Cografya Harita Bilgisi Konu Anlatımı Harita Nedir Harita Çeşitleri
Harita Nedir: Yeryüzünün tümünün ya da bir bölümünün, kuşbakışı görünüşünün, belli bir ölçeğe tarafından küçültülerek bir düzlem üstüne aktarılmasına harita denir
Çizilen şekillerin harita özelliği taşıması için;
Kuşbakışı görünüşü aktarması
Bir ölçeğe tarafından küçültülmesi gerekir
Harita çiziminde;
Ilk Olarak kullanım amacı belirlenir
Çizimi yapılacak alanın koordinatları belirlenir
Çizim yöntemi belirlenir
Bir haritada bulunması gerekenler
Başlık (Haritanın Konusu)
Ölçek
Yön oku veya koordinatlar
Lejand
Kroki nedir: Yerşekillerinin kuşbakışı görünümünün ölçek kullanılmadan kabataslak kâğıt üzerine aktarılmasıdır
Haritalar oluşturulurken haritada gösterilen, yerşekillerinin biçimi gerçeğe bütün uymaz kara ve denizlerin biçim ve boyutlarında bozulmalar olur Haritalarda görünen gerçeğin az ya da fazla benzeridir
Bu şart;
Dünya'nın şekli
Yerşekillerinin engebeli olmasından kaynaklanır
Projeksiyon Yöntemleri
Haritaları gerçeğe daha yakın çizebilmek için paralel ve meridyenlerden yararlanılır Küresel yüzeyi düzlem üstüne aktarırken ortaya meydana çıkan bozulmaları gidermek için bambaşka yöntemler uygulanmaktadır Bunlara PROJEKSİYON denir
projeksiyon yöntemleri ve özellikleri
1 Silindirik Projeksiyon
Bu yöntemde, silindirin iç yüzeyi, küreye bütün Ekvator üstüne değecek biçimde yerleştirilir Kürenin coğrafi koordinat ağı, silindir yüzeyi üstüne yansıtılır Böylece paralel ve meridyen ağı oluşturulur
Silindirik projeksiyonla hazırlanan haritalarda, şekiller kutuplara gidildikçe olduğundan büyük görülür
Bu projeksiyon hava ve deniz haritalarında yaygın olarak kullanılır
2 Konik Projeksiyon
Bu yöntemde küreye değen projeksiyon yüzeyi bir konidir Konik projeksiyonlarla kürenin en iyi gösterilen kesimleri orta enlemlerdir Orta enlemlerden kutuplara ve Ekvator'a gidildikçe biçimsizleşme artar Yani hakiki boyutlarından uzaklaşır
3 Düzlem Projeksiyon
Projeksiyon yüzeyinin küreye direk noktasından değdirilmesiyle çizilen bu haritada, değme noktasından uzaklaştıkça şekillerin büyüdüğü görülmektedir
izdüşüm alan, haritalardan yararlanılarak bulunur Gerçek bölge ile izdüşüm bölge arasındaki fark, Dünya'nın şekli ve yerşekillerinin engebesinden kaynaklanır
Örneğin; Türkiye'nin reel yüzölçümü 814518 km2, izdüşüm alanı ise 779452 km2, dir Bu farklılığın nedeni, Türkiye'nin zorlu bir ülke olmasıdır
Ölçek nedir: Yeryüzünün haritaya aktarılması için uygulanan değerini düşürme oranıdır
Ölçek Çeşitleri
1 Kesir Ölçek: Payı defalarca 1 olan kesrin paydasına değerini düşürme oranı yazılır
1 km lik bir uzunluk haritada 1 cm gösterilmişse, bu uzunluk 100 000 kez küçültülmüş demektir Böylece ölçek 1 100 000 olur
Kesrin paydasındaki değer büyüdükçe, değeri düşme oranı arttığı için ölçek küçülür, haritanın ayrıntıları görüş gücü azalır
2 Çizik Ölçek: Harita üzerindeki emin bir uzunluğun, fiilen hangi değerde olduğunun, çizgi üzerindeki dilimlerle belirtilmesi sonucu elde edilen ölçektir
Harita Çeşitleri
Ölçeklerine Göre Haritalar
a) Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1200 000 den büyük olan haritalardır Plânlar ve topografya haritaları büyük ölçekle çizilir
b) Orta Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1200 000 ile 1500 000 arasında yer alır
c) Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1500 000 den minik olan haritalardır Atlas ve duvar haritaları ufak ölçeklidir
Büyük Ölçekli Haritaların Özellikleri
Küçültme oranı azdır (Ölçeğin paydasındaki rakam küçüktür)
Ayrıntıları bakış gücü fazladır
Kuytu alanları gösterir
Aynı alanı belirten ufak ölçekli haritaya oranla kağıt üstünde daha geniş yer kaplar
Ufak Ölçekli Haritaların Özellikleri
Amortisman oranı fazladır (Ölçeğin paydasındaki rakam büyüktür)
Ayrıntı azdır
Geniş alanları gösterir
Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritaya oranla kâğıt üstünde daha küçük yer kaplar
Yerden yükseldikçe görülebilen bölge yükseltinin karesiyle içten orantılı olarak genişler
Başvuru Amaçlarına Göre Haritalar
A) Genel Amaçlı Haritalar
1) Maddesel Haritalar: Yerşekillerini belirten haritalardır (Fiziksel haritalardaki renkler yükselti ve derinlik basamaklarını gösterir)
2) Siyasi Haritalar: Yönetimsel bölünüşü ve sınırları gösterir
3) Topografya Haritaları: Yerşekillerini enine boyuna belirten büyük ölçekli haritalardır
B) Özel Amaçlı Haritalar: Bir konuya tabi olan, özel olarak hazır haritalardır
1) Jeomorfoloji Haritaları
2) Yerbilim Haritaları
3) izoterm Haritaları
4) Izobar Haritaları
5) Hidroğrafya Haritaları
6) Nüfus Haritaları
7) Yerleşme Haritaları
8) Tarım ürünleri ve dağılışlarını gösteren haritalar
9) Madenler ve dağılışlarını gösteren haritalar 10) Turizm haritaları vb
Haritalardan Yararlanma
Uzunluk Hesaplamaları
a) Hakiki Uzunluk Bulma
GERÇEK UZUNLUK HARİTA ÜZERİNDEKİ UZUNLUK x ÖLÇEK PAYDASI
Somut Haritalarda Yerşekillerini Görüntü Yöntemleri
Kabartma Yöntemi: Yerşekillerinin yüksek yerlerinin kabartılarak, alçak yerlerinin çukurlaştırılarak üç boyutlu olarak gösterilmesidir
Renklendirme Yöntemi: Yükselti ve derinlik basamakları mavi, yeşil, sarı ve kahverengi tonlarla boyanarak gösterilir
0 200 metreler arası koyu yeşil
200 500 metreler arası açık yeşil
500 1000 metreler arası sarı
1000 2000 metreler arası açık kahverengi
2000 m den yüksek yerler ise koyu kahverengi ile gösterilir
Gölgelendirme Yöntemi: Eğimin az olduğu yerlerin aydınlık, eğimin fazla olduğu yerlerin karanlık ya da gölgeli olarak gösterildiği yöntemdir
Tarama Yöntemi: Eğimin pozitif olduğu yerlerin kısa, sık ve kalın, eğimin az olduğu yerlerin seyrek, uzun ve ince çizgilerle taranarak gösterildiği yöntemdir Bu yöntemde düzlükler manâsız bırakılır, taranmaz
İzohips Yöntemi: Yerşekilleri, aynı yükseltideki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilerle gösterilir
İzohips nedir İzohipslerin özellikleri
İç içe çizilmiş kapalı eğrilerdir
Bir eğri üzerindeki tüm noktalarda yükselti aynıdır
Eğrilerin sıklığı eğime bağlıdır Eğim artı ise eğriler sık, eğim eksik ise eğriler seyrektir
izohips aralığı (iki çarpık arasındaki yükselti farkı) ölçeğe bağlıdır Büyük ölçekli haritalarda izohips aralığı azdır (1020 metrede bir)
Benzer haritada feohips aralığı değişmez
Sıfır metre eğrisi deniz seviyesinden geçer
Genellikle nokta ile gösterilen yerler dağ doruklarıdır *
Harita Nedir: Yeryüzünün tümünün ya da bir bölümünün, kuşbakışı görünüşünün, belli bir ölçeğe tarafından küçültülerek bir düzlem üstüne aktarılmasına harita denir
Çizilen şekillerin harita özelliği taşıması için;
Kuşbakışı görünüşü aktarması
Bir ölçeğe tarafından küçültülmesi gerekir
Harita çiziminde;
Ilk Olarak kullanım amacı belirlenir
Çizimi yapılacak alanın koordinatları belirlenir
Çizim yöntemi belirlenir
Bir haritada bulunması gerekenler
Başlık (Haritanın Konusu)
Ölçek
Yön oku veya koordinatlar
Lejand
Kroki nedir: Yerşekillerinin kuşbakışı görünümünün ölçek kullanılmadan kabataslak kâğıt üzerine aktarılmasıdır
Haritalar oluşturulurken haritada gösterilen, yerşekillerinin biçimi gerçeğe bütün uymaz kara ve denizlerin biçim ve boyutlarında bozulmalar olur Haritalarda görünen gerçeğin az ya da fazla benzeridir
Bu şart;
Dünya'nın şekli
Yerşekillerinin engebeli olmasından kaynaklanır
Projeksiyon Yöntemleri
Haritaları gerçeğe daha yakın çizebilmek için paralel ve meridyenlerden yararlanılır Küresel yüzeyi düzlem üstüne aktarırken ortaya meydana çıkan bozulmaları gidermek için bambaşka yöntemler uygulanmaktadır Bunlara PROJEKSİYON denir
projeksiyon yöntemleri ve özellikleri
1 Silindirik Projeksiyon
Bu yöntemde, silindirin iç yüzeyi, küreye bütün Ekvator üstüne değecek biçimde yerleştirilir Kürenin coğrafi koordinat ağı, silindir yüzeyi üstüne yansıtılır Böylece paralel ve meridyen ağı oluşturulur
Silindirik projeksiyonla hazırlanan haritalarda, şekiller kutuplara gidildikçe olduğundan büyük görülür
Bu projeksiyon hava ve deniz haritalarında yaygın olarak kullanılır
2 Konik Projeksiyon
Bu yöntemde küreye değen projeksiyon yüzeyi bir konidir Konik projeksiyonlarla kürenin en iyi gösterilen kesimleri orta enlemlerdir Orta enlemlerden kutuplara ve Ekvator'a gidildikçe biçimsizleşme artar Yani hakiki boyutlarından uzaklaşır
3 Düzlem Projeksiyon
Projeksiyon yüzeyinin küreye direk noktasından değdirilmesiyle çizilen bu haritada, değme noktasından uzaklaştıkça şekillerin büyüdüğü görülmektedir
izdüşüm alan, haritalardan yararlanılarak bulunur Gerçek bölge ile izdüşüm bölge arasındaki fark, Dünya'nın şekli ve yerşekillerinin engebesinden kaynaklanır
Örneğin; Türkiye'nin reel yüzölçümü 814518 km2, izdüşüm alanı ise 779452 km2, dir Bu farklılığın nedeni, Türkiye'nin zorlu bir ülke olmasıdır
Ölçek nedir: Yeryüzünün haritaya aktarılması için uygulanan değerini düşürme oranıdır
Ölçek Çeşitleri
1 Kesir Ölçek: Payı defalarca 1 olan kesrin paydasına değerini düşürme oranı yazılır
1 km lik bir uzunluk haritada 1 cm gösterilmişse, bu uzunluk 100 000 kez küçültülmüş demektir Böylece ölçek 1 100 000 olur
Kesrin paydasındaki değer büyüdükçe, değeri düşme oranı arttığı için ölçek küçülür, haritanın ayrıntıları görüş gücü azalır
2 Çizik Ölçek: Harita üzerindeki emin bir uzunluğun, fiilen hangi değerde olduğunun, çizgi üzerindeki dilimlerle belirtilmesi sonucu elde edilen ölçektir
Harita Çeşitleri
Ölçeklerine Göre Haritalar
a) Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1200 000 den büyük olan haritalardır Plânlar ve topografya haritaları büyük ölçekle çizilir
b) Orta Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1200 000 ile 1500 000 arasında yer alır
c) Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1500 000 den minik olan haritalardır Atlas ve duvar haritaları ufak ölçeklidir
Büyük Ölçekli Haritaların Özellikleri
Küçültme oranı azdır (Ölçeğin paydasındaki rakam küçüktür)
Ayrıntıları bakış gücü fazladır
Kuytu alanları gösterir
Aynı alanı belirten ufak ölçekli haritaya oranla kağıt üstünde daha geniş yer kaplar
Ufak Ölçekli Haritaların Özellikleri
Amortisman oranı fazladır (Ölçeğin paydasındaki rakam büyüktür)
Ayrıntı azdır
Geniş alanları gösterir
Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritaya oranla kâğıt üstünde daha küçük yer kaplar
Yerden yükseldikçe görülebilen bölge yükseltinin karesiyle içten orantılı olarak genişler
Başvuru Amaçlarına Göre Haritalar
A) Genel Amaçlı Haritalar
1) Maddesel Haritalar: Yerşekillerini belirten haritalardır (Fiziksel haritalardaki renkler yükselti ve derinlik basamaklarını gösterir)
2) Siyasi Haritalar: Yönetimsel bölünüşü ve sınırları gösterir
3) Topografya Haritaları: Yerşekillerini enine boyuna belirten büyük ölçekli haritalardır
B) Özel Amaçlı Haritalar: Bir konuya tabi olan, özel olarak hazır haritalardır
1) Jeomorfoloji Haritaları
2) Yerbilim Haritaları
3) izoterm Haritaları
4) Izobar Haritaları
5) Hidroğrafya Haritaları
6) Nüfus Haritaları
7) Yerleşme Haritaları
8) Tarım ürünleri ve dağılışlarını gösteren haritalar
9) Madenler ve dağılışlarını gösteren haritalar 10) Turizm haritaları vb
Haritalardan Yararlanma
Uzunluk Hesaplamaları
a) Hakiki Uzunluk Bulma
GERÇEK UZUNLUK HARİTA ÜZERİNDEKİ UZUNLUK x ÖLÇEK PAYDASI
Somut Haritalarda Yerşekillerini Görüntü Yöntemleri
Kabartma Yöntemi: Yerşekillerinin yüksek yerlerinin kabartılarak, alçak yerlerinin çukurlaştırılarak üç boyutlu olarak gösterilmesidir
Renklendirme Yöntemi: Yükselti ve derinlik basamakları mavi, yeşil, sarı ve kahverengi tonlarla boyanarak gösterilir
0 200 metreler arası koyu yeşil
200 500 metreler arası açık yeşil
500 1000 metreler arası sarı
1000 2000 metreler arası açık kahverengi
2000 m den yüksek yerler ise koyu kahverengi ile gösterilir
Gölgelendirme Yöntemi: Eğimin az olduğu yerlerin aydınlık, eğimin fazla olduğu yerlerin karanlık ya da gölgeli olarak gösterildiği yöntemdir
Tarama Yöntemi: Eğimin pozitif olduğu yerlerin kısa, sık ve kalın, eğimin az olduğu yerlerin seyrek, uzun ve ince çizgilerle taranarak gösterildiği yöntemdir Bu yöntemde düzlükler manâsız bırakılır, taranmaz
İzohips Yöntemi: Yerşekilleri, aynı yükseltideki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilerle gösterilir
İzohips nedir İzohipslerin özellikleri
İç içe çizilmiş kapalı eğrilerdir
Bir eğri üzerindeki tüm noktalarda yükselti aynıdır
Eğrilerin sıklığı eğime bağlıdır Eğim artı ise eğriler sık, eğim eksik ise eğriler seyrektir
izohips aralığı (iki çarpık arasındaki yükselti farkı) ölçeğe bağlıdır Büyük ölçekli haritalarda izohips aralığı azdır (1020 metrede bir)
Benzer haritada feohips aralığı değişmez
Sıfır metre eğrisi deniz seviyesinden geçer
Genellikle nokta ile gösterilen yerler dağ doruklarıdır *
