İSLAM FIKHINDA MÜZİK
Teğanni, Müzik aletleri çalma ve dinlemenin hükmü
Diyebiliriz ki güzel ses de insanın meyyal olduğu, nefsini okşayan unsurlardan biridir Ancak dünya hayatı bir imtihandır Bu imtihanın genel çerçevesi emirler ve yasaklardır Bir şeye fıtraten meyyal olunması veya olunmaması onun caizlik veya haramlığında etkili değildir O açıdan direk kısa yoldan; insanın fıtratında olan bir şeyi İslam yasaklamaz veya bu fıtrata ters yasak olması lazım gibi sathi değerlendirmeler yanlış olacaktır
İnsanlardan kimileri vardır ki bilgisizce (insanları) Allahın yolundan saptırmak ve onunla alay etmek için eğlence sözlerini (lahvelhadis) satın alırlar İşte onlara aşağılayıcı bir azap vardır
Kainatı yaratan yüce Rabbimiz, biz insanların yaşadığı dünyayı imtihan diyarı olarak takdir etmiştir Bu imtihana karşılık olarak da başarılı olanlara cenneti başarısız olanlara da cehennemi hazırlamıştır İmtihanın biraz daha mana kazanması itibariyle de cennet yolu meşakkatler, nefsin ağrına giden amellerle donatılmış, cehenneme giden yolda insanın hoşuna giden nefsini okşayan hususlarla süslenmiştir Dünya hayatında meşakkatlere katlanıp cehennem yolunun süslerine aldanmayanlar cennete, sabırsız davranıp nefsinin önüne geçemeyenler de cehenneme girecektir
Ancak Allahu Teala sonsuz rahmeti vesilesiyle dünyayı başka bir deyişle cennete giden yolu tamamen bir zindan hayatı kılmamıştır Bilakis bu yolda yürüyen zata sınırları aşmaması kaydıyla dünyanın maddi ve manevi güzelliklerinden istifade etmeye izin vermiştir
İnsanı yaratırken de yaratılışı itibariyle fıtratında bazı hususlar yerleştirmiş bunların bir kısmı cennete giden yola meyilli kılarken diğer kısmı ise nefsani yani cehenneme götüren şeytanın yoluna meyilli kılmıştır
Güzellik, mal, mülk, tabiat manzaraları, insanın fıtraten veya nefsinin meyyal olduğu hususlardandır Güzel ses ve müzik de insan nefsinin meyilli olduğu, duyduğunda hoşuna giden hususlardan biridir Güzel ses insanı etkiler, onda demirleşmiş bazı duyguları harekete geçirir, onda bazen tarifi zor bir haz oluşturur Müşriklerin gizlice gelip Hz Ebu Bekirin Kuran okumasını dinlemelerinin altında yatan sebeplerden biri de budur Rasulullah namaza davet olan ezanı da güzel ve yüksek sesli olan Bilalın okumasını istemiştir
İlk olarak neyin fıtratta olduğu neyin fıtrata aykırı olduğu delilsiz tespit edilecek bir mesele değildir Allah Teala buyuruyor ki: Dilinizin vasf ettiği şeylere, bu helaldir, bu haramdır demeyin (Neticede) Allaha iftira etmiş olursunuz Bilin ki Allaha iftira edenler asla iflah olmazlar O zaman biz Müslümanlar düşen bu tür bir husus karşısında Rabbimizin ve Onun Resulünün emirlerine bakarak hareket etmektedir Caizse gönül rahatlığıyla yapar değilse de ondan en uzakta duran biz oluruz
A) Konunun Terimleri
Bu konuyu geniş çaplı ele alanlar konuyla ilgili terimleri ayrı ayrı değerlendirmektedirler Böyle bir ayırıma yol açan sebep farklı ıstılahların ve bu ıstılahlara yüklenen manaların çerçevesinde hükmün (haram, helal, mubah vs) değişmesi olmaktadır Buna yol açan da bazı görüşlerde varid olan örnek olarak teganninin hükmü şudur, musikinin hükmü şudur gibi ifadelerdir İşte bu kullanımlardan dolayı da konuyla ilgili çeşitli ıstılahlar ortaya çıkmıştır Bu ıstılahları tanımlarıyla beraber şöyle sıralayabiliriz
a) Müzik (Musiki): Müziğin tanımına geçmeden önce şu konuya işaret etmekte fayda vardır Halk arasında müzik ile musiki birbirinden farklı şeylerdir, müzik haram olsa da musiki haram değildir şeklinde yanlış bir kanaat vardır Halbuki iki terim arasında bir fark bulunmamaktadır Müzik musikinin günümüzde değiştirilerek kullanılan şeklidir
Müzik; aslen Yunancadan gelen ve sözleri besteleme, çalgı aletlerini kullanma sanatları için kullanılan bir terimdir
Akademik bir ilim dalı olarak da Nağmelerin birbiriyle uyumlu olup olmamasını, nağmeler arası geçecek sürenin miktarının (bölümler arası susma) inceleyen ve bununla güzel bir beste ortaya çıkarma sanatıdır O halde müzik çalgı aletleriyle bir makama veya günümüzdeki şekliyle notalara uygun biçimde sesler çıkarmaktır Bu sözlü de olabilir sade çalgı da olabilir
TeganniĞina: Arapça Ğanna fiili kökünden gelir ve vezinli sözleri terennüm (nağmeli) etme manasına gelir Ğina veya teğanni vezinli veya vezinsiz sözleri nağmeli bir şekilde söylemeye denilir Bu da müzikli olduğu gibi müziksiz bir şekilde olur
AzfMeazif: Bu kelime de Arapça da azefe kökünden gelir Bir çok manası vardır Konumuza dahil olabilecek sözlük manaları arasında ses çıkarmak, uğultu, gök gürültüsünün çıkardığı uğultu, rüzgar eserken çıkan sesler manasına gelir Azefe fiil kökünden türetilen mizef ve çoğulu meazif de çalgı aletialetleri manasında kullanılır
Müzik için kullanılan daha birçok terim mevcuttur, ancak delillerde veya konuya değinen fıkıh kitaplarında bu terimler kullanıldığından sadece bunlarla yetinmeyi uygun gördük
B) Genel Anlamda İslam Alimlerinin Bakış Açısı
Konuyu genel manada ele alacak olursak iki ana şekilde değerlendirmek yerinde olacaktır Konunun sınırlarını iyice çizdikten sonra bir hükme varmak daha isabetli ve de hükmün yanlış yorumlanmaması açısından daha sağlıklıdır Müzik veya teğanni konusuna iki açıdan bakabiliriz
a) Sözleri açısından
b) Müziği (kullanılan müzik aletleri açısından)
Diğer açıdan da
1) İttifakla caiz olan kısmı
2) İttifakla haram olan kısmı
3) İhtilafla olan kısım
a) Sözleri açısından:
Bilindiği gibi şarkı, türkü veya müzik, aşk, özlem, hasret, ayrılık& vs benzeri konuları işler ve genelde kahramanlarını özellikle kadınlardan bazen de erkeklerden seçer Şarkılarda da bu ikisinin özelliklerinden veya onlara duyulan özlemden veya ayrılığın acısından bahsedilir
Bu esas itibariyle bir kadının kadınlığıyla ilgili tasvirler içeren ve bu vesileyle insanın kalbinde arzuların kabarmasına sebep olan, diğer bir açıdan da ayrılık veya başka bir sebeple isyan, küfür veya isyan ve küfre teşvik edici ibareler geçen sözler nasslarla haram kılınmıştır ve bu hususta herhangi bir ihtilaf yoktur Zaten bu mesele şarkıyla sınırlı değil, günlük konuşmalar için de geçerlidir Bu hüküm ister çalgı aletleriyle beraber söylensin ister çalgı aletleri olmadan söylensin değişmez Çünkü burada haramlık, sarf edilen sözlere mütealliktir Bu da müziğin veya teğanninin ittifakla haram görülen kısmı teşkil etmektedir
Buna mukabil içinde herhangi bir isyan, haram veya harama teşvik eden, küfür sözleri gibi unsurlar bulundurmayan sözleri teganniyle söylemek ise mübah görülmüştür Şiir söyleme,şiirleri makamlı okuma içinde isyan unsuru olmayan bazı halk türküleri gibi Eğer bu tür sözler müziksiz söylenirse bunda bir beis olmayacağı söylenmiştir Nitekim bu Rasulullah (sav)in huzurunda yapılmış ve o sesini çıkarmamıştır
Buna, annelerin bebelere ninnilerini, kına gecelerinde kadınların kendi aralarında söylediği hüzünlü türküleri dahil edebiliriz Bunda esas olan isyan, haram unsurları veya bu unsurlara teşvik içermemesidir
b) Müziği açısından:
Bu da İslam alimleri arasında ihtilaflı olduğu iddia edilen ve bizim ana hedefimizi belirleyen meseledir Şunu diyebiliriz ki konu müzik aletlerini kullanmak, bu aletlerin kullanıldığı şarkıları, türküleri dinlemek hususunda düğümlenmektedir Bu hususta İslam alimlerinden varid olan iki ana görüş vardır
Ümmetimden bazı insanlar olacak (onlar) zinayı, ipeği, içki ve çalgı aletlerini helal görecekler
1) Haram Görenler ve Delilleri:
İslam alimlerinin kahir çoğunluğu müziğin haram olduğu, en azından caiz olmadığı hükmünden ittifak etmişlerdir
Müziğin haram olduğunu söyleyen alimler bu görüşlerine ayetleri ve hadisleri delil olarak göstermişlerdir
a) Bu hususta delil olarak gösterilen ayeti kerimeler:
1) Lokman süresi 6 ayetinde Allahu Teala şöyle buyuruyor: İnsanlardan kimileri vardır ki bilgisizce (insanları) Allahın yolundan saptırmak ve onunla alay etmek için eğlence sözlerini (lahvelhadis) satın alırlar İşte onlara aşağılayıcı bir azap vardır
Ayeti kerimede geçen lahvelhadis eğlence sözü, boş sözler İbn Mesud (ra) tarafından şarkı, elğina ile tefsir edilmiştir
İbn Cerir etTaberaninin rivayet ettiğine göre EbusSahba elBekri şöyle diyor: Abdullah b Mesud'a lahvelhadisin ne olduğunu sordum, şöyle cevap verdi: Kendisinden başka ilah olmayan Allaha yemin ederim ki şarkığinadır Bu tefsir İbn Abbas, Cabir b Abdullah, İkrime, Said b Cüberyr, Mücahid, Mekhul, Amr b Şuayb ve Ali b Buzeymeden de nakledilmiştir
Hasan elBasride bu ayetin şarkılar ve çalgılar hakkında nazil olduğunu söylemiştir Ancak Dahhak ve Abdurrahman b Zeyd b Elsem lahvelhadisten kastın şirk olduğunu söylemişlerdir
Taberi ise: Allah yolundan alıkoyan her türlü boş ve batıl sözdür şeklinde bir tercih yapmıştır
İmam Kurtubi ayeti kerime hakkında şunları nakleder: Bu ayeti tefsir eden İbn Mesud üç defa kendisinden başka ilah olmayan Allaha yemin ederek bundan kastın şarkığina olduğunu söylemiştir
ElKasım b Muhammed (Tabiinin meşhur yedi fakihinden biri) şöyle der: Şarkı batıldır, batılda ateştedir
2) Necm süresi 59, 60, 61 ayeti kerimeler de Allahu Teala şöyle buyuruyor:Şimdi siz bu söze (Kuran) mi hayret ediyorsunuz Gülüyorsunuz da ağlamıyorsunuz!? Ve kafa sallıyorsunuz
Ayette geçen ve kafa sallıyorsunuz, dalıyorsunuz diye tercüme edilen samidun şarkı olarak tefsir edilmiştir
İbn Kesir tefsirinde; İbn Abbas şu görüşü nakleder: İbn Abbas dedi ki: Bu şarkıdır, Yemende kullanılan bir lehçedir İsmid Lena nın manası bize şarkı söyle demektir
Hz Ali, Hasan elBasri, İkrime, Mücahid ise samidunu gafilun yani gaflettesiniz şeklinde tefsir etmişlerdir
3) İsra suresi 64 ayetinde Allahu Teala şöyle buyurmaktadır: Sesinle onlardan gücünün yettiklerini yerinden oynat Ayette geçen sesinleden kasıt Mücahide göre şarkı, çalgı aletleri ve eğlencedir Dahhaka göre de: Zurna ve çalgı aletleridir
İbn Abbas, Katade ve İbn Cerir ise: Allaha isyana götüren her şey şeklinde tefsir etmişlerdir
Abdurrahman b Ganem elEşari anlattı ki: Bana Ebu Amir veya Ebu Malik elEşari, Vallahi bana yalan da söylemedi Rasulullah (sav)in şöyle dediğini anlattı: Ümmetimden bazı insanlar olacak (onlar) zinayı, ipeği, içki ve çalgı aletlerini helal görecekler
Delillerin Tahlili:
Ayeti kerimelerde özel olarak şarkının hükmüne dair bir ifade olmasa da, şarkıçalgıyı da içine alan bazı hususlara dair hükümler ifade edilmiştir Özellikle Lokman suresindeki ayeti kerime müfessirlerin cumhuru tarafından şarkı olarak izah edilmiştirKuran tercümanı İbn Abbas, sahabenin fakihi Abdullah b Mesud (hem de üç defa yemin ederek) bunu şarkı ile izah etmişlerdir Neticede sahabe görüşüdür ve haramlık için yeterli bir delil değildir şeklinde değerlendirecek olsak bile; Allahu Tealanın ayeti hakkında konuşurken bu kadar kesin ve iddialı bir ifade kullanmak, bunun Rasulullahtan duyulma ihtimalini dikkate almamızı getirmektedir
Usul ilminde merfu hükmünde mevkuf bir hadistir şeklinde izah edilebilir Biraz sonra aktaracağımız hadislerde özellikle bu ayetle ilgili tefsiri destekleyen ifadeler vardır
Kalan iki ayeti kerime ise farklı şekillerde izah edilmiştir Ancak şarkıyı da içine aldıkları bazı sahabeler veya tabiinin büyük müfessirleri tarafından söylenmiştir Özel bir delil olmasa bile destekleyici yan delil olduğu muhakkaktır
b) ŞarkıÇalgı Haramlığına Dalalet Eden Hadisi Şerifler:
Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: Her kim şarkı dinlerse ona, cennet ehlinden olan Ruhaneyin şarkısını dinlemesine izin verilmez Ruhaneyn kimdir diye sorulunca, Rasulullah (sav): Cennet ehlinin parlak gözlüsüdür buyurdu
1) İmam Buhari Sahihinde şu hadisi rivayet eder:
Abdurrahman b Ganem elEşari anlattı ki: Bana Ebu Amir veya Ebu Malik elEşari, Vallahi bana yalan da söylemedi Rasulullah (sav)in şöyle dediğini anlattı: Ümmetimden bazı insanlar olacak (onlar) zinayı, ipeği, içki ve çalgı aletlerini helal görecekler Bazıları da bir dağın eteğinde konaklayacaklar (Çobanlar) koyunlarını onların yanına getirecek, fakir ihtiyacı için onlara geldiğinde, yarın bize gel diyecekler Allah onları gece vakti helak edecek, dağı da başlarına geçirecek Başkalarının da yaratılışlarını (suretlerini) maymunlara ve domuzlara çevirecektir (Buhari, Eşribe:5)
2) Ebu MusaelEşari (ra)den:
Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: Her kim şarkı dinlerse ona, cennet ehlinden olan Ruhaneyin şarkısını dinlemesine izin verilmez Ruhaneyn kimdir diye sorulunca, Rasulullah (sav): Cennet ehlinin parlak gözlüsüdür buyurdu
3) Ebu Malik elEşariden: Rasulullah (sav) şöyle buyurduğunu işittim: Ümmetimden bazı kimseler şarabı içecek ve ona başka bir isim verecekler Başları ucunda çalgılar çalınacak, şarkıcı kadınlar şarkı söyleyecek Allah onları yerin dibine batıracak, bazılarını domuz ve maymuna çevirecek
Hadisi İbn Mace, İmam Ahmed, I, 235, İbn Hibban sahihinde, Deylemi Süneninde, Tayalisi de Süneninde rivayet etmişlerdir Hadis şahitleriyle beraber sıhhat derecesindedir (Neylül Evtar, c8, s 433)
Hadisleri kısaca izah edecek olursak, Allahu Teala mübah işleyen bir insanı bu fiilden dolayı yerin dibine batırmaz, domuz veya maymuna çevirmez Özellikle maymuna ve domuza çevirme İsrail oğullarının Allahı aldatma yoluyla Allaha isyanlarının bir cezasıydı
4) Hz Ali b Ebi Talib (ra)den: Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: Ümmetim şu on beş hasleti işleyecek oldu mu üzerlerine belalar iner (hak olur) Şarkıcı cariyeler ve çalgı aletleri edinecek olurlarsa&
Belaların işlenen günahlar dolayısıyla insanlara geldiğini düşündüğümüzde şarkının ve çalgı aletlerinin (müziği) dinlemenin de günah olduğunu anlayabiliriz
5)Ebu Ümame (ra)den: Rasulullah (sav) şöyle buyuruyor: Şarkı söyleyen cariyeleri satmayın, satın almayın, onlara bunu öğretmeyin Bunlarla yapılan ticarette ayrıca hiçbir hayır yoktur Paraları da haramdır Şu ayeti kerime bunlar için inmiştir: İnsanlardan kimileri vardır ki bilgisizce (insanları) alıkoymak için eğlence sözleri (lahvel hadis) satın alırlar İşte onlara aşağılayıcı bir azap vardır
Tirmizi, Buyu 51, İmam Tirmizi hadisin senedi ile ilgili şunları söyler: Bazı ilim erbabı senedde bulunan Ali b Yezid hakkında konuşmalar ve zayıf olduğunu söylemişlerdir
Hafız İbn Kesirde bu ravinin zayıf olduğunu söylemiştir
Hadisin şarihi Hafız Ebul Ala elMübarekfuri alimlerinin Ali b Yezid hakkındaki kanaatlerini Zehebinin Mizan adlı eserine dayanarak nakleder Buhari, münkerulhadis, Nesai, sika değildir, Ebu Zurra kavi bir ravi değildir Darekutni, metruktur demişlerdir
Hadisin metniyle ilgili şerh yaparken de şarih hadiste geçen onlara bunu öğretmeyin ifadesindeki bu zamirini yani şarkı söylemeyi öğretmeyin, çünkü şarkı zinanın kapısını açar şeklinde izah etmiştir
İmam Tıbide şu görüşü nakleder: Ayette geçen hadis lafzından maksat münkerlerdir Bununda içinde masallar, aslı olmayan dini hikayeler, hurafeler, insanları güldüren kıssalar, şarkı, müzik öğrenme vb şeyler girer
Hadisin senedinde zayıf bir ravi bulunmaktadır O açıdan hadis haramlık ifade edecek kuvvette bir delil değildir Ancak geçen sahih rivayetlere destek olmakta ve o rivayetlerle kuvvetlenmektedir
6) Abdullah b Ömer (ra)den: Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: Allah içkiyi, kumarı, Kube (davul) ve gubayra (tambur, ud, kaval, manalarına gelir) yı haram kıldı Her sarhoş edici şeyde haramdır
Hadisi Ebu Davud, İmam Ahmed rivayet etmişlerdir Hadisin sened kriterini yapan elMünziri: Bu hadis maluldür, ancak İbn Abbastan aynı manada gelen bir rivayetle desteklenmektedir İbn Abbastan aynı manada gelen hadis de İmam Ahmed, Ebu Davud, İbn Hibban ve Beyhaki rivayet etmişlerdir
7) Ebu Ümame (ra)den: Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: Allah beni insanlara rahmet ve hidayet olarak gönderdi Bana üflemeli çalgıları (zurna, kaval) ve davulları ve cahiliyede tapılan putları yok etmemi emretti
Hadisi İmam Ahmed rivayet etmiştir Ancak senedinde Ali b Yezid vardır, zayıf olduğunu önceki hadislerde aktarmıştık
Delillerin Tahlili:
Hadisi şeriflerden anlaşıldığı gibi, şarkı müzik ile ilgili haram kılındı, kırılması emredildi, dinleyenler yerin dibine batırılır, birileri bunları helal sayacaklar gibi ifadeler göz önüne alındığında; şarkı ve müziğin (söyleme ve dinlemenin) haram olduğu ortaya çıkmaktadır
Bazı hadislerin senetleriyle ilgili mülahazalar olsa bile bu illetler istidlali düşürecek derecede değildirİmam Şevkani, rivayetlerin toplamından mananın en azından hasen olduğuna varılır demiştir Burada aldığımız hadislere ek olarak yakın manaları ihtiva eden daha birçok hadis vardır Bu hadislerin toplamından en az hasen ligayrihi seviyesinde bir rivayet ortaya çıkar ki, bu da delil olmaya yeterlidir
Kaldı ki bu hususta ümmetimden bir grup müziği helal göreceklerdir şeklinde aktardığımız hadisi İmam Buhari rivayet etmiştir İmam Buharinin sahihindeki bütün hadislerin sahih olduğunda ümmet icma etmiştir Şevkaninin aktardığı gibi Cumhur be delilleri göz önüne alarak şarkı ve müziğin haram olduğu kanaatine varmışlardır
Şarkı ve Müzik Hakkında Selef Alimlerinden Nakledilen Bazı Sözler:
Fudayl b İyad: Şarkı zinanın basamağıdır
İbrahim enNehai: Müzik kalpte nifakı yetiştirir
İbn Cüreyc: Şarkı dinleme, insanı kendine ve şamataya esir eder Kalbi bozar ve Allahın azabını kazandırır
Abdullah b Mesud: Müzik, suyun bitkileri bitirdiği gibi kalpte nifağı bitirir
İbnusSalah: Çalgı aletleri ve şarkılar icma ile haramdır
Teğanni, Müzik aletleri çalma ve dinlemenin hükmü
Diyebiliriz ki güzel ses de insanın meyyal olduğu, nefsini okşayan unsurlardan biridir Ancak dünya hayatı bir imtihandır Bu imtihanın genel çerçevesi emirler ve yasaklardır Bir şeye fıtraten meyyal olunması veya olunmaması onun caizlik veya haramlığında etkili değildir O açıdan direk kısa yoldan; insanın fıtratında olan bir şeyi İslam yasaklamaz veya bu fıtrata ters yasak olması lazım gibi sathi değerlendirmeler yanlış olacaktır
İnsanlardan kimileri vardır ki bilgisizce (insanları) Allahın yolundan saptırmak ve onunla alay etmek için eğlence sözlerini (lahvelhadis) satın alırlar İşte onlara aşağılayıcı bir azap vardır
Kainatı yaratan yüce Rabbimiz, biz insanların yaşadığı dünyayı imtihan diyarı olarak takdir etmiştir Bu imtihana karşılık olarak da başarılı olanlara cenneti başarısız olanlara da cehennemi hazırlamıştır İmtihanın biraz daha mana kazanması itibariyle de cennet yolu meşakkatler, nefsin ağrına giden amellerle donatılmış, cehenneme giden yolda insanın hoşuna giden nefsini okşayan hususlarla süslenmiştir Dünya hayatında meşakkatlere katlanıp cehennem yolunun süslerine aldanmayanlar cennete, sabırsız davranıp nefsinin önüne geçemeyenler de cehenneme girecektir
Ancak Allahu Teala sonsuz rahmeti vesilesiyle dünyayı başka bir deyişle cennete giden yolu tamamen bir zindan hayatı kılmamıştır Bilakis bu yolda yürüyen zata sınırları aşmaması kaydıyla dünyanın maddi ve manevi güzelliklerinden istifade etmeye izin vermiştir
İnsanı yaratırken de yaratılışı itibariyle fıtratında bazı hususlar yerleştirmiş bunların bir kısmı cennete giden yola meyilli kılarken diğer kısmı ise nefsani yani cehenneme götüren şeytanın yoluna meyilli kılmıştır
Güzellik, mal, mülk, tabiat manzaraları, insanın fıtraten veya nefsinin meyyal olduğu hususlardandır Güzel ses ve müzik de insan nefsinin meyilli olduğu, duyduğunda hoşuna giden hususlardan biridir Güzel ses insanı etkiler, onda demirleşmiş bazı duyguları harekete geçirir, onda bazen tarifi zor bir haz oluşturur Müşriklerin gizlice gelip Hz Ebu Bekirin Kuran okumasını dinlemelerinin altında yatan sebeplerden biri de budur Rasulullah namaza davet olan ezanı da güzel ve yüksek sesli olan Bilalın okumasını istemiştir
İlk olarak neyin fıtratta olduğu neyin fıtrata aykırı olduğu delilsiz tespit edilecek bir mesele değildir Allah Teala buyuruyor ki: Dilinizin vasf ettiği şeylere, bu helaldir, bu haramdır demeyin (Neticede) Allaha iftira etmiş olursunuz Bilin ki Allaha iftira edenler asla iflah olmazlar O zaman biz Müslümanlar düşen bu tür bir husus karşısında Rabbimizin ve Onun Resulünün emirlerine bakarak hareket etmektedir Caizse gönül rahatlığıyla yapar değilse de ondan en uzakta duran biz oluruz
A) Konunun Terimleri
Bu konuyu geniş çaplı ele alanlar konuyla ilgili terimleri ayrı ayrı değerlendirmektedirler Böyle bir ayırıma yol açan sebep farklı ıstılahların ve bu ıstılahlara yüklenen manaların çerçevesinde hükmün (haram, helal, mubah vs) değişmesi olmaktadır Buna yol açan da bazı görüşlerde varid olan örnek olarak teganninin hükmü şudur, musikinin hükmü şudur gibi ifadelerdir İşte bu kullanımlardan dolayı da konuyla ilgili çeşitli ıstılahlar ortaya çıkmıştır Bu ıstılahları tanımlarıyla beraber şöyle sıralayabiliriz
a) Müzik (Musiki): Müziğin tanımına geçmeden önce şu konuya işaret etmekte fayda vardır Halk arasında müzik ile musiki birbirinden farklı şeylerdir, müzik haram olsa da musiki haram değildir şeklinde yanlış bir kanaat vardır Halbuki iki terim arasında bir fark bulunmamaktadır Müzik musikinin günümüzde değiştirilerek kullanılan şeklidir
Müzik; aslen Yunancadan gelen ve sözleri besteleme, çalgı aletlerini kullanma sanatları için kullanılan bir terimdir
Akademik bir ilim dalı olarak da Nağmelerin birbiriyle uyumlu olup olmamasını, nağmeler arası geçecek sürenin miktarının (bölümler arası susma) inceleyen ve bununla güzel bir beste ortaya çıkarma sanatıdır O halde müzik çalgı aletleriyle bir makama veya günümüzdeki şekliyle notalara uygun biçimde sesler çıkarmaktır Bu sözlü de olabilir sade çalgı da olabilir
TeganniĞina: Arapça Ğanna fiili kökünden gelir ve vezinli sözleri terennüm (nağmeli) etme manasına gelir Ğina veya teğanni vezinli veya vezinsiz sözleri nağmeli bir şekilde söylemeye denilir Bu da müzikli olduğu gibi müziksiz bir şekilde olur
AzfMeazif: Bu kelime de Arapça da azefe kökünden gelir Bir çok manası vardır Konumuza dahil olabilecek sözlük manaları arasında ses çıkarmak, uğultu, gök gürültüsünün çıkardığı uğultu, rüzgar eserken çıkan sesler manasına gelir Azefe fiil kökünden türetilen mizef ve çoğulu meazif de çalgı aletialetleri manasında kullanılır
Müzik için kullanılan daha birçok terim mevcuttur, ancak delillerde veya konuya değinen fıkıh kitaplarında bu terimler kullanıldığından sadece bunlarla yetinmeyi uygun gördük
B) Genel Anlamda İslam Alimlerinin Bakış Açısı
Konuyu genel manada ele alacak olursak iki ana şekilde değerlendirmek yerinde olacaktır Konunun sınırlarını iyice çizdikten sonra bir hükme varmak daha isabetli ve de hükmün yanlış yorumlanmaması açısından daha sağlıklıdır Müzik veya teğanni konusuna iki açıdan bakabiliriz
a) Sözleri açısından
b) Müziği (kullanılan müzik aletleri açısından)
Diğer açıdan da
1) İttifakla caiz olan kısmı
2) İttifakla haram olan kısmı
3) İhtilafla olan kısım
a) Sözleri açısından:
Bilindiği gibi şarkı, türkü veya müzik, aşk, özlem, hasret, ayrılık& vs benzeri konuları işler ve genelde kahramanlarını özellikle kadınlardan bazen de erkeklerden seçer Şarkılarda da bu ikisinin özelliklerinden veya onlara duyulan özlemden veya ayrılığın acısından bahsedilir
Bu esas itibariyle bir kadının kadınlığıyla ilgili tasvirler içeren ve bu vesileyle insanın kalbinde arzuların kabarmasına sebep olan, diğer bir açıdan da ayrılık veya başka bir sebeple isyan, küfür veya isyan ve küfre teşvik edici ibareler geçen sözler nasslarla haram kılınmıştır ve bu hususta herhangi bir ihtilaf yoktur Zaten bu mesele şarkıyla sınırlı değil, günlük konuşmalar için de geçerlidir Bu hüküm ister çalgı aletleriyle beraber söylensin ister çalgı aletleri olmadan söylensin değişmez Çünkü burada haramlık, sarf edilen sözlere mütealliktir Bu da müziğin veya teğanninin ittifakla haram görülen kısmı teşkil etmektedir
Buna mukabil içinde herhangi bir isyan, haram veya harama teşvik eden, küfür sözleri gibi unsurlar bulundurmayan sözleri teganniyle söylemek ise mübah görülmüştür Şiir söyleme,şiirleri makamlı okuma içinde isyan unsuru olmayan bazı halk türküleri gibi Eğer bu tür sözler müziksiz söylenirse bunda bir beis olmayacağı söylenmiştir Nitekim bu Rasulullah (sav)in huzurunda yapılmış ve o sesini çıkarmamıştır
Buna, annelerin bebelere ninnilerini, kına gecelerinde kadınların kendi aralarında söylediği hüzünlü türküleri dahil edebiliriz Bunda esas olan isyan, haram unsurları veya bu unsurlara teşvik içermemesidir
b) Müziği açısından:
Bu da İslam alimleri arasında ihtilaflı olduğu iddia edilen ve bizim ana hedefimizi belirleyen meseledir Şunu diyebiliriz ki konu müzik aletlerini kullanmak, bu aletlerin kullanıldığı şarkıları, türküleri dinlemek hususunda düğümlenmektedir Bu hususta İslam alimlerinden varid olan iki ana görüş vardır
Ümmetimden bazı insanlar olacak (onlar) zinayı, ipeği, içki ve çalgı aletlerini helal görecekler
1) Haram Görenler ve Delilleri:
İslam alimlerinin kahir çoğunluğu müziğin haram olduğu, en azından caiz olmadığı hükmünden ittifak etmişlerdir
Müziğin haram olduğunu söyleyen alimler bu görüşlerine ayetleri ve hadisleri delil olarak göstermişlerdir
a) Bu hususta delil olarak gösterilen ayeti kerimeler:
1) Lokman süresi 6 ayetinde Allahu Teala şöyle buyuruyor: İnsanlardan kimileri vardır ki bilgisizce (insanları) Allahın yolundan saptırmak ve onunla alay etmek için eğlence sözlerini (lahvelhadis) satın alırlar İşte onlara aşağılayıcı bir azap vardır
Ayeti kerimede geçen lahvelhadis eğlence sözü, boş sözler İbn Mesud (ra) tarafından şarkı, elğina ile tefsir edilmiştir
İbn Cerir etTaberaninin rivayet ettiğine göre EbusSahba elBekri şöyle diyor: Abdullah b Mesud'a lahvelhadisin ne olduğunu sordum, şöyle cevap verdi: Kendisinden başka ilah olmayan Allaha yemin ederim ki şarkığinadır Bu tefsir İbn Abbas, Cabir b Abdullah, İkrime, Said b Cüberyr, Mücahid, Mekhul, Amr b Şuayb ve Ali b Buzeymeden de nakledilmiştir
Hasan elBasride bu ayetin şarkılar ve çalgılar hakkında nazil olduğunu söylemiştir Ancak Dahhak ve Abdurrahman b Zeyd b Elsem lahvelhadisten kastın şirk olduğunu söylemişlerdir
Taberi ise: Allah yolundan alıkoyan her türlü boş ve batıl sözdür şeklinde bir tercih yapmıştır
İmam Kurtubi ayeti kerime hakkında şunları nakleder: Bu ayeti tefsir eden İbn Mesud üç defa kendisinden başka ilah olmayan Allaha yemin ederek bundan kastın şarkığina olduğunu söylemiştir
ElKasım b Muhammed (Tabiinin meşhur yedi fakihinden biri) şöyle der: Şarkı batıldır, batılda ateştedir
2) Necm süresi 59, 60, 61 ayeti kerimeler de Allahu Teala şöyle buyuruyor:Şimdi siz bu söze (Kuran) mi hayret ediyorsunuz Gülüyorsunuz da ağlamıyorsunuz!? Ve kafa sallıyorsunuz
Ayette geçen ve kafa sallıyorsunuz, dalıyorsunuz diye tercüme edilen samidun şarkı olarak tefsir edilmiştir
İbn Kesir tefsirinde; İbn Abbas şu görüşü nakleder: İbn Abbas dedi ki: Bu şarkıdır, Yemende kullanılan bir lehçedir İsmid Lena nın manası bize şarkı söyle demektir
Hz Ali, Hasan elBasri, İkrime, Mücahid ise samidunu gafilun yani gaflettesiniz şeklinde tefsir etmişlerdir
3) İsra suresi 64 ayetinde Allahu Teala şöyle buyurmaktadır: Sesinle onlardan gücünün yettiklerini yerinden oynat Ayette geçen sesinleden kasıt Mücahide göre şarkı, çalgı aletleri ve eğlencedir Dahhaka göre de: Zurna ve çalgı aletleridir
İbn Abbas, Katade ve İbn Cerir ise: Allaha isyana götüren her şey şeklinde tefsir etmişlerdir
Abdurrahman b Ganem elEşari anlattı ki: Bana Ebu Amir veya Ebu Malik elEşari, Vallahi bana yalan da söylemedi Rasulullah (sav)in şöyle dediğini anlattı: Ümmetimden bazı insanlar olacak (onlar) zinayı, ipeği, içki ve çalgı aletlerini helal görecekler
Delillerin Tahlili:
Ayeti kerimelerde özel olarak şarkının hükmüne dair bir ifade olmasa da, şarkıçalgıyı da içine alan bazı hususlara dair hükümler ifade edilmiştir Özellikle Lokman suresindeki ayeti kerime müfessirlerin cumhuru tarafından şarkı olarak izah edilmiştirKuran tercümanı İbn Abbas, sahabenin fakihi Abdullah b Mesud (hem de üç defa yemin ederek) bunu şarkı ile izah etmişlerdir Neticede sahabe görüşüdür ve haramlık için yeterli bir delil değildir şeklinde değerlendirecek olsak bile; Allahu Tealanın ayeti hakkında konuşurken bu kadar kesin ve iddialı bir ifade kullanmak, bunun Rasulullahtan duyulma ihtimalini dikkate almamızı getirmektedir
Usul ilminde merfu hükmünde mevkuf bir hadistir şeklinde izah edilebilir Biraz sonra aktaracağımız hadislerde özellikle bu ayetle ilgili tefsiri destekleyen ifadeler vardır
Kalan iki ayeti kerime ise farklı şekillerde izah edilmiştir Ancak şarkıyı da içine aldıkları bazı sahabeler veya tabiinin büyük müfessirleri tarafından söylenmiştir Özel bir delil olmasa bile destekleyici yan delil olduğu muhakkaktır
b) ŞarkıÇalgı Haramlığına Dalalet Eden Hadisi Şerifler:
Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: Her kim şarkı dinlerse ona, cennet ehlinden olan Ruhaneyin şarkısını dinlemesine izin verilmez Ruhaneyn kimdir diye sorulunca, Rasulullah (sav): Cennet ehlinin parlak gözlüsüdür buyurdu
1) İmam Buhari Sahihinde şu hadisi rivayet eder:
Abdurrahman b Ganem elEşari anlattı ki: Bana Ebu Amir veya Ebu Malik elEşari, Vallahi bana yalan da söylemedi Rasulullah (sav)in şöyle dediğini anlattı: Ümmetimden bazı insanlar olacak (onlar) zinayı, ipeği, içki ve çalgı aletlerini helal görecekler Bazıları da bir dağın eteğinde konaklayacaklar (Çobanlar) koyunlarını onların yanına getirecek, fakir ihtiyacı için onlara geldiğinde, yarın bize gel diyecekler Allah onları gece vakti helak edecek, dağı da başlarına geçirecek Başkalarının da yaratılışlarını (suretlerini) maymunlara ve domuzlara çevirecektir (Buhari, Eşribe:5)
2) Ebu MusaelEşari (ra)den:
Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: Her kim şarkı dinlerse ona, cennet ehlinden olan Ruhaneyin şarkısını dinlemesine izin verilmez Ruhaneyn kimdir diye sorulunca, Rasulullah (sav): Cennet ehlinin parlak gözlüsüdür buyurdu
3) Ebu Malik elEşariden: Rasulullah (sav) şöyle buyurduğunu işittim: Ümmetimden bazı kimseler şarabı içecek ve ona başka bir isim verecekler Başları ucunda çalgılar çalınacak, şarkıcı kadınlar şarkı söyleyecek Allah onları yerin dibine batıracak, bazılarını domuz ve maymuna çevirecek
Hadisi İbn Mace, İmam Ahmed, I, 235, İbn Hibban sahihinde, Deylemi Süneninde, Tayalisi de Süneninde rivayet etmişlerdir Hadis şahitleriyle beraber sıhhat derecesindedir (Neylül Evtar, c8, s 433)
Hadisleri kısaca izah edecek olursak, Allahu Teala mübah işleyen bir insanı bu fiilden dolayı yerin dibine batırmaz, domuz veya maymuna çevirmez Özellikle maymuna ve domuza çevirme İsrail oğullarının Allahı aldatma yoluyla Allaha isyanlarının bir cezasıydı
4) Hz Ali b Ebi Talib (ra)den: Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: Ümmetim şu on beş hasleti işleyecek oldu mu üzerlerine belalar iner (hak olur) Şarkıcı cariyeler ve çalgı aletleri edinecek olurlarsa&
Belaların işlenen günahlar dolayısıyla insanlara geldiğini düşündüğümüzde şarkının ve çalgı aletlerinin (müziği) dinlemenin de günah olduğunu anlayabiliriz
5)Ebu Ümame (ra)den: Rasulullah (sav) şöyle buyuruyor: Şarkı söyleyen cariyeleri satmayın, satın almayın, onlara bunu öğretmeyin Bunlarla yapılan ticarette ayrıca hiçbir hayır yoktur Paraları da haramdır Şu ayeti kerime bunlar için inmiştir: İnsanlardan kimileri vardır ki bilgisizce (insanları) alıkoymak için eğlence sözleri (lahvel hadis) satın alırlar İşte onlara aşağılayıcı bir azap vardır
Tirmizi, Buyu 51, İmam Tirmizi hadisin senedi ile ilgili şunları söyler: Bazı ilim erbabı senedde bulunan Ali b Yezid hakkında konuşmalar ve zayıf olduğunu söylemişlerdir
Hafız İbn Kesirde bu ravinin zayıf olduğunu söylemiştir
Hadisin şarihi Hafız Ebul Ala elMübarekfuri alimlerinin Ali b Yezid hakkındaki kanaatlerini Zehebinin Mizan adlı eserine dayanarak nakleder Buhari, münkerulhadis, Nesai, sika değildir, Ebu Zurra kavi bir ravi değildir Darekutni, metruktur demişlerdir
Hadisin metniyle ilgili şerh yaparken de şarih hadiste geçen onlara bunu öğretmeyin ifadesindeki bu zamirini yani şarkı söylemeyi öğretmeyin, çünkü şarkı zinanın kapısını açar şeklinde izah etmiştir
İmam Tıbide şu görüşü nakleder: Ayette geçen hadis lafzından maksat münkerlerdir Bununda içinde masallar, aslı olmayan dini hikayeler, hurafeler, insanları güldüren kıssalar, şarkı, müzik öğrenme vb şeyler girer
Hadisin senedinde zayıf bir ravi bulunmaktadır O açıdan hadis haramlık ifade edecek kuvvette bir delil değildir Ancak geçen sahih rivayetlere destek olmakta ve o rivayetlerle kuvvetlenmektedir
6) Abdullah b Ömer (ra)den: Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: Allah içkiyi, kumarı, Kube (davul) ve gubayra (tambur, ud, kaval, manalarına gelir) yı haram kıldı Her sarhoş edici şeyde haramdır
Hadisi Ebu Davud, İmam Ahmed rivayet etmişlerdir Hadisin sened kriterini yapan elMünziri: Bu hadis maluldür, ancak İbn Abbastan aynı manada gelen bir rivayetle desteklenmektedir İbn Abbastan aynı manada gelen hadis de İmam Ahmed, Ebu Davud, İbn Hibban ve Beyhaki rivayet etmişlerdir
7) Ebu Ümame (ra)den: Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: Allah beni insanlara rahmet ve hidayet olarak gönderdi Bana üflemeli çalgıları (zurna, kaval) ve davulları ve cahiliyede tapılan putları yok etmemi emretti
Hadisi İmam Ahmed rivayet etmiştir Ancak senedinde Ali b Yezid vardır, zayıf olduğunu önceki hadislerde aktarmıştık
Delillerin Tahlili:
Hadisi şeriflerden anlaşıldığı gibi, şarkı müzik ile ilgili haram kılındı, kırılması emredildi, dinleyenler yerin dibine batırılır, birileri bunları helal sayacaklar gibi ifadeler göz önüne alındığında; şarkı ve müziğin (söyleme ve dinlemenin) haram olduğu ortaya çıkmaktadır
Bazı hadislerin senetleriyle ilgili mülahazalar olsa bile bu illetler istidlali düşürecek derecede değildirİmam Şevkani, rivayetlerin toplamından mananın en azından hasen olduğuna varılır demiştir Burada aldığımız hadislere ek olarak yakın manaları ihtiva eden daha birçok hadis vardır Bu hadislerin toplamından en az hasen ligayrihi seviyesinde bir rivayet ortaya çıkar ki, bu da delil olmaya yeterlidir
Kaldı ki bu hususta ümmetimden bir grup müziği helal göreceklerdir şeklinde aktardığımız hadisi İmam Buhari rivayet etmiştir İmam Buharinin sahihindeki bütün hadislerin sahih olduğunda ümmet icma etmiştir Şevkaninin aktardığı gibi Cumhur be delilleri göz önüne alarak şarkı ve müziğin haram olduğu kanaatine varmışlardır
Şarkı ve Müzik Hakkında Selef Alimlerinden Nakledilen Bazı Sözler:
Fudayl b İyad: Şarkı zinanın basamağıdır
İbrahim enNehai: Müzik kalpte nifakı yetiştirir
İbn Cüreyc: Şarkı dinleme, insanı kendine ve şamataya esir eder Kalbi bozar ve Allahın azabını kazandırır
Abdullah b Mesud: Müzik, suyun bitkileri bitirdiği gibi kalpte nifağı bitirir
İbnusSalah: Çalgı aletleri ve şarkılar icma ile haramdır
