Secim Nedir?
Halk egemenliğine dayanan bir yonetim şekli olan demokrasilerde; yonetimi, halk coğunluğunun istediği temsilcilerin alabilmesini sağlamak icin yapılan milletvekili ya da başka temsilciler secme işiSecimde, a Secime katılmak, b Secilebilmek, olmak uzere iki şekil vardır
Secime katılmak ; ya anayasayı yapmak, kurmak ya da anayasa tarafından yapılmış, kurulmuş olan kuvvetleri kullanmak icin temsilci gostermek suretiyle mali arzu ve iradeyi gostermek yetkisine sahip olmak ve bu yetkiyi kullanmaktır
Secilmek ; millet adına hareket etmek, ya anayasayı kurmak kudretlerini ya da anayasa tarafından duzenlenmiş ve kurulmuş olan kudretleri, millet namına kullanmak uzere secilmektir Boylece, halk tarafından secilen ve zaman zaman yine halk tarafından değiştirilen temsilcilerin yonetiminde olan temsili demokrasilerde devletteki butun kuvvet ve kudretler, birinci derecede secmenler tarafından, ikinci derecede secilmiş olanlar tarafından kullanılır Bunun icindir ki, sayı bakımından cok olanlar, devlet yonetiminde kuvvet ve kudretlere sahip olurlar
Her ulkede, secime katılmak ve secmek hakları, ozel kanunlarla duzenlenmiş bulunmaktadır
Ceşitli secim usulleri vardır Bunların başlıcaları şunlardır:
1 Vasıtalı secim : Bu usulde iki secim heyeti vardır Birinci secim heyeti, temsilcileri sececek olan daha az sayıdaki secmenleri secer Bu secmenler de temsilcilerin secimine katılır, iki dereceli bir secim usuludur İkinci secmen sayısının daha az olması, bunların hukum altına alınmasının daha kolay olması sonucunu yarattığı İcin, gercek bir temsil usulu değildir
2 Acık secim : Belli temsilcileri sececek secmemin ,oyunu acıkta kullanması usuludur Secmenin hurriyetini ortadan kaldırdığı icin, secme hakkını en
kuvvetli kısan bir usuldur Bu bakımdan, demokrasi ile bağdaşan bir tarafı yoktur Demokrasilerde, secimin gizli olması bas şarttır Secmen vatandaş, dilediği oyu, herkes kapalı bir secim kulubesinde, kimseden korkusu olmadan ve kimseye hesap vermeden dilediğine verebilmelidir Coğu ulkelerde, kapak hucrelerde secmenin oy verme şekli uygulanmaktadır
3 Tekrarlı secim: Bir secmenin ceşitli secim dairelerinde aynı secime ayrı ayrı katılma usuludur Ceşitli secim dairelerinde, değişik sebeplerle ilgili olan bir kimse, bu secim dairelerinin her birinde ayrı ayrı oyunu kullanabilmektedir Bu usul, secimin bir hafta sure ile yapıldığı ulkelerde uygulanmaktadır Fakat ceşitli yanlış sonuclara sebep olduğu icin kaldırılmakta olan bir usUldur
4 Coğalma oylu secim : Bir secmenin, aynı secim dairesinde ve aynı zamanda, birden fazla oy hakkına sahip olmasını sağlayan secim usuludur Bu oy farkında, verilen vergi oranları, oğrenim dereceleri, vb rol oynar
5 Listeli secim : Temsili demokrasilerde işin doğrusu, butun ulkenin bir secim dairesi sayılması ve butun halkın oylarını birden kullanmasıdır Fakat buna hic bir şekilde imkan olmadığından, ulkenin, bir takım secim bolgelerine ayrılması ve bu bolgelerden her birinin, belli sayıda temsilci secmesi zorunluluğu meydana gelmiştir Bu bolge bolunmesinde, birbiri ile carpışan iki usul vardır: a Listeli secim, b Tek ad uzerine secim Listeli secimde, belli bir secim dairesinde bulunan bir secmen, o bolgenin cıkaracağı birden fazla temsilciyi, `bir liste uzerine yazmak ya da, secime katılmış olan siyasi partilerin onceden hazırladıkları temsilci sayısı kadar oy listesini kullanmak suretiyle, secme hakkını uygular Tek ad uzerine secimde, bir secim dairesinin cıkaracağı bir temsilciyi, o secim dairesinde bulunan secmenden secme hakkı uygulanır
Bu secim usulleri ile elde edilen oylar, ya coğunluk sistemi ne gore değerlendirilir, ya da nispi temsil sistemi ne gore değer bulur
Coğunluk sistemi : Bir secim bolgesinde, secime katılmış olan partilerin, en cok oy almış olanının tam liste şeklinde temsilci cıkarması (azlık + 1) dir Burada, azlığın butun oyları, temsilci seciminde değerini bulamamaktadır
Nispi temsil : Genel oy hakkını sınırlandırmasından cok, duzenlenmesi ile ilgili bir sistemdir Bu sistem de, coğunluğun ezici hakkının onune gecmek ve azlığa da hak tanımak prensibi uygulanır Bu bakımdan nispi temsil, azlığın temsili usulu dur Secime katılan ve ceşitli duşunceleri temsil, eden siyasi partilerin, vatandaşlardan aldıkları oy oranında temsilciler, vatandaş coğunluğunun getirdiği temsilciler değil; vatandaşların ceşitli duşunceler ve yonelimler icinde oy verdikleri ceşitli siyasi partilerin adaylarından meydana gelmiş temsilcilerdir Ceşitli şekiller altında uygulanan nispi temsil sisteminin, Turkiye`de 15 Ekim 1961 genel secimlerinde uygulanan şekli şudur: Secime katılmış olan siyasi partilerin ve bağımsız adayların adları alt alta ve aldıkları muteber oy sayıları hizalarına yazılır Bu rakamlar once bire, sonra ikiye, sonra uce o cevrenin cıkaracağı, milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bolunur Elde edilen paylar parti ayırımı yapılmaksızın en buyukten, en kucuğe doğru sıralanır Millet vekilleri, bu payların sahibi olan partilere 140000 muteberi oy pusulasının olduğu ve bağımsız adaylara, rakamların buyukluk sırasına gore tahsis olunur
Bu usul, bir ornekle gosterildiğinde: Bir secim bolgesi, 5 milletvekili cıkaracak olsun Burada secime katılmış olan dort partiden A Partisi 80000, B partisi 30000, C partisi 28000, D partisi, 2OOO oy almış bulunsun Bu secim bolgesi,5 milletvekili cıkaracağına gore, muteber oy sayısının bu rakama bolunmesinden elde edilen 28000 rakamı, milletvekili secimindeki baraj rakamıdır Buna ulaşamayan parti, hic bir milletvekili cıkaramaz Bu duruma gore D partisi, hic bir milletvekili cıkaramamaktadır Buna karşılık, A,B,C, partilerinin aldıkları oyların bire, ikiye, uce bolunmesinden elde edilen sonuclarda cıkan paylar sonucu A partisi (84000, 42000, 28000 bolumleri sonucu) 3 milletvekili, B partisi (30000, 15000 bolumleri sonucu) 1 milletvekili, C partisi (28000, 14000 bolumleri sonucu) 1 milletvekili cıkarabilmektedir
Turkiye`de genel olarak şu secimler yapılmaktadır : Milletvekilleri secimi, Cumhuriyet Senatosu uyeleri secimi, İl Genel Meclisleri secimi, Belediye Meclisi uyeleri secimi, şehir ve kasabalarda muhtar ve ihtiyar heyetleri secimi, Ticaret ve Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları secimiFakat secim deyince, coklukla milletvekili ve (9 Temmuz 1961 de halkoyunca kabul edilen Yeni Anayasamıza gore) Cumhuriyet Senatosu uyeleri secimi anlaşılmaktadır
Millet Meclisi uyeleri secimi, Turkiye`de 4 yılda bir yapılmaktadır Son nufusun 450 ye bolunmesi ile elde edilen rakam, milletvekili seciminde esas olarak sayılmakta ve illerin cıkaracakları milletvekili sayısı da, il nufusunun, milletvekili secilmek icin gerekli rakama bolunmesi ile elde edilmektedir Turkiye`de Milletvekili secimi tek dereceli nispi temsil sistemine gore duzenlenmiş genel, eşit ve gizli oyla yapılmaktadır Secmen oyunu kendisi ve tam bir serbestlikle kullanır 15 ilde tam teşkilat kurmuş olan partiler secime katılabilmektedirler
İlk secimleri 15 Ekim 1961 genel secimlerinde yapılan Cumhuriyet Senatosu uyeleri de, tek dereceli, genel, eşit ve gizli oyla ve aynı gunde yapılan bir secimdir Ancak, uyeler, coğunluk sistemine gore secilmektedirler Cumhuriyet Senatosu uyeleri seciminde, her il bir secim cevresidir, İllerin cıkardıkları senato uyeleri de, kanunla gosterilmiştir Cumhuriyet Senatosu uyesi olmak icin, milletvekili olma şartlarının dışında, kırk yaşında olmak ve yuksek oğrenim gormek gereklidir
Turkiye`de ilk secimler Abdulhamit II nin saltanatı devrinde 26 Aralık 1876 da ilan edilen Kanuni Esası ye gore hazırlanan Talimatı Muvakkete gereğince 1 Mart 1876 da İstanbul`da, 18 Ocak 1876 da da diğer illerde iki dereceli olarak yapıldı Aynı yıl ikinci bir secim daha yapıldı Mithat Paşa`nın bir komisyonla birlikte hazırladığı ve 1908 secimlerinde ilk defa uygulanan (İntihabı Mebusan Kanunu) Meşrutiyet ve Cumhuriyet devirlerinde bir iki ufak değişiklik gorerek 1946 daki tek dereceli secimlere kadar 70 yıl yururlukte kaldı
Bu kanun hukumlerine gore; Muntehibi Evvel (Birinci Secme) olanlar tarafından her 500 kişiye 1 kişi hesabıyla Muntehibi Sani (İkinci Secmen) ler secilmekte, bunlar toplanarak her ilin 50000 erkek nufusuna bir esasına gore tespit edilen miktarda milletvekilini secmekte idiler Mesela İstanbul milletvekillerini 1300 kadar Muntehibi Sani secerdi
1946 yılından itibaren de tek dereceli secim uygulanmıştır
Turkiyede birden fazla partinin katılması ile yapılan secimler 1908, 1912, 1919, 1931, 1946, 1950, 1954, 1957, 1961 secimleridir Tek partili secimler ise; 1876 (her iki secime partiler henuz kurulmadığı icin katılmalar olmamış, Muhafazakarlar ile Meşrutiyetciler mucadele etmişlerdir), 1914, 1923 (Meclis hukumeti zamanı), 1927, 1935, 1939, 1943 secimleridir Turkiye`de Muhalefet ilk defa 1911 ara secimlerinde birleşmiş, İttihat ve Terakki Fırkasına karşı Hurriyet ve itilaf Fırkası adını almış ve kazanmıştır Kadınlara secme ve secilme hakkı ilk defa 1934 de, subaylara 1961 de verilmiştir
Halk egemenliğine dayanan bir yonetim şekli olan demokrasilerde; yonetimi, halk coğunluğunun istediği temsilcilerin alabilmesini sağlamak icin yapılan milletvekili ya da başka temsilciler secme işiSecimde, a Secime katılmak, b Secilebilmek, olmak uzere iki şekil vardır
Secime katılmak ; ya anayasayı yapmak, kurmak ya da anayasa tarafından yapılmış, kurulmuş olan kuvvetleri kullanmak icin temsilci gostermek suretiyle mali arzu ve iradeyi gostermek yetkisine sahip olmak ve bu yetkiyi kullanmaktır
Secilmek ; millet adına hareket etmek, ya anayasayı kurmak kudretlerini ya da anayasa tarafından duzenlenmiş ve kurulmuş olan kudretleri, millet namına kullanmak uzere secilmektir Boylece, halk tarafından secilen ve zaman zaman yine halk tarafından değiştirilen temsilcilerin yonetiminde olan temsili demokrasilerde devletteki butun kuvvet ve kudretler, birinci derecede secmenler tarafından, ikinci derecede secilmiş olanlar tarafından kullanılır Bunun icindir ki, sayı bakımından cok olanlar, devlet yonetiminde kuvvet ve kudretlere sahip olurlar
Her ulkede, secime katılmak ve secmek hakları, ozel kanunlarla duzenlenmiş bulunmaktadır
Ceşitli secim usulleri vardır Bunların başlıcaları şunlardır:
1 Vasıtalı secim : Bu usulde iki secim heyeti vardır Birinci secim heyeti, temsilcileri sececek olan daha az sayıdaki secmenleri secer Bu secmenler de temsilcilerin secimine katılır, iki dereceli bir secim usuludur İkinci secmen sayısının daha az olması, bunların hukum altına alınmasının daha kolay olması sonucunu yarattığı İcin, gercek bir temsil usulu değildir
2 Acık secim : Belli temsilcileri sececek secmemin ,oyunu acıkta kullanması usuludur Secmenin hurriyetini ortadan kaldırdığı icin, secme hakkını en
kuvvetli kısan bir usuldur Bu bakımdan, demokrasi ile bağdaşan bir tarafı yoktur Demokrasilerde, secimin gizli olması bas şarttır Secmen vatandaş, dilediği oyu, herkes kapalı bir secim kulubesinde, kimseden korkusu olmadan ve kimseye hesap vermeden dilediğine verebilmelidir Coğu ulkelerde, kapak hucrelerde secmenin oy verme şekli uygulanmaktadır
3 Tekrarlı secim: Bir secmenin ceşitli secim dairelerinde aynı secime ayrı ayrı katılma usuludur Ceşitli secim dairelerinde, değişik sebeplerle ilgili olan bir kimse, bu secim dairelerinin her birinde ayrı ayrı oyunu kullanabilmektedir Bu usul, secimin bir hafta sure ile yapıldığı ulkelerde uygulanmaktadır Fakat ceşitli yanlış sonuclara sebep olduğu icin kaldırılmakta olan bir usUldur
4 Coğalma oylu secim : Bir secmenin, aynı secim dairesinde ve aynı zamanda, birden fazla oy hakkına sahip olmasını sağlayan secim usuludur Bu oy farkında, verilen vergi oranları, oğrenim dereceleri, vb rol oynar
5 Listeli secim : Temsili demokrasilerde işin doğrusu, butun ulkenin bir secim dairesi sayılması ve butun halkın oylarını birden kullanmasıdır Fakat buna hic bir şekilde imkan olmadığından, ulkenin, bir takım secim bolgelerine ayrılması ve bu bolgelerden her birinin, belli sayıda temsilci secmesi zorunluluğu meydana gelmiştir Bu bolge bolunmesinde, birbiri ile carpışan iki usul vardır: a Listeli secim, b Tek ad uzerine secim Listeli secimde, belli bir secim dairesinde bulunan bir secmen, o bolgenin cıkaracağı birden fazla temsilciyi, `bir liste uzerine yazmak ya da, secime katılmış olan siyasi partilerin onceden hazırladıkları temsilci sayısı kadar oy listesini kullanmak suretiyle, secme hakkını uygular Tek ad uzerine secimde, bir secim dairesinin cıkaracağı bir temsilciyi, o secim dairesinde bulunan secmenden secme hakkı uygulanır
Bu secim usulleri ile elde edilen oylar, ya coğunluk sistemi ne gore değerlendirilir, ya da nispi temsil sistemi ne gore değer bulur
Coğunluk sistemi : Bir secim bolgesinde, secime katılmış olan partilerin, en cok oy almış olanının tam liste şeklinde temsilci cıkarması (azlık + 1) dir Burada, azlığın butun oyları, temsilci seciminde değerini bulamamaktadır
Nispi temsil : Genel oy hakkını sınırlandırmasından cok, duzenlenmesi ile ilgili bir sistemdir Bu sistem de, coğunluğun ezici hakkının onune gecmek ve azlığa da hak tanımak prensibi uygulanır Bu bakımdan nispi temsil, azlığın temsili usulu dur Secime katılan ve ceşitli duşunceleri temsil, eden siyasi partilerin, vatandaşlardan aldıkları oy oranında temsilciler, vatandaş coğunluğunun getirdiği temsilciler değil; vatandaşların ceşitli duşunceler ve yonelimler icinde oy verdikleri ceşitli siyasi partilerin adaylarından meydana gelmiş temsilcilerdir Ceşitli şekiller altında uygulanan nispi temsil sisteminin, Turkiye`de 15 Ekim 1961 genel secimlerinde uygulanan şekli şudur: Secime katılmış olan siyasi partilerin ve bağımsız adayların adları alt alta ve aldıkları muteber oy sayıları hizalarına yazılır Bu rakamlar once bire, sonra ikiye, sonra uce o cevrenin cıkaracağı, milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bolunur Elde edilen paylar parti ayırımı yapılmaksızın en buyukten, en kucuğe doğru sıralanır Millet vekilleri, bu payların sahibi olan partilere 140000 muteberi oy pusulasının olduğu ve bağımsız adaylara, rakamların buyukluk sırasına gore tahsis olunur
Bu usul, bir ornekle gosterildiğinde: Bir secim bolgesi, 5 milletvekili cıkaracak olsun Burada secime katılmış olan dort partiden A Partisi 80000, B partisi 30000, C partisi 28000, D partisi, 2OOO oy almış bulunsun Bu secim bolgesi,5 milletvekili cıkaracağına gore, muteber oy sayısının bu rakama bolunmesinden elde edilen 28000 rakamı, milletvekili secimindeki baraj rakamıdır Buna ulaşamayan parti, hic bir milletvekili cıkaramaz Bu duruma gore D partisi, hic bir milletvekili cıkaramamaktadır Buna karşılık, A,B,C, partilerinin aldıkları oyların bire, ikiye, uce bolunmesinden elde edilen sonuclarda cıkan paylar sonucu A partisi (84000, 42000, 28000 bolumleri sonucu) 3 milletvekili, B partisi (30000, 15000 bolumleri sonucu) 1 milletvekili, C partisi (28000, 14000 bolumleri sonucu) 1 milletvekili cıkarabilmektedir
Turkiye`de genel olarak şu secimler yapılmaktadır : Milletvekilleri secimi, Cumhuriyet Senatosu uyeleri secimi, İl Genel Meclisleri secimi, Belediye Meclisi uyeleri secimi, şehir ve kasabalarda muhtar ve ihtiyar heyetleri secimi, Ticaret ve Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları secimiFakat secim deyince, coklukla milletvekili ve (9 Temmuz 1961 de halkoyunca kabul edilen Yeni Anayasamıza gore) Cumhuriyet Senatosu uyeleri secimi anlaşılmaktadır
Millet Meclisi uyeleri secimi, Turkiye`de 4 yılda bir yapılmaktadır Son nufusun 450 ye bolunmesi ile elde edilen rakam, milletvekili seciminde esas olarak sayılmakta ve illerin cıkaracakları milletvekili sayısı da, il nufusunun, milletvekili secilmek icin gerekli rakama bolunmesi ile elde edilmektedir Turkiye`de Milletvekili secimi tek dereceli nispi temsil sistemine gore duzenlenmiş genel, eşit ve gizli oyla yapılmaktadır Secmen oyunu kendisi ve tam bir serbestlikle kullanır 15 ilde tam teşkilat kurmuş olan partiler secime katılabilmektedirler
İlk secimleri 15 Ekim 1961 genel secimlerinde yapılan Cumhuriyet Senatosu uyeleri de, tek dereceli, genel, eşit ve gizli oyla ve aynı gunde yapılan bir secimdir Ancak, uyeler, coğunluk sistemine gore secilmektedirler Cumhuriyet Senatosu uyeleri seciminde, her il bir secim cevresidir, İllerin cıkardıkları senato uyeleri de, kanunla gosterilmiştir Cumhuriyet Senatosu uyesi olmak icin, milletvekili olma şartlarının dışında, kırk yaşında olmak ve yuksek oğrenim gormek gereklidir
Turkiye`de ilk secimler Abdulhamit II nin saltanatı devrinde 26 Aralık 1876 da ilan edilen Kanuni Esası ye gore hazırlanan Talimatı Muvakkete gereğince 1 Mart 1876 da İstanbul`da, 18 Ocak 1876 da da diğer illerde iki dereceli olarak yapıldı Aynı yıl ikinci bir secim daha yapıldı Mithat Paşa`nın bir komisyonla birlikte hazırladığı ve 1908 secimlerinde ilk defa uygulanan (İntihabı Mebusan Kanunu) Meşrutiyet ve Cumhuriyet devirlerinde bir iki ufak değişiklik gorerek 1946 daki tek dereceli secimlere kadar 70 yıl yururlukte kaldı
Bu kanun hukumlerine gore; Muntehibi Evvel (Birinci Secme) olanlar tarafından her 500 kişiye 1 kişi hesabıyla Muntehibi Sani (İkinci Secmen) ler secilmekte, bunlar toplanarak her ilin 50000 erkek nufusuna bir esasına gore tespit edilen miktarda milletvekilini secmekte idiler Mesela İstanbul milletvekillerini 1300 kadar Muntehibi Sani secerdi
1946 yılından itibaren de tek dereceli secim uygulanmıştır
Turkiyede birden fazla partinin katılması ile yapılan secimler 1908, 1912, 1919, 1931, 1946, 1950, 1954, 1957, 1961 secimleridir Tek partili secimler ise; 1876 (her iki secime partiler henuz kurulmadığı icin katılmalar olmamış, Muhafazakarlar ile Meşrutiyetciler mucadele etmişlerdir), 1914, 1923 (Meclis hukumeti zamanı), 1927, 1935, 1939, 1943 secimleridir Turkiye`de Muhalefet ilk defa 1911 ara secimlerinde birleşmiş, İttihat ve Terakki Fırkasına karşı Hurriyet ve itilaf Fırkası adını almış ve kazanmıştır Kadınlara secme ve secilme hakkı ilk defa 1934 de, subaylara 1961 de verilmiştir