‘’Hayır demek istiyorsan tahminen deme.’’
Paulo Coelho
Kendi hayatınızın dümenini elinizde tutabilmek hayır diyebilmekten geçer. Hayır diyemeyenlerin rotasını diğerleri çizer.
Hayır diyememenin temelinde: sevilmeme, reddedilme ve kaybetme korkusu yatar.
Pek çok karakter özelliğimizi şimdi çocukken ediniriz. Sert anne baba tavırları ile büyüyen çocuklar kendilerini onlara sevdirmek için yaşadıkları kırılgan hisleri yetişkinlik periyoduna de taşır. Ailesi tarafından terk edileceği korkusunu daima içinde taşıyan bir çocuk ilerideki yaşlarda yaşayacağı her türlü bağda bu çocukluk dehşetinin yansımalarını yaşayacaktır. Bilhassa ergenlikte bir kendini kanıtlama göstergesi olan hayır deme gereksinimi sevgi kaybı ve suçlulukla birbirine girer. Genç bir birey olarak etrafına nazaran yaşamayı, etrafına nazaran şekillenmeyi, birtakım kültürel ve toplumsal kalıplarla yaşamaya alışmak zorunda olduğunu öğrenir. Bütün bunlar ortasında sağlıklı bir istikrar kurmaya çalışır. Çok kalıp karşısında kendi varlık ve benlik hudutlarını muhafazanın bir yolunu bulma eforuna ya girer ya da giremez.
Bir yetişkin olduğunda varlık ve benlik sonlarına duyduğu gereksinim daha da artar. Yapacağı ya da yapmayacağı her seçimin hayatına mal olabileceğini anlar. Fakat çocukluğundan beri şahsî sonları tanınmamış, özel alanına hürmet gösterilmemiş, kaybetme ve reddedilme kaygılarına yenilerek kendini ortaya koyamamış hangi birey hayır demeyi başarabilir ki?
Kendimizi özgürce tabir edebilme ve kendimiz olabilme hünerimizi karanlığa hapsettiğimizde, ömrün ziyadesiyle uzağına düşeriz.
İçinde yaşadığımız toplum hayır demenin makûs ve ayıplanacak bir tavır olduğunu öğretir. Çocukluktan itibaren aşılanan bu davranış modelleri ve kurallar, yetişkinlik periyodunda bireyin kişiliğinin adeta bir modülüne dönüşür.
İnsan zihni çok kurnazdır dikkatli olun. Yaptığınız şeyleri özgür iradenizle kendiniz seçmiş ve kendiniz yapmışsınız üzere düşünmeniz konusunda pek ikna edicidir.
‘’Hayatımı yaşayamadım lakin sonunda annemle babama ölmeden önce torun sevgisi yaşattım çok şükür, istesem evlenmezdim. ‘’Gece gündüz çalışıp kazandım ancak büyüklerimiz o denli uygun gördüğü için karımı kardeşlerime hisse ettim. Hepsinin hayatını kurtardım sonuçta, paramı sokağa atmadım ki hepsi benim ailem, istesem vermezdim.’’. Aslında hepsini istediniz yani o denli mi? O halde dünyanın en memnun insanı olmalısınız. Yeniden de bu cümlelerdeki tabirlerde istediğiniz şeyle yaşadığınız şeyin birebir olmadığına dikkatle bakınız ve görünüz.
Toplumun dayattıklarına mı maruz kaldınız, yoksa kendi seçimlerinizi kendiniz mi yaptınız? Kim bilir tahminen de yapmak zorunda kaldığınız seçimlerinizle barışmayı öğrendiniz. Pekala bütün bunlar niçin oldu? Hayır demeye cüret edemediğiniz için. Çoğunlukla neyin sizin isminize hakikat ya da yanlış olduğuna karar vermekte zorlandığınız için. İnandığınız ve yaşadığınız şeyler istediğiniz şeyler olmayabilir. Can acıtıcı da olsa bu itirafı yapabilecek yüreği gösterin. Kendinize karşı dürüst olun.
Heraklitos’un meşhur ‘’Her şey akar’’ kelamı insanın tabiatına da bir göndermedir. İnsan her an değişir ve gelişir. Duygusal ve ruhsal dünyası da birebir şekilde…
İnsanın kendi varlık ve benlik hududuna sahip çıkıp muhafazası, şahsî alanına ve hayatına gösterdiği hürmet ve şefkattir. Kendine karşı saygılı ve şefkatli bir birey, diğerleri tarafından da olduğu üzere görülür ve kabul edilir. Hayır diyememek öfkeye yol açar. Kendi eliyle kendi varlık ve benlik hududunu ihlal etmiş bir birey, kendine saygısızlık ve haksızlık ettiği için vicdanen rahat değildir ve öfkeyle doludur. Olmak istediği kişi olamamış, olmak istemediği biri üzere davranmak zorunda kalmış, özgüven ve kararlılık gösteremediği için suçluluk ve mahcubiyet hissediyordur. Kendisiyle bu kadar kavgalıyken, diğerlerinden hürmet ve şefkat görmesi mümkün değildir.
Hayırlarınız hayat çerçevenizdir. Çerçevesiz bir hayatsa dağılmaya meyillidir. Ne yana çekilirse o istikamete giden hedefsiz bir kayık üzeredir. Hedefsizce sağa sola savrulmadan, hedeflenen limana varmanın yolu küreklere asılmaktır. Ne tarafa gideceğinize fakat siz karar verebilirsiniz. Hayatı hoş ve uygun taraflarıyla yaşama uğraşınız küreklere asılma gayretiniz üzere vazgeçilmez olmalıdır. Hayır diyerek yalnızca nerede durduğunuzu değil, diğerlerinin da nerede durması gerektiğini belirlersiniz.
Hayır demeye başladığınızda bu duruma alışkın olmayanların yansısını çekmeniz doğaldır. Hayatı kendi istedikleri üzere şekillendirme konusunda takıntılı ve bencil olanlar hayır kelamını işitmek istemeyecektir. Reddettiğinizde, sonlarınızı çizdiğinizde, daima birinin isteğini yerine getirmenin vazifeniz olmadığını tabir ettiğinizde, kimi şeyleri yapamayacağınızı açıkladığınızda, şahsî tercihlerinize hürmet duyulmasını beklediğinizde reaksiyon alıyorsanız bilin ki karşınızda ya bir narsist ya da narsistik kişilik özelliğine sahip biri vardır. Narsist şahıslar hayır demek konusunda sanatkardırlar. İtaatkar , uyumlu, yumuşak, şefkatli ve fedakar beşerlerle çok hoş anlaşırlar. Fakat oburlarının hudutlarını ihlal etme konusunda fütursuzdurlar.
Evet karşılığınızı çalmaya gelenler türlü stratejilerle karşınıza çıkabilir. Baskı altına alma, suçlama, tehdit etme, kıymetsiz hissettirme muhakkak başlı stratejileridir.
Bağlarda birbirine geçmiş hudutların sizi zorlamaya başladığını hissediyorsanız ipin ucu kaçtı diye düşünmeyin. Her şey yine inşa edilebilir. Sonlar net bir formda tekrar çizilebilir. Bu türlü durumlarda uzaklık koymak hayat kurtarır. Ara koymak; sınırlarınızın bilerek ve isteyerek ihlal edilmesine müsaade verdiğinizi kabul edip, kuralların tekrar belirlenmesini talep etmektir.
Pekala kimler hayır demekte zorlanır?
Öncelikle hudutlarını koruyamayan bireyler hayır demekte zorlanır. Bu hudutlar bedensel, ruhsal ve kişilik sonlarıdır. 2. olarak bedelsiz hisseden beşerler gelir. 3. sırada özsaygısı olmayan şahıslar vardır. Özsaygı; kendinizi nasıl algıladığınız, kendinize ne kadar hürmet duyduğunuz ve ne kadar paha verdiğinizdir. Özsaygınız düşükse kendinizi bedelli, yetenekli ve kıymetli bulmazsınız. Bedelinizi yansıtacak aynalara yani diğerlerine bağımlı hale gelirsiniz. Özsaygı tıpkı vakitte tenkitlerle ve aksiliklerle da baş edebilme hüneri kazandırır. Hayır demek bir özsaygı sorunudur. 4. sırada içindeki âlâ insanı kaybetmek istemeyen şahıslar yer alır. 5. sırada endişe ve korku dolu olan beşerler vardır. İnsanlara hayır deyince onları kaybetmekten, dışlanacaklarından ya da onları kızdıracaklarından korkarlar. 6. sırada sevilme telaşı yaşayan beşerler vardır. Çok sevilme dileği; tasa, anksiyete, kaybetme korkusu üzere olumsuz hislere, saplantı ve bağımlı kişilik üzere ruhsal sıkıntılara yol açar. Zira; yalnızlık, reddedilmek, toplumdan uzaklaşmak, dostsuz kalmak acı vericidir.
Pekala kimlere hayır demek daha zordur?
Kibar insanlara, duygusal insanlara, muhtaçlara, emrivaki yapan insanlara, gücünü kullananlara, manipülasyon yapan insanlara, ısrarcılara ve çok denetleyen insanlara hayır demek daha zordur. Denetleyen beşerler her an tepenizde dikilip sizi yönlendirmeye çalışırlar. Sizi hatalı hissettirirler, öfkelendirirler, korkuturlar, kendi taleplerini dayatacak bir stratejileri kesinlikle vardır, sizi kışkırtırlar ve makul bir kişilik profili sergilemeye çalışırlar. Bu tip beşerlerle beraberken kendinize şu soruyu sorun: ‘’Onunla beraberken kendimi nasıl hissediyorum?’’. Bu sihirli bir sorudur ve kendimize unuttuğumuz kimi şeyleri hatırlatır. Onların size ne sunduklarına dikkat edin. Size sevgi, hürmet, beğeni, taktir, para, çeşitli etiketler ve unvanlar sunuyor olabilirler. Neyin alışverişi içinde olduklarının farkında olun. Karşılığında ne ödemeniz gerekeceğini bilin. Unutmayın ki hayır demek nezaketsizlik değildir.
Hayır deme endişenizin altında birtakım değerli fırsatları kaçırabileceğiniz ya da önemsediğiniz kapıların yüzünüze kapanacağı korkusu yatıyor olabilir.
Çatışmadan kaçınmak için diğerlerini mutlu etme gayretine girerseniz hayır demekte zorlanabilirsiniz. Alttan almak, uyumlu olmak toplum tarafından da onaylanan bir davranış kalıbıdır. Sorun yaratmaktan uzak bu kalıplar iş ömründe ve alakalarda de birden fazla vakit teşvik edilir. Diğerlerini mutlu etme hali ekseriyetle uygun insan olmakla tıpkı şeymiş üzere algılanır. Elbette ‘’iyi insan’’ olmak kıymetlidir ana ‘’kendin olmak’’ daha da kıymetlidir. Çatışmadan kurtulmak için her şeye evet demek, kısa müddetli tahlillerle anlık rahatlamalar sağlayabilir lakin uzun vadede öfke, mutsuzluk, özgüvensizlik hatta depresyona yol açabilir.