Sınıfta sürekli parmağı havada olan, bir şey yapılması istendiğinde ilk harekete geçen, kim bunu yapmak ister dendiğinde tekrar tekrar gönüllü olan çocuklar… Onların yaşama ve öğrenme sevinci sadece bu çocukların öğretmenlerinin ve ebeveynlerinin işlerini kolaylaştırmakla kalmaz, çocuğun yaşıtlarına göre normal ve normalden daha süratli gelişim göstermesine de niçin olur Bu yönleriyle çocuğun iç motivasyonun yüksek olması yetişkin kadar tercih edilir Ancak her çocuk aynı durumda değildir bazı çocuklar yeni bir durumla karşılaştıklarında merak edip ilgilenmektense kaçmayı tercih ederler, yapmamak veya öğrenmemek için dayanıklılık gösterirler Bu çocukların öğretmenleri ve ebeveynleri içinse işler basit gitmez, epeyce zordur ve en önemlisi bu çocukların gelişim hızları da motivasyon seviyelerine tabi olarak yavaştır Bu çocuklar az kalsın öğrenmek istemezler, mücâdele etmek istemezler, kendilerince her türlü şiddet işten kaçarlar Böyle bir durumda ne yapacağız? “Bu çocuk böyle deyip onunla ilgilenmemeli miyiz? Yoksa mutlaka onları da motive etmenin bir yolu vardır diyerek, buna yerinde tutum mu geliştirmeliyiz? Eğer motivasyonu düşük çocuğun öğretmen ve ebeveyninin de motivasyon seviyeleri düşük değilse mutlaka bu durumla çaba için yerinde yaklaşımları kabul etmek isteyeceklerdir
Çocukların iç motivasyon seviyeleri çoğunlukla hayatlarının ilk yılında oldukça yüksek düzeydedir fakat bir takım yanlış tutumlar onların merak etme, yeni durumlarla yakından ilgilenme isteklerini engeller Bu müdahale etme çoğunlukla çocuğu tehlikelerden korumak adına yapılıyor “Düşmesin, “parmağını kesmesin, “Amman yanmasın,… derken fazla miktarda askıya alma ve müdahale etme ile karşılaşan bir takım çocuklar durmayı öğreniyorlar Çocuk nelerin onun için güvenli olmayan nelerin onun için güvenli olduğunu ayırt edemediği için bu öğrenmeyi pek çok duruma genelliyor Bu öğretiyle hareket eden çocuk bir vakit sonra annebabasının “hadi ilgilensene dediği şeylerle de ilgilenmiyor Bu defada ebeveyn aksine bir çabayla çocuğun merak ve harekete geçme isteğini arttırmaya çalışıyor Birincil yıllarda çocuğun deneyimlerini önlemek yerine onların masum merak ve ilgilerine dinç istikamet verebilmek sanırım yapılması gereken ilk girişim olacaktır Sıcak dere bardağına dokunmak isteyen çocuğa bardağın sıcaklığını kontrollü bir ortamda dokunmasına izin vererek kullanmak gibi keza güvenli keza de öğretici ortamlar aranje etmek önemlidir
Daha sonraki yıllarda çocuğun iç motivasyonunu yüksek tutmak için aşağıdaki başlıklara yerinde yaklaşımları benimsemek anne babalara ve eğitimcilere tezgâhtar olacaktır**
1 Kasıt Oluşturmak: Motivasyon, ister kişinin içinden gelsin, ister kişinin dışındaki güçlerle oluşsun, daima ulaşılmak istenen bir gaye gerektirir Bu hedefe ulaşmak için harekete geçeriz Eğer maksat yahut motivasyondan bahsedemeyiz*
Hedefe dışarı giden yolu bir dağın zirvesine çıkmaya benzetirsek, zirveye dışarı giden yolun başlangıcında sadece motivasyon vardır, zirvede ise ulaşmayı istediğimiz maksat vardır Niyet, dakikada 100 kelime okumak da olabilir, mimar edinmek da olabilir Maksat ne olursa olsun, hedefe dışarı giden her yolda zorunlu olan bir takım zorluklar ve zorlukların üstesinden gelmeyi kolaylaştıran adımlar ve beceriler bulunur Bunları şu şekilde sıralayabiliriz Tahammül, sebatkarlık, odaklanma, veri birikimini arttırmak için araştırma yapma, kitap okuma, uzmanların görüşlerini alma, ara ara sınamalardan geçme, geri bildirimlerle kendini değerlendirme, beceriksiz olan yönleri tamamlayarak yola devam etme Bu adımları tamamlayan cümbür cemaat mutlaka hedeflerine ulaşacaktır “Önemli olan hedeflerin varlığıdır sözünün her koşulda gerçeği yansıtmadığını düşünebilirsiniz Çünkü herkes hedeflerine ulaşamaz Eğer hedefe dışarı giden zorlu yolda çocuğa gerekli takviye verilmezse çocuğun yolunu kaybedeceği gerçeği açıktır Çocuğun hedefe giden yolda kaybolmaması için çevresinde bulunanların ona güvenmeleri, cesaretlendirmeleri, tıkandığı yerde doğru yolu bakış anlamında yönlendirici olmaları gerekir Bu, ilk olarak var olan motivasyonun ardına kadar sürmesini sağlar Çocuğun kendine olan güvenini arttırır*
2 Çocuğun yapabileceğine güvenmek: Eğer çocuğun çevresindeki onun kişiler bir konuda başarılı olabileceğine yada onun bir işi yapabileceğine inanmıyorlarsa, çocuk fiilen de başaramayacaktır Çocuklar kendilerine güvenilen ortamlarda rahatlarlar ve uğraş gösterirler
3 Başarıyı yaşatmak: Her çocuğun bir takım şeyleri iyi yaptığını bilmeye ve başarıyı yaşamaya ihtiyacı vardır Başardığını gören çocuk, bir sonraki sefer tekrar test yerine getirmek için heyecanlanır, baştan bu duygu için uğraş verir
4 Çocuğu tanımak: Çocuğun özellikleri ve onun yaşındaki çocukların genel gelişim özellikleri hakkında bilgi sahibi olmazsak yapabileceklerinden fazla daha fazlasını bekleyebiliriz Beklentiyi gerçekleştiremeyen çocuğun keza özgüveni zedelenir keza de motivasyonu düşer
5 Artı düşünme becerisini kazandırabilmek: Olumlu düşünme becerisi çocuklara öğretilebilir Kötümserlik herhangi bir girişimin başarısızlıkla sonuçlanmasına sebep olabilir Fazla düşünme becerisi yetişkinlerin model olmasıyla verilebilir
6 Sorun çözme becerisini kazandırmak: Sorunlar karşısında tekrar tekrar alternatif çözümler vardır Ama sorunlar karşı öbür çözümleri bulamayan çocuklar umutsuzluk duyguları ile engellenirler
7 Model olmak: Çocuktan beklenen her davranışın annebabalar tarafından ortaya konuyor olması önemlidir Çocuklar, yetişkinleri gözlemleyerek de öğrenirler Genelde gönülsüz, uğraş göstermeyen, kendini yormayan annebabalarını gören çocuklar bu davranış kalıbını benimserler
8 Cesaret saptamak: Çocuğu fazlasıyla korumak, onun uğraş becerisini köreltir Çocuk, üstesinden gelebileceği şeylerde bile harekete geçmez ve başkalarının yardımını ister Bir süre sonra sahiden çözümsüz kalmaya başlar
9 Var olan motivasyonu koruyabilmek: Bir Takım durumlarda çocukların motivasyonları çok yüksektir; ama yetişkinlerin engellemeleri nedeniyle motivasyonları düşer Yetişkinler çoğunlukla ev ortamının düzeni bozulduğunda, çocuğun ödevleri aksadığında, onun alaka alanını engelleyebilirler Böyle bir durumda yerinde tedbirleri alarak çocuğun alaka duyduğu faaliyeti yapmasına olasılık tanımak gerekir
10 Çocukla işbirliği yaparak an be an ileri gitmek: Ara Sıra çocuğu bir konuda ikna edebilmek, beklentiye yerinde davranışı ortaya koyabilmesi için dirençlerinin kırılması gerekir, böyle durumlarda annebabalar çocukları ile işbirliği yapıp bir zaman onlarla birlikte hareket etmelidirler
Özel ATEŞ İlköğretim Okulu Rehberlik Servisi
Çocukların iç motivasyon seviyeleri çoğunlukla hayatlarının ilk yılında oldukça yüksek düzeydedir fakat bir takım yanlış tutumlar onların merak etme, yeni durumlarla yakından ilgilenme isteklerini engeller Bu müdahale etme çoğunlukla çocuğu tehlikelerden korumak adına yapılıyor “Düşmesin, “parmağını kesmesin, “Amman yanmasın,… derken fazla miktarda askıya alma ve müdahale etme ile karşılaşan bir takım çocuklar durmayı öğreniyorlar Çocuk nelerin onun için güvenli olmayan nelerin onun için güvenli olduğunu ayırt edemediği için bu öğrenmeyi pek çok duruma genelliyor Bu öğretiyle hareket eden çocuk bir vakit sonra annebabasının “hadi ilgilensene dediği şeylerle de ilgilenmiyor Bu defada ebeveyn aksine bir çabayla çocuğun merak ve harekete geçme isteğini arttırmaya çalışıyor Birincil yıllarda çocuğun deneyimlerini önlemek yerine onların masum merak ve ilgilerine dinç istikamet verebilmek sanırım yapılması gereken ilk girişim olacaktır Sıcak dere bardağına dokunmak isteyen çocuğa bardağın sıcaklığını kontrollü bir ortamda dokunmasına izin vererek kullanmak gibi keza güvenli keza de öğretici ortamlar aranje etmek önemlidir
Daha sonraki yıllarda çocuğun iç motivasyonunu yüksek tutmak için aşağıdaki başlıklara yerinde yaklaşımları benimsemek anne babalara ve eğitimcilere tezgâhtar olacaktır**
1 Kasıt Oluşturmak: Motivasyon, ister kişinin içinden gelsin, ister kişinin dışındaki güçlerle oluşsun, daima ulaşılmak istenen bir gaye gerektirir Bu hedefe ulaşmak için harekete geçeriz Eğer maksat yahut motivasyondan bahsedemeyiz*
Hedefe dışarı giden yolu bir dağın zirvesine çıkmaya benzetirsek, zirveye dışarı giden yolun başlangıcında sadece motivasyon vardır, zirvede ise ulaşmayı istediğimiz maksat vardır Niyet, dakikada 100 kelime okumak da olabilir, mimar edinmek da olabilir Maksat ne olursa olsun, hedefe dışarı giden her yolda zorunlu olan bir takım zorluklar ve zorlukların üstesinden gelmeyi kolaylaştıran adımlar ve beceriler bulunur Bunları şu şekilde sıralayabiliriz Tahammül, sebatkarlık, odaklanma, veri birikimini arttırmak için araştırma yapma, kitap okuma, uzmanların görüşlerini alma, ara ara sınamalardan geçme, geri bildirimlerle kendini değerlendirme, beceriksiz olan yönleri tamamlayarak yola devam etme Bu adımları tamamlayan cümbür cemaat mutlaka hedeflerine ulaşacaktır “Önemli olan hedeflerin varlığıdır sözünün her koşulda gerçeği yansıtmadığını düşünebilirsiniz Çünkü herkes hedeflerine ulaşamaz Eğer hedefe dışarı giden zorlu yolda çocuğa gerekli takviye verilmezse çocuğun yolunu kaybedeceği gerçeği açıktır Çocuğun hedefe giden yolda kaybolmaması için çevresinde bulunanların ona güvenmeleri, cesaretlendirmeleri, tıkandığı yerde doğru yolu bakış anlamında yönlendirici olmaları gerekir Bu, ilk olarak var olan motivasyonun ardına kadar sürmesini sağlar Çocuğun kendine olan güvenini arttırır*
2 Çocuğun yapabileceğine güvenmek: Eğer çocuğun çevresindeki onun kişiler bir konuda başarılı olabileceğine yada onun bir işi yapabileceğine inanmıyorlarsa, çocuk fiilen de başaramayacaktır Çocuklar kendilerine güvenilen ortamlarda rahatlarlar ve uğraş gösterirler
3 Başarıyı yaşatmak: Her çocuğun bir takım şeyleri iyi yaptığını bilmeye ve başarıyı yaşamaya ihtiyacı vardır Başardığını gören çocuk, bir sonraki sefer tekrar test yerine getirmek için heyecanlanır, baştan bu duygu için uğraş verir
4 Çocuğu tanımak: Çocuğun özellikleri ve onun yaşındaki çocukların genel gelişim özellikleri hakkında bilgi sahibi olmazsak yapabileceklerinden fazla daha fazlasını bekleyebiliriz Beklentiyi gerçekleştiremeyen çocuğun keza özgüveni zedelenir keza de motivasyonu düşer
5 Artı düşünme becerisini kazandırabilmek: Olumlu düşünme becerisi çocuklara öğretilebilir Kötümserlik herhangi bir girişimin başarısızlıkla sonuçlanmasına sebep olabilir Fazla düşünme becerisi yetişkinlerin model olmasıyla verilebilir
6 Sorun çözme becerisini kazandırmak: Sorunlar karşısında tekrar tekrar alternatif çözümler vardır Ama sorunlar karşı öbür çözümleri bulamayan çocuklar umutsuzluk duyguları ile engellenirler
7 Model olmak: Çocuktan beklenen her davranışın annebabalar tarafından ortaya konuyor olması önemlidir Çocuklar, yetişkinleri gözlemleyerek de öğrenirler Genelde gönülsüz, uğraş göstermeyen, kendini yormayan annebabalarını gören çocuklar bu davranış kalıbını benimserler
8 Cesaret saptamak: Çocuğu fazlasıyla korumak, onun uğraş becerisini köreltir Çocuk, üstesinden gelebileceği şeylerde bile harekete geçmez ve başkalarının yardımını ister Bir süre sonra sahiden çözümsüz kalmaya başlar
9 Var olan motivasyonu koruyabilmek: Bir Takım durumlarda çocukların motivasyonları çok yüksektir; ama yetişkinlerin engellemeleri nedeniyle motivasyonları düşer Yetişkinler çoğunlukla ev ortamının düzeni bozulduğunda, çocuğun ödevleri aksadığında, onun alaka alanını engelleyebilirler Böyle bir durumda yerinde tedbirleri alarak çocuğun alaka duyduğu faaliyeti yapmasına olasılık tanımak gerekir
10 Çocukla işbirliği yaparak an be an ileri gitmek: Ara Sıra çocuğu bir konuda ikna edebilmek, beklentiye yerinde davranışı ortaya koyabilmesi için dirençlerinin kırılması gerekir, böyle durumlarda annebabalar çocukları ile işbirliği yapıp bir zaman onlarla birlikte hareket etmelidirler
Özel ATEŞ İlköğretim Okulu Rehberlik Servisi