Osmanlılarda Eğitim nasıldı
Osmanlı Devletinde Eğitim oğretim
Osmanlılarda Eğitim ve Oğretim nasıldı
Osmanlılarda Eğitim Oğretim
Osmanlı Eğitiminin Hedeflediği insan Tipi:
Klasik donemde Osmanlı eğitiminin hedeşediği insan tipinde aranan ilk ozellik, onun devlete ve yoneticilere itaatkar olmasıydı Ulaşım ve haberleşmenin sınırlı olması, bireyi kendi grubu icinde ve doğduğu yerde surekli yaşamak zorunda bırakmıştı Bu bakımdan, dunyayı değerlendirme, topluma egemen olan duşunceleri ve ceşitli bilgileri oğrenmeyi, kendi grubu icinde yapar, bu iş nesilden nesile devam ederdi Birey daha cok yaşayarak, yaparak oğrenirdiEdindiği bilgiler, cevresinin kendisini yonettiği ve cevrede gecerli ve yeterli olan bilgilerdi Okumayazma duzenli bilgiyi kullanmak icin gerekliydi Bu da ulemaya aitti
Bu cerceve icinde eğitimin icerdiği konular akli ve nakli bilimler diye iki grupta toplanmşıtı
Klasik Donem Osmanlı Eğitim ve oğretim Kurumları:
Klasik donem Osmanlı eğitim kurumları, devlet kadrolarındaki elemanları yetiştirenlerle, duzenli bilimlerin oğretildiği medreseler ve asıl fonksiyonları yanında birer okul rolu oynayan diğer sosyal kurumlardan oluşurdu Bunların icinde en onemlileri Enderun ve medreselerdi Enderun, klasik donemde padişah sarayının ic teşkilatına verilen ad olup aynı zamanda bir tur saray okuluydu Okulun tarihi, II Murat donemine kadar uzamaktadırTam anlamıyla kuruluşu Fatih donemindedir Uzun sure Osmanlı devlet hayatına komutan, usta sanatkar ve yonetici yetiştiren bu kurum, 1909 yılında kapatıldı Enderun'a başlangıcta Devşirme sistemi ile toplanan Hristiyan cocukları alındı
XVIyuzyıl sonlarından itibaren Musluman cocukları da alınmaya başlandı Devşirme işi, rastgele değil ozel yasasında belirlenmiş kurallara gore toplanırdı Bu cocuklar, ortalama sekiz ile yirmi yaş arasında ailelerinden alınırdı Turkce'yi Turk gelenek ve goreneklerini, islam dinini oğrenmek uzere Turk ailelerin yanına verilirdi Bir sure sonra ailelerden alınan cocuklar, Acemi Ocağı denilen yerlere gonderilir ve bir tur askeri eğitim gorurlerdi Buradaki eğitimin sonunda yapılan secme ile başarılı olanlar Enderun'a alınırdı
Enderun'da eğitim şu dort konu uzerinde toplanmıştı:
* Bedeni eğitim
* Fiilen yapmak suretiyle saray işlerini oğrenme
* Yeteneğine uygun bir sanat dalında uzmanlaşma
* Teorik Oğrenimle islami bilgileri artırma
Eğitimoğretim birbirini izleyen yedi oda icinde verilirdi Odalara koğuş da denirdi Diğer devlet dairelerinde de ustacırak anlayışı icinde ceşitli elemanlar yetişirdi Medrese, Osmanlı Devletinin dayandığı sistemlerin temel duşuncesini veren, ceşitli bilgileri oğreten en onemli eğitim kurumuydu Medrese teriminin sozluk anlamı ders okunan, ders verilen yerdemektir Medrese, esas olarak uc bolumden oluşurdu Bunlar haric, dahil ve şahın bolumleriydi Bu uc bolum de kendi icinde alt bolumlere ayrılmıştı Eğitimin ilk basamağı olan Medreselere, sıbyan mektebinden sonra başlanırdı Bunlara mahalle mektebi de denirdi Okumayazma bilen ve bu işe uygun olduğu kabul edilen herkes sıbyan mektebinde oğretmen olabilirdi Okulun belirli sınışarı ve suresi yoktu Her oğrenci, oğretilen bilgiyi oğreninceye kadar okula devam ederdi ilk Osmanlı medresesi 1330 yılında iznik'te Orhan Bey tarafından kuruldu Daha başta Bursa, Edirne ve istanbul olmak uzere hemen hemen her Osmanlı, şehrinde medrese acıldı Bu medreselerin icinde Fatih'in actırdığı, Sahnı Seman ve Kanuni'nin actırdığı Suleymaniye medreseleri en unluleridir Bazı medreseler Oğretim alanlarına gore uzmanlaşmışlardı Mesela, daruttıp medresesi tıp eğitimi, Darulhendese medresesi matematik ağırlıklıydı
Medreselerde geleneksel olarak eğitim ve oğretimi yapılan bilimler nakli yani islami bilgilerdi Kur'an, Hadis, Fıkıh, Kelam, Arapca bunlardan bazılarıdır Bu bilimlerin yanında bazı uzmanlık medreselerinde pozitif bilimler de oğretilirdi Bunlar arasında kimya, matematik, astronomi, felsefe, tarih, coğrafya sayılabilir Devletin kuruluşundan Tanzimat'ın ilanına kadar medreseler, bilim adalet ve yonetim hayatına egemen oldular Bu tarihten sonra ise gelişmeye engel kurumlar haline donuştuler Kendini yenileyemediği icin her turlu yeniliğe de karşı cıkan ve ulkeye hicbir yararı kalmamış olan medreseler, 1924'de cıkarılan bir yasayla kapatıldı Kuruluş doneminde hızla gelişen fetihler, Osmanlı devlet adamlarını askeri alanda yeni bir girişimde bulunmaya şevketti Bunun icin Kapıkulu Ordusu denilen duzenli ve surekli bir ordu kuruldu Yaya ve atlı olmak uzere iki ana bolumden oluşan bu birlikler devletin aylıklı ordusuydu Bu orduda hizmet verenler daha once de anlatıldığı gibi Acemi Ocağı denilen yerlerde bir tur askeri eğitim gorurlerdi Acemi Ocağı'nda ceşitli pratik ve teorik bilgilendikten sonra Yeniceri Ocağı'nda sadece pratik askeri eğitim verilirdi Ordunun destek birlikleri durumunda olan topcu sınıfının top dokum ve yapım tekniğinin eğitimi Tophane denilen yerde yapılırdı Kılıchane, tufekhane, humbarahane, cebeci ocağı, lağımcı ocağı gibi yerler hem branşlarında uretim yapan buyuk birer atolye hem de aynı konularda eğitim ve oğretim yapan kurumlardı
Osmanlı Devletinde halkı bilgilendiren başka yerler de var Camii, tekke ve zaviyeler, Devletin ilk uc yuz yılında sadece birer ibadet yeri değil, aynı zamanda dini, ahlaki oğutler verilen yerlerdi Cokuş doneminde camiler genellikle sadece ibadet yeri, tekke, zaviye ve dergahlar ise vergi ve askerlikten kacanların sığındıkları yerler haline donuşmuştur Osmanlı Devleti'nde esnaf teşkilatı da birer eğitim yeri gibi kabul edilmelidir Bunlar arasında en yaygın olanı ve tanınanı Ahilik teşkilatı'dır Burada eğitimoğretim tamamen usta cırak cercevesi icindedir Osmanlı Devleti'nin ilk yarısında, eğitim kurumlarına girişte, bir sınıftan diğerine gecişte ve mezun olanların devlet hizmetine alınışında bilgi, beceri, yetenek ve durustluk temel alınmıştır Bu tutum, devletin eğitim politikasının da temelini oluşturmuştur Sağlıklı bir eğitim sisteminin yururlukte olduğu bu donemlerde devlet hızla buyumuş ve gelişmiştirXVII yuzyıldan sonra parlak donem, yerini duraklama , gerileme ve dağılmaya bırakmıştır Devletin ikinci yarısında ruşvet, iltimas, onemli makamların parayla satılması, yasaların devlet adamlarınca ciğnenmesi, ulke dışıdaki gelişmelere ilgisiz kalma, kısacası kişi cıkartanın, ulke cıkarlarından ustun tutulması yaygın duruma gelmiştir
* Değişmeler ve Gelişmeler Donemi:
Osmanlı Devleti'ndeki bu cozulme ve gerilemenin giderilmesi icin yeniliklere ihtiyac duyulmuştur XVIIIyuzyıldan itibaren başlayan yenileşme ve reform hareketlerinde, eğilim konusuna oncelik verildiği gorulmektedir Başta medreseler olmak uzere Osmanlı eğitim kurumlarının artık tamamen bozulduğu ve cağ dışı kaldığını, eğitim reformuna verilen oncelikten anlamak mumkundur Devlet, ozellikle ikinci Viyana Kuşatmasından sonra toprak kaybetmeye başlayınca, devleti icinde bulunduğu cokuntuden kurtarma yolları arandı Askeri, siyasi ve sosyal hayattaki yenileşme ve gelişmelerde batı daha cok da Fransa Ornek alındı I Mahmut ve IIIMustafa donemlerinde askeri eğitim kurumları olan Humbaracı ve Topcu Ocakları Batı tarzında teşkilalandırıldı 1734 yılında acılan Hendesehane, 1773'de kurulan Muhendishane, Avrupalı uzmanların onculuk ettiği Batı tarzındaki ilk eğitim ve Oğretim kurumlandır III Selim'Ie birlikte devlet kurumlarındaki cağdaşlaşma hız kazandı Modern eğitim kurumları başlangıcta sadece askeri alanlarda acıldı II Mahmut donemi modernleşmenin daha da arttığı bir donemdir 1826'da askeri Tıp Okulu, 1834'de Meklebi Harbiye (Kara Harp Okulu) acıldı Bu donemde ilk kez Avrupa'ya Oğrenci gonderildi Tanzimat'tan once yapılan bu eğitim reformlarının tam başarılı olamamasının en onemli nedeni medresedir Medrese, gecen yuzyıllar icinde kendini yenileyemediği gibi, acılan cağdaş eğitim kurumlarına da karşı cıkmıştır 1828 yılında kurulan Mektebi Ruşdiye Nezareti ile eğitimoğretim yeni boyutlar kazandı
1857 yılında kurulan Maarifi Umumiye Nezareti (Genel Eğitim Bakanlığı) cağdaş eğitim ve oğretim konusunda en onemli girişimlerden biridir Batı tarzındaki bu yeni okullar giderek arttı, ama devletin ihtiyacı olan eğitim duzeyine ulaşılamadı Gorulduğu gibi, modem anlamda acılan okullar genellikle askeri okullardır Bunların en onemlileri Muhendishanei Bahrii Humayun (Deniz Harp Okulu), Muhendishanei Beri Humayun (Topcu Okulu) Mektebi Harbiye (Kara Harp Okulu) Mektebi Tıbbiye (Askeri Tıp Okulu)'dir Orta oğretim duzeyinde eğitim yapan idadi ve ruşdiye denilen askeri okullar da acılmıştır Bu son iki okul ulke capında sivil orta oğretim kurumları olarak acılmıştır Bunlara sultani denilen bir tur liseler de eklenmiştir
ilkoğretim kurumları olarak ibtidaiye Mektepleri acıldı Onemli bir hareket olarak kız cocuklarının da okumaları ongoruldu ve kız okulları acıldı Bu sivil ve askeri okullarda ders verecek oğretmenleri yetiştirmek icin oğretmen okulları kuruldu Bunlar meslek okullarıydı Ceşitli duzeyde başka meslek okulkları da acıldı Baytar Mektebi, Ziraat Mektebi ve Mulkiye Mektebi en tanınmışlardır Maalesef butun bu gelişmeler bir dağınıklığı doğurdu Vakıf kuruluşları olan medreselerin yanında, ikinci bir grup olarak devlet yukarıda anlattıtğımız bu modem okulları acmıştı Bununla kalmadı, ulkede yaşayan azınlıklarla, bazı yabancı ulkeler
Osmanlı topraklarında pek cok okul actılar Boylece dort ayrı okul grubu ortlaya cıktı Devlet ancak bunlardan birini kontrol edebiliyordu Azınlıklardan ozellikle Rumlar Ermeniler ve Yahudiler kendi okullarını acmıştı Yabancı ulkelerden ABD, almanya, Rusya, ingiltere, Fransa, Avusturya ve italya'nın actığı okulların sayısı ise bini gecmişti Universite eğitimi vermek amacıyla Darulfunun adında bir okul acıldı, ama bu okul hicbir zaman gercek anlamda bir universite olamadı
Osmanlı Devletinde Eğitim oğretim
Osmanlılarda Eğitim ve Oğretim nasıldı
Osmanlılarda Eğitim Oğretim
Osmanlı Eğitiminin Hedeflediği insan Tipi:
Klasik donemde Osmanlı eğitiminin hedeşediği insan tipinde aranan ilk ozellik, onun devlete ve yoneticilere itaatkar olmasıydı Ulaşım ve haberleşmenin sınırlı olması, bireyi kendi grubu icinde ve doğduğu yerde surekli yaşamak zorunda bırakmıştı Bu bakımdan, dunyayı değerlendirme, topluma egemen olan duşunceleri ve ceşitli bilgileri oğrenmeyi, kendi grubu icinde yapar, bu iş nesilden nesile devam ederdi Birey daha cok yaşayarak, yaparak oğrenirdiEdindiği bilgiler, cevresinin kendisini yonettiği ve cevrede gecerli ve yeterli olan bilgilerdi Okumayazma duzenli bilgiyi kullanmak icin gerekliydi Bu da ulemaya aitti
Bu cerceve icinde eğitimin icerdiği konular akli ve nakli bilimler diye iki grupta toplanmşıtı
Klasik Donem Osmanlı Eğitim ve oğretim Kurumları:
Klasik donem Osmanlı eğitim kurumları, devlet kadrolarındaki elemanları yetiştirenlerle, duzenli bilimlerin oğretildiği medreseler ve asıl fonksiyonları yanında birer okul rolu oynayan diğer sosyal kurumlardan oluşurdu Bunların icinde en onemlileri Enderun ve medreselerdi Enderun, klasik donemde padişah sarayının ic teşkilatına verilen ad olup aynı zamanda bir tur saray okuluydu Okulun tarihi, II Murat donemine kadar uzamaktadırTam anlamıyla kuruluşu Fatih donemindedir Uzun sure Osmanlı devlet hayatına komutan, usta sanatkar ve yonetici yetiştiren bu kurum, 1909 yılında kapatıldı Enderun'a başlangıcta Devşirme sistemi ile toplanan Hristiyan cocukları alındı
XVIyuzyıl sonlarından itibaren Musluman cocukları da alınmaya başlandı Devşirme işi, rastgele değil ozel yasasında belirlenmiş kurallara gore toplanırdı Bu cocuklar, ortalama sekiz ile yirmi yaş arasında ailelerinden alınırdı Turkce'yi Turk gelenek ve goreneklerini, islam dinini oğrenmek uzere Turk ailelerin yanına verilirdi Bir sure sonra ailelerden alınan cocuklar, Acemi Ocağı denilen yerlere gonderilir ve bir tur askeri eğitim gorurlerdi Buradaki eğitimin sonunda yapılan secme ile başarılı olanlar Enderun'a alınırdı
Enderun'da eğitim şu dort konu uzerinde toplanmıştı:
* Bedeni eğitim
* Fiilen yapmak suretiyle saray işlerini oğrenme
* Yeteneğine uygun bir sanat dalında uzmanlaşma
* Teorik Oğrenimle islami bilgileri artırma
Eğitimoğretim birbirini izleyen yedi oda icinde verilirdi Odalara koğuş da denirdi Diğer devlet dairelerinde de ustacırak anlayışı icinde ceşitli elemanlar yetişirdi Medrese, Osmanlı Devletinin dayandığı sistemlerin temel duşuncesini veren, ceşitli bilgileri oğreten en onemli eğitim kurumuydu Medrese teriminin sozluk anlamı ders okunan, ders verilen yerdemektir Medrese, esas olarak uc bolumden oluşurdu Bunlar haric, dahil ve şahın bolumleriydi Bu uc bolum de kendi icinde alt bolumlere ayrılmıştı Eğitimin ilk basamağı olan Medreselere, sıbyan mektebinden sonra başlanırdı Bunlara mahalle mektebi de denirdi Okumayazma bilen ve bu işe uygun olduğu kabul edilen herkes sıbyan mektebinde oğretmen olabilirdi Okulun belirli sınışarı ve suresi yoktu Her oğrenci, oğretilen bilgiyi oğreninceye kadar okula devam ederdi ilk Osmanlı medresesi 1330 yılında iznik'te Orhan Bey tarafından kuruldu Daha başta Bursa, Edirne ve istanbul olmak uzere hemen hemen her Osmanlı, şehrinde medrese acıldı Bu medreselerin icinde Fatih'in actırdığı, Sahnı Seman ve Kanuni'nin actırdığı Suleymaniye medreseleri en unluleridir Bazı medreseler Oğretim alanlarına gore uzmanlaşmışlardı Mesela, daruttıp medresesi tıp eğitimi, Darulhendese medresesi matematik ağırlıklıydı
Medreselerde geleneksel olarak eğitim ve oğretimi yapılan bilimler nakli yani islami bilgilerdi Kur'an, Hadis, Fıkıh, Kelam, Arapca bunlardan bazılarıdır Bu bilimlerin yanında bazı uzmanlık medreselerinde pozitif bilimler de oğretilirdi Bunlar arasında kimya, matematik, astronomi, felsefe, tarih, coğrafya sayılabilir Devletin kuruluşundan Tanzimat'ın ilanına kadar medreseler, bilim adalet ve yonetim hayatına egemen oldular Bu tarihten sonra ise gelişmeye engel kurumlar haline donuştuler Kendini yenileyemediği icin her turlu yeniliğe de karşı cıkan ve ulkeye hicbir yararı kalmamış olan medreseler, 1924'de cıkarılan bir yasayla kapatıldı Kuruluş doneminde hızla gelişen fetihler, Osmanlı devlet adamlarını askeri alanda yeni bir girişimde bulunmaya şevketti Bunun icin Kapıkulu Ordusu denilen duzenli ve surekli bir ordu kuruldu Yaya ve atlı olmak uzere iki ana bolumden oluşan bu birlikler devletin aylıklı ordusuydu Bu orduda hizmet verenler daha once de anlatıldığı gibi Acemi Ocağı denilen yerlerde bir tur askeri eğitim gorurlerdi Acemi Ocağı'nda ceşitli pratik ve teorik bilgilendikten sonra Yeniceri Ocağı'nda sadece pratik askeri eğitim verilirdi Ordunun destek birlikleri durumunda olan topcu sınıfının top dokum ve yapım tekniğinin eğitimi Tophane denilen yerde yapılırdı Kılıchane, tufekhane, humbarahane, cebeci ocağı, lağımcı ocağı gibi yerler hem branşlarında uretim yapan buyuk birer atolye hem de aynı konularda eğitim ve oğretim yapan kurumlardı
Osmanlı Devletinde halkı bilgilendiren başka yerler de var Camii, tekke ve zaviyeler, Devletin ilk uc yuz yılında sadece birer ibadet yeri değil, aynı zamanda dini, ahlaki oğutler verilen yerlerdi Cokuş doneminde camiler genellikle sadece ibadet yeri, tekke, zaviye ve dergahlar ise vergi ve askerlikten kacanların sığındıkları yerler haline donuşmuştur Osmanlı Devleti'nde esnaf teşkilatı da birer eğitim yeri gibi kabul edilmelidir Bunlar arasında en yaygın olanı ve tanınanı Ahilik teşkilatı'dır Burada eğitimoğretim tamamen usta cırak cercevesi icindedir Osmanlı Devleti'nin ilk yarısında, eğitim kurumlarına girişte, bir sınıftan diğerine gecişte ve mezun olanların devlet hizmetine alınışında bilgi, beceri, yetenek ve durustluk temel alınmıştır Bu tutum, devletin eğitim politikasının da temelini oluşturmuştur Sağlıklı bir eğitim sisteminin yururlukte olduğu bu donemlerde devlet hızla buyumuş ve gelişmiştirXVII yuzyıldan sonra parlak donem, yerini duraklama , gerileme ve dağılmaya bırakmıştır Devletin ikinci yarısında ruşvet, iltimas, onemli makamların parayla satılması, yasaların devlet adamlarınca ciğnenmesi, ulke dışıdaki gelişmelere ilgisiz kalma, kısacası kişi cıkartanın, ulke cıkarlarından ustun tutulması yaygın duruma gelmiştir
* Değişmeler ve Gelişmeler Donemi:
Osmanlı Devleti'ndeki bu cozulme ve gerilemenin giderilmesi icin yeniliklere ihtiyac duyulmuştur XVIIIyuzyıldan itibaren başlayan yenileşme ve reform hareketlerinde, eğilim konusuna oncelik verildiği gorulmektedir Başta medreseler olmak uzere Osmanlı eğitim kurumlarının artık tamamen bozulduğu ve cağ dışı kaldığını, eğitim reformuna verilen oncelikten anlamak mumkundur Devlet, ozellikle ikinci Viyana Kuşatmasından sonra toprak kaybetmeye başlayınca, devleti icinde bulunduğu cokuntuden kurtarma yolları arandı Askeri, siyasi ve sosyal hayattaki yenileşme ve gelişmelerde batı daha cok da Fransa Ornek alındı I Mahmut ve IIIMustafa donemlerinde askeri eğitim kurumları olan Humbaracı ve Topcu Ocakları Batı tarzında teşkilalandırıldı 1734 yılında acılan Hendesehane, 1773'de kurulan Muhendishane, Avrupalı uzmanların onculuk ettiği Batı tarzındaki ilk eğitim ve Oğretim kurumlandır III Selim'Ie birlikte devlet kurumlarındaki cağdaşlaşma hız kazandı Modern eğitim kurumları başlangıcta sadece askeri alanlarda acıldı II Mahmut donemi modernleşmenin daha da arttığı bir donemdir 1826'da askeri Tıp Okulu, 1834'de Meklebi Harbiye (Kara Harp Okulu) acıldı Bu donemde ilk kez Avrupa'ya Oğrenci gonderildi Tanzimat'tan once yapılan bu eğitim reformlarının tam başarılı olamamasının en onemli nedeni medresedir Medrese, gecen yuzyıllar icinde kendini yenileyemediği gibi, acılan cağdaş eğitim kurumlarına da karşı cıkmıştır 1828 yılında kurulan Mektebi Ruşdiye Nezareti ile eğitimoğretim yeni boyutlar kazandı
1857 yılında kurulan Maarifi Umumiye Nezareti (Genel Eğitim Bakanlığı) cağdaş eğitim ve oğretim konusunda en onemli girişimlerden biridir Batı tarzındaki bu yeni okullar giderek arttı, ama devletin ihtiyacı olan eğitim duzeyine ulaşılamadı Gorulduğu gibi, modem anlamda acılan okullar genellikle askeri okullardır Bunların en onemlileri Muhendishanei Bahrii Humayun (Deniz Harp Okulu), Muhendishanei Beri Humayun (Topcu Okulu) Mektebi Harbiye (Kara Harp Okulu) Mektebi Tıbbiye (Askeri Tıp Okulu)'dir Orta oğretim duzeyinde eğitim yapan idadi ve ruşdiye denilen askeri okullar da acılmıştır Bu son iki okul ulke capında sivil orta oğretim kurumları olarak acılmıştır Bunlara sultani denilen bir tur liseler de eklenmiştir
ilkoğretim kurumları olarak ibtidaiye Mektepleri acıldı Onemli bir hareket olarak kız cocuklarının da okumaları ongoruldu ve kız okulları acıldı Bu sivil ve askeri okullarda ders verecek oğretmenleri yetiştirmek icin oğretmen okulları kuruldu Bunlar meslek okullarıydı Ceşitli duzeyde başka meslek okulkları da acıldı Baytar Mektebi, Ziraat Mektebi ve Mulkiye Mektebi en tanınmışlardır Maalesef butun bu gelişmeler bir dağınıklığı doğurdu Vakıf kuruluşları olan medreselerin yanında, ikinci bir grup olarak devlet yukarıda anlattıtğımız bu modem okulları acmıştı Bununla kalmadı, ulkede yaşayan azınlıklarla, bazı yabancı ulkeler
Osmanlı topraklarında pek cok okul actılar Boylece dort ayrı okul grubu ortlaya cıktı Devlet ancak bunlardan birini kontrol edebiliyordu Azınlıklardan ozellikle Rumlar Ermeniler ve Yahudiler kendi okullarını acmıştı Yabancı ulkelerden ABD, almanya, Rusya, ingiltere, Fransa, Avusturya ve italya'nın actığı okulların sayısı ise bini gecmişti Universite eğitimi vermek amacıyla Darulfunun adında bir okul acıldı, ama bu okul hicbir zaman gercek anlamda bir universite olamadı