VİTAMİNLER
Canlılardaki normal vucut metabolizması icin, az miktarda ama mutlaka gerekli olan organik bileşikleridir İnsanın dengeli bir beslenme yapabilmesi, protein, karbonhidrat ve yağın yanında yeterli vitaminleri de almasına bağlıdır Besinlerle alınan vitaminler sindirime uğramadan, doğrudan emilerek kana karışırlar
I Vitamin Ceşitleri:
Vitaminler yağda eriyenler ve suda eriyenler olmak uzere iki gruba ayrılırlar
a) Yağda eriyen vitaminler: Yağda ya da yağ cozucude eriyen vitaminlerdir Fazla alınmaları durumunda karaciğere depo edilebilirler Bu nedenle, bu vitaminlere bağlı hastalıklar nadir gorulur Orneğin, karaciğerde depolanan A vitamini, bu vitaminde hic almayan bir kimseye on ay kadar yetebilir Yağda eriyen vitaminler A,D,E ve K vitaminleridir
A vitamini : Bu vitamin eksikliğinde buyume ve gelişme yavaşlar Cunku E vitamini ile beraber buyumede de etkilidir Yetersiz alındığında, merkezi sinir sisteminde bozukluklar cıkar Goz dokularında bozulmalar ve gece korluğu başlar İnsan A vitamininin iki şekilde karşılayabilir: Birincisi ; A vitamini halinde, karaciğer, yumurta sarısı, balıkyağı ve tereyağında bulunur İkincisi; provitamin A (karoten) halinde, vucuda alındıktan sonra ince bağırsak ve karaciğerde A vitaminine cevrilir ve karaciğerde depo edilir
D Vitamini : Bu vitamin eksikliğinde kalsiyum ve fosfor metabolizması bozulur ve kemikleşme olmaz Cocuklarda kemik eğriliği olarak gorulen raşitizm hastalığı orta cıkar Bu vitamin balık yağı, sut, yumurta akı ve karaciğerde bulunur D vitamini oncul maddesi basız bitkisel ve hayvansal besinlerle vucuda alınarak, deriden guneş ışığının yardımıyla D vitaminine donuşturulebilir
UYARI : A ve D vitaminleri suda erimedikleri icin, vucuttan atılamaz ve depolanırlar Bu nedenle fazlası vucuda zarar verir
E vitamini : Ozellikle bitki tohumlarından elde edilen yağlarda bulunur Gunluk besinlerde bulunduğu icin eksikliği fazla gorulmez E vitamini eksikliğinde kısırlık gorulur Bu vitaminin eksikliğinde ayıca karaciğer, kalp ve damar hastalıkları ortaya cıkar ve buyume yavaşlar
K Vitamini : İnsan vucudunda, bağırsakta yaşayan bakteriler tarafından sentezlenir Balık, et, sut ve yeşili sebzeler K vitamini bakımında zengindir Bu vitamin eksikliğinde kanın pıhtılaşması gecikir Cunku bu vitamin pıhtılaşmada etkili olan bir maddenin karaciğerde yapılmasını sağlar
b) Suda eriyen vitaminler : B grubu olarak adlandırılan B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12 ve C vitamini suda eriyen vitaminlerdir Fazlası vucutta depo edilemez İdrarla atılır Bu nedenle her gun ihtiyac kadar alınması gerekir
B1 Vitamini ( Thiamin ) : Vucuda az alındığında, iştahsızlık direncsizlik ve kas krampları gorulur Fazla eksik olursa beri beri denilen sinir sistemi zayıflaması hastalığı ortaya cıkar B1 vitamini tahıl kabuklarında bol miktarda bulunur
UYARI : B1 vitamini iceren yiyecekler suda pişirilirken, vitaminin buyuk kısmı suya gecer Bu nedenle bu su atılmayıp kullanılmalıdır
B2 Vitamini ( Riboflavin ) : Buyume ve gelişme icin gerekli bir vitamindir Karbonhidrat, protein ve yağlardan enerji elde edilmesinde etkilidir Vucuda demir emilimini kolaylaştırır Solunum enzimlerinin yapısına katılır Eksikliğinde deride beyazlıklar, tırnakların kırılması, deri ve ağızda yaralar oluşur
B3 Vitamini ( Niasin Nikotinik Asit PP ) : Karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasında rol oynar Eksikliğinde deride yaralar, saclarda ağarma, dokulme, kepeklenme ve sinir sistemi bozuklukları gorulur Eksikliğinde vucudun ozellikle ışık goren kısımlarında kırmızı deri yangısı şeklinde ortaya cıkan pellegra hastalığı gorulur Hastalığın ilerleyen safhalarında ruhsal dengesizlikler ortaya cıkabilir
B5 Vitamini (Pantotenik Asit ) : Karbonhidrat,protein ve yağ metabolizmasında etkilidir Eksikliğinde deride yaralar,sacların renginin değişmesi,sinir sistemi bozuklukları ve sac dokulmesi gorulur
B6 Vitamini (Pridoksin ) : Alyuvarlarda solunum gazlarını taşıyan, hemoglobinin sentezinde gereklidir Eksikliğinde kan yapımında ve sinir sistemine bozulma, sinirlilik, uykusuzluk ve yorgunluk gorulur
B7 Vitamini (Biotin ) : Bu vitamin enzimlerin yapısına katılan koenzim olarak gorev yapar Karaciğerde amonyaktan ure oluşumunda, yağ asitleri ve amino asitlerin kullanılmasında etkilidir
B9 Vitamini (Folik Asit ) : Kemik iliğinde kan hucrelerinin yapımında ve amino asit metabolizmasında gorevlidir Eksikliğinde kansızlık (anemi ) ve deride yaralar gorulur
B12 Vitamini (Kobalamin ) : Protein metabolizması icin gereklidir Kemik iğlinde kana yapımında gorev alır Bu vitaminin eksikliğinde kansızlık, iştahsızlık, yorgunluk ve ruhsal bozukluklar gorulur İnsanda bağırsakta yaşayan bakteriler bu vitamini sentezlerler
C Vitamini : Hucre metabolizmasında, zehirlerin etkisini yok etmede, hucreler arası maddenin oluşmasında, yaraların iyileşmesine, kan yanında ve hemoglobinin yapımında rol oynar Eksikliğinde damar duvarlarındaki hucrelerin yapısı bozulur Bu durumda kan kılcal damarlardan sızar İlk olarak diş etlerinde kanamalar şeklinde ortaya cıkar Belirtileri bu şekilde olan hastalık skorbut adını alır
II Vitaminlerin İnsan Vucudu İcin Onemi :
İnsan vucudu vitaminleri ve vitamin oncullerini (provitamin a gibi ) dışarıdan hazır almak zorundadır Vitaminler vucuttaki reaksiyonları gercekleştiren enzimlerin yapısına katılırlar Bu nedenle vitamin eksikliklerinde reaksiyonlar gercekleşmez
Vitaminlerin vucuttaki bazı onemli gorevleri şunlardır :
Buyume, gelişme ve uremeyi sağlamada etkilidirler
Vucudu hastalıklardan korur direncini arttırır
Vucudu kansızlıktan ve kanamadan korur
İskelet sisteminin oluşumu ve gelişmesinde ozellikle kemiklerin sertleşmesinde etkilidirler
UYARI : Vitaminler kolay bozulurlar Orneğin; A, C, D ve E vitaminleri oksijenle temas ettiklerinde, A, B, E ve K vitaminleri ışığa maruz kaldıklarında, C ve E vitaminleri de demire temas ettiklerinde bozulurlar
III Vitamin Bakımından Zengin Besinler :
Vitaminlerin kaynağı coğunlukla yeşil bitkilerdir İnsanlar vitamin ihtiyaclarını ya doğrudan bitkileri yiyerek , ya da bitkilerle beslenen hayvanları yiyerek karşılarlar Vitamin bakımından zengin besinler ve vitamin eksikliğinde ortaya cıkan hastalıklar aşağıdaki verilen bilgilerde gorulebilir
Vitamin Adı
Besin Kaynağı
Eksikliğinde Gorulen Rahatsızlıklar
A Vitamini
Yağ, Peynir, Sut, Karaciğer, Taze Yeşil sebze
Gece korluğu, kalp ve bobrek hastalıkları, vucut direncinde azalma
D Vitamini
Yağ, Sut, Yumurta Akı, Karaciğer, Balık Yağı
Kemik hastalıkları (Raşitizm, osteomalasi) dişlerde bozukluklar
E Vitamini
Bitkisel yağlar, tahıllar, yeşil yapraklı sebzeler
Karaciğer, kalp, damar hastalıkları, kısırlık, buyumede gerileme
K Vitamini
Balık eti, sut, yeşil yapraklı sebzeler
Pıhtılaşmada gecikme, karaciğer safra kesesi hastalıkları
B1 Vitamini
Bira mayası, tahıl kabukları, soya fasulyesi, karaciğer, dalak, bobrek
Sinir sistemi bozuklukları eklemlerde şişmeler, kalp yetmezliği
B2 Vitamini
Bira mayası, tahıllar, yeşil sebzeler, karaciğer, bobrek, et, sut, yumurta
Ciltte beyazlıklar, yaralar, sinir sistemi bozuklukları, kansızlık
B3 Vitamini
Karaciğer, kalp, balık, bobrek, ceviz, fındık, fıstık, baklagiller
Sinirsel bozukluklar, deride yaralar, sindirim sistemi bozuklukları
B5 Vitamini
Tahıllar, karaciğer, bobrek, yağ, kuru sebze, meyve
Deride yaralar sac dokulmesi, sacların renginin değişmesi, sinirsel bozukluklar
B6 Vitamini
Bira mayası, tahıllar, pirinc, et, sut, baklagiller, yumurta
Sinirsel bozukluklar, Anemi, ciltte yaralar
B7 Vitamini
Yeşil sebzeler, karaciğer, bobrek
Sinirsel bozukluklar, ciltte yaralar
B9 Vitamini
Ispanak ve diğer yeşil sebzeler, karaciğer, bobrek
Deride yaralar, karaciğer ve sinir sistemi bozuklukları
B12 Vitamini
Et, balık, yumurta ve sut urunleri
Kansızlık, sinir sistemi bozuklukları, yorgunluk, baş ağrısı
C Vitamini
Kuşburnu, kırmızı biber, yeşil yapraklı sebzeler, portakal, limon, patates
Diş eti kanaması, yorgunluk, yaraların gec iyileşmesi, (skorbut) tembellik, isteksizlik
Canlılardaki normal vucut metabolizması icin, az miktarda ama mutlaka gerekli olan organik bileşikleridir İnsanın dengeli bir beslenme yapabilmesi, protein, karbonhidrat ve yağın yanında yeterli vitaminleri de almasına bağlıdır Besinlerle alınan vitaminler sindirime uğramadan, doğrudan emilerek kana karışırlar
I Vitamin Ceşitleri:
Vitaminler yağda eriyenler ve suda eriyenler olmak uzere iki gruba ayrılırlar
a) Yağda eriyen vitaminler: Yağda ya da yağ cozucude eriyen vitaminlerdir Fazla alınmaları durumunda karaciğere depo edilebilirler Bu nedenle, bu vitaminlere bağlı hastalıklar nadir gorulur Orneğin, karaciğerde depolanan A vitamini, bu vitaminde hic almayan bir kimseye on ay kadar yetebilir Yağda eriyen vitaminler A,D,E ve K vitaminleridir
A vitamini : Bu vitamin eksikliğinde buyume ve gelişme yavaşlar Cunku E vitamini ile beraber buyumede de etkilidir Yetersiz alındığında, merkezi sinir sisteminde bozukluklar cıkar Goz dokularında bozulmalar ve gece korluğu başlar İnsan A vitamininin iki şekilde karşılayabilir: Birincisi ; A vitamini halinde, karaciğer, yumurta sarısı, balıkyağı ve tereyağında bulunur İkincisi; provitamin A (karoten) halinde, vucuda alındıktan sonra ince bağırsak ve karaciğerde A vitaminine cevrilir ve karaciğerde depo edilir
D Vitamini : Bu vitamin eksikliğinde kalsiyum ve fosfor metabolizması bozulur ve kemikleşme olmaz Cocuklarda kemik eğriliği olarak gorulen raşitizm hastalığı orta cıkar Bu vitamin balık yağı, sut, yumurta akı ve karaciğerde bulunur D vitamini oncul maddesi basız bitkisel ve hayvansal besinlerle vucuda alınarak, deriden guneş ışığının yardımıyla D vitaminine donuşturulebilir
UYARI : A ve D vitaminleri suda erimedikleri icin, vucuttan atılamaz ve depolanırlar Bu nedenle fazlası vucuda zarar verir
E vitamini : Ozellikle bitki tohumlarından elde edilen yağlarda bulunur Gunluk besinlerde bulunduğu icin eksikliği fazla gorulmez E vitamini eksikliğinde kısırlık gorulur Bu vitaminin eksikliğinde ayıca karaciğer, kalp ve damar hastalıkları ortaya cıkar ve buyume yavaşlar
K Vitamini : İnsan vucudunda, bağırsakta yaşayan bakteriler tarafından sentezlenir Balık, et, sut ve yeşili sebzeler K vitamini bakımında zengindir Bu vitamin eksikliğinde kanın pıhtılaşması gecikir Cunku bu vitamin pıhtılaşmada etkili olan bir maddenin karaciğerde yapılmasını sağlar
b) Suda eriyen vitaminler : B grubu olarak adlandırılan B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12 ve C vitamini suda eriyen vitaminlerdir Fazlası vucutta depo edilemez İdrarla atılır Bu nedenle her gun ihtiyac kadar alınması gerekir
B1 Vitamini ( Thiamin ) : Vucuda az alındığında, iştahsızlık direncsizlik ve kas krampları gorulur Fazla eksik olursa beri beri denilen sinir sistemi zayıflaması hastalığı ortaya cıkar B1 vitamini tahıl kabuklarında bol miktarda bulunur
UYARI : B1 vitamini iceren yiyecekler suda pişirilirken, vitaminin buyuk kısmı suya gecer Bu nedenle bu su atılmayıp kullanılmalıdır
B2 Vitamini ( Riboflavin ) : Buyume ve gelişme icin gerekli bir vitamindir Karbonhidrat, protein ve yağlardan enerji elde edilmesinde etkilidir Vucuda demir emilimini kolaylaştırır Solunum enzimlerinin yapısına katılır Eksikliğinde deride beyazlıklar, tırnakların kırılması, deri ve ağızda yaralar oluşur
B3 Vitamini ( Niasin Nikotinik Asit PP ) : Karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasında rol oynar Eksikliğinde deride yaralar, saclarda ağarma, dokulme, kepeklenme ve sinir sistemi bozuklukları gorulur Eksikliğinde vucudun ozellikle ışık goren kısımlarında kırmızı deri yangısı şeklinde ortaya cıkan pellegra hastalığı gorulur Hastalığın ilerleyen safhalarında ruhsal dengesizlikler ortaya cıkabilir
B5 Vitamini (Pantotenik Asit ) : Karbonhidrat,protein ve yağ metabolizmasında etkilidir Eksikliğinde deride yaralar,sacların renginin değişmesi,sinir sistemi bozuklukları ve sac dokulmesi gorulur
B6 Vitamini (Pridoksin ) : Alyuvarlarda solunum gazlarını taşıyan, hemoglobinin sentezinde gereklidir Eksikliğinde kan yapımında ve sinir sistemine bozulma, sinirlilik, uykusuzluk ve yorgunluk gorulur
B7 Vitamini (Biotin ) : Bu vitamin enzimlerin yapısına katılan koenzim olarak gorev yapar Karaciğerde amonyaktan ure oluşumunda, yağ asitleri ve amino asitlerin kullanılmasında etkilidir
B9 Vitamini (Folik Asit ) : Kemik iliğinde kan hucrelerinin yapımında ve amino asit metabolizmasında gorevlidir Eksikliğinde kansızlık (anemi ) ve deride yaralar gorulur
B12 Vitamini (Kobalamin ) : Protein metabolizması icin gereklidir Kemik iğlinde kana yapımında gorev alır Bu vitaminin eksikliğinde kansızlık, iştahsızlık, yorgunluk ve ruhsal bozukluklar gorulur İnsanda bağırsakta yaşayan bakteriler bu vitamini sentezlerler
C Vitamini : Hucre metabolizmasında, zehirlerin etkisini yok etmede, hucreler arası maddenin oluşmasında, yaraların iyileşmesine, kan yanında ve hemoglobinin yapımında rol oynar Eksikliğinde damar duvarlarındaki hucrelerin yapısı bozulur Bu durumda kan kılcal damarlardan sızar İlk olarak diş etlerinde kanamalar şeklinde ortaya cıkar Belirtileri bu şekilde olan hastalık skorbut adını alır
II Vitaminlerin İnsan Vucudu İcin Onemi :
İnsan vucudu vitaminleri ve vitamin oncullerini (provitamin a gibi ) dışarıdan hazır almak zorundadır Vitaminler vucuttaki reaksiyonları gercekleştiren enzimlerin yapısına katılırlar Bu nedenle vitamin eksikliklerinde reaksiyonlar gercekleşmez
Vitaminlerin vucuttaki bazı onemli gorevleri şunlardır :
Buyume, gelişme ve uremeyi sağlamada etkilidirler
Vucudu hastalıklardan korur direncini arttırır
Vucudu kansızlıktan ve kanamadan korur
İskelet sisteminin oluşumu ve gelişmesinde ozellikle kemiklerin sertleşmesinde etkilidirler
UYARI : Vitaminler kolay bozulurlar Orneğin; A, C, D ve E vitaminleri oksijenle temas ettiklerinde, A, B, E ve K vitaminleri ışığa maruz kaldıklarında, C ve E vitaminleri de demire temas ettiklerinde bozulurlar
III Vitamin Bakımından Zengin Besinler :
Vitaminlerin kaynağı coğunlukla yeşil bitkilerdir İnsanlar vitamin ihtiyaclarını ya doğrudan bitkileri yiyerek , ya da bitkilerle beslenen hayvanları yiyerek karşılarlar Vitamin bakımından zengin besinler ve vitamin eksikliğinde ortaya cıkan hastalıklar aşağıdaki verilen bilgilerde gorulebilir
Vitamin Adı
Besin Kaynağı
Eksikliğinde Gorulen Rahatsızlıklar
A Vitamini
Yağ, Peynir, Sut, Karaciğer, Taze Yeşil sebze
Gece korluğu, kalp ve bobrek hastalıkları, vucut direncinde azalma
D Vitamini
Yağ, Sut, Yumurta Akı, Karaciğer, Balık Yağı
Kemik hastalıkları (Raşitizm, osteomalasi) dişlerde bozukluklar
E Vitamini
Bitkisel yağlar, tahıllar, yeşil yapraklı sebzeler
Karaciğer, kalp, damar hastalıkları, kısırlık, buyumede gerileme
K Vitamini
Balık eti, sut, yeşil yapraklı sebzeler
Pıhtılaşmada gecikme, karaciğer safra kesesi hastalıkları
B1 Vitamini
Bira mayası, tahıl kabukları, soya fasulyesi, karaciğer, dalak, bobrek
Sinir sistemi bozuklukları eklemlerde şişmeler, kalp yetmezliği
B2 Vitamini
Bira mayası, tahıllar, yeşil sebzeler, karaciğer, bobrek, et, sut, yumurta
Ciltte beyazlıklar, yaralar, sinir sistemi bozuklukları, kansızlık
B3 Vitamini
Karaciğer, kalp, balık, bobrek, ceviz, fındık, fıstık, baklagiller
Sinirsel bozukluklar, deride yaralar, sindirim sistemi bozuklukları
B5 Vitamini
Tahıllar, karaciğer, bobrek, yağ, kuru sebze, meyve
Deride yaralar sac dokulmesi, sacların renginin değişmesi, sinirsel bozukluklar
B6 Vitamini
Bira mayası, tahıllar, pirinc, et, sut, baklagiller, yumurta
Sinirsel bozukluklar, Anemi, ciltte yaralar
B7 Vitamini
Yeşil sebzeler, karaciğer, bobrek
Sinirsel bozukluklar, ciltte yaralar
B9 Vitamini
Ispanak ve diğer yeşil sebzeler, karaciğer, bobrek
Deride yaralar, karaciğer ve sinir sistemi bozuklukları
B12 Vitamini
Et, balık, yumurta ve sut urunleri
Kansızlık, sinir sistemi bozuklukları, yorgunluk, baş ağrısı
C Vitamini
Kuşburnu, kırmızı biber, yeşil yapraklı sebzeler, portakal, limon, patates
Diş eti kanaması, yorgunluk, yaraların gec iyileşmesi, (skorbut) tembellik, isteksizlik