B Bauch) ve goreciler (G Simmel, J Volkelt, L Klages), YeniKant'cılık, İngiltere'de Thomas Hill Green (18361882) tarafından yayıldı F H Bradley, B Bosanquet ve J Mc Taggart gibi idealistler de bu akımın etkisi altında kaldılar, İtalya'da, aynı akımın bellibaşlı temsilcileri, C Cantoni, G Barzelotti, A Chiappeli, Danimarka'da ise Harald Hoffding'dir
R Avenarius ve E Mach'ın ampriokritisizm'i ve Fransa'daki «bilimlerin tenkidi» akımı (J Lachelier, E Boutroux, H Bergson, H Poincare, P Duhem) Yeni Kant'cılığın etkisinde kaldılar
«Acık felsefe» adını alan goruş (Bachelard, Gonseth) bilimlerin elde ettiği en son sonucları butunlemek yoluyla Kant'ın a priori'sinin nasıl tenkit edilebileceğini gosterdi ve bu a priori'yi aşmaya calıştı
Kimileri Kant ’ı eleştirerek yola cıkmakla beraber Kant ’ın izinden yuruyerek yeni sistemlere varmışlardır Fichte, Schelling, hegel bu yoldadırlar Kimileri de Kant ’ı yeni bicimlerde yorumlayarak cağdaş duşunceyle bağdaştırmaya calışmışlardır (yeni Kantcılık)
Kant, ilerici duşunceyle gerici duşunceyi birlikte iceren, bircok celişmelere duştuğu halde bircok doğruları da meydana koyabilen, temelde utangac ozdekci ve eytişimci ilginc bir duşunurdur Olguculuk, varoluşculuk, uygulayıcılık vb gibi bircok felsefe akımları belli birer acıdan Kant temeline dayanırlar