Akciğerlerden meydana çıkan hava gırtlaktan geçerken ses tellerinde titreşimler oluşturur, bu titreşimlerle gırtlak yapısına kadar değişik şekillerde fazla cılız sesler oluşur Bu sesler diğer ses organlarıyla yoğrulur, titreşimlerle rahatlıkla işitilebilecek dek büyür ve kimlik kazanır Herkesin ses organlarının yapısının farklılığı ölçüsünde farklı sesleri veya ses kimlikleri vardır Burada önce ses organlarımızın istediğimiz sesi çıkarabilecek yeteneğe ulaşmasını sağlamalıyız
Ses organlarının eğitimi diksiyonun altyapısını oluşturur Ses organları eğitimsiz olduğunda diksiyon çalışmalarının her aşamasında tıkanıklıklar oluşacaktır diksiyon çalışmalarının kendisi de dolambaçlı şekilde ses organlarının gelişimine yol açar Esas ses organlarını tek tek ele alalım ve geliştirilmeleri için alıştırmalar yapalım
Dil
Dilimiz ünlüleri hariç tutarsak diğer bütün seslerin çıkarılmasında mutlaka kullandığımız çök önemli bir ses organımızdır “a,e,ı,i,o,ö,u,ü den oluşan ünlülerin dilimiz değişmez dururken seslendirilmeleri mümkündür Yalnızca bambaşka ünlülerde çene ve ağız içinin aldığı pozisyonun değişimine paralel olarak değişik pozisyonlar alabilir Ancak dil bilhassa bazı seslerin çıkarılmasında en manâlı fonksiyonları icra eder
Dil ağız içinde fazla gizli hareket edebilmelidir Dilin ön daha aşağı dişlerin köküne, ön alt dişlerin üstteki bölümüne, ön üstteki dişlerin köküne, kıvrılarak üst dudağa dokunabilmesi gerekir Dilin ucu rahatlıkla kasılabilmeli ve kıvrılabilmelidir Dilin ağız içinde sağ ön ve arka yönde, sağ ve sol yönde ya da ucundan kıvrılarak geriye hareketi gizli olabilmelidir
Eğer dilimizin kaslarının dilimize rahat bir şekilde hakim olmasını sağlayamazsak özellikle dilimizi kullanarak çıkardığımız seslerin bozuk çıktığını görürüz Değişik milletlerin dillerindeki fonetik özellikler bambaşka dil yeteneklerini gerektirebilir Örneğin Japonca “tsu sesi, İngilizce “the sesi, Arapça ’daki “peltek z Türkçe fonetiğinde bulunmaz Bu sesleri çıkarabilmek için de o milletlerin fonetikleri çerçevesinde dilimizi geliştirmemiz gerekir Eğer dilimizin kullanımının genel anlamda geliştirilmesini sağlamayı başarırsak, bu yeteneğimiz yabancı dil öğrenirken “telaffuz pronounciation sorununu fazla kolay aşmamızı sağlayacaktır
Türkçe ’de dil tembelliğinin maksimum olumsuz etkilediği sesler şunlardır: “c, ç, d, j, l, n, r, s, ş, t, z Eğer bu seslerden herhangi birini çıkarmakta zorluk çekiyorsanız ya da seste boğukluk, oluşuyorsa dil egzersizleri üzerinde yoğunlaşmanız gerekecektir
ALIŞTIRMA: DİLİ GELİŞTİRME ÇALIŞMASI
Aşağıdaki alıştırmaları dilinizi idare eden ağız içi kaslarınızı ayrıntılarıyla yoracak kadar uzun zaman ve gösterişli olarak her tarafta ediniz
Dilinizi ağzınızda sakız çiğner gibi çabucak çiğneyiniz
Dilinizi ağzınızın içinde, çenelerinizin dışından, dudaklarınızın altından yuvarlak hareketlerle şipşak dolaştırınız
Dil ucunu ön alt dişlere dayandırarak ağız içinde köklerden ileri geri hareket ettiriniz
Dilinizi en ince ayrıntısına kadar dışarı çıkarınız İterek uzun süre dayanınız
Dilinizi yuvarlatıp daralttığınız dudaklarınız ve çeneleriniz arasından içeridışarı hareket ettiriniz
Dilinizin ucunu ön daha alçak dişlerinize dayandırınız ve dilinizi kökünden içeri dışarı şipşak hareket ettiriniz
Çene
Hoş konuşmada çenenin rolü çok önemlidir Bütün dillerdeki bütün harfler çenenin kullanımıyla seslendirilirler Tavır sırasında çene çabuk birbirinden farklı hareketleri ard arda gerçekleştirmek zorundadır Çene açılır, kapanır, daralır, genişler Daha Alçak çene ileri ve geri hareket eder Ağzımızın üstteki bölgesinde yer alan dişlerin tabi olduğu kemik yapısı sabittir dolaysıyla bütün bu hareketler alt çeneyi yöneten kaslar kadar gerçekleştirilirler Dikkat edelim: “ııı sesini çıkardığımızda çene geriye çıkmaya zorlanır “aaa sesini çıkardığımızda hizasından aşağıya dürüst açılır “Üüü sesini çıkardığımızda ileriye dürüst geçmeye zorlanır ^ne dediğinizde daralıp pat diye açılır “Sen dediğimizde önce kapanır, daha sonra açılır ve sonra tekrar kapanır Tüm bu son derece kompleks fakat sahiden karışık hareketleri inanılmaz bir şipşak gerçekleştirir
Çenemizin kullanımında sorunlarla karşılaşabiliriz Çene kasları geliştirilmemiş ve kondisyonsuz olduğunda değişik hareketleri düzenli olarak ve sorunsuz şekilde yapamayız Bu durumda bazı çene hareketleri kaybolur ve bu kayboluş seste de kayıp oluşturur Öteki manâlı sorun “çene darlığıdır Türkiye toplumunda yaygın bir çene darlığı olduğu söylenmektedir Rahat çene açık ve yuvarlak sesleri bozuk seslendirir Örneğin “aa, “ıı gibi anlaşılması mümkün “Ooo, “uuu gibi anlaşılır Eğer çenemizi yeterince sağlıklı kullanamıyorsak bütün seslerin çıkarılmasında sorunlar yaşayabiliriz
ALIŞTIRMA: ÇENE ÇALIŞMASI
Aşağıdaki alıştırmalarla çene açıklığını sağlama ve çenemizin her hareketi rahatlıkla yapmasını temin etme amaçlanmıştır Bütün egzersizleri aşırı abartma ile gerçekleştirmelisiniz
a) Elinizi daha alçak çenenize dayayarak “çak çak diye bağırın Aşağıya itilen çenenizin yukarıya itilmesini sağlayın Böylece çenenizi aşağıya iten kaslarınızın güçlenmesini sağlayın
b) İki elinizin içiyle yanak kemiklerinize masaj yapın Avuçlarınızı daha aşağı çenenize dürüst çekip çenenizi açın
c) Yumruk yapılmış iki ellerinizle çenenizin altından bastırın Daha Aşağı çenenizi açın, başınızı geri itin ve daha alçak çenenizi kapatın Yeniden çenenizi açın ve başınızı daha geriye doğru itin Tekrar yapın
d) Çenenizi çabuk adamakıllı açıp kapatın Hızlanın
e) Çenenizi hızla ileri, geri hareket ettirin
f) Çenenizi dairesel hareketlerle tez döndürün
Dudak
Dudakların kullanılmaması durumunda bir takım seslerin çıkarılması muhakkak muhtemel değildir Dudak tembelliği olan kişiler özellikle dudakların kullanımıyla seslendirilen seslerde sorun yaşarlar Türkçe ’de ağırlıklı olarak dudağın kullanımına dayandırılan sesler şunlardır: “b, f, m, o, ö, p, u, ü, v, Bu seslerde bulanıklık ya da anlaşılma zinde yaratıcı bir söylev biçimine sahipseniz bunun mutlaka dudak tembelliğinden kaynaklandığını düşünebilirsiniz bununla beraber dudaklar diğer seslerde de belli pozisyonlar alırlar Bu yönüyle mesela “ı, i, gibi sesleri çıkarırken dudağın katkısı dikkate alınmalıdır Bu sesler dudak olmaksızın da seslendirilebilirler ama istenen kalitede seslendirilmeleri muhtemel olmaz dudak egzersizleriyle dudak kaslarımızın istenen her hareketi dudaklarımıza rahatlıkla yaptırmasını sağlamamız gerekiyor
ALIŞTIRMA: DUDAK ÇALIŞMASI
a) Nefesinizi ağzınızdan güçlü olarak verirken “poffff deyin Hava dudaklarınızı basınçla itsin Basıncın dudak kaslarınızı şiddetli zorlaması sağlayın
b) Sıkı sıkı kapalı ve dişlerinize yakın çeneniz kapalıya yakın tuttuğunuz dudaklarınızdan üflediğiniz havanın dudaklarınızı şiddetle üfürerek çıkmasını sağlayın
c) Dudaklarınızı kapatıp ileri uzatın ve yuvarlak hareketlerle çabucak döndürün öyle ya da böyle, sağa sola hareket ettirin
d) Çenenizi kapatın ve tez “mı, mu, mı, mu deyin Ardından benzer şekilde şu sesleri her tarafta edin: “fe, ve, “pe, be, “u, ü, “o, ö Mübalağa yapmanız ve dudak kaslarınızı yoruncaya değin çalışmayı sürdürmeniz önemlidir
e) Bir kalemi yatay olarak dudaklarınızda tutup “Benim memleketim Bir ben vardır bende benden içeri deyin Dudaklarınız iyice yorulduğunda dudaklarınızı gevşetin ve kapalı tutarak havayı dışarı itin Hava püfürdeyerek, dudaklarınızı titreştirerek dışarı çıksın *
Ses organlarının eğitimi diksiyonun altyapısını oluşturur Ses organları eğitimsiz olduğunda diksiyon çalışmalarının her aşamasında tıkanıklıklar oluşacaktır diksiyon çalışmalarının kendisi de dolambaçlı şekilde ses organlarının gelişimine yol açar Esas ses organlarını tek tek ele alalım ve geliştirilmeleri için alıştırmalar yapalım
Dil
Dilimiz ünlüleri hariç tutarsak diğer bütün seslerin çıkarılmasında mutlaka kullandığımız çök önemli bir ses organımızdır “a,e,ı,i,o,ö,u,ü den oluşan ünlülerin dilimiz değişmez dururken seslendirilmeleri mümkündür Yalnızca bambaşka ünlülerde çene ve ağız içinin aldığı pozisyonun değişimine paralel olarak değişik pozisyonlar alabilir Ancak dil bilhassa bazı seslerin çıkarılmasında en manâlı fonksiyonları icra eder
Dil ağız içinde fazla gizli hareket edebilmelidir Dilin ön daha aşağı dişlerin köküne, ön alt dişlerin üstteki bölümüne, ön üstteki dişlerin köküne, kıvrılarak üst dudağa dokunabilmesi gerekir Dilin ucu rahatlıkla kasılabilmeli ve kıvrılabilmelidir Dilin ağız içinde sağ ön ve arka yönde, sağ ve sol yönde ya da ucundan kıvrılarak geriye hareketi gizli olabilmelidir
Eğer dilimizin kaslarının dilimize rahat bir şekilde hakim olmasını sağlayamazsak özellikle dilimizi kullanarak çıkardığımız seslerin bozuk çıktığını görürüz Değişik milletlerin dillerindeki fonetik özellikler bambaşka dil yeteneklerini gerektirebilir Örneğin Japonca “tsu sesi, İngilizce “the sesi, Arapça ’daki “peltek z Türkçe fonetiğinde bulunmaz Bu sesleri çıkarabilmek için de o milletlerin fonetikleri çerçevesinde dilimizi geliştirmemiz gerekir Eğer dilimizin kullanımının genel anlamda geliştirilmesini sağlamayı başarırsak, bu yeteneğimiz yabancı dil öğrenirken “telaffuz pronounciation sorununu fazla kolay aşmamızı sağlayacaktır
Türkçe ’de dil tembelliğinin maksimum olumsuz etkilediği sesler şunlardır: “c, ç, d, j, l, n, r, s, ş, t, z Eğer bu seslerden herhangi birini çıkarmakta zorluk çekiyorsanız ya da seste boğukluk, oluşuyorsa dil egzersizleri üzerinde yoğunlaşmanız gerekecektir
ALIŞTIRMA: DİLİ GELİŞTİRME ÇALIŞMASI
Aşağıdaki alıştırmaları dilinizi idare eden ağız içi kaslarınızı ayrıntılarıyla yoracak kadar uzun zaman ve gösterişli olarak her tarafta ediniz
Dilinizi ağzınızda sakız çiğner gibi çabucak çiğneyiniz
Dilinizi ağzınızın içinde, çenelerinizin dışından, dudaklarınızın altından yuvarlak hareketlerle şipşak dolaştırınız
Dil ucunu ön alt dişlere dayandırarak ağız içinde köklerden ileri geri hareket ettiriniz
Dilinizi en ince ayrıntısına kadar dışarı çıkarınız İterek uzun süre dayanınız
Dilinizi yuvarlatıp daralttığınız dudaklarınız ve çeneleriniz arasından içeridışarı hareket ettiriniz
Dilinizin ucunu ön daha alçak dişlerinize dayandırınız ve dilinizi kökünden içeri dışarı şipşak hareket ettiriniz
Çene
Hoş konuşmada çenenin rolü çok önemlidir Bütün dillerdeki bütün harfler çenenin kullanımıyla seslendirilirler Tavır sırasında çene çabuk birbirinden farklı hareketleri ard arda gerçekleştirmek zorundadır Çene açılır, kapanır, daralır, genişler Daha Alçak çene ileri ve geri hareket eder Ağzımızın üstteki bölgesinde yer alan dişlerin tabi olduğu kemik yapısı sabittir dolaysıyla bütün bu hareketler alt çeneyi yöneten kaslar kadar gerçekleştirilirler Dikkat edelim: “ııı sesini çıkardığımızda çene geriye çıkmaya zorlanır “aaa sesini çıkardığımızda hizasından aşağıya dürüst açılır “Üüü sesini çıkardığımızda ileriye dürüst geçmeye zorlanır ^ne dediğinizde daralıp pat diye açılır “Sen dediğimizde önce kapanır, daha sonra açılır ve sonra tekrar kapanır Tüm bu son derece kompleks fakat sahiden karışık hareketleri inanılmaz bir şipşak gerçekleştirir
Çenemizin kullanımında sorunlarla karşılaşabiliriz Çene kasları geliştirilmemiş ve kondisyonsuz olduğunda değişik hareketleri düzenli olarak ve sorunsuz şekilde yapamayız Bu durumda bazı çene hareketleri kaybolur ve bu kayboluş seste de kayıp oluşturur Öteki manâlı sorun “çene darlığıdır Türkiye toplumunda yaygın bir çene darlığı olduğu söylenmektedir Rahat çene açık ve yuvarlak sesleri bozuk seslendirir Örneğin “aa, “ıı gibi anlaşılması mümkün “Ooo, “uuu gibi anlaşılır Eğer çenemizi yeterince sağlıklı kullanamıyorsak bütün seslerin çıkarılmasında sorunlar yaşayabiliriz
ALIŞTIRMA: ÇENE ÇALIŞMASI
Aşağıdaki alıştırmalarla çene açıklığını sağlama ve çenemizin her hareketi rahatlıkla yapmasını temin etme amaçlanmıştır Bütün egzersizleri aşırı abartma ile gerçekleştirmelisiniz
a) Elinizi daha alçak çenenize dayayarak “çak çak diye bağırın Aşağıya itilen çenenizin yukarıya itilmesini sağlayın Böylece çenenizi aşağıya iten kaslarınızın güçlenmesini sağlayın
b) İki elinizin içiyle yanak kemiklerinize masaj yapın Avuçlarınızı daha aşağı çenenize dürüst çekip çenenizi açın
c) Yumruk yapılmış iki ellerinizle çenenizin altından bastırın Daha Aşağı çenenizi açın, başınızı geri itin ve daha alçak çenenizi kapatın Yeniden çenenizi açın ve başınızı daha geriye doğru itin Tekrar yapın
d) Çenenizi çabuk adamakıllı açıp kapatın Hızlanın
e) Çenenizi hızla ileri, geri hareket ettirin
f) Çenenizi dairesel hareketlerle tez döndürün
Dudak
Dudakların kullanılmaması durumunda bir takım seslerin çıkarılması muhakkak muhtemel değildir Dudak tembelliği olan kişiler özellikle dudakların kullanımıyla seslendirilen seslerde sorun yaşarlar Türkçe ’de ağırlıklı olarak dudağın kullanımına dayandırılan sesler şunlardır: “b, f, m, o, ö, p, u, ü, v, Bu seslerde bulanıklık ya da anlaşılma zinde yaratıcı bir söylev biçimine sahipseniz bunun mutlaka dudak tembelliğinden kaynaklandığını düşünebilirsiniz bununla beraber dudaklar diğer seslerde de belli pozisyonlar alırlar Bu yönüyle mesela “ı, i, gibi sesleri çıkarırken dudağın katkısı dikkate alınmalıdır Bu sesler dudak olmaksızın da seslendirilebilirler ama istenen kalitede seslendirilmeleri muhtemel olmaz dudak egzersizleriyle dudak kaslarımızın istenen her hareketi dudaklarımıza rahatlıkla yaptırmasını sağlamamız gerekiyor
ALIŞTIRMA: DUDAK ÇALIŞMASI
a) Nefesinizi ağzınızdan güçlü olarak verirken “poffff deyin Hava dudaklarınızı basınçla itsin Basıncın dudak kaslarınızı şiddetli zorlaması sağlayın
b) Sıkı sıkı kapalı ve dişlerinize yakın çeneniz kapalıya yakın tuttuğunuz dudaklarınızdan üflediğiniz havanın dudaklarınızı şiddetle üfürerek çıkmasını sağlayın
c) Dudaklarınızı kapatıp ileri uzatın ve yuvarlak hareketlerle çabucak döndürün öyle ya da böyle, sağa sola hareket ettirin
d) Çenenizi kapatın ve tez “mı, mu, mı, mu deyin Ardından benzer şekilde şu sesleri her tarafta edin: “fe, ve, “pe, be, “u, ü, “o, ö Mübalağa yapmanız ve dudak kaslarınızı yoruncaya değin çalışmayı sürdürmeniz önemlidir
e) Bir kalemi yatay olarak dudaklarınızda tutup “Benim memleketim Bir ben vardır bende benden içeri deyin Dudaklarınız iyice yorulduğunda dudaklarınızı gevşetin ve kapalı tutarak havayı dışarı itin Hava püfürdeyerek, dudaklarınızı titreştirerek dışarı çıksın *