Bebekler dünyaya geldikleri andan itibaren dış çevreyle irtibat halindedirler Dışarıdan duyusal mesajlar alır, açık havada mesajlar verirler Bebeklerin ilk çevreleri aileleri, evleri ve onlara yakın olan tüm insanlardır Bu kişiler derece derece artar ve bu nedenle, duyusal mesajların miktarı da değişir Bebeklikten itibaren başlayan bu etkileşim çocukta bütün yaşamını etkileyecek kalıcı izler bırakır Peki bir çocuğun yaşadığı deneyimler erişkin kişiliğini ne ölçüde etkiler? Gördükleri, tutum patternlerinin oluşmasına yol açar mı? Tecrübe *çocuk gelişiminde kalıtımsal dek etkin oluyor mu?
Çocukların gelişiminde deneyimlerin etkisinden laf yapabilmek için, başta çocukların dünyaya ait bilgileri nasıl öğrendiğine incelemek gerekir Çocuklar 3 esas eksende öğrenirler: Olağan koşullanma, operant koşullanma, gözlem yaparak öğrenme
Klasik koşullanma ile *öğrenme nasıl gerçekleşiyor ?
Klasik koşullanma kolay tanımı ile uyaran ve tepki arasında ilişki kurulmasıyla oluyor Psikoloji literatüründe dış dünyada karşılaşılan her şeye *uyaran, ve kişinin verdiği cevaplara ise tepki denir İşte bu ikisi arasında iki taraflı bir ilişki oluşursa klasik koşullanma ortaya çıkar Bebekler de bu şekilde olaylar ve potansiyel tepkiler aralarında bağlantılar kurarlar Ağlarsam annem yanıma gelir, masaya vurursam oyuncağım yere düşer *gibi veya, biberonunun gıda zamanının geldiğini fark ettirmesi gibi
Peki, Operant koşullanma ile öğrenme nasıl gerçekleşiyor ?
Operant koşullanma denince akla gelmesi gereken yalnızca iki sözcük var Ödül ve ceza Bu koşullanmayla oluşan *tepkiye karşılık ya ödül vardır, *veya suç oluşturan Bebek bir davranışı bir defa öğrendiğinde bu davranışı mutlaka gelecekte her yerde yapacaktır Eğer cinayet varsa bu davranışı gelecekte gerçekleştirme ihtimali düşer Ödül ise; tam tersi olarak davranışın yapılması ihtimalini artırır Bebekler bu bağlantıyı oldukça çabuk bir şekilde kurarlar Örneğin bir çocuk odasını temizlediği zamanlar ailesi göre ödüllendiriliyorsa odasını temizlemeye devam eder
Gözlemleyerek Öğrenme
Tahmin ettiğiniz gibi bebekler doğduğu andan itibaren dünyaya karşısında son derece iyi gözlemciler olurlar Çocuk olduklarında ise, ebeveynlerinin veya dışarıdaki herkesin ayrı birer versiyonu gibi olurlar Çünkü aralıksız onları gözlemleyerek *model alırlar Her davranışları ebeveynden izler taşır İnternet, tv ve video oyunları da günümüzde gözlemle öğrenmeye birer örnektir Çocuklarınızın olumlu davranışlar kazanmalarını istiyorsanız başta kendi davranışlarınıza odaklanın Çünkü bilmelisiniz ancak, onların davranışları gerçekte sizin davranışlarınız
Diğer dış deneyimler
Çocuk için yalnızca tek bir çevreden söz etmek olası değil Mektep, arkadaşlar, öğretmenler gibi pek fazla faktör de bulunuyor Özellikle çocuğun erken dönemlerinde bu faktörlerin etkisi büyük Çocuğun aile ortamında yaşadığı problemler de gelişimdeki temel etmenlerden Yüksek gelir seviyesi, yüksek eğitim seviyesi ve sosyokültürel durumlar çocuğun bütün yaşamını etkileyebiliyor Para problemlerini çözemeyen veya ilişkilerinde sorunlar yaşayan ailelerde, çocuğa geçen bir endişe oluşabilir
Eğitim
Öğretmenler ve arkadaşları çocuğun gelişimini etkileyen esas unsurdur Bir çocuğun öğrenme becerileri, karakter oluşumu, grup içindeki aktivasyonu en fazla mektep ortamında gelişir Genetiğin çocuğun öğrenme becerisini idare eden zekada etkisi büyük oysa, nitelikli bir eğitim de bu kapasiteyi artırır Öğrenmedeki yeteneksizlik çocuğun okuldaki gelişimini olumsuz etkiler Ama uygun fırsatlar yaratılan bir okulda çocuk kendini gerçekleştirme imkanı bulur
Yaşıt iletişimi
Çocuğun aileyle kurduğu irtibat gelişimi olumlu yönde etkiler Bu gelişim diğer yaşıtlarıyla birlikte artar Çocuklar akranlarıyla okulda çok büyük bir süre geçirirler, bu olumlu sosyal kazanımlar yaratır Çocuğun yaratıcılık, kendini açıklama etme, öğrenme ve problem çözme becerilerini geliştirir Yaşıt iletişimi bir çocuk için en manâlı gelişim *alanlarındandır Çünkü çocuklar hep beraber gelişirler Yaşadığı sosyal deneyimler, zorluklarla baş edebilmesini ve değer yargıları geliştirmesini sağlar
Kültür
Kültür bir çocuğun gelişiminde rol oynayan etmenlerden bir parça başına Mesela; batı kültürleri daha kişisel, doğu kültürleri de toplumsal nitelikli kültürlerdir Deneyimlerin her toplumda birbirinden öbür şekilde oluştuğu düşünülürse, çocuk gelişimi bundan azami düzeyde etkilenir Batı kültüründe yetişmiş bir çocukta özgüven ve bireysellik gelişimi daha fazladır Doğudaki çocuklar ise toplumun ve ailenin özelliklerine daha bağımlıdır
Bazen de kültürden öte şeyler devreye girer Mesela ailenin çocuğu yetiştirme tarzı Bunlar da çocuğun bir tür deneyimidir Aşırı koruyucu veya otoriter tutumlar yerine, demokratik tutum sergileyen ailelerin çocukları özgüvene sahip olur
Çocuk gelişiminde böylece fazla etken laf konusu Ancak esas anahtar gelişimin genetiğin yanında, çocuğun *dış çevreden aldıklarıyla da gerçekleştiği Dinç nesillerin yetişmesi için bütün etmenlerin dengesi gerekli ve biz yetişkinlere bu konuda çok iş düşüyor
Çocukların gelişiminde deneyimlerin etkisinden laf yapabilmek için, başta çocukların dünyaya ait bilgileri nasıl öğrendiğine incelemek gerekir Çocuklar 3 esas eksende öğrenirler: Olağan koşullanma, operant koşullanma, gözlem yaparak öğrenme
Klasik koşullanma ile *öğrenme nasıl gerçekleşiyor ?
Klasik koşullanma kolay tanımı ile uyaran ve tepki arasında ilişki kurulmasıyla oluyor Psikoloji literatüründe dış dünyada karşılaşılan her şeye *uyaran, ve kişinin verdiği cevaplara ise tepki denir İşte bu ikisi arasında iki taraflı bir ilişki oluşursa klasik koşullanma ortaya çıkar Bebekler de bu şekilde olaylar ve potansiyel tepkiler aralarında bağlantılar kurarlar Ağlarsam annem yanıma gelir, masaya vurursam oyuncağım yere düşer *gibi veya, biberonunun gıda zamanının geldiğini fark ettirmesi gibi
Peki, Operant koşullanma ile öğrenme nasıl gerçekleşiyor ?
Operant koşullanma denince akla gelmesi gereken yalnızca iki sözcük var Ödül ve ceza Bu koşullanmayla oluşan *tepkiye karşılık ya ödül vardır, *veya suç oluşturan Bebek bir davranışı bir defa öğrendiğinde bu davranışı mutlaka gelecekte her yerde yapacaktır Eğer cinayet varsa bu davranışı gelecekte gerçekleştirme ihtimali düşer Ödül ise; tam tersi olarak davranışın yapılması ihtimalini artırır Bebekler bu bağlantıyı oldukça çabuk bir şekilde kurarlar Örneğin bir çocuk odasını temizlediği zamanlar ailesi göre ödüllendiriliyorsa odasını temizlemeye devam eder
Gözlemleyerek Öğrenme
Tahmin ettiğiniz gibi bebekler doğduğu andan itibaren dünyaya karşısında son derece iyi gözlemciler olurlar Çocuk olduklarında ise, ebeveynlerinin veya dışarıdaki herkesin ayrı birer versiyonu gibi olurlar Çünkü aralıksız onları gözlemleyerek *model alırlar Her davranışları ebeveynden izler taşır İnternet, tv ve video oyunları da günümüzde gözlemle öğrenmeye birer örnektir Çocuklarınızın olumlu davranışlar kazanmalarını istiyorsanız başta kendi davranışlarınıza odaklanın Çünkü bilmelisiniz ancak, onların davranışları gerçekte sizin davranışlarınız
Diğer dış deneyimler
Çocuk için yalnızca tek bir çevreden söz etmek olası değil Mektep, arkadaşlar, öğretmenler gibi pek fazla faktör de bulunuyor Özellikle çocuğun erken dönemlerinde bu faktörlerin etkisi büyük Çocuğun aile ortamında yaşadığı problemler de gelişimdeki temel etmenlerden Yüksek gelir seviyesi, yüksek eğitim seviyesi ve sosyokültürel durumlar çocuğun bütün yaşamını etkileyebiliyor Para problemlerini çözemeyen veya ilişkilerinde sorunlar yaşayan ailelerde, çocuğa geçen bir endişe oluşabilir
Eğitim
Öğretmenler ve arkadaşları çocuğun gelişimini etkileyen esas unsurdur Bir çocuğun öğrenme becerileri, karakter oluşumu, grup içindeki aktivasyonu en fazla mektep ortamında gelişir Genetiğin çocuğun öğrenme becerisini idare eden zekada etkisi büyük oysa, nitelikli bir eğitim de bu kapasiteyi artırır Öğrenmedeki yeteneksizlik çocuğun okuldaki gelişimini olumsuz etkiler Ama uygun fırsatlar yaratılan bir okulda çocuk kendini gerçekleştirme imkanı bulur
Yaşıt iletişimi
Çocuğun aileyle kurduğu irtibat gelişimi olumlu yönde etkiler Bu gelişim diğer yaşıtlarıyla birlikte artar Çocuklar akranlarıyla okulda çok büyük bir süre geçirirler, bu olumlu sosyal kazanımlar yaratır Çocuğun yaratıcılık, kendini açıklama etme, öğrenme ve problem çözme becerilerini geliştirir Yaşıt iletişimi bir çocuk için en manâlı gelişim *alanlarındandır Çünkü çocuklar hep beraber gelişirler Yaşadığı sosyal deneyimler, zorluklarla baş edebilmesini ve değer yargıları geliştirmesini sağlar
Kültür
Kültür bir çocuğun gelişiminde rol oynayan etmenlerden bir parça başına Mesela; batı kültürleri daha kişisel, doğu kültürleri de toplumsal nitelikli kültürlerdir Deneyimlerin her toplumda birbirinden öbür şekilde oluştuğu düşünülürse, çocuk gelişimi bundan azami düzeyde etkilenir Batı kültüründe yetişmiş bir çocukta özgüven ve bireysellik gelişimi daha fazladır Doğudaki çocuklar ise toplumun ve ailenin özelliklerine daha bağımlıdır
Bazen de kültürden öte şeyler devreye girer Mesela ailenin çocuğu yetiştirme tarzı Bunlar da çocuğun bir tür deneyimidir Aşırı koruyucu veya otoriter tutumlar yerine, demokratik tutum sergileyen ailelerin çocukları özgüvene sahip olur
Çocuk gelişiminde böylece fazla etken laf konusu Ancak esas anahtar gelişimin genetiğin yanında, çocuğun *dış çevreden aldıklarıyla da gerçekleştiği Dinç nesillerin yetişmesi için bütün etmenlerin dengesi gerekli ve biz yetişkinlere bu konuda çok iş düşüyor