Canlıların ortak ozellikleri nelerdir
Canlıların ortak ozellikleri hakkında bilgi
Canlıları cansızlardan ayıran ozelliklerdir
1 – Şekil
Her canlının kalıtım ve cevre etkisiyle oluşan belli bir şekli var
dır Amip ve cıvık mantarların şekli değişkendir Canlıda (kalıtım x cevre) etkisiyle oluşan ozelliklere modifikasyon denir Bazı ozellikler (kan grubu, cinsiyet, hastalık etkenlerine karşı oluşturulan antikor tepkimeleri vb) sadece genlerle belirlenir
Modifikasyon : Cevre etkisiyle genlerin işleyişinde meydana gelen kalıtsal olmayan değişmelerdir Modifikasyonlar genellikle iki yonludur Kalıtsal değildir
ORNEKLER :
— Cuha ciceği yuksekte kırmızı, alcakta beyaz cicek acar
— Dollenmiş yumurtadan cıkan arı ve karıncalar farklı beslenme şekillerine gore kralice yada işci bireyleri oluşturur
— Kaslarını fazla kullanan insanın kasları gelişir
— Himalaya tipi tavşanda, beyaz kurk yolunarak yerine buz sarılırsa siyah kurk cıkar
— Deniz kenarındaki ağaclar ruzgar alma yonunun tersine buyur
— Kıvrık kanatlı sirke sinekleri 16 ºC de yetiştirilirse duz, 25 ºC de yetiştirilirse kıvrık kanatlı olur
— Cekirgeler 16 ºC de yetiştirilirse beneksiz, 25 ºC de yetiştirilirse benekli olur
— Dere yatağındaki istiridyeler suyun akış şekline gore farklı kabuk şekillerinde olurlar
— Eşeysiz ureyen canlılarda aynı hucreden gelişen yavruların aralarındaki tum farklılıklar modifikasyondur
— Tek yumurta (gercek) ikizlerin aralarında gozlenebilen tum farklılıklar modifikasyondur
Mutasyon : Genlerin kimyasal yapısında meydana gelen de değişmelerdir Mutasyonlar ureme hucrelerinde olursa kalıtsaldır Vucut hucrelerindeki mutasyonlar kalıtsal olmayıp sadece modifikasyona neden olurlar
ORNEK :
Kıvrık kanatlı sirke sineği, 16 º de yetiştirilince duz kanatlı,
25 ºC de yetiştirilince kıvrık kanatlı olur Bu modifikasyondur
— Kıvrık kanatlı bir sirke sineği 35 ºC de yetiştirilince kıvrık kanatlı yavruları oluyor Bu kıvrık kanatlı yavrular 16 ºC de yetiştirilince yine kıvrık kanatlı, 25 ºC de yetiştirilince yine kıvrık kanatlı oluyor
Bu verilen ornek mutasyondur Cunku 35 ºC de genlerin yapısı değişmiştir Artık hangi ortam olursa olsun hep aynı ozellik gorulmektedir
Varyasyon : Aynı turun bireylerinde gorulen kalıtsal farklılıklardır Varyasyonun nedeni mutasyonlar ve eşeyli uremedir Varyasyonlar doğal seleksiyonlara neden olduğu icin evrimsel acıdan onemlidir
ORNEK :
— Aynı anne babadan doğan cocukların birbirlerine ve anne babalarına tam olarak benzememesi varyasyondur
Adaptasyon : Bir canlının bulunduğu ortamda yaşama ve ureme şansını artıran ozelliklerinin butunune adaptasyon denir Adaptasyonların nedeni doğal seleksiyonlardır
ORNEK :
— Bukalemunun girdiği ortama uygun olarak renk değiştirmesi
— Dış dollenme yapan canlıların gamet sayısının fazla olması
— Cicekli bitkilerin embriyoyu besleyecek tohum oluşturması
— Ruzgarla tozlaşan cicekli bitkilerde polen sayısının fazla olması
— Kutuplarda yaşayan ayıların, sıcak bolgede yaşayan hemcinslerine gore daha iri vucutlu olması
— Kurak bolgede yaşayan bitkilerin yaprak ayasının dar, govde ve yaprakların tuylu, stomaların kucuk ve derinde olması
— Ağac dallarında yaşayan cekirgelerin gorunuşlerinin ağac dallarına benzemesi
2 – HUCRE
Canlının yapısını oluşturan, en kucuk canlı yapı ve gorev birimlerine hucre denir
Bakteriler ve Mavi – Yeşil algler(siyanobakteriler) prokaryot hucreye sahiptir
3 – BESLENME
Canlılar enerji elde etmek, yıpranan parcalarını onarmak – buyumek ve hayatsal olayları duzenlemek amacıyla beslenirler
BESİNLER
Enerji verici Onarıcı – yapıcı Duzenleyici
Karbonhidratlar Yağlar Proteinler Mineraller Su Vitaminler Nişastalı gıda Bitkisel Bitkisel Yeşil sebzeler ve tatlılar – Yağlı to – Baklagiller İnorganik ve meyveler
– Hamur işleri humlu Hayvansal Yağda eriyen
– Pilav bitkiler – Et A, D, E, K
– Patates Hayvansal – Yumurta Suda eriyen
– Tatlılar – İc yağı B, C
– Tereyağ
Organik Organik
Dengeli beslenme : Bir insan bir oğunde, yaşına, işine, cinsisiyetine ve sağlık durumuna uygun olarak, yukarıdaki besin maddelerinin her birinden yeteri kadar almak zorundadır Buna dengeli beslenme denir
Ototrof beslenme : İnorganik maddelerden organik maddeleri sentezleyerek beslenmedir
ORNEK :
– Fotosentez
– Kemosentez
Heterortof beslenme : Canlının dışardan hazır besin alarak beslenmesidir
4 – BUYUME
Bir hucrelilerde sitoplazma hacminin artmasına buyume denir Cok hucrelilerde hucre sayısının artmasına buyume denir Cok hucrelilerde buyume mitoz bolunme ile sağlanır Bitkilerde buyumeyi meristem (bolunur) doku sağlar Boyca buyumeyi primer meristem (I cil bolunur doku) sağlar Tum bitkilerde bulunur
Enine buyumeyi sekonder meristem (II cil bolunur doku) sağlar Sekonder meristemin kambiyum ve mantar fellojeni olmak uzere iki ceşidi vardır Kambiyum ağaclarda bulunur ve enine buyumeyi sağlar Boylece yıllık yaş halkaları oluşur Bitkilerde meristem doku bulunduğundan buyume devamlıdır Hayvanlarda buyume sınırlıdır Belli bir buyukluğe kadar devam eder
Bir hucreliler neden belli bir buyukluğe ulaşınca bolunur? Gorulduğu gibi hacim buyudukce oransal olarak yuzey kuculur Hucre zarından alınan maddeler hucreye yetmez hale gelir Cekirdek bolun emri verir Hucre bolununce hacim kuculur ve
oransal olarak yuzey buyutulmuş olur
5 – BOŞALTIM
Butun canlılar hucrelerinde metabolizma sonucu oluşan, atık, zehirli, zararlı ya da gereğinden fazla bulunan(organik besin maddeleri haric) maddeleri organizmalarından uzaklaştırırlar Bu olaya boşaltım denir
Bir hucrelilerde : Doğrudan doğruya hucre zarından difuzyonla, boşaltım kofullarıyla yada kontraktil(vurgan) kofullarla olur Kontraktil kofullar tatlı sularda yaşayan bir hucrelilerde bulunur ve suyu difuzyonun tersi yonde boşaltır
Sunger ve solenterelerde : Boşaltım organı yoktur
Canlıların ortak ozellikleri hakkında bilgi
Canlıları cansızlardan ayıran ozelliklerdir
1 – Şekil
Her canlının kalıtım ve cevre etkisiyle oluşan belli bir şekli var
dır Amip ve cıvık mantarların şekli değişkendir Canlıda (kalıtım x cevre) etkisiyle oluşan ozelliklere modifikasyon denir Bazı ozellikler (kan grubu, cinsiyet, hastalık etkenlerine karşı oluşturulan antikor tepkimeleri vb) sadece genlerle belirlenir
Modifikasyon : Cevre etkisiyle genlerin işleyişinde meydana gelen kalıtsal olmayan değişmelerdir Modifikasyonlar genellikle iki yonludur Kalıtsal değildir
ORNEKLER :
— Cuha ciceği yuksekte kırmızı, alcakta beyaz cicek acar
— Dollenmiş yumurtadan cıkan arı ve karıncalar farklı beslenme şekillerine gore kralice yada işci bireyleri oluşturur
— Kaslarını fazla kullanan insanın kasları gelişir
— Himalaya tipi tavşanda, beyaz kurk yolunarak yerine buz sarılırsa siyah kurk cıkar
— Deniz kenarındaki ağaclar ruzgar alma yonunun tersine buyur
— Kıvrık kanatlı sirke sinekleri 16 ºC de yetiştirilirse duz, 25 ºC de yetiştirilirse kıvrık kanatlı olur
— Cekirgeler 16 ºC de yetiştirilirse beneksiz, 25 ºC de yetiştirilirse benekli olur
— Dere yatağındaki istiridyeler suyun akış şekline gore farklı kabuk şekillerinde olurlar
— Eşeysiz ureyen canlılarda aynı hucreden gelişen yavruların aralarındaki tum farklılıklar modifikasyondur
— Tek yumurta (gercek) ikizlerin aralarında gozlenebilen tum farklılıklar modifikasyondur
Mutasyon : Genlerin kimyasal yapısında meydana gelen de değişmelerdir Mutasyonlar ureme hucrelerinde olursa kalıtsaldır Vucut hucrelerindeki mutasyonlar kalıtsal olmayıp sadece modifikasyona neden olurlar
ORNEK :
Kıvrık kanatlı sirke sineği, 16 º de yetiştirilince duz kanatlı,
25 ºC de yetiştirilince kıvrık kanatlı olur Bu modifikasyondur
— Kıvrık kanatlı bir sirke sineği 35 ºC de yetiştirilince kıvrık kanatlı yavruları oluyor Bu kıvrık kanatlı yavrular 16 ºC de yetiştirilince yine kıvrık kanatlı, 25 ºC de yetiştirilince yine kıvrık kanatlı oluyor
Bu verilen ornek mutasyondur Cunku 35 ºC de genlerin yapısı değişmiştir Artık hangi ortam olursa olsun hep aynı ozellik gorulmektedir
Varyasyon : Aynı turun bireylerinde gorulen kalıtsal farklılıklardır Varyasyonun nedeni mutasyonlar ve eşeyli uremedir Varyasyonlar doğal seleksiyonlara neden olduğu icin evrimsel acıdan onemlidir
ORNEK :
— Aynı anne babadan doğan cocukların birbirlerine ve anne babalarına tam olarak benzememesi varyasyondur
Adaptasyon : Bir canlının bulunduğu ortamda yaşama ve ureme şansını artıran ozelliklerinin butunune adaptasyon denir Adaptasyonların nedeni doğal seleksiyonlardır
ORNEK :
— Bukalemunun girdiği ortama uygun olarak renk değiştirmesi
— Dış dollenme yapan canlıların gamet sayısının fazla olması
— Cicekli bitkilerin embriyoyu besleyecek tohum oluşturması
— Ruzgarla tozlaşan cicekli bitkilerde polen sayısının fazla olması
— Kutuplarda yaşayan ayıların, sıcak bolgede yaşayan hemcinslerine gore daha iri vucutlu olması
— Kurak bolgede yaşayan bitkilerin yaprak ayasının dar, govde ve yaprakların tuylu, stomaların kucuk ve derinde olması
— Ağac dallarında yaşayan cekirgelerin gorunuşlerinin ağac dallarına benzemesi
2 – HUCRE
Canlının yapısını oluşturan, en kucuk canlı yapı ve gorev birimlerine hucre denir
Bakteriler ve Mavi – Yeşil algler(siyanobakteriler) prokaryot hucreye sahiptir
3 – BESLENME
Canlılar enerji elde etmek, yıpranan parcalarını onarmak – buyumek ve hayatsal olayları duzenlemek amacıyla beslenirler
BESİNLER
Enerji verici Onarıcı – yapıcı Duzenleyici
Karbonhidratlar Yağlar Proteinler Mineraller Su Vitaminler Nişastalı gıda Bitkisel Bitkisel Yeşil sebzeler ve tatlılar – Yağlı to – Baklagiller İnorganik ve meyveler
– Hamur işleri humlu Hayvansal Yağda eriyen
– Pilav bitkiler – Et A, D, E, K
– Patates Hayvansal – Yumurta Suda eriyen
– Tatlılar – İc yağı B, C
– Tereyağ
Organik Organik
Dengeli beslenme : Bir insan bir oğunde, yaşına, işine, cinsisiyetine ve sağlık durumuna uygun olarak, yukarıdaki besin maddelerinin her birinden yeteri kadar almak zorundadır Buna dengeli beslenme denir
Ototrof beslenme : İnorganik maddelerden organik maddeleri sentezleyerek beslenmedir
ORNEK :
– Fotosentez
– Kemosentez
Heterortof beslenme : Canlının dışardan hazır besin alarak beslenmesidir
4 – BUYUME
Bir hucrelilerde sitoplazma hacminin artmasına buyume denir Cok hucrelilerde hucre sayısının artmasına buyume denir Cok hucrelilerde buyume mitoz bolunme ile sağlanır Bitkilerde buyumeyi meristem (bolunur) doku sağlar Boyca buyumeyi primer meristem (I cil bolunur doku) sağlar Tum bitkilerde bulunur
Enine buyumeyi sekonder meristem (II cil bolunur doku) sağlar Sekonder meristemin kambiyum ve mantar fellojeni olmak uzere iki ceşidi vardır Kambiyum ağaclarda bulunur ve enine buyumeyi sağlar Boylece yıllık yaş halkaları oluşur Bitkilerde meristem doku bulunduğundan buyume devamlıdır Hayvanlarda buyume sınırlıdır Belli bir buyukluğe kadar devam eder
Bir hucreliler neden belli bir buyukluğe ulaşınca bolunur? Gorulduğu gibi hacim buyudukce oransal olarak yuzey kuculur Hucre zarından alınan maddeler hucreye yetmez hale gelir Cekirdek bolun emri verir Hucre bolununce hacim kuculur ve
oransal olarak yuzey buyutulmuş olur
5 – BOŞALTIM
Butun canlılar hucrelerinde metabolizma sonucu oluşan, atık, zehirli, zararlı ya da gereğinden fazla bulunan(organik besin maddeleri haric) maddeleri organizmalarından uzaklaştırırlar Bu olaya boşaltım denir
Bir hucrelilerde : Doğrudan doğruya hucre zarından difuzyonla, boşaltım kofullarıyla yada kontraktil(vurgan) kofullarla olur Kontraktil kofullar tatlı sularda yaşayan bir hucrelilerde bulunur ve suyu difuzyonun tersi yonde boşaltır
Sunger ve solenterelerde : Boşaltım organı yoktur