canlıların ortak ozellikleri ve temel bileşenleri
CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ:
İNORGANİK BİLEŞİKLER
Su
Asit
Bazlar
Tuz
Mineraller
ORGANİK BİLEŞİKLER
Karbonhidratlar
Yağlar
Proteinler
Enzimler
Vitaminler
Nukleik asitler
GOREVLERİNE GORE BESİNLER:
Enerji Vericiler
Karbonhidratlar
Yağlar
Proteinler
YapıcıOnarıcılar
Su
Yağlar
Proteinler
Madensel Tuzlar
Duzenleyiciler:
Proteinler
Su
Madensel Tuzlar
Vitaminler
İNORGANİK BİLEŞİKLER:
Canlıların uretemeyip dışarıdan hazır aldığı maddelerdir
A Su:
Hayvanlarda ve bitkilerde yoğun miktarda bulunmaktadır Fotosentez de besin ve oksijen uretiminde de kullanılır
Ozellikleri :
Besinlerin calışması icin ortamda olması gerekir
Besinlerin sindirimde yer alır
Besinlerin taşınmasında
Boşaltım hucrelerinin atılmasında
Terleme ile vucut ısısının ayarlanmasında
Su cok iyi bir cozucudur
B: Asit:
Sulu cozeltilerde elektriği iletir ve H+ iyonunu verir
Ozellikleri:
Tatları ekşidir
Mavi turnusal kağıdının kırmızıya donuştururler
Asitler metallerle tepkimeye girer
pH değeri 07 arasındadır
C: Bazlar:
Sulu cozeltilerinde OH iyonunu verirler ve elektriği iletirler
Kırmızı turnusol kağıdını maviye ceviriler
pH değeri 7 ile 14 arasındadır
Ele alındığında kayganlık hissi verir
Tatları acıdır
D:Tuz:
Asiteler ve bazların birleşmesinden oluşur
Or: HCI+ NaOH à NaCl + Su
E Mineraller:
Hucreleri karbonhidrat, protein ve yağ gibi organik bileşikler ile vucuda alınan inorganik tuzlardır
Ozellikleri :
Enerji vermezler
Sindirilmezler
Hucre zarından gecebilirler
Fazlası ter, dışkı ve idrarla atılır
Enzimlerin yapısına kofaktor olarak katılırlar
İnsanlarda 40 ceşit mineral bulunmaktadır
Eksikliğinde rahatsızlıklara ve hastalıklara neden olur
Ozmatik basıncın dengede tutulmasını sağlar
İyon konsantrasyonunu sağlar
Kalsiyum (Ca)
Kemik ve dişlerin yapısında bulunur Kasların kasılmasında sinir hucrelerinin calışmasında ve kanının pıhtılaşmasında gorev yapar Eksikliğinde raşitizm ve kanın gec pıhtılaşması olayları gorulur
Demir: (Fe)
Alyuvarların yapısına katılır Eksikliğinde alemi hastalığı gorulur
Fosfor (P):
Kemik ve dişlerin yapısına katılır Ayrıca DNA,RNA ve ATP bulunur
Magnezyum (Mg):
Kemiklerin yapısında sinir ve kasların calışmasında ve ATP uretiminde kullanılır
Sodyum (Na):
Sinir ve kasların calışmasında hucrelerde su tutulmasında kullanılır
Potasyum (K):
Sinir hucrelerinin calışmasında ve protein ve glikojen sentezinde hucre icinde su tutulmasında kullanılır
İyot (I):
Tiroit bezinin hormonu olan tiroksinin yapısına katılır Eksikliğinde guatır hastalığı oluşur
Canlıların Ortak Ozellikleri
1) Hucresel Yapı : Tum canlılar yapısal ve işlevsel bakımdan en kucuk yapı birimi olan hucreden oluşur
Bazı canlılar sadece bir hucreden oluşur Bunlara ; Bir hucreli canlılardenir
Ornek : Oglena, Amip, Paramesyum
Bazı canlılar ise cok sayıda hucrenin belirli bir organizasyon ile bir araya gelmesi sonucu oluşmuştur Bunlara da ; Cok hucreli canlılardenir
Ornek : İnsan, Hayvan, Bitki
2) Beslenme : Canlıların hayatlarını surdurebilmesi icin beslenmeleri gerekir Canlılarda değişik beslenme şekilleri gorulur Bunlar ; Otorotof ve Heterotrof beslenmedir
Otorotof beslenme ; Canlıların kendi besinini kendisi uretmesidir Bu beslenme şekli fotosentetik bitkiler (ışık enerjisi ile besin uretme) ve kemo sentetik canlılarda (bakterilerde) gorulur Bu canlılara ureticiler de denir
Heterotrof Beslenme ; Canlılar ihtiyacı olan besini dışarıdan hazır olarak alırlar Bu canlılara Tuketiciler de denir Bu beslenme şekli İnsan, hayvan, mantar ve daha bir suru canlıda gorulur
3) Enerji Uretimi (Solunum ) : Canlıların buyumesi, iş yapabilmesi, uremesi, butun hayatsal Fonksiyonlarını gercekleştirebilmesi icin enerjiye ihtiyac vardır
Canlıların kullandığı enerjinin temeli Guneş tir
Guneş enerjisinin tuketici canlılar (heteratrof) tarafından kullanılabilmesi icin fotosentezle bitkiler tarafından kimyasal bağ enerjisine (besinlere) donuşturulebilmesi gerekir
Fotosentez organik besinlerin kimyasal bağlarında depolanan bu enerji hucre solunumu ile serbest hale gecer ve hucrede kullanılır Hucrede Oksijenli ve Oksijensiz olmak uzere iki ceşit solunum gercekleşir
Oksijenli Solunum ; Hucrede oksijen kullanarak besinlerdeki kimyasal bağ enerjisinin acığa cıkarılabilmesidir Ornek ; Hayvan , bitkiler
Oksijensiz Solunum ; Hucrede oksijen kullanmadan besinlerdeki kimyasal bağ enerjisinin acığa cıkarılması olayıdır Ornek ; Bazı bakteriler
4) Buyume : Canlıların yapısını oluşturan hucrelerin sayıca ve hacim olarak artmasına buyume denir
Buyume olayı besinlerle ve solunum ile gercekleşir Dışardan alınan besinlerin hucrede kullanılması ve enerji oluşturulmasını iceren olayların tumune Metabolizma denir
Hayvanlarda buyumenin ust sınırı vardır Bitkilerde ise govde ve kok uclarında bulunan surekli bolunebilen doku nedeniyle buyume sınırsızdır
5) Haraket : Canlılar yaşadıkları ortama gore ceşitli hareket yeteneklerine sahiptir
Ornek : Tek hucrelilerde Paremesyum Siller ile (Titrek Tuy) , Oglena Kamcı ile , Amip Yalancı ayak (Sitoplazma uzantısı) ile cok hucrelilerde bacak, kanat, yuzgec gibi yapılarla hareket sağlanır Bitkilerde ise yonelme hareketi vardır Işığa Yonelme gibi
6) Boşaltım : Bir hucreli yada cok hucreli canlılarda metabolizma sonucunda oluşan atık maddelerin canlıdan uzaklaştırılmasına boşaltım denir
Tek hucrelilerde Boşaltım ; kontraktil kokularla yapılır
Bitkilerde fazla su yapraktan terleme yoluyla yapılır
Katı atıklar yaprak dokumu ile uzaklaştırılır
Hayvanlarda katı sindirim atıkları sindirim sistemiyle solunum gazları (CO2) su ve suda cozunmuş zehirli atıklar boşaltım sistemiyle canlıdan uzaklaştırılır
7) Ureme : Her canlının belli bir buyume doneminden sonra neslini devam ettirebilmesi icin kendine benzer bireyler meydana getirmesine ureme denir
Eşeysiz Ureme (Mitoz Bolunme) ; Mitoz hucre bolunmesi ile oluşur Kalıtsal acıdan hem birbirine hemde ana canlıya tamamen benzer yavrular oluşur Kalıtsal ceşitlilik yoktur Tek bir ata vardır
Eşeyli Ureme (Mayoz Bolunme) ; Ureme hucreleri mayoz bolunmeyle oluşturulur Enek ve dişi ureme hucreleri vardır (Yumurta ve Sperm, iki canlı var) Oluşan yavrular hem birbirinden hemde ana babadan tamamen farklıdır Kalıtsal ceşitlilik var, bu nedenle farklı yaşam şartlarına kolay uyum sağlarlar Eşeysiz uremeye gore bu nedenle avantajlı
8) Uyarılma Cevresel Uyarılara Tepki : Canlılar ic ve dış ortamlardan gelen fiziksel ve kimyasal uyarılara tepki gosterirler Bu duyarlılıkları sayesinde cevrelerinde meydana gelen bu tepkimelere karşı kendilerini koruyabilirler
Ornek : Bitkilerin suya yonelirken kirec vb maddelerden uzaklaşması, goz bebeklerinin az ışıkta genişlemesi, fazla ışıkta daralması
Cevresel uyarılara tepki sinir sistemi ve duyu organlarının birlikte calışmasıyla gercekleşir
9) Organizma, Organizasyon : Cok hucrelilerde organizasyon en kucuk yapı birimi hucredir Hucre Doku Organ Sistem Canlı
10) Adaptasyon : Canlıların yaşama ve ureme şansını arttıran uyum yeteneğidir
Kalıtsal olmalıdır
11) Protein Sentezi : Butun canlıların ribozom organeli taşır Ribozom organeli protein sentezlemektedir (Hucre zarı yapısına katılır)
CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ:
İNORGANİK BİLEŞİKLER
Su
Asit
Bazlar
Tuz
Mineraller
ORGANİK BİLEŞİKLER
Karbonhidratlar
Yağlar
Proteinler
Enzimler
Vitaminler
Nukleik asitler
GOREVLERİNE GORE BESİNLER:
Enerji Vericiler
Karbonhidratlar
Yağlar
Proteinler
YapıcıOnarıcılar
Su
Yağlar
Proteinler
Madensel Tuzlar
Duzenleyiciler:
Proteinler
Su
Madensel Tuzlar
Vitaminler
İNORGANİK BİLEŞİKLER:
Canlıların uretemeyip dışarıdan hazır aldığı maddelerdir
A Su:
Hayvanlarda ve bitkilerde yoğun miktarda bulunmaktadır Fotosentez de besin ve oksijen uretiminde de kullanılır
Ozellikleri :
Besinlerin calışması icin ortamda olması gerekir
Besinlerin sindirimde yer alır
Besinlerin taşınmasında
Boşaltım hucrelerinin atılmasında
Terleme ile vucut ısısının ayarlanmasında
Su cok iyi bir cozucudur
B: Asit:
Sulu cozeltilerde elektriği iletir ve H+ iyonunu verir
Ozellikleri:
Tatları ekşidir
Mavi turnusal kağıdının kırmızıya donuştururler
Asitler metallerle tepkimeye girer
pH değeri 07 arasındadır
C: Bazlar:
Sulu cozeltilerinde OH iyonunu verirler ve elektriği iletirler
Kırmızı turnusol kağıdını maviye ceviriler
pH değeri 7 ile 14 arasındadır
Ele alındığında kayganlık hissi verir
Tatları acıdır
D:Tuz:
Asiteler ve bazların birleşmesinden oluşur
Or: HCI+ NaOH à NaCl + Su
E Mineraller:
Hucreleri karbonhidrat, protein ve yağ gibi organik bileşikler ile vucuda alınan inorganik tuzlardır
Ozellikleri :
Enerji vermezler
Sindirilmezler
Hucre zarından gecebilirler
Fazlası ter, dışkı ve idrarla atılır
Enzimlerin yapısına kofaktor olarak katılırlar
İnsanlarda 40 ceşit mineral bulunmaktadır
Eksikliğinde rahatsızlıklara ve hastalıklara neden olur
Ozmatik basıncın dengede tutulmasını sağlar
İyon konsantrasyonunu sağlar
Kalsiyum (Ca)
Kemik ve dişlerin yapısında bulunur Kasların kasılmasında sinir hucrelerinin calışmasında ve kanının pıhtılaşmasında gorev yapar Eksikliğinde raşitizm ve kanın gec pıhtılaşması olayları gorulur
Demir: (Fe)
Alyuvarların yapısına katılır Eksikliğinde alemi hastalığı gorulur
Fosfor (P):
Kemik ve dişlerin yapısına katılır Ayrıca DNA,RNA ve ATP bulunur
Magnezyum (Mg):
Kemiklerin yapısında sinir ve kasların calışmasında ve ATP uretiminde kullanılır
Sodyum (Na):
Sinir ve kasların calışmasında hucrelerde su tutulmasında kullanılır
Potasyum (K):
Sinir hucrelerinin calışmasında ve protein ve glikojen sentezinde hucre icinde su tutulmasında kullanılır
İyot (I):
Tiroit bezinin hormonu olan tiroksinin yapısına katılır Eksikliğinde guatır hastalığı oluşur
Canlıların Ortak Ozellikleri
1) Hucresel Yapı : Tum canlılar yapısal ve işlevsel bakımdan en kucuk yapı birimi olan hucreden oluşur
Bazı canlılar sadece bir hucreden oluşur Bunlara ; Bir hucreli canlılardenir
Ornek : Oglena, Amip, Paramesyum
Bazı canlılar ise cok sayıda hucrenin belirli bir organizasyon ile bir araya gelmesi sonucu oluşmuştur Bunlara da ; Cok hucreli canlılardenir
Ornek : İnsan, Hayvan, Bitki
2) Beslenme : Canlıların hayatlarını surdurebilmesi icin beslenmeleri gerekir Canlılarda değişik beslenme şekilleri gorulur Bunlar ; Otorotof ve Heterotrof beslenmedir
Otorotof beslenme ; Canlıların kendi besinini kendisi uretmesidir Bu beslenme şekli fotosentetik bitkiler (ışık enerjisi ile besin uretme) ve kemo sentetik canlılarda (bakterilerde) gorulur Bu canlılara ureticiler de denir
Heterotrof Beslenme ; Canlılar ihtiyacı olan besini dışarıdan hazır olarak alırlar Bu canlılara Tuketiciler de denir Bu beslenme şekli İnsan, hayvan, mantar ve daha bir suru canlıda gorulur
3) Enerji Uretimi (Solunum ) : Canlıların buyumesi, iş yapabilmesi, uremesi, butun hayatsal Fonksiyonlarını gercekleştirebilmesi icin enerjiye ihtiyac vardır
Canlıların kullandığı enerjinin temeli Guneş tir
Guneş enerjisinin tuketici canlılar (heteratrof) tarafından kullanılabilmesi icin fotosentezle bitkiler tarafından kimyasal bağ enerjisine (besinlere) donuşturulebilmesi gerekir
Fotosentez organik besinlerin kimyasal bağlarında depolanan bu enerji hucre solunumu ile serbest hale gecer ve hucrede kullanılır Hucrede Oksijenli ve Oksijensiz olmak uzere iki ceşit solunum gercekleşir
Oksijenli Solunum ; Hucrede oksijen kullanarak besinlerdeki kimyasal bağ enerjisinin acığa cıkarılabilmesidir Ornek ; Hayvan , bitkiler
Oksijensiz Solunum ; Hucrede oksijen kullanmadan besinlerdeki kimyasal bağ enerjisinin acığa cıkarılması olayıdır Ornek ; Bazı bakteriler
4) Buyume : Canlıların yapısını oluşturan hucrelerin sayıca ve hacim olarak artmasına buyume denir
Buyume olayı besinlerle ve solunum ile gercekleşir Dışardan alınan besinlerin hucrede kullanılması ve enerji oluşturulmasını iceren olayların tumune Metabolizma denir
Hayvanlarda buyumenin ust sınırı vardır Bitkilerde ise govde ve kok uclarında bulunan surekli bolunebilen doku nedeniyle buyume sınırsızdır
5) Haraket : Canlılar yaşadıkları ortama gore ceşitli hareket yeteneklerine sahiptir
Ornek : Tek hucrelilerde Paremesyum Siller ile (Titrek Tuy) , Oglena Kamcı ile , Amip Yalancı ayak (Sitoplazma uzantısı) ile cok hucrelilerde bacak, kanat, yuzgec gibi yapılarla hareket sağlanır Bitkilerde ise yonelme hareketi vardır Işığa Yonelme gibi
6) Boşaltım : Bir hucreli yada cok hucreli canlılarda metabolizma sonucunda oluşan atık maddelerin canlıdan uzaklaştırılmasına boşaltım denir
Tek hucrelilerde Boşaltım ; kontraktil kokularla yapılır
Bitkilerde fazla su yapraktan terleme yoluyla yapılır
Katı atıklar yaprak dokumu ile uzaklaştırılır
Hayvanlarda katı sindirim atıkları sindirim sistemiyle solunum gazları (CO2) su ve suda cozunmuş zehirli atıklar boşaltım sistemiyle canlıdan uzaklaştırılır
7) Ureme : Her canlının belli bir buyume doneminden sonra neslini devam ettirebilmesi icin kendine benzer bireyler meydana getirmesine ureme denir
Eşeysiz Ureme (Mitoz Bolunme) ; Mitoz hucre bolunmesi ile oluşur Kalıtsal acıdan hem birbirine hemde ana canlıya tamamen benzer yavrular oluşur Kalıtsal ceşitlilik yoktur Tek bir ata vardır
Eşeyli Ureme (Mayoz Bolunme) ; Ureme hucreleri mayoz bolunmeyle oluşturulur Enek ve dişi ureme hucreleri vardır (Yumurta ve Sperm, iki canlı var) Oluşan yavrular hem birbirinden hemde ana babadan tamamen farklıdır Kalıtsal ceşitlilik var, bu nedenle farklı yaşam şartlarına kolay uyum sağlarlar Eşeysiz uremeye gore bu nedenle avantajlı
8) Uyarılma Cevresel Uyarılara Tepki : Canlılar ic ve dış ortamlardan gelen fiziksel ve kimyasal uyarılara tepki gosterirler Bu duyarlılıkları sayesinde cevrelerinde meydana gelen bu tepkimelere karşı kendilerini koruyabilirler
Ornek : Bitkilerin suya yonelirken kirec vb maddelerden uzaklaşması, goz bebeklerinin az ışıkta genişlemesi, fazla ışıkta daralması
Cevresel uyarılara tepki sinir sistemi ve duyu organlarının birlikte calışmasıyla gercekleşir
9) Organizma, Organizasyon : Cok hucrelilerde organizasyon en kucuk yapı birimi hucredir Hucre Doku Organ Sistem Canlı
10) Adaptasyon : Canlıların yaşama ve ureme şansını arttıran uyum yeteneğidir
Kalıtsal olmalıdır
11) Protein Sentezi : Butun canlıların ribozom organeli taşır Ribozom organeli protein sentezlemektedir (Hucre zarı yapısına katılır)