EKLER VE SOZCUK YAPISI
Ekler
Sozcuklerin kok veya govdelerine gelerek onların cumledeki gorevlerini belirleyen, onlara değişik anlamlar katan ya da onlardan yeni sozcukler tureten ses veya ses bileşimlerine ek denir
Bunlardan cekim eklerini daha once gorduğumuz icin yapım ekleri uzerinde duracağız
Yapım Ekleri
İsim ve fiillerin kok veya govdelerine gelerek onlardan başka isim ya da fiil tureten eklerdir
Burada kok sozunu de acıklamakta fayda var
Kok
Bir sozcuğun anlamı ve yapısı bozulmadan parcalanamayan en kucuk parcasıdır Koklerde yapım eki bulunmaz, ancak cekim eki bulunabilir
Orneğin;
“Evimiz sozunde “ev; sozcuğun, anlamlı ve parcalanamayan en kucuk parcasıdır “(i)miz eki iyelik ekidir; yani isim cekim ekidir Oyleyse bu sozcuk yapım eki almamıştır, kok halindedir
Kokler iki turde bulunur; İsim kokleri ve Fiil kokleri “Geldi sozcuğundeki kok “gel fiil koku; “sozluk sozcuğunun koku olan “soz isim kokudur Ancak bazen ses taklidi yoluyla oluşan yansıma kokler de vardır
Orneğin;
“ağaclık sozcuğunun kokunu bulurken en anlamlı olarak gorduğumuz “ağ sozunu kok olarak duşunebiliriz Ancak “ağaclık sozuyle balık tutmakta kullanılan “ağ sozunun herhangi bir anlam ilişkisi yoktur Oyleyse bu sozcuğun koku “ağ olamaz Ondan sonra “ağa sozcuğunu goruyoruz Yine “ağaclık sozuyle “ağa sozcuğu arasında bir anlam ilgisi yoktur Oyleyse bunu da kok olarak alamayız Alabileceğimiz kok elbette “ağac kokudur Buradan şu sonucu cıkarabiliriz; sozcuğun kokuyle, ek aldıktan sonraki şekli arasında mutlaka bir anlam ilgisi olmalıdır
Sozcuğun yapım eki aldıktan sonraki durumuna govde denir
Bir sozcuk birden cok yapım eki alabilir İlk yapım eki koke diğerleri govdeye eklenir
Cekim Ekiyle Yapım Ekinin Farkları:
Cekim ekleri eklendiği sozcuğun anlamında bir değişiklik yapmaz; yapım ekleri ise anlamı, koke bağlı olmak şartıyla, değiştirir
Orneğin;
“Yolda bekliyor cumlesindeki “yol sozu “gecilen yer anlamındadır “de hal ekini alarak “yolda şekline geldiğinde de gecilen yer olma anlamı değişmemektedir
“Yolcu bekliyor cumlesinde ise “gecilen yer olan “yol sozu “cu yapım ekini alarak bu anlamını yitirmiş “yoldan gelen ya da “yola giden kişi anlamına gelmiştir Yani yolla bir anlam ilgisi vardır; ama yer ismi, kişinin niteliği anlamını ifade edecek hale gelmiştir
Cekim ekleri bir sozcuğe yapım ekinden sonra eklenir Yani once yapım ekleri, sonra cekim ekleri gelir İstisnaları olsa da bu genel bir kuraldır
Ek ve kok hakkındaki bu genel bilgilerden sonra şimdi eklerin onemlileri uzerinde durabiliriz
Ekler
Sozcuklerin kok veya govdelerine gelerek onların cumledeki gorevlerini belirleyen, onlara değişik anlamlar katan ya da onlardan yeni sozcukler tureten ses veya ses bileşimlerine ek denir
Bunlardan cekim eklerini daha once gorduğumuz icin yapım ekleri uzerinde duracağız
Yapım Ekleri
İsim ve fiillerin kok veya govdelerine gelerek onlardan başka isim ya da fiil tureten eklerdir
Burada kok sozunu de acıklamakta fayda var
Kok
Bir sozcuğun anlamı ve yapısı bozulmadan parcalanamayan en kucuk parcasıdır Koklerde yapım eki bulunmaz, ancak cekim eki bulunabilir
Orneğin;
“Evimiz sozunde “ev; sozcuğun, anlamlı ve parcalanamayan en kucuk parcasıdır “(i)miz eki iyelik ekidir; yani isim cekim ekidir Oyleyse bu sozcuk yapım eki almamıştır, kok halindedir
Kokler iki turde bulunur; İsim kokleri ve Fiil kokleri “Geldi sozcuğundeki kok “gel fiil koku; “sozluk sozcuğunun koku olan “soz isim kokudur Ancak bazen ses taklidi yoluyla oluşan yansıma kokler de vardır
Orneğin;
“ağaclık sozcuğunun kokunu bulurken en anlamlı olarak gorduğumuz “ağ sozunu kok olarak duşunebiliriz Ancak “ağaclık sozuyle balık tutmakta kullanılan “ağ sozunun herhangi bir anlam ilişkisi yoktur Oyleyse bu sozcuğun koku “ağ olamaz Ondan sonra “ağa sozcuğunu goruyoruz Yine “ağaclık sozuyle “ağa sozcuğu arasında bir anlam ilgisi yoktur Oyleyse bunu da kok olarak alamayız Alabileceğimiz kok elbette “ağac kokudur Buradan şu sonucu cıkarabiliriz; sozcuğun kokuyle, ek aldıktan sonraki şekli arasında mutlaka bir anlam ilgisi olmalıdır
Sozcuğun yapım eki aldıktan sonraki durumuna govde denir
Bir sozcuk birden cok yapım eki alabilir İlk yapım eki koke diğerleri govdeye eklenir
Cekim Ekiyle Yapım Ekinin Farkları:
Cekim ekleri eklendiği sozcuğun anlamında bir değişiklik yapmaz; yapım ekleri ise anlamı, koke bağlı olmak şartıyla, değiştirir
Orneğin;
“Yolda bekliyor cumlesindeki “yol sozu “gecilen yer anlamındadır “de hal ekini alarak “yolda şekline geldiğinde de gecilen yer olma anlamı değişmemektedir
“Yolcu bekliyor cumlesinde ise “gecilen yer olan “yol sozu “cu yapım ekini alarak bu anlamını yitirmiş “yoldan gelen ya da “yola giden kişi anlamına gelmiştir Yani yolla bir anlam ilgisi vardır; ama yer ismi, kişinin niteliği anlamını ifade edecek hale gelmiştir
Cekim ekleri bir sozcuğe yapım ekinden sonra eklenir Yani once yapım ekleri, sonra cekim ekleri gelir İstisnaları olsa da bu genel bir kuraldır
Ek ve kok hakkındaki bu genel bilgilerden sonra şimdi eklerin onemlileri uzerinde durabiliriz