VİTAMİNLER
Canlılardaki sıradan ceset metabolizması için, eksik miktarda ama mutlaka gerekli olan organik bileşikleridir İnsanın dengelenmiş bir gıda yapabilmesi, protein, karbonhidrat ve yağın yanında yeterli vitaminleri de almasına bağlıdır Besinlerle alınan vitaminler sindirime uğramadan, aracısız emilerek kana karışırlar
I Vitamin Çeşitleri:
Vitaminler yağda eriyenler ve suda eriyenler elde etmek üzere iki gruba ayrılırlar
a) Yağda eriyen vitaminler: Yağda ya da yağ çözücüde eriyen vitaminlerdir Pozitif alınmaları durumunda karaciğere ambar edilebilirler bu nedenle, bu vitaminlere yan hastalıklar nadir görülür Örneğin, karaciğerde depolanan A vitamini, bu vitaminde hiç almayan bir kimseye on ay değin yetebilir Yağda eriyen vitaminler A,D,E ve K vitaminleridir
A vitamini : Bu vitamin eksikliğinde çoğalma ve gelişme yavaşlar Çünkü E vitamini ile beraber büyümede de etkilidir Yetkisiz alındığında, merkezi asap sisteminde bozukluklar çıkar Göz dokularında bozulmalar ve gece körlüğü başlar İnsan A vitamininin iki şekilde karşılayabilir: Birincisi ; A vitamini halinde, karaciğer, yumurta sarısı, balıkyağı ve tereyağında bulunur İkincisi; provitamin A (karoten) halinde, vücuda alındıktan sonradan ince bağırsak ve karaciğerde A vitaminine çevrilir ve karaciğerde ambar edilir
D Vitamini : Bu vitamin eksikliğinde kalsiyum ve fosfor metabolizması bozulur ve kemikleşme olmaz Çocuklarda kemik eğriliği olarak görülen raşitizm hastalığı orta çıkar Bu vitamin balık yağı, süt, yumurta akı ve karaciğerde bulunur D vitamini öncül maddesi basız nebati ve hayvansal besinlerle vücuda alınarak, deriden güneş ışığının yardımıyla D vitaminine dönüştürülebilir
UYARI : A ve D vitaminleri suda erimedikleri için, vücuttan atılamaz ve depolanırlar böylece fazlası vücuda hasar verir
E vitamini : Bilhassa bitki tohumlarından elde edilen yağlarda bulunur Günlük besinlerde bulunduğu için eksikliği pozitif görülmez E vitamini eksikliğinde kısırlık görülür Bu vitaminin eksikliğinde ayıca karaciğer, kalp ve damar hastalıkları ortaya çıkar ve artış yavaşlar
K Vitamini : İnsan vücudunda, bağırsakta yaşamış bakteriler göre sentezlenir Balık, et, süt ve yeşili sebzeler K vitamini bakımında zengindir Bu vitamin eksikliğinde kanın pıhtılaşması gecikir Çünkü bu vitamin pıhtılaşmada etkili olan bir maddenin karaciğerde yapılmasını sağlar
b) Suda eriyen vitaminler : B grubu olarak adlandırılan B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12 ve C vitamini suda eriyen vitaminlerdir Fazlası vücutta ambar edilemez İdrarla atılır böylece her gün gereklilik kadar alınması gerekir
B1 Vitamini ( Thiamin ) : Vücuda eksik alındığında, iştahsızlık dirençsizlik ve kas krampları görülür Fazla yetkisiz olursa beri beri denilen asap sistemi zayıflaması hastalığı ortaya çıkar B1 vitamini tahıl kabuklarında oldukça çok bulunur
UYARI : B1 vitamini taşıyan yiyecekler suda pişirilirken, vitaminin büyük kısmı suya geçer bu nedenle bu su atılmayıp kullanılmalıdır
B2 Vitamini ( Riboflavin ) : Çoğaltma ve gelişme için zorunlu bir vitamindir Karbonhidrat, protein ve yağlardan enerji elde edilmesinde etkilidir Vücuda demir emilimini kolaylaştırır Solunum enzimlerinin yapısına katılır Eksikliğinde deride beyazlıklar, tırnakların kırılması, cilt ve ağızda yaralar oluşur
B3 Vitamini ( Niasin Nikotinik Asit PP ) : Karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasında rol oynar Eksikliğinde deride yaralar, saçlarda ağarma, dökülme, kepeklenme ve sinir sistemi bozuklukları görülür Eksikliğinde vücudun özellikle ışık gören kısımlarında kırmızı cilt yangısı biçiminde ortaya çıkan pellegra hastalığı görülür Hastalığın ilerleyen safhalarında ruhsal dengesizlikler ortaya çıkabilir
B5 Vitamini (Pantotenik Asit ) : Karbonhidrat,protein ve yağ metabolizmasında etkilidir Eksikliğinde deride yaralar,saçların renginin değişmesi,asap sistemi bozuklukları ve saç dökülmesi görülür
B6 Vitamini (Pridoksin ) : Alyuvarlarda solunum gazlarını içeren, hemoglobinin sentezinde gereklidir Eksikliğinde kan yapımında ve asap sistemine deformasyon, sinirlilik, uykusuzluk ve bitkinlik görülür
B7 Vitamini (Biotin ) : Bu vitamin enzimlerin yapısına katılan koenzim olarak devir yapar Karaciğerde amonyaktan üre oluşumunda, yağ asitleri ve amino asitlerin kullanılmasında etkilidir
B9 Vitamini (Folik Asit ) : Kemik iliğinde kan hücrelerinin yapımında ve amino asit metabolizmasında görevlidir Eksikliğinde kansızlık (anemi ) ve deride yaralar görülür
B12 Vitamini (Kobalamin ) : Protein metabolizması için gereklidir Kemik iğlinde kana yapımında tahsis alır Bu vitaminin eksikliğinde kansızlık, iştahsızlık, bitkinlik ve ruhsal bozukluklar görülür İnsanda bağırsakta yaşamış bakteriler bu vitamini sentezlerler
C Vitamini : Gözenekli Olan metabolizmasında, zehirlerin etkisini yok etmede, hücreler arası maddenin oluşmasında, yaraların iyileşmesine, kan yanında ve hemoglobinin yapımında rol oynar Eksikliğinde damar duvarlarındaki hücrelerin yapısı bozulur Bu durumda kan kılcal damarlardan sızar ilk olarak diş etlerinde kanamalar biçiminde ortaya çıkar Belirtileri bu şekilde olan rahatsızlık skorbüt adını alır
II Vitaminlerin İnsan Vücudu İçin Önemi :
İnsan vücudu vitaminleri ve vitamin öncüllerini (provitamin a gibi ) dıştan hazırlanmış edinmek zorundadır Vitaminler vücuttaki reaksiyonları gerçekleştiren enzimlerin yapısına katılırlar bu nedenle vitamin eksikliklerinde reaksiyonlar gerçekleşmez
Vitaminlerin vücuttaki bazı önemli görevleri şunlardır :
Yükselme, gelişme ve üremeyi sağlamada etkilidirler
Vücudu hastalıklardan korur direncini arttırır
Vücudu kansızlıktan ve kanamadan korur
İskelet sisteminin oluşumu ve gelişmesinde özellikle kemiklerin sertleşmesinde etkilidirler
UYARI : Vitaminler basit bozulurlar Örneğin; A, C, D ve E vitaminleri oksijenle bağlantı ettiklerinde, A, B, E ve K vitaminleri ışığa maruz kaldıklarında, C ve E vitaminleri de demire temas ettiklerinde bozulurlar
III Vitamin Bakımından Zengin Besinler :
Vitaminlerin kaynağı çoğunlukla yeşil bitkilerdir Ahali vitamin ihtiyaçlarını ya ilk elden bitkileri yiyerek , ya da bitkilerle beslenen hayvanları yiyerek karşılarlar Vitamin bakımından zengin besinler ve vitamin eksikliğinde ortaya çıkan hastalıklar aşağıdaki bahşedilen bilgilerde görülebilir
Vitamin Adı
Gıda Kaynağı
Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar
A Vitamini
Yağ, Peynir, Süt, Karaciğer, Taze Yeşil sebze
Gece körlüğü, kalp ve böbrek hastalıkları, vücut direncinde azalma
D Vitamini
Yağ, Süt, Yumurta Akı, Karaciğer, Balık Yağı
Kemik hastalıkları (Raşitizm, osteomalasi) dişlerde bozukluklar
E Vitamini
Bitkisel yağlar, tahıllar, yeşil yapraklı sebzeler
Karaciğer, kalp, damar hastalıkları, kısırlık, büyümede gerileme
K Vitamini
Balık eti, süt, yeşil yapraklı sebzeler
Pıhtılaşmada gecikme, karaciğer safra kesesi hastalıkları
B1 Vitamini
Bira mayası, tahıl kabukları, soya fasulyesi, karaciğer, dalak, böbrek
Asap sistemi bozuklukları eklemlerde şişmeler, yürek yetmezliği
B2 Vitamini
Bira mayası, tahıllar, yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek, et, süt, yumurta
Ciltte beyazlıklar, yaralar, asap sistemi bozuklukları, kansızlık
B3 Vitamini
Karaciğer, kalp, balık, böbrek, ceviz, fındık, fıstık, baklagiller
Sinirsel bozukluklar, deride yaralar, sindirim sistemi bozuklukları
B5 Vitamini
Tahıllar, karaciğer, böbrek, yağ, kuru sebze, meyve
Deride yaralar saç dökülmesi, saçların renginin değişmesi, sinirsel bozukluklar
B6 Vitamini
Bira mayası, tahıllar, pirinç, et, süt, baklagiller, yumurta
Sinirsel bozukluklar, Anemi, ciltte yaralar
B7 Vitamini
Yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek
Sinirsel bozukluklar, ciltte yaralar
B9 Vitamini
Ispanak ve diğer yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek
Deride yaralar, karaciğer ve asap sistemi bozuklukları
B12 Vitamini
Et, balık, yumurta ve süt ürünleri
Kansızlık, asap sistemi bozuklukları, takâtsizlik, baş ağrısı
C Vitamini
Kuşburnu, kırmızı biber, yeşil yapraklı sebzeler, portakal, limon, patates
Diş eti kanaması, bitkinlik, yaraların geç iyileşmesi, (skorbüt) aylaklık, isteksizlik *
Canlılardaki sıradan ceset metabolizması için, eksik miktarda ama mutlaka gerekli olan organik bileşikleridir İnsanın dengelenmiş bir gıda yapabilmesi, protein, karbonhidrat ve yağın yanında yeterli vitaminleri de almasına bağlıdır Besinlerle alınan vitaminler sindirime uğramadan, aracısız emilerek kana karışırlar
I Vitamin Çeşitleri:
Vitaminler yağda eriyenler ve suda eriyenler elde etmek üzere iki gruba ayrılırlar
a) Yağda eriyen vitaminler: Yağda ya da yağ çözücüde eriyen vitaminlerdir Pozitif alınmaları durumunda karaciğere ambar edilebilirler bu nedenle, bu vitaminlere yan hastalıklar nadir görülür Örneğin, karaciğerde depolanan A vitamini, bu vitaminde hiç almayan bir kimseye on ay değin yetebilir Yağda eriyen vitaminler A,D,E ve K vitaminleridir
A vitamini : Bu vitamin eksikliğinde çoğalma ve gelişme yavaşlar Çünkü E vitamini ile beraber büyümede de etkilidir Yetkisiz alındığında, merkezi asap sisteminde bozukluklar çıkar Göz dokularında bozulmalar ve gece körlüğü başlar İnsan A vitamininin iki şekilde karşılayabilir: Birincisi ; A vitamini halinde, karaciğer, yumurta sarısı, balıkyağı ve tereyağında bulunur İkincisi; provitamin A (karoten) halinde, vücuda alındıktan sonradan ince bağırsak ve karaciğerde A vitaminine çevrilir ve karaciğerde ambar edilir
D Vitamini : Bu vitamin eksikliğinde kalsiyum ve fosfor metabolizması bozulur ve kemikleşme olmaz Çocuklarda kemik eğriliği olarak görülen raşitizm hastalığı orta çıkar Bu vitamin balık yağı, süt, yumurta akı ve karaciğerde bulunur D vitamini öncül maddesi basız nebati ve hayvansal besinlerle vücuda alınarak, deriden güneş ışığının yardımıyla D vitaminine dönüştürülebilir
UYARI : A ve D vitaminleri suda erimedikleri için, vücuttan atılamaz ve depolanırlar böylece fazlası vücuda hasar verir
E vitamini : Bilhassa bitki tohumlarından elde edilen yağlarda bulunur Günlük besinlerde bulunduğu için eksikliği pozitif görülmez E vitamini eksikliğinde kısırlık görülür Bu vitaminin eksikliğinde ayıca karaciğer, kalp ve damar hastalıkları ortaya çıkar ve artış yavaşlar
K Vitamini : İnsan vücudunda, bağırsakta yaşamış bakteriler göre sentezlenir Balık, et, süt ve yeşili sebzeler K vitamini bakımında zengindir Bu vitamin eksikliğinde kanın pıhtılaşması gecikir Çünkü bu vitamin pıhtılaşmada etkili olan bir maddenin karaciğerde yapılmasını sağlar
b) Suda eriyen vitaminler : B grubu olarak adlandırılan B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12 ve C vitamini suda eriyen vitaminlerdir Fazlası vücutta ambar edilemez İdrarla atılır böylece her gün gereklilik kadar alınması gerekir
B1 Vitamini ( Thiamin ) : Vücuda eksik alındığında, iştahsızlık dirençsizlik ve kas krampları görülür Fazla yetkisiz olursa beri beri denilen asap sistemi zayıflaması hastalığı ortaya çıkar B1 vitamini tahıl kabuklarında oldukça çok bulunur
UYARI : B1 vitamini taşıyan yiyecekler suda pişirilirken, vitaminin büyük kısmı suya geçer bu nedenle bu su atılmayıp kullanılmalıdır
B2 Vitamini ( Riboflavin ) : Çoğaltma ve gelişme için zorunlu bir vitamindir Karbonhidrat, protein ve yağlardan enerji elde edilmesinde etkilidir Vücuda demir emilimini kolaylaştırır Solunum enzimlerinin yapısına katılır Eksikliğinde deride beyazlıklar, tırnakların kırılması, cilt ve ağızda yaralar oluşur
B3 Vitamini ( Niasin Nikotinik Asit PP ) : Karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasında rol oynar Eksikliğinde deride yaralar, saçlarda ağarma, dökülme, kepeklenme ve sinir sistemi bozuklukları görülür Eksikliğinde vücudun özellikle ışık gören kısımlarında kırmızı cilt yangısı biçiminde ortaya çıkan pellegra hastalığı görülür Hastalığın ilerleyen safhalarında ruhsal dengesizlikler ortaya çıkabilir
B5 Vitamini (Pantotenik Asit ) : Karbonhidrat,protein ve yağ metabolizmasında etkilidir Eksikliğinde deride yaralar,saçların renginin değişmesi,asap sistemi bozuklukları ve saç dökülmesi görülür
B6 Vitamini (Pridoksin ) : Alyuvarlarda solunum gazlarını içeren, hemoglobinin sentezinde gereklidir Eksikliğinde kan yapımında ve asap sistemine deformasyon, sinirlilik, uykusuzluk ve bitkinlik görülür
B7 Vitamini (Biotin ) : Bu vitamin enzimlerin yapısına katılan koenzim olarak devir yapar Karaciğerde amonyaktan üre oluşumunda, yağ asitleri ve amino asitlerin kullanılmasında etkilidir
B9 Vitamini (Folik Asit ) : Kemik iliğinde kan hücrelerinin yapımında ve amino asit metabolizmasında görevlidir Eksikliğinde kansızlık (anemi ) ve deride yaralar görülür
B12 Vitamini (Kobalamin ) : Protein metabolizması için gereklidir Kemik iğlinde kana yapımında tahsis alır Bu vitaminin eksikliğinde kansızlık, iştahsızlık, bitkinlik ve ruhsal bozukluklar görülür İnsanda bağırsakta yaşamış bakteriler bu vitamini sentezlerler
C Vitamini : Gözenekli Olan metabolizmasında, zehirlerin etkisini yok etmede, hücreler arası maddenin oluşmasında, yaraların iyileşmesine, kan yanında ve hemoglobinin yapımında rol oynar Eksikliğinde damar duvarlarındaki hücrelerin yapısı bozulur Bu durumda kan kılcal damarlardan sızar ilk olarak diş etlerinde kanamalar biçiminde ortaya çıkar Belirtileri bu şekilde olan rahatsızlık skorbüt adını alır
II Vitaminlerin İnsan Vücudu İçin Önemi :
İnsan vücudu vitaminleri ve vitamin öncüllerini (provitamin a gibi ) dıştan hazırlanmış edinmek zorundadır Vitaminler vücuttaki reaksiyonları gerçekleştiren enzimlerin yapısına katılırlar bu nedenle vitamin eksikliklerinde reaksiyonlar gerçekleşmez
Vitaminlerin vücuttaki bazı önemli görevleri şunlardır :
Yükselme, gelişme ve üremeyi sağlamada etkilidirler
Vücudu hastalıklardan korur direncini arttırır
Vücudu kansızlıktan ve kanamadan korur
İskelet sisteminin oluşumu ve gelişmesinde özellikle kemiklerin sertleşmesinde etkilidirler
UYARI : Vitaminler basit bozulurlar Örneğin; A, C, D ve E vitaminleri oksijenle bağlantı ettiklerinde, A, B, E ve K vitaminleri ışığa maruz kaldıklarında, C ve E vitaminleri de demire temas ettiklerinde bozulurlar
III Vitamin Bakımından Zengin Besinler :
Vitaminlerin kaynağı çoğunlukla yeşil bitkilerdir Ahali vitamin ihtiyaçlarını ya ilk elden bitkileri yiyerek , ya da bitkilerle beslenen hayvanları yiyerek karşılarlar Vitamin bakımından zengin besinler ve vitamin eksikliğinde ortaya çıkan hastalıklar aşağıdaki bahşedilen bilgilerde görülebilir
Vitamin Adı
Gıda Kaynağı
Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar
A Vitamini
Yağ, Peynir, Süt, Karaciğer, Taze Yeşil sebze
Gece körlüğü, kalp ve böbrek hastalıkları, vücut direncinde azalma
D Vitamini
Yağ, Süt, Yumurta Akı, Karaciğer, Balık Yağı
Kemik hastalıkları (Raşitizm, osteomalasi) dişlerde bozukluklar
E Vitamini
Bitkisel yağlar, tahıllar, yeşil yapraklı sebzeler
Karaciğer, kalp, damar hastalıkları, kısırlık, büyümede gerileme
K Vitamini
Balık eti, süt, yeşil yapraklı sebzeler
Pıhtılaşmada gecikme, karaciğer safra kesesi hastalıkları
B1 Vitamini
Bira mayası, tahıl kabukları, soya fasulyesi, karaciğer, dalak, böbrek
Asap sistemi bozuklukları eklemlerde şişmeler, yürek yetmezliği
B2 Vitamini
Bira mayası, tahıllar, yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek, et, süt, yumurta
Ciltte beyazlıklar, yaralar, asap sistemi bozuklukları, kansızlık
B3 Vitamini
Karaciğer, kalp, balık, böbrek, ceviz, fındık, fıstık, baklagiller
Sinirsel bozukluklar, deride yaralar, sindirim sistemi bozuklukları
B5 Vitamini
Tahıllar, karaciğer, böbrek, yağ, kuru sebze, meyve
Deride yaralar saç dökülmesi, saçların renginin değişmesi, sinirsel bozukluklar
B6 Vitamini
Bira mayası, tahıllar, pirinç, et, süt, baklagiller, yumurta
Sinirsel bozukluklar, Anemi, ciltte yaralar
B7 Vitamini
Yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek
Sinirsel bozukluklar, ciltte yaralar
B9 Vitamini
Ispanak ve diğer yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek
Deride yaralar, karaciğer ve asap sistemi bozuklukları
B12 Vitamini
Et, balık, yumurta ve süt ürünleri
Kansızlık, asap sistemi bozuklukları, takâtsizlik, baş ağrısı
C Vitamini
Kuşburnu, kırmızı biber, yeşil yapraklı sebzeler, portakal, limon, patates
Diş eti kanaması, bitkinlik, yaraların geç iyileşmesi, (skorbüt) aylaklık, isteksizlik *