Türkiye Rusya-Ukrayna krizinin tesirini bu ülkelerle ticari münasebetlerinin ağır olması sebebiyle her alanda hissediyor. Bazen olumlu hissedilen tesirler olsa da olumsuz kısımda ise enflasyonun da yüksek seyretmesi ile problemler büyüyebiliyor.
Türkiye'nin besin alanında ihracat ve ithalat yaptığı iki ülke olan Rusya Ukrayna savaşı kimi eserlerin bölgeye gönderilememesinden ötürü fiyatlarını düşürürken, kimi eserlerin de gelmemesinden ötürü fiyatları yükseliyor!
Fiyatı düşen ürünler
Türkiye Halciler Federasyonu Lideri Yüksel Tavşan, AA muhabirine, Ukrayna ve Rusya'nın meyve ve zerzevat üreticisi için kıymetli bir pazar olduğunu belirterek, savaşın bu bölgeye gerçekleştirilen ihracatı da etkilediğini söyledi.
Savaş nedeniyle bilhassa örtü altı eser fiyatlarının düşme eğiliminde olduğunu aktaran Tavşan, 'Fiyatlarda aşağı üst yüzde 20-30 düşüş var. Örtü altı eserlerde, domates, salatalık ve biber fiyatında düşme var. Olağanda bu aylar örtü altı eserlerin fiyatının yüksek olduğu periyottur.' dedi.
Sıcak hava ve savaş fiyatları düşürdü
Tavşan, narenciye döneminin sonuna gelinmesi nedeniyle bu alandaki riskin daha düşük olacağını belirterek, 'Bu ülkelere bu dönemde domates ve biber çeşitleri yüklü gidiyor. Halde domates ve biberlerin kilogram fiyatı 10 liraya düştü. Bu eserlerin üretim bölgesindeki fiyatları daha da düşük.' sözünü kullandı.
Yüksel Tavşan, geçen hafta hava sıcaklıklarında yaşanan artış nedeniyle de fiyatların düşüş trendine girdiğine işaret ederek, 'Sıcak havalar üretimi artırmıştı. Savaş dalgası üzerine gelince yüzde 20-30'luk yeni bir düşüş oldu. Bu hafta havalar yine soğudu, üretici eserini toplamadan bekletebilir bir mühlet. Böylelikle arzı kısmış olur.' diye konuştu.
Fiyatlardaki düşüş haftaya daha besbelli olur!
Rusya'nın kimi eserlerdeki engellemeleri nedeniyle bu ülkeye birçok eserin Ukrayna ve Belarus üzerinden gittiğini bildiren Tavşan, 'Savaş durumunun meyve ve zerzevat üreticisine önemli tesiri olur. Artık iki pazar birden durunca bu da fiyatlara önemli etki eder. Havaların ısınması halinde de örtü altı eserlerde bir anda eser bolluğu yaşanır. İki etken bir ortaya gelince fiyatlar önemli manada düşer. Bu da üretici için hiç âlâ olmaz. Üretici ziyan etmemeli, üreticiyi hayatta tutmalıyız. Örtü altı üretimin zati maliyeti yüksek. Bu durumda tedbir alınması gerekebilir. Üretici mart-nisan aylarında para kazanmalı ki mayıstan itibaren fiyatlar esasen düşüyor. Tüketicinin alım gücü yanında, üreticiyi de düşünmeliyiz.' değerlendirmesinde bulundu.
Tavşan, Ukrayna-Rusya pazarına gidemeyecek eserler için bir strateji belirlenmesi gerektiğini vurgulayarak, 'Uçak krizinde de benzerini yaşadık. Bu eserler için alternatif pazarlar yaratmalıyız. Tek bir pazara bağlı kalmamamız lazım. Şu an yolda olan tırlar var, onlar da dönüşe geçecek. Haftaya fiyatlardaki düşüş daha da bariz olur. Bu eserler elde tutulabilecek eserler değil, bir an evvel satılması lazım.' dedi.
"Tarla eserleri geldiğinde fiyatlar daha da düşer"
Türkiye Ziraatçılar Derneği (TZD) Genel Lideri Hüseyin Demirtaş, Rusya ve Ukrayna'ya yaş meyve ve zerzevat götürmek için yola çıkan tırların birçoklarının geri döndüğünü belirterek, 'Şu an bölgede zahmet var. Birtakım tırlar şimdi bölgede bekliyor. Birçok tır geri döndü.' sözlerini kullandı.
Rusya ve Ukrayna'ya domates, sivri biber ve patlıcan başta olmak üzere birçok eser ihraç edildiğinin altını çizen Demirtaş, 'Domates, patlıcan, sivri biber ve hıyar üzere eserlerin iç pazarda satışa sunulmasıyla bu eserlerin fiyatlarında yaklaşık yüzde 25 düşüş oldu. Sıhhat açısından bu eserlerin tüketilmesinde bir sorun bulunmuyor.' değerlendirmesinde bulundu.
"Savaş başladıktan sonra sevkiyat yüzde 80 azaldı"
Demirtaş, son periyotlarda girdi maliyetlerinin artmasından ötürü fiyatların çok yükseldiğine işaret ederek, mayıs-haziran üzere tarlalardan eser alınmaya başladığında fiyatların daha da düşeceğini kelamlarına ekledi.
Doğu Karadeniz İhracatçılar Birliği İdare Konseyi Lideri Saffet Kalyoncu da Rusya ve Ukrayna'ya yaş meyve zerzevat ihracatı için deniz ve kara yolu sevkiyatının neredeyse kapandığını belirterek, 'Rusya Ukrayna savaşı başladıktan sonra sevkiyatlar yüzde 80 azaldı. Ukrayna'ya hiç sevkiyat yapılamıyor. Rusya için ise Polonya ve Gürcistan güzergahları var fakat sevkiyatçılar bunları pek tercih etmek istemiyor.' dedi.
Fiyatı artacak eserler neler?
Rusya ve Ukrayna savaşı sebebiyle dünya piyasalarında buğday fiyatları 14 yılın zirvesine çıktı. Türkiye ise geçen yıl buğday ithalatının yüzde 90'ını Rusya ve Ukrayna'dan yaptı. Uzmanlar artan ithalat ve güç maliyetleri düşünüldüğünde, Türkiye'deki ekmek üzere unlu mamullerde ve ayçiçek yağı fiyatlarında artış yaşanacağını öngörüyor.
Dünya tahıl ticaretinde kıymetli bir yere sahip Ukrayna ve Rusya, dünyadaki toplam buğday ihracatının yüzde 30'unu, arpanın yüzde 31'ini, ayçiçeğin ise yüzde 32'sini karşılıyor.
En son 2008 besin krizinde dünya buğday fiyatlarının 352 dolar olduğunu söyleyen tarım muharriri Ali Ekber Yıldırım, şu anda buğday fiyatlarının 346,5 dolara yükseldiğini belirtiyor.
Bakanlık: Arz meşakkati yaşanmaz
Tarım ve Orman Bakanlığı'nın Ocak ayı bilgilerine nazaran 2020-2021 devrinde Türkiye'nin buğday ithalatının yüzde 78'i Rusya'dan yüzde 9'u ise Ukrayna'dan gerçekleşti.
Öte yandan Türkiye'nin arpa ithalatının yüzde 40'ı Rusya'dan; ayçiçeğinin ise yüzde 56'sı Rusya'dan ve yüzde 12'si Ukrayna'dan yapılıyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, Rusya ve Ukrayna ortasındaki savaş sebebiyle, 'başta buğday olmak üzere hububat ve öbür ham unsurlarda arz meşakkati yaşanmayacağı' tabir edildi.
Bakanlık açıklamasında, milletlerarası hububat ticaretinde başka ihracatçı ülkelerden de hububat arzı imkanlarının mevcut olduğu belirtildi.
Rusya'dan alamazsak nereden alacağız?
Ancak uzmanlara nazaran buğday ve arpada kendi kendisine yeterliliği yüzde 82'ye düşen Türkiye'de yurt dışından arzda meşakkat yaşanmasa bile, artan ithalat maliyetleri ekmek fiyatlarını direkt etkileyecek.
Türkiye'deki borsalarda buğday fiyatının ton başına 100 lira arttığını söyleyen tarım müellifi Ali Ekber Yıldırım, 'Rusya'dan buğday alamazsak; Fransa, Romanya yahut Amerika'dan alacağız ve oralardan taşımak çok daha maliyetli olacak' diyor.
Türkiye'nin güçte dışa bağımlılığı ve dünyada artan hububat fiyatları düşüldüğünde, Rusya ve Ukrayna savaşının Türkiye'deki besin eserlerinin fiyatlarını artıracağı öngörülüyor.
Ekmek fiyatlarına tesiri ne olacak?
BBC Türkçe'ye konuşan Ekmek Sanayi Patronlar Sendikası Lideri Çetin Keçeli, Mart ayı içerisinde un ve ekmek fiyatlarında artış yaşanacağını belirtiyor.
Keçeli'ye nazaran un ve ekmek fiyatlarını artıracak temel etken, artan ithal buğday fiyatlarından çok güç fiyatları olacak:
Buğdayımız şu anda nispeten kâfi gözüküyor lakin buğdayımız yetse bile, doğalgaz ve buna bağlı olarak artacak elektrik fiyatları sebebiyle ekmek fiyatları otomatikman artacak.
Yıldırım da un sanayicilerinin ve depoların elinde şu anda makul bir oranda eser olduğunu lakin yeni ithal edilecek eserlerin daha değerliye mal edileceği düşünüldüğünde, önümüzdeki günlerde unlu mamul fiyatlarında artış yaşanacağını kıymetlendiriyor.
Ekmek fiyatları kesinlikle artacak!
TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası İdare Şurası Lideri Baki Remzi Suiçmez ise Türkiye'de halihazırda ziraî girdi maliyetlerinin yüksekliği sebebiyle besin enflasyonun giderek arttığını ve savaşın bunu daha 'yıkıcı' hale getirdiğini belirtiyor.
Son birkaç günde petrol mazot fiyatlarındaki artışa dikkat çeken Suiçmez, çiftçinin artan üretim maliyetinin yalnızca hububat eserlerine değil, tüm besin eserlerini etkileyeceğini söylüyor.
Diğer yandan doğalgaz ve elektrik fiyatlarındaki artışın gerek seralardaki üretim maliyetini gerekse sulamada kullanılan elektriğin maliyetini artıracağını kaydediyor.
Suiçmez, 'Ekmek fiyatları kesinlikle artacak. Yalnızca un üstünden değil, doğalgazdaki, işçilikteki, sudaki, mayadaki artış yani hasebiyle üretim basamağındaki öteki kalemlerdeki artışın da tesiriyle kesinlikle artacak' diyor.
Ekmek fiyatları baskılanacak mı?
TMO geçen yıl Eylül ayından itibaren, ekmek fiyatlarını sabit tutabilmek için 'Un Regülasyon Çalışması' kapsamında yurt dışından ithal edilen buğdayı yerli un sanayicisine ve fırınlara uygun fiyatta satma siyaseti yürütüyor.
Suiçmez, bu siyaset sürdükçe yurt dışındaki buğday fiyatları artsa bile yurt içindeki unlu mamul fiyatlarının bir süre daha 'baskılanabileceğini' fakat bunun kısa vadeli bir tahlil olacağını kıymetlendiriyor:
TMO ekmek fiyatlarını baskılamak için 4 bin 800'e aldığı fiyatla aldığı eseri un sanayicisine 2 bin 700 TL'den satmaya devam ediyor. TMO un sanayicisine ve fırınlara bu sayısı değiştirmeden satarsa, ekmek fiyatları bir mühlet daha artmayabilir. Lakin artan yurt dışı fiyatları karşısında bunu ne kadar sürdürebilir, onu da vakit gösterecek.
Keçeli ise TMO'nun bu ay un sanayicilere ve fırınlara uygun tarifeli buğday temin etmediğini söylüyor:
Şubat ayında fırınlara ve değirmenlere uygun fiyatla buğday verilmedi. Değirmenciler şu an depolarındaki buğdaydan un yapıp fırınlara gönderiyor. Şayet ofisten ucuz fiyatlı buğday verilmezse, ekmek fiyatları artacak.
"İthalat sebebiyle Hazine daima ziyan ediyor"
Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) 30 Haziran'da başladığı ekmeklik buğday ithalatında 9'uncu ihaleyi 2 Mart'ta yapacak. TMO, 2 Mart'ta yapacağı ihale ile 435 bin ton ekmeklik buğday ithal edecek.
Ziraat Mühendisi Faik Toy, geçen yıl milyonlarca ton buğdayın iki kat fazla fiyatla ithal edildiğini ve yurt içinde de ziyanına satıldığını söylüyor:
İthal edilen eserleri, hazineye ziyan yazılarak içeride yarı fiyatıyla satılıyordu. Artık çok daha yüksek fiyatlarla geleceği için, Hazine'ye çok daha fazla ziyan yazılacak ve bu ülkeye yeniden artırım olarak yansıyacak. Hazine'ye büyük ziyanlar yazılıyor. Yapmış olduğum hesaplamaya nazaran, 1 yılda yapılan ithalatta Hazine'ye yazılan ziyan 20 milyar TL'yi buluyor. Halbuki milyonlarca çiftçimize verdiğimiz dayanağın tamamı 22 milyar TL. Bizim ithalatta Hazine'ye yazdığımız ziyanı yalnızca çiftçimize versek, ülke çok daha karlı bir duruma gelir. Milyonlarca çiftçiyi keyifli etmektense, bir elin parmağını geçmeyecek firmalar memnun oluyor. 2 Mart'taki ithalatı da yüksek fiyattan alacağımız ithal buğdayı da tekrar içeride ziyanına satacağız. Yük Hazine'ye binecek, bu da tekrar enflasyon olarak karşımıza çıkacak. O an için ekmek fiyatı artmasa da öteki şeylerin fiyatı artacak.
"Ayçiçek yağı fiyatları da artacak"
Türkiye buğday üretiminde büsbütün kendine yetebilecek bir ülke olabilecekken, dışa bağımlılığı sürdürecek siyasetler yürütmekle eleştiriliyor.
Toy, '34 yıl evvel 20,5 milyon ton olan buğday üretimimiz hala 20,5 milyon ton. Zira çiftçinin ziyanı düşünülmeden daima yurt dışından ithalat yolu seçildi' diyor.
Arpa açısından da emsal bir tablonun bulunduğunu söyleyen Toy, 'Toprak Mahsulleri Ofisi, tonu 4 bin 500 liradan 255 bin ton arpa ithal etti. TMO'nun yerli üretim yapan çiftçiye açıkladığı ton fiyatı ise 1750 lira' diyor:
'TMO hasat döneminde çiftçinin eserine fiyat açıkladığı vakit, maliyetleri hiç göz önünde bulundurmadan, 1750 TL üzere üretim maliyetlerinin altında bir fiyat açıkladı.'
'Bugün geldiğimiz noktada arpa fiyatları, iç piyasada borsalarda 3 bin 800 TL oldu. TMO ise 4 bin 500 TL'ye, 255 bin ton arpa ithal etti. İki gündeki dolardaki artış, o arpanın tonun maliyetini 4 bin 750 TL'ye çıkarmış oldu.'
"Ciddi bir tehlike bekliyor"
Yıldırım'a nazaran ise yalnızca buğday ve arpa değil, ayçiçeği de bu durumdan çok olumsuz etkilenecek:
Gıda kesiminin verdiği bilgiye nazaran, depolarda 1 aylık yağ kalmış durumda. Aslında ithal ayçiçek ham yağ fiyatı 1.400 dolardı, bu artık çabucak 1.500 doları buldu. Ton başına 100 dolar artış çok kıymetli bir sayı. Bu da içerideki fiyatlara yansıyacak. Depolarda bir aylık yağ kalması da yakın vakitte yansıyacağına işaret ediyor.
Suiçmez de Türkiye'yi ayçiçek yağı konusunda 'ciddi bir tehlikenin' beklediğini söylüyor:
Kendi kendimize yeterliliğimizin yüzde 70'lerde olduğu ayçiçeğini de biz Rusya ve Ukrayna'dan alıyoruz. Bu eserleri ya alamayız ya da daha yüksek fiyatla diğer ülkelerden ya da yeniden Rusya ve Ukrayna'dan alabiliriz.