Son vakitlerde danışanlarımdan sıkça duymaya başladığım bir laf ‘metabolizma hızı’. Münhasıran gelişen medya organlarının ve beslenmenin bir bilim kolu olarak kanıtlanmasının bir nedeni olarak ortaya çıktığını düşünüyorum. Zayıflama diyetlerinde ise, çoğunlukla kilo kaybedilemeyen durumlarda birinci suçlana şey oluyor metabolizma suratı. Danışanların bir birçok metabolizma suratlarının düşük olmasında şikayetçi, bu yüzden ağır kilo verdiklerini düşünenler bile var. Bu yüzden bu makalemi kuvvet metabolizmasına ve bazal metabolizma suratını anlatmaya ayırdım.
Vücudumuza alınan besinler, mide ve bağırsaklarda sindirime uğradıktan sonra, kan dolaşımı vasıtasıyla hücrelerimize taşınıyorlar. Ve içlerine girdikleri hücrelerde yeniden kan vasıtasıyla taşınan oksijenin varlığında kuvvet haline dönüşüyorlar. Bu duruma kimyasal bir isim söyleyecek olursak ‘’oksidasyon işlemi’’ diyebiliriz. Oksidasyon süreci sonrasında oksijenle oluşan kuvvet vücudumuzun büyümesi, gelişmesi, hareketi, sıhhatini ve devamlılığını kullanmak için harcanıyor. Güç için vücudumuz istediği kaynağı yahut besinleri bulamadığında ise vücutta daha evvel biriktirdiği depolarını kullanmaya başlıyor. Fakat bu durum çok uzun müddet devam ederse vücudun canlılığı ve ömrü tehlikeye giriyor.
İşte yukarıda da bahsettiğimiz hücre içinde besinlerden güç oluşumuna ve harcanmasına ‘’metabolizma’’ diyoruz. Sindirim sistemiyle emilmiş ve en küçük kesimlerine ayrılmış bütün besinler vücuda güç oluşumda rol alabiliyorlar. Lakin tabi ki her besinin vücuda verdiği kuvvet bedeli farklı. Besinlerdeki bu kuvvet ölçülerinin farklı olmasının nedeni ise, besinlerin bileşimlerindeki besin öğelerinin farklı ve çeşitli ölçülerde olmasından kaynaklanıyor.
Beslenmede kullandığımız ‘’kalori’’ sözü, aslında 1 litrelik suyun 15 santigrat aşamada olan ısısını 16 santigrat aşamaya yükseltmek için gerekli olan kuvvet ölçüsü manasına geliyor.
DİNLENME YAHUT BAZAL METABOLİZMA SURATI
Biz uyku yahut dinlenme durumundayken hücrelerimizin içindeki kimyasal değişmeler ve hareket bütün süratiyle devam ediyor aslında. Bu kimyasal değişimler sonucunda vücudumuz için kuvvet elde edildiği üzere öbür işlerde kullanılmak üzere üretilen vücut dokularındaki farklı öğelerin üretimi de sağlanmış oluyor.
Bazal metabolizma suratı (BMH) vücudumuza aldığımız besinlerin sindirime uğramasından sonra (yani yaklaşık olarak besin tüketiminden 12 saat kadar sonra) mutlak dinlenme anı dediğimiz anda (sırt üstü uzanarak yatarak) uyanık olarak harcadığımız güç demektir. Bunun dışında dinlenme metabolik sürat (DMH) dediğimiz öbür bir güç harcama biçimi de vardır. Dinlenme metabolik sürat da, tıpkı bazal metabolizma suratı üzeredir. Ama dinlenme metabolik sürat da yemeklerden sonraki 12 saat kaidesi aranmaz. Günün her hangi bir anında mutlak dinlenme anında ölçülür. İkisi arasında yaklaşık olarak % 10civarında bir fark bulunur. Gelgelelim iki kavram da birbiri tarafına kullanılırlar. Gelgelelim hem bazal metabolizma suratı ölçümü, hem de dinlenme metabolizma suratı öncesinde güç sarf edilerek yapılacak her türlü hareketten ve spordan uzak durmak gerekir. Aksi takdirde elden edilen bedeller yanıltıcı olabilirler.
Mutlak dinlenme anında (sırt üstü rahat bir durumda yatma anında) bütün organlar çalışır durumdadır. Gelgelelim çalışma suratları farklıdır. Yetişkin bireylerde dinlenme metabolizma suratının organlara nazaran dağılımı şu halde sıralanabilir:
BAZAL METABOLİZMA SURATINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER NELERDİR:
Vücudumuza alınan besinler, mide ve bağırsaklarda sindirime uğradıktan sonra, kan dolaşımı vasıtasıyla hücrelerimize taşınıyorlar. Ve içlerine girdikleri hücrelerde yeniden kan vasıtasıyla taşınan oksijenin varlığında kuvvet haline dönüşüyorlar. Bu duruma kimyasal bir isim söyleyecek olursak ‘’oksidasyon işlemi’’ diyebiliriz. Oksidasyon süreci sonrasında oksijenle oluşan kuvvet vücudumuzun büyümesi, gelişmesi, hareketi, sıhhatini ve devamlılığını kullanmak için harcanıyor. Güç için vücudumuz istediği kaynağı yahut besinleri bulamadığında ise vücutta daha evvel biriktirdiği depolarını kullanmaya başlıyor. Fakat bu durum çok uzun müddet devam ederse vücudun canlılığı ve ömrü tehlikeye giriyor.
İşte yukarıda da bahsettiğimiz hücre içinde besinlerden güç oluşumuna ve harcanmasına ‘’metabolizma’’ diyoruz. Sindirim sistemiyle emilmiş ve en küçük kesimlerine ayrılmış bütün besinler vücuda güç oluşumda rol alabiliyorlar. Lakin tabi ki her besinin vücuda verdiği kuvvet bedeli farklı. Besinlerdeki bu kuvvet ölçülerinin farklı olmasının nedeni ise, besinlerin bileşimlerindeki besin öğelerinin farklı ve çeşitli ölçülerde olmasından kaynaklanıyor.
Beslenmede kullandığımız ‘’kalori’’ sözü, aslında 1 litrelik suyun 15 santigrat aşamada olan ısısını 16 santigrat aşamaya yükseltmek için gerekli olan kuvvet ölçüsü manasına geliyor.
DİNLENME YAHUT BAZAL METABOLİZMA SURATI
Biz uyku yahut dinlenme durumundayken hücrelerimizin içindeki kimyasal değişmeler ve hareket bütün süratiyle devam ediyor aslında. Bu kimyasal değişimler sonucunda vücudumuz için kuvvet elde edildiği üzere öbür işlerde kullanılmak üzere üretilen vücut dokularındaki farklı öğelerin üretimi de sağlanmış oluyor.
Bazal metabolizma suratı (BMH) vücudumuza aldığımız besinlerin sindirime uğramasından sonra (yani yaklaşık olarak besin tüketiminden 12 saat kadar sonra) mutlak dinlenme anı dediğimiz anda (sırt üstü uzanarak yatarak) uyanık olarak harcadığımız güç demektir. Bunun dışında dinlenme metabolik sürat (DMH) dediğimiz öbür bir güç harcama biçimi de vardır. Dinlenme metabolik sürat da, tıpkı bazal metabolizma suratı üzeredir. Ama dinlenme metabolik sürat da yemeklerden sonraki 12 saat kaidesi aranmaz. Günün her hangi bir anında mutlak dinlenme anında ölçülür. İkisi arasında yaklaşık olarak % 10civarında bir fark bulunur. Gelgelelim iki kavram da birbiri tarafına kullanılırlar. Gelgelelim hem bazal metabolizma suratı ölçümü, hem de dinlenme metabolizma suratı öncesinde güç sarf edilerek yapılacak her türlü hareketten ve spordan uzak durmak gerekir. Aksi takdirde elden edilen bedeller yanıltıcı olabilirler.
Mutlak dinlenme anında (sırt üstü rahat bir durumda yatma anında) bütün organlar çalışır durumdadır. Gelgelelim çalışma suratları farklıdır. Yetişkin bireylerde dinlenme metabolizma suratının organlara nazaran dağılımı şu halde sıralanabilir:
- Karaciğer %29
- Böbrek % 7
- İskelet kasları % 18
- Dimağ & 19
- Kalp % 10
BAZAL METABOLİZMA SURATINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER NELERDİR:
- YAŞ VE CİNSİYET; büyüme devrinde vücut dokularımız daima olarak yenilenme ve genişleme evresinde olduğundan ötürü bu periyotta vücudumuz daha ziyade kuvvet harcamak zorunda kalır. O yüzden münhasıran 18 yaş altındayken vücudunun bazal metabolizma suratı ergen bireylerin vücutlarındaki bazal metabolizma suratına nazaran çok daha süratli çalışır. Büyüme tamamlandıktan sonra ise bazal metabolizma suratı gitgide düşmeye başlar. Bebekler besin kuvvetlerinin % 12 ile 15’ini yeni doku formunda depolarlarken, çocuklarda bu nispet % 1 olarak seyretmektedir. Bunun dışında hatunların bazal metabolizma suratı erkeklerinkinden daha düşüktür.
- VÜCUT BİLŞEİMİ, YAPISI VE CÜSSE; vücut cüssesi bir vücudun kapladığı alan olarak tanım edilebilir. Vücudun kapladığı yerin boyutlarına nazaran vücudun harcayacağı kuvvet ölçüsü da değişmektedir. Boyutlar arttıkça, harcanan kuvvet de artmaktadır. Vücut dokusu olarak açıklandığında ise ölçüsü arttıkça kuvvet harcamasını arttıran doku kas dokusudur. Vücudun yağsız kitlesinin, yağlı kitlesine olan nispeti arttıkça, bazal metabolik sürat ve dinleme metabolik sürat artmaktadır. Erkek ve bayanların bazal metabolizma ve dinlenme metabolizma suratlarının farklı olmasının bir nedeni de, vücut bileşimlerinin farklı olmasından kaynaklanmaktadır. Hatunlarda yağ kütlesi vücudun % 33’ünü kaplarken, erkelerde bu nispet % 21 olarak saptanmıştır.
- GEBELİK DURUMLARINDA; bu periyotta vücut beslemesi ve yaşatması gereken diğer bir canlıyla baş başa kaldığı için ve bu canlıya daima olarak kuvvet sağlamak zorunda kaldığı için bazal metabolizma suratı artmaktadır. Bu artışın ölçüleri ise % 22 ile 23 arasında gösterilmektedir.
- ENDOKRİN SİSTEMDEKİ HER HANGİ BİR BOZUKLUK DURUMUNDA; son devirlerde da hayli bahsi geçtiği üzere, tiroit bezi vücudun kuvvet istikrarını ayarlamada hizmetli bir hormon salgı bezidir. Bu nedenle tiroit bezinin süratli çalışmasıyla ortaya çıkan HİPERTROİDİZİM denilen hormon bozukluğu illetinde bazal metabolizma ve dinlenme metabolizma suratı artar.
- HER HANGİ BİR ENFEKSİYON DURUMUNDA VE ATEŞLİ ILLETLER GEÇİRİLİYORKEN, vücut ısısının 1 kademe kadar yükselmesi bazal metabolizma ve dinlenme metabolizma suratında % 7 orantısında bir artışa neden olduğu için, ateşli bir hastalık durumda bazal metabolizma suratı ve dinlenme metabolizma suratı artar.
- RUHSAL DURUMLARDA ETKİLENEN KAS TONUSU; kas tonu bireyler arasında ayrıcalıklar gösterir. Mutlak dinlenme anındayken (sırt üstü uzanmış ve rahatlamış bir halde) birtakım bireylerin kasları, başkalarına nazaran daha hareketli yapıya sahiptir. Mesela öfke, coşku, düşünme üzere durumlardaki bireylerin kas tonuları daha yüksektir. Mesela rahat bir bireye nazaran tedirgin yahut kaygılı ve hudutlu bir bireyin kasları daha ziyade güç harcar. Yani bu durumlarda bireylerin bazal metabolizma suratı ve dinlenme metabolizma suratları daha yüksektir.
- FIZIKÎ HAREKETLER VE SPOR YAPANLARDA; fizikî aktivitelerden sonra kaslar uzun bir müddet acilen dinlenme durumuna geçemezler. Bir mühlet daha sporun verdiği hareket durumlarını devam ettirirler. Bu yüzden bilhassa spor yahut egzersiz sonrasında ölçülen bazal metabolizma ve dinlenme metabolizma suratları yüksek kaydedilmektedir.
- GÜN İÇİNDEKİ BESLENME ÖRÜNTÜSÜNÜN İÇERİĞİ; gün içine tükettiğimiz besinlerin de bazal metabolizma ve dinlenme metabolizma suratımıza tesirleri bulunmaktadır. Münhasıran son devirlerde pek çok araştırmada kanıtlanmış yeşil çay ve yeşil çayın içeriğinde bulunan EEGC, EGC üzere flavonoidlerin bulunduğu taze meyve ve sebzeler, proteinler vücudun harcadığı enerjiyi arttırmaktadırlar.
- UYKU DURUMUNDA; bazal metabolizma ve dinlenme metabolizma suratı azalmaktadır. Uyku sırasında ölçülen dinlenme metabolizma suratı, uyanıkken ölçülen dinlenme metabolizma suratından % 10 orantısında daha azdır.
- UZUN PERIYODIK AÇLIK DURUMLARINDA; bazal metabolizma ve dinlenme metabolizma suratı azalmaktadır. Bu yüzden uzun mühlet düşük kalorili diyetler yapmış bireylerin vücutlarının harcadığı güç ölçüleri çok düşük seyretmektedir. Uzun vade boyunca düşük güç alarak yaşamaya çalışan vücut, artık gücünün daha tasarruflu kullanmaya başlar. Bu yüzden bu bireyler diyetler bırakıldığında ise süratle kilo almaya başlarlar.
- MENSTRUASYON DÖNGÜSÜ (REGL DÖNEMİ); bazal metabolizma suratı ve dinlenme metabolizma suratı bu periyotta etkilenirler. Metabolik suratlar yumurtlama anından bir hafta öncesinde en düşük seviyelere iner. Menstruasyondan acilen evvel ise en yüksek seviyesinde seyreder.
- YİYECEKLERİN TERMİK TESIRI; besinleri tükettikten sonra da bazal metabolizma suratımızda bir artış meydana gelir. besinlerin bu tesirine ‘termik etki’ denir. Yiyeceklerden sonra metabolizmada meydana gelen artık sonucunda metabolizmanın yan eseri olarak ısı meydana gelir. bu oluşan ısı, güç kaynağı olarak alınan karbonhidrat, protein ve yağların emilim ve sindiriminin karşılığıdır. Karbonhidratlar e yağlar yenildikten sonra bazal metabolizma ve dinleme metabolizma suratındaki artış % 6 kadardır. Bu artış proteinler içinse % 30 olarak açıklanmıştır. Lakin umumi olarak söylemek gerekirse, olağan bir diyette besinlerin termik tesirleri, dinlenme metabolik sürat ve fizikî aktivite için harcanan total gücün %10’unu geçmez