Ahmed bin Hanbel eserleri
Ahmed Bin Hanbel (780855)
Dort buyuk imamdan birisi ve Hanbeli Mezhebi'nin imamı olan Ahmed bin Hanbel, 780 yılında Bağdat'ta doğdu Ailesi Merv'den Bağdat'a goc ettiği icin Merv'de doğduğunu nakledenler de vardır Oğlu Salih tarafından duzenlenip bildirilen soy kutuğune gore, soyu Peygamber Efendimiz'in (asm) soyu ile birleşmektedir Buyuk hadis ve fıkıh alimi olan imamın kunyesi; Ebu Abdullah Ahmed b Muhammed b Hanbel eşŞeybani elMervezi şeklindedir
Dedesi, Emeviler devrinde Serahs valiliği yaparken, babası da Abbasi ordusunda gorev aldı Otuz yaşlarında olduğu sırada babası vefat etti Bağdatlı alimlerden bir sure ders aldıktan sonra hadis oğrenmeye ağırlık verdi Bu alanda tanınmış alimlerden Huşeym b Beşir, Sufyan b Uyeyne, Yahya b Said elKattan, Abdurrahman b Mehdi'den ders aldı Ayrıca, İmamı Şafii'den de ders aldı Bir cok alimden ders alırken; İmam Buhari, Muslim, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai başta olmak uzere tanınmış hadis alimleri de kendisinden ders aldılar
Hadis oğrenme konusunda her turlu fırsatı değerlendirirken bu amacla bir cok merkeze gitti Kufe, Basra, Mekke, Medine, Dımaşk, Halep, Cezire gibi beldelere bazen bir kac kez gitti Coğu zaman yol parası bulmakta gucluk cekti Hadis oğrenmek maksadıyla Yemen'e gidebilmek icin, kervancıların yanında deve bakıcılığı yaptı Beş kez yaya olarak hacca gitti Bu yolculuktaki en onemli maksatlarından birisi Hicaz'daki alimlerden hadis oğrenmekti Kırk yaşına gelinceye kadar eğitimine ara vermeden devam etti Cok guclu bir hafızaya sahip olması, cok sayıda hadisi rivayet ettiğinden dolayı, bazen etrafında hadis dinlemek maksadıyla bulunanların sayısı beş bine kadar ulaştı
İslam alimleri ve din buyuklerinin buyuk ekseriyetinin uğradığı sıkıntı ve işkencelerden o da nasibini aldı Mu'tezile Mezhebi mensuplarının tesirinde kalan Abbasi halifesi Me'mun zamanında cok buyuk işkencelere uğradı İslam'ın ozune aykırı fikirlere katılmadığı ve Mu'tezile muntesiplerinin fikirleri doğrultusunda goruş beyan etmediğinden hapse atıldı Halifenin kendisiyle goruşmek istemesi uzerine, Bağdat valisi İshak b İbrahim tarafından zincire vurulmuş bir şekilde, Tarsus'a doğru yola cıkarıldı Ancak, Tarsus'a varmadan halifenin olduğu haberi geldi Bunun uzerine geri getirilerek Bağdat'ta tekrar hapsedildi
Yeni halife Mu'tasım da aynı politikayı devam ettirdi Halife, başkadısı Ahmed b Ebu Duad ve guvendikleri kişiler, fikirleriyle Ahmed b Hanbel'i susturamadıklarını gorunce işkence yapılması emrini verdi Cunku, kesinlikle fikirlerinden, doğru bildiklerinden taviz vermedi İmamı Ahmed ibni Hanbel gibi bir mucahidi ekber, Kur'an'ın birtek meselesi icin hapiste pek cok azap verilmiş ve şekva etmeyerek, kemali sabırla sebat edip o meselelerde sukUt (Lem'alar, s 264) etmedi Şiddetli kamcı darbelerine rağmen fikirlerinden vazgecmedi Uygun ifadeler kullanmak kaydıyla serbest bırakılma teklifini de reddetti Bunun uzerine işkencelerin dozu arttırıldı ve bizzat halife nezaretinde yapıldı Bir ara halife onu serbest bırakmak istediyse de, başkadı, fikirlerinden dolayı dinden cıktığını ve Hanbel'in serbest bırakılmasının uygun olmayacağını iddia ederek mani oldu
İki bucuk yıla yakın devam eden buyuk işkencelerden sonra serbest bırakıldıysa da gozaltında bulundurulmaya devam ettirildi Yanlış fikirlerin okulda ders olarak okutulmaya başlanmasıyla galeyana gelip ayaklanmak isteyen halkı, isyandan vazgecirerek sabretmelerini tavsiye etti Buna rağmen, halk ile goruşmesi ve halifenin bulunduğu yerde ikamet etmesi yasaklandı Hatta Cuma namazlarına gitmesine bile izin verilmedi
Halife Mutevekkil, kendisi hakkında ileri surulen bazı iddiaların asılsız cıkması uzerine Hanbel'in gonlunu almak maksadıyla bazı hediyeler verdi Halifeye kızgın olduğundan değil de haram karışmış olduğu gerekcesiyle hediyeleri kabul etmek istemedi Fakat, başına daha buyuk belaların acılmasından korkan yakınlarının isteği uzerine kabul etti Ancak, aldığı hediyelerin tamamını ihtiyac sahiplerine dağıttı Bundan sonra halifenin hicbir hediyesini kabul etmeyeceğini kesin bir dille ifade ettiği halde kendisinden habersiz ailesine maaş bağlandı Halifenin verdiklerini alan oğullarına gucendi Bundan sonra kendi evlatlarının hicbir lokmasını yemedi Kadılık gorevinin kabul eden oğlu Salih'e de kırıldı
31 Temmuz 855 Cuma gunu Bağdat'ta vefat ederek Hakk'ın rahmetine kavuştu Cenazesinde yaklaşık altmış bini kadın olmak uzere sekiz yuz bine yakın insan toplandı Omru boyunca hic kimsenin yardımını kabul etmedi Reddettiği buyuk ikramların başkaları tarafından kabul edildiğini soyleyen oğlu Salih'e; Sakın, kendilerini denemek icin onlardan bir kesimi faydalandırdığımız dunya hayatının cekiciliğine gozlerini dikme! Rabbinin nimeti hem daha hayırlı, hem de daha sureklidir(Taha Suresi, 131) ayetini okuyarak, Allah'ın vereceği rızkın daha hayırlı olduğunu soyledi
İmamı Şafii, Hanbel Hazretlerine ders veren hocalarındandır İbn Hanbel, cok sevdiği ve her sabah seher vakti kendilerine dua ettiği altı kişiden biridir İmamı Şafii onun hakkında; Bağdat'ta ondan daha faziletli, muttaki, alim ve fıkıh alim bir kimse gormedim, ifadelerini kullanmıştır Bediuzzaman Hazretleri, Bir milyon hadisi hıfzına alanimam olarak tarif eder (Şualar, s 348)
İmamı Hanbel, yazdığı her hadisle amel etmeye ozel gayret gosterdi Calışmasının buyuk ekseriyetini hadis ilmine vakfetti Ona gore fıkıhcı sayılabilmek icin iyi bir hadis alimi olmalı, en az dort yuz bin hadisi ezbere bilmeli, sıhhatinden emin olmadığı rivayetlerle amel etmemelidir Hadis rivayet edenlerin durustluğune ozel onem vererek, emin olmadığı nakilcilerden hadis rivayet etmemeye calıştı Topladığı hadisleri vefatından sonra, oğlu Abdullah ve talebesi Ebu Bekir elKatii tarafından kitap haline getirildi
İmamı Hanbel, velilerin keramet gostermesinin mumkun olduğunu ancak, harikulade olay gosteren her kişinin veli olduğuna hukmedilemeyeceğini soyler Ona gore kimin veli olduğunu bilmek mumkun değildir Cok sayıda Ashabı Kiramdan kerametin meydana gelmeyişini, imanlarını kuvvetlendirmek icin vasıtaya (keramete) muhtac olmadıklarının delili olduğuna hukmeder
Risalei Nur'da, kendilerini Ahmed bin Hanbel mezhebinden sayan Vehhabiler konusunda cok onemli bilgiler mevcuttur Vehhabiliğin, Haricilerin izinde gittiği ve ecdadları olduğuna işaret edilmektedir Bu mezhebe mensup olanların ifrata kacmalarına sebep teşkil eden meseleler acıklığa kavuşturulmaktadır (Mektubat, s 352356) İmamı Hanbel Hazretlerini taklit etme konusunda ise şu bilgiler yer almaktadır:
Hem, Vehhabiler kendilerini Ahmed İbni Hanbel mezhebinde saydıkları icin, Ahmed İbni Hanbel Hazretleri bir milyon hadisin hafızı ve ravisi; ve şiddetli olan Hanbeli mezhebinin reisi ve halkı Kur'an meselesinde cihanpesendane salabet ve metanet sahibi bir zat olduğundan, onun bir derece zahiri ve mutaassıbane ve Alevilere muhalefetkarane mezhebinden din namına istifade edip, bir kısım evliyanın turbelerini tahrip ediyorlar ve kendilerini haklı zan ediyorlar Halbuki, bir dirhem hakları varsa, bazen on dirhem ilave ediyorlar(Mektubat, s 353) Boylece, İmam'ın hassasiyeti yanlış anlaşılıp yanlış uygulanmakta ve tahribata yol acılmaktadır
Eserleri
1 ElMusned; En meşhur hadis kitabıdır 700 bin hadis arasından secilmek suretiyle oluşturulan ve 30 bin hadisi ihtiva eder, hadis kulliyatları arasında en hacimli iki kulliyattan birisidir
2 Kitabu'sSunne; Kader, deccal, melekler, ru'yetullah, kursi ve ahirete ait fikirlerini ihtiva eder
3 Kitabu'zZuhd; İki bolumden oluşmuştur Birinci bolumde başta Peygamber Efendimiz (asm) olmak uzere buyuk peygamberlerin takvalarından soz eder İkinci bolumde ise on dokuz buyuk sahabe ve on altı tabiin hakkında bilgi verilmektedir
4 Kitabu'lİlel ve Ma'rifetu'rRical; Hadis rivayet edenler hakkındaki goruş ve duşuncelerini ihtiva eder
5 ElMesa'il; Fıkıh, akaid, ve ahlak ile ilgili olarak talebeleri ve başkları tarafından kendisine sorulan sorulara verdiği cevapları ihtiva eder (M Yaşar Kandemir; Ahmed b Hanbel, TDVİA, II C s 7779)
Bunların dışında da cok sayıda eserleri mevcuttur Eserlerinin buyuk ekseriyeti vefatından sonra oğulları ve talebeleri tarafından derlenmiştir
Ahmed Bin Hanbel (780855)
Dort buyuk imamdan birisi ve Hanbeli Mezhebi'nin imamı olan Ahmed bin Hanbel, 780 yılında Bağdat'ta doğdu Ailesi Merv'den Bağdat'a goc ettiği icin Merv'de doğduğunu nakledenler de vardır Oğlu Salih tarafından duzenlenip bildirilen soy kutuğune gore, soyu Peygamber Efendimiz'in (asm) soyu ile birleşmektedir Buyuk hadis ve fıkıh alimi olan imamın kunyesi; Ebu Abdullah Ahmed b Muhammed b Hanbel eşŞeybani elMervezi şeklindedir
Dedesi, Emeviler devrinde Serahs valiliği yaparken, babası da Abbasi ordusunda gorev aldı Otuz yaşlarında olduğu sırada babası vefat etti Bağdatlı alimlerden bir sure ders aldıktan sonra hadis oğrenmeye ağırlık verdi Bu alanda tanınmış alimlerden Huşeym b Beşir, Sufyan b Uyeyne, Yahya b Said elKattan, Abdurrahman b Mehdi'den ders aldı Ayrıca, İmamı Şafii'den de ders aldı Bir cok alimden ders alırken; İmam Buhari, Muslim, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai başta olmak uzere tanınmış hadis alimleri de kendisinden ders aldılar
Hadis oğrenme konusunda her turlu fırsatı değerlendirirken bu amacla bir cok merkeze gitti Kufe, Basra, Mekke, Medine, Dımaşk, Halep, Cezire gibi beldelere bazen bir kac kez gitti Coğu zaman yol parası bulmakta gucluk cekti Hadis oğrenmek maksadıyla Yemen'e gidebilmek icin, kervancıların yanında deve bakıcılığı yaptı Beş kez yaya olarak hacca gitti Bu yolculuktaki en onemli maksatlarından birisi Hicaz'daki alimlerden hadis oğrenmekti Kırk yaşına gelinceye kadar eğitimine ara vermeden devam etti Cok guclu bir hafızaya sahip olması, cok sayıda hadisi rivayet ettiğinden dolayı, bazen etrafında hadis dinlemek maksadıyla bulunanların sayısı beş bine kadar ulaştı
İslam alimleri ve din buyuklerinin buyuk ekseriyetinin uğradığı sıkıntı ve işkencelerden o da nasibini aldı Mu'tezile Mezhebi mensuplarının tesirinde kalan Abbasi halifesi Me'mun zamanında cok buyuk işkencelere uğradı İslam'ın ozune aykırı fikirlere katılmadığı ve Mu'tezile muntesiplerinin fikirleri doğrultusunda goruş beyan etmediğinden hapse atıldı Halifenin kendisiyle goruşmek istemesi uzerine, Bağdat valisi İshak b İbrahim tarafından zincire vurulmuş bir şekilde, Tarsus'a doğru yola cıkarıldı Ancak, Tarsus'a varmadan halifenin olduğu haberi geldi Bunun uzerine geri getirilerek Bağdat'ta tekrar hapsedildi
Yeni halife Mu'tasım da aynı politikayı devam ettirdi Halife, başkadısı Ahmed b Ebu Duad ve guvendikleri kişiler, fikirleriyle Ahmed b Hanbel'i susturamadıklarını gorunce işkence yapılması emrini verdi Cunku, kesinlikle fikirlerinden, doğru bildiklerinden taviz vermedi İmamı Ahmed ibni Hanbel gibi bir mucahidi ekber, Kur'an'ın birtek meselesi icin hapiste pek cok azap verilmiş ve şekva etmeyerek, kemali sabırla sebat edip o meselelerde sukUt (Lem'alar, s 264) etmedi Şiddetli kamcı darbelerine rağmen fikirlerinden vazgecmedi Uygun ifadeler kullanmak kaydıyla serbest bırakılma teklifini de reddetti Bunun uzerine işkencelerin dozu arttırıldı ve bizzat halife nezaretinde yapıldı Bir ara halife onu serbest bırakmak istediyse de, başkadı, fikirlerinden dolayı dinden cıktığını ve Hanbel'in serbest bırakılmasının uygun olmayacağını iddia ederek mani oldu
İki bucuk yıla yakın devam eden buyuk işkencelerden sonra serbest bırakıldıysa da gozaltında bulundurulmaya devam ettirildi Yanlış fikirlerin okulda ders olarak okutulmaya başlanmasıyla galeyana gelip ayaklanmak isteyen halkı, isyandan vazgecirerek sabretmelerini tavsiye etti Buna rağmen, halk ile goruşmesi ve halifenin bulunduğu yerde ikamet etmesi yasaklandı Hatta Cuma namazlarına gitmesine bile izin verilmedi
Halife Mutevekkil, kendisi hakkında ileri surulen bazı iddiaların asılsız cıkması uzerine Hanbel'in gonlunu almak maksadıyla bazı hediyeler verdi Halifeye kızgın olduğundan değil de haram karışmış olduğu gerekcesiyle hediyeleri kabul etmek istemedi Fakat, başına daha buyuk belaların acılmasından korkan yakınlarının isteği uzerine kabul etti Ancak, aldığı hediyelerin tamamını ihtiyac sahiplerine dağıttı Bundan sonra halifenin hicbir hediyesini kabul etmeyeceğini kesin bir dille ifade ettiği halde kendisinden habersiz ailesine maaş bağlandı Halifenin verdiklerini alan oğullarına gucendi Bundan sonra kendi evlatlarının hicbir lokmasını yemedi Kadılık gorevinin kabul eden oğlu Salih'e de kırıldı
31 Temmuz 855 Cuma gunu Bağdat'ta vefat ederek Hakk'ın rahmetine kavuştu Cenazesinde yaklaşık altmış bini kadın olmak uzere sekiz yuz bine yakın insan toplandı Omru boyunca hic kimsenin yardımını kabul etmedi Reddettiği buyuk ikramların başkaları tarafından kabul edildiğini soyleyen oğlu Salih'e; Sakın, kendilerini denemek icin onlardan bir kesimi faydalandırdığımız dunya hayatının cekiciliğine gozlerini dikme! Rabbinin nimeti hem daha hayırlı, hem de daha sureklidir(Taha Suresi, 131) ayetini okuyarak, Allah'ın vereceği rızkın daha hayırlı olduğunu soyledi
İmamı Şafii, Hanbel Hazretlerine ders veren hocalarındandır İbn Hanbel, cok sevdiği ve her sabah seher vakti kendilerine dua ettiği altı kişiden biridir İmamı Şafii onun hakkında; Bağdat'ta ondan daha faziletli, muttaki, alim ve fıkıh alim bir kimse gormedim, ifadelerini kullanmıştır Bediuzzaman Hazretleri, Bir milyon hadisi hıfzına alanimam olarak tarif eder (Şualar, s 348)
İmamı Hanbel, yazdığı her hadisle amel etmeye ozel gayret gosterdi Calışmasının buyuk ekseriyetini hadis ilmine vakfetti Ona gore fıkıhcı sayılabilmek icin iyi bir hadis alimi olmalı, en az dort yuz bin hadisi ezbere bilmeli, sıhhatinden emin olmadığı rivayetlerle amel etmemelidir Hadis rivayet edenlerin durustluğune ozel onem vererek, emin olmadığı nakilcilerden hadis rivayet etmemeye calıştı Topladığı hadisleri vefatından sonra, oğlu Abdullah ve talebesi Ebu Bekir elKatii tarafından kitap haline getirildi
İmamı Hanbel, velilerin keramet gostermesinin mumkun olduğunu ancak, harikulade olay gosteren her kişinin veli olduğuna hukmedilemeyeceğini soyler Ona gore kimin veli olduğunu bilmek mumkun değildir Cok sayıda Ashabı Kiramdan kerametin meydana gelmeyişini, imanlarını kuvvetlendirmek icin vasıtaya (keramete) muhtac olmadıklarının delili olduğuna hukmeder
Risalei Nur'da, kendilerini Ahmed bin Hanbel mezhebinden sayan Vehhabiler konusunda cok onemli bilgiler mevcuttur Vehhabiliğin, Haricilerin izinde gittiği ve ecdadları olduğuna işaret edilmektedir Bu mezhebe mensup olanların ifrata kacmalarına sebep teşkil eden meseleler acıklığa kavuşturulmaktadır (Mektubat, s 352356) İmamı Hanbel Hazretlerini taklit etme konusunda ise şu bilgiler yer almaktadır:
Hem, Vehhabiler kendilerini Ahmed İbni Hanbel mezhebinde saydıkları icin, Ahmed İbni Hanbel Hazretleri bir milyon hadisin hafızı ve ravisi; ve şiddetli olan Hanbeli mezhebinin reisi ve halkı Kur'an meselesinde cihanpesendane salabet ve metanet sahibi bir zat olduğundan, onun bir derece zahiri ve mutaassıbane ve Alevilere muhalefetkarane mezhebinden din namına istifade edip, bir kısım evliyanın turbelerini tahrip ediyorlar ve kendilerini haklı zan ediyorlar Halbuki, bir dirhem hakları varsa, bazen on dirhem ilave ediyorlar(Mektubat, s 353) Boylece, İmam'ın hassasiyeti yanlış anlaşılıp yanlış uygulanmakta ve tahribata yol acılmaktadır
Eserleri
1 ElMusned; En meşhur hadis kitabıdır 700 bin hadis arasından secilmek suretiyle oluşturulan ve 30 bin hadisi ihtiva eder, hadis kulliyatları arasında en hacimli iki kulliyattan birisidir
2 Kitabu'sSunne; Kader, deccal, melekler, ru'yetullah, kursi ve ahirete ait fikirlerini ihtiva eder
3 Kitabu'zZuhd; İki bolumden oluşmuştur Birinci bolumde başta Peygamber Efendimiz (asm) olmak uzere buyuk peygamberlerin takvalarından soz eder İkinci bolumde ise on dokuz buyuk sahabe ve on altı tabiin hakkında bilgi verilmektedir
4 Kitabu'lİlel ve Ma'rifetu'rRical; Hadis rivayet edenler hakkındaki goruş ve duşuncelerini ihtiva eder
5 ElMesa'il; Fıkıh, akaid, ve ahlak ile ilgili olarak talebeleri ve başkları tarafından kendisine sorulan sorulara verdiği cevapları ihtiva eder (M Yaşar Kandemir; Ahmed b Hanbel, TDVİA, II C s 7779)
Bunların dışında da cok sayıda eserleri mevcuttur Eserlerinin buyuk ekseriyeti vefatından sonra oğulları ve talebeleri tarafından derlenmiştir
